Budowa pierwotna

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie
Materiały dodatkowe z botaniki
Dr n. biol. Henryk Różański
Laboratorium Biologii Przemysłowej i Eksperymentalnej
Mikroskop
Odczynniki do badań mikroskopowych
1. 5% roztwór wodorotlenku sodu lub potasu;
badanie skrawków roślinnych bogatych w
1,8-dwuhydroksyantrachinony  reakcja
Bornträgera; czerwone zabarwienie.
2. Roztwór wodziany chloralu. Do 80,0 g
wodzianu dodać 20 ml wody i lekko ogrzewać
do chwili rozpuszczenia. Prześwietlacz.
Preparat ogrzać krótko przed obserwacją.
Odczynniki do badań mikroskopowych
3. Roztwór chlorku żelazowego. 10 g chlorku żelaza
rozpuścić w 100 ml wody. Przed użyciem 1 ml rozcieńczyć
9 ml wody. Dla stwierdzenia obecności grup fenolowych
(garbniki, flawonoidy)  niebieskie lub granatowe
zabarwienie, czasem zielone.
4. Glicerol z żelatyną. 10 g sproszkowanej żelatyny zalać
60 ml wody. Po dwóch godzinach dodać 70 ml glicerolu, w
którym uprzednio rozpuszczono 1,5 g fenolu. Mieszaninę
ogrzewać na łaźni do jednolitego roztworu. Do utrwalania
i zatapiania preparatów między szkiełkami.
Odczynniki do badań mikroskopowych
5. Roztwór floroglucyny w kwasie solnym.
Roztwór 1: 0,1 g floroglucyny rozpuścić w 10 ml
96% etanolu. Roztwór 2: 25% kwas solny lub
70% kwas nadchlorowy. Do wykrywania ligniny i
innych pochodnych hydroksyfenylopropanu.
Najpierw preparat zwilżyć odcz. I, potem po 3
minutach dodać roztwór kwasu (odczynnik 2).
Zdrewniałe ściany komórkowe barwią się
karminowoczerwono. Preparat uprzednio
wytrawić etanolem.
Odczynniki do badań mikroskopowych
• Jod z gliceryną. 0,3 g jodu i 1 g jodku potasu
rozpuścić w małej ilości wody, dodać 10 ml
roztworu glicerol-woda 1:1. Do wykrywania
saponin (żółte bryłki lub grudki).
• Roztwór chlorku cynkowego z jodem. 40 g
chlorku cynku rozpuścić w roztworze
zawierającym 13 g jodku potasu i 1 g jodu w
21 ml wody. Dla wykrycia celulozy – niebieskie
zabarwienie.
Odczynniki do badań mikroskopowych
• Roztwór jodu. Wybarwianie skrobi, glikogenu.
Białka, lipidy, celuloza barwią się na żółtobrunatno. Skrobia – niebieska-granatowa.
• Czerwień rutenowa. 80 mg chlorku
czteroaminohydroksyrutenowego rozpuścić w
100 ml roztworu octanu ołowiu lub w wodzie
zawierającej kilka kropli amoniaku. Błony
komórkowe zawierające pektyny, śluzy
kwaśne, glikogen – barwią się na czerwono.
Robert Hooke 1635-1703
http://www.arspublik.com/public-domain-images-antique-microscopes/
http://reynoldsscienceonline.wordpress.com/biography-links/
http://www.ucmp.berkeley.edu/history/hooke.html
• Robert Brown (1773-1858) – odkrył jadro
komórkowe w 1831 r.
• 1827 r., ruchy Browna
http://www.scientific-web.com/en/Biology/Biographies/RobertBrown01.html
Hugo von Mohl 1805-1872
• 1844 r. odkrycie
protoplazmy
http://www.liveinternet.ru/users/kakula/post160421632/
Karl Wilhelm von Nägeli 1817-1891
• Ugruntował teorię
micelarną budowy ściany
komórkowej; badania
podziału komórek i procesu
zapylenia.
http://www.sciencephoto.com/media/227327/enlarge
Camilo Golgi 1843-1926
• 1898 r. opisał diktiosomy =
aparat Golgiego
Cellula
• Protoplazma – zawartość komórki, otoczona
plazmolemmą, zawiera jadro i cytoplazmę
wraz z organellami.
• Protoplast obejmuje protoplazmę i martwe
substancje ergastyczne, sok komórkowy.
• Błony: tonoplast, plazmolemma
• Hialoplazma = matrix cytoplazmatyczne
Plants cell
http://www.daviddarling.info/encyclopedia/P/plant_cell.html
http://www.malebolge.net16.net/science10/main.html
Plazmodesmy
• Połączenia komórek za pomocą cienkich
pasemek cytoplazmy otoczonych
plazmolemmą
http://genesdev.cshlp.org/content/19/2/189.long
Plasmolyse - plazmoliza
Broda B. 1998 r.
http://azolla.fc.ul.pt/aulas/fotos_aulas07-08.htm
http://fr.wikipedia.org/wiki
Plastydy
•
•
•
•
Leukoplasty
Chromoplasty
Chloroplasty
Proplastydy
http://plantphys.info/plant_physiology/basiccytology2.shtml
Chloroplasty
•
•
•
•
•
Średnica 5-200 um
Białkowa stroma
Zielone kuliste grana
Podwójna błona (plastydolemma)
Woreczkowate utwory zamknięte
bonami – tylakoidy ustawione w
stosy tworzą grana
• Nici plazmatyczne wewnętrzne –
plastodesmy
• Chlorofil jest w granach
http://micro.magnet.fsu.edu/cells/chloroplasts/chloroplasts.html
Chromoplasty
• Powstają z proplastydów, leukoplastów lub
chloroplastów
• Zawierają karoteny C40H56 – nienasycone
węglowodory, pomarańczowe, nierozpuszczalne
w wodzie, np. karoten.
• Zawierają ksantofile C40H56O2 – produkty
utlenienia karotenoidów, żółte, np. luteina.
• Podwójna błona
• Budowa ziarnista lub włóknista
http://web2.mendelu.cz/af_211_multitext/obecna_botanika/texty-cytologierostlinna_bunka.html
Broda B. 1998 r.
Leukoplasty
Broda B. 1998 r.
• Bezbarwne organelle powstające z proplastydów
• Mogą przekształcać się w chromo- i choroplasty.
• Odmiany to elejoplasty, amyloplasty,
proteinoplasty
Wakuole
•
•
•
•
Zbiorniki substancji hydrofilowych
Oddzielone od cytoplazmy tonoplastem
Powstają w retikulum endoplazmatycznego
Utrzymują napięcie komórki, zwiększają
ciśnienie osmotyczne
• Zapewniają turgor
Cystolity
• Postać soli mineralnych w komórkach
roślinnych, np. węglan wapnia, szczawian
wapnia, odkładany na wewnętrznej
powierzchni ściany komórki skórki.
• Mają kształt kulisty, groniasty lub
podługowaty.
• Zawierają krzemionkowo-celulozowy trzonek.
Włoski - trichomata
1. Włoski okrywające – funkcje ochronne,
zmniejszają transpirację, tworzą niekiedy kutner lub
filcowate osłonki. Osłona dla szparek; funkcje lotne
dla nasion, czepne.
Włoski jednokomórkowe za młodu żywe, później
obumierające, różnego kształtu, pokryte kutikulą
- Szczecinki – włoski małe o zgrubiałych ścianach
- Włoski czepne
- Włoski cystolitowe
- Włoski parzące
Włoski - trichomata
Włoski wielokomórkowe, żywe lub martwe,
rozgałęzione lub nierozgałęzione. Zbudowane z
komórki podstawnej, trzonka i komórki
szczytowej.
Włoski główkowe
Włoski bezgłówkowe
Funkcje okrywające i wydzielnicze
Emergencje
• Wyrostki skórki, jednakże przy ich
powstawaniu biorą udział tkanka miękiszowa i
przewodząca, np. kolce róży, ciernie tarniny
Broda B. 1998 r.
Tkanka twórcza pierwotna
• Formują się z tkanki embrionalnej
• Zlokalizowane w szczytowych częściach
organów
• Merystemy interkalarne  wzrost wstawowy
• Zgodnie z teorią histogenową stożek wzrostu
korzenia:
- Dermatogen (protoderma), tworzy skórkę,
zewnętrzna warstwa komórek
http://www.fed.cuhk.edu.hk/~biology/photomicrographs/plant/root/apical_meriste
m.htm
Merystemy
- Peryblem – kilka warstw komórek, tworzy korę
pierwotną i endodermę.
- Plerom – wielowarstwowy, zlokalizowany
centralnie, tworzy perycykl (perykambium) i
walec osiowy z pierwotnymi wiązkami
przewodzącymi.
http://www.mun.ca/biology/desmid/brian/BIOL3530/DB_06/DBNPlant.html
Czapeczka - kaliptria
• Pokrywa stożek wzrostu.
• Powstaje z kaliptrogenu (jednoliścienne) lub z
dermatogenu (dwuliścienne).
• Środkowa część nosi nazwę kolumienki z
komórkami zawierającymi skrobię statolitową.
http://botit.botany.wisc.edu/Resources/Botany/Root/Old%20Collection/Triticum%2
0(wheat)%20root%20tip/Apical%20meristem%20MC.jpg.html
Wierzchołki wzrostu pędu
• Wynikiem działalności promerystemu są:
- Praskórka (protoderma) – tworzy epidermę
- Merystem zasadniczy (pramiękisz) – tworzy
korę pierwotną i tkanki miękiszowe.
- Pramiazga (prokambium) – tworzy pierwotne
wiązki sitowe (protofloem) i naczyniowe
(protoksylem).
http://www.zmirr.info/eng/Photogalleries/Sho
ot-apical-meristems/Longitudinal-mediansection-of-the-shoot-apical-meristem-SAM-ofconiferous-tree-Abies-sp
http://www.sbs.utexas.edu/mauseth/weblab/webchap6apmer/6.1-4.htm
Tkanki twórcze wtórne
• Miazga (kambium) – dzielą się tworząc układy
promieniste. Formują pierścienie oddzielają
łyko od drewna. Zapewnia przyrosty wtórne
łodyg i korzeni.
- Miazga wiązkowa
- Miazga międzywiązkowa  razem tworzą
czynny pierścień miazgowy.
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot311/bot31100/primsec/primarysecondary3.htm
http://newbotany.mihanblog.com/post/author/602323/page/3
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot311/bot31100/primsec/primarysecondary3.htm
http://www.apsnet.org/edcenter/illglossary/Pages/N-R.aspx
Tkanki twórcze wtórne
• Felogen – wytwarza perydermę i korek
• Kalus
• Merystemoidy, np. w skórce tworzą włoski,
aparaty szparkowe.
Tkanka przewodząca
• Miękisz nie wystarcza do transportu wody, soli
mineralnych i metabolitów.
• Im większe ciało rośliny tym bardziej
wyspecjalizowane tkanki przewodzące.
• Tkanka sitowa.
• Tkanka naczyniowa.
http://www.tutorbene.com/index.aspx?PageID=85
Broda B. 1998 r.
Tkanka sitowa
• Rurki sitowe zbudowane ą z żywych komórek,
ułożonych pionowo jedna nad drugą.
• W przekroju poprzecznym mają kształt okrągły
lub wielokątny.
• Wewnątrz są otwarte, bowiem w ścianach
poprzecznych występują otworki (perforacja) –
sita.
• Przez rurki sitowe transportowane są związki
organiczne: białka proste, aminokwasy,
sacharydy.
http://www.sciencephoto.com/media/99715/enlarge
http://www.tutorvista.com/content/biology/biology-iii/plant-histology/phloem.php
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot201/angiosperm/magnoliophytala
b99/magnoliosidalab.htm
Tkanka sitowa
• Ściany perforowane poprzeczne leżą
prostopadle lub skośnie.
• Również w ścianach podłużnych występują
pola sitowe.
• U roślin nagonasiennych i paproci występują
komórki sitowe, w których brak wyraźnych sit
między członami. Wszystkie ściany zawierają
delikatne pola sitowe. Komórki sitowe są na
końcach zaostrzone, wąskie.
http://www.dr-evans.com/advancedbiology/phloem.html
http://bio1151.nicerweb.net/Locked/media/ch35/
http://www.sciencephoto.com/media/29000/view
Tkanka sitowa
• Człony rurek sitowych zawierają żywą
cytoplazmę, mitochondria, leukoplasty, ziarna
skrobi. Sok posiada odczyn zasadowy, jądra
zanikają z czasem.
• Ściany komórkowe rurek sitowych są cienkie,
błonnikowe, elastyczne i rozciągliwe.
• Protoplazmy sąsiadujących ze sobą komórek
są połączone plazmodesmami.
http://biology.uco.edu/bidlack/botany/botanypics/default.htm
Tkanka sitowa
• Rurki sitowe u roślin dwuliściennych najczęściej
są czynne przez jeden sezon wegetacyjny. Ulegają
potem zgnieceniu lub przekształceniu w
keratenchymę.
• Na okres zimowy otworki sit zostają zatkane
warstwą kalozy (zasklepki cukrowe).
• W nowym okresie wegetacyjnym powstają nowe
rurki sitowe lub kaloza zostaje rozpuszczona, a
sita udrożnione.
• U roślin jednoliściennych rurki sitowe funkcjonują
wiele lat.
http://cronodon.com/BioTech/Plant_Transport.html
Tkanka sitowa
• Komórki przyrurkowe są krótsze od członów rurek
sitowych (z powodu podziałów poprzecznych).
• Komórki przyrurkowe są żywe, pozbawione
plastydów, ale zawierają obfitą cytoplazmę
mitochondria. Jądra są poliploidalne.
• Poprzez jamki, za pośrednictwem plazmodesmów
łączą się z rurkami sitowymi. Brak ich u
nagonasiennych i paprotników. Przewodzą cukry i
gromadzą substancje organiczne.
http://www2.puc.edu/Faculty/Gilbert_Muth/botglosc.htm
http://sbi3u1tdoust.edublogs.org/2010/06/04/circulation/
http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/biobk/biobookplantanat.html
http://www.csus.edu/indiv/l/loom/lect%2017.htm
Tkanki naczyniowe
• Naczynia – tracheje to komórki wydłużone,
ułożone w podłużne rzędy w postaci rur.
• W przekroju poprzecznym mają kształt okrągły
lub wielokątny.
• Transportują wodę i sole mineralne, od
korzeni do liści (kierunek wstępujący).
• Są zdrewniałe i usztywnione przez zgrubienia,
które zostały wytworzone wtórnie lub
powstały po zaniku ścian poprzecznych.
http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/biobk/biobookplantanat
.html
http://science.kennesaw.edu/~jdirnber/Bio2108/Lecture/LecPhysio/PhysioCirculatory.html
Tkanki naczyniowe
• Zgrubienia zapobiegają przed zgnieceniem.
• Są martwe.
• Zgrubienia nie są ciągłe, zupełne; ich ciągłość
jest poprzerywana jamkami lejkowatymi.
• Nazwa naczyń pochodzi od rodzaju ich
zgrubienia na ścianach: pierścieniowate,
siatkowate, drabinkowe, jamkowate,
cętkowate.
http://theworldofplants.wordpress.com/category/plant-physiology/xylem/
http://www.sciencephoto.com/media/76016/enlarge
Tkanki naczyniowe
• Zgrubienia mają najczęściej kształt T-owaty i
przyrastają do ściany naczynia zwężoną częścią –
listewką.
• Naczynia pierścieniowate i spiralne są elastyczne,
zdolne do rozciągania i naginania. Występują w
rosnących i młodych częściach; stanowią
elementy pierwotne.
• Ściany naczyń siatkowatych, cętkowatych i
jamkowatych są sztywne, mało rozciągliwe.
Spotykane w starszych naczyniach; elementy
wtórne.
http://rafalm.iswift.eu/images/dtp/mywebalbum/tracheids-vesselelements&page=3
http://www.phschool.com/science/biology_place/labbench/lab9/xylem.html
Tkanki naczyniowe
• Naczynia powstają przez podział komórek
inicjalnych miazgi. Morfologicznie to
wielokomórkowe rury bez ścian poprzecznych;
bez żywej zawartości.
• U dębu tracheje maja długość do 2 m, u
innych roślin przeciętnie do 10 cm dł.
• Średnica trachei: u dębu 0,3 mm, u lipy 0,06
mm.
http://lylscience.blogspot.com/2010/09/xylem-and-phloem.html
http://leavingbio.net/FLOWERING%20PLANTS.htm
Tkanki naczyniowe
• Naczynia są czynne do 1 roku, starsze ulegają z
biegiem czasu zatkaniu. Zatykanie naczyń zachodzi
pod wpływem wcistek (thylles).
• Wcistki – thylles powstają przez wpuklanie się
komórek miękiszu drzewnego otworkami jamek do
wnętrza naczyń.
http://www.landi.ch/fra/6547051088_news-artikel.aspx
http://www.lenaturaliste.net/forum/galerie/image-23793.php
http://www.cegep-ste-foy.qc.ca/freesite/index.php?id=chenes
http://www.fusagx.be/pp/Phytopat/Partie0/glossaire.htm
http://www.lenaturaliste.net/forum/galerie/image-23795.php
Tkanki naczyniowe; tracheidy
• Cewki – tracheidy są jednokomórkowe; występują
łącznie z trachejami.
• Tracheidy ściśle do siebie przylegają.
• Służą do gromadzenia i transportu wody.
• Przenoszą wodę na krótsze odległości.
• Tracheidy są mniej sprawne niż tracheje.
• Końcowe ściany są zaokrąglone lub skośnie
ustawione.
• Długość – do kilku cm.
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot311/bot311-00/plantcellwalls00/Meristems10bXylemDiffer.htm
http://bio1151b.nicerweb.com/Locked/media/ch35/plantcells_xylem.html
http://www.color-pic.com/engine/showfulljpeg.php?imid=VHB57E1276
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot470/plantwatmove/watmovplntno
theme-03.htm
http://www.geraniumsonline.com/anatom8.jpg
Tracheidy
• Cewki o zgrubieniach spiralnych, częściowo
zdrewniałe;
• Cewki jamkowate – z jamkami, zdrewniałe.
• Jesion i klon nie zawierają tracheidów.
• Nagonasienne – zawierają głównie tracheidy
w drewnie.
• Ewolucyjnie są starsze od trachei.
http://www.geraniumsonline.com/anatomy.ht
m
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot201/rootstemstele/rootstemstele.htm
http://lima.osu.edu/biology/archive/celltype.html
http://www.biologie.uni-hamburg.de/bonline/library/webb/BOT410/410Labs/LabsHTML-99/Xylem/Labxyphlo99.html
Włóknocewki
•
•
•
•
•
Wąskie światło
Zgrubiałe ściany
Obecność jamek lejkowatych
Przewodzą wodę
Wzmacniają organy.
http://www.sciencephoto.com/media/29001/enlarge
http://www.sciencephoto.com/media/29081/enlarge
Wiązki przewodzące
• Tkanki sitowe i naczyniowe nie występują
oddzielnie, lecz są zebrane w wiązki
przewodzące.
http://eu.art.com/products/p14312327-sai2921166/posters.htm?ui=43D85FEF7F444B089A1C27B8F7744F80
Wiązki przewodzące
• Przebieg wiązek jest ciągły.
• Łączą się ze sobą tworząc system wiązek.
• Z tkanki twórczej pierwotnej (pramiazga)
powstają wiązki pierwotne.
• Z tkanki twórczej wtórnej (miazga) – kształtują
się wiązki wtórne.
• W przekroju poprzecznym wiązki są okrągłe
lub eliptyczne.
http://estheris.onsugar.com/Companion-cells-sieve-tube-elements-phloem-xylem9868779
Wiązki przewodzące
• W tkankach pierwotnych część sitowa (wiązka
sitowa) i część naczyniowa (wiązka
naczyniowa) są zwykle połączone razem w
jedną wiązkę złożona – sitowo-naczyniową.
• W tkankach wtórnych wiązki sitowe i
naczyniowe są rozdzielone; w łyku występują
wiązki sitowe; w drewnie – wiązki naczyniowe.
Wiązka sitowa - floem
•
•
•
•
Rurki sitowe
Komórki przyrurkowe
Komórki miękiszowe
Włókna (łykowe, kambiformowe)
Wiązka naczyniowa - ksylem
•
•
•
•
Naczynia – tracheje
Cewki – tracheidy
Komórki miękiszowe
Włókna drzewne
Wiązki przewodzące
• Przy wzroście rośliny na grubość z tkanki
twórczej (kambium) wytwarzają się wtórne
tkanki przewodzące (ksylem i floem wtórny).
http://botit.botany.wisc.edu/botany_130/Anatomy/secondary_growth/pri_vs_sec.html
Wiązki przewodzące
• U roślin jednoliściennych wiązki są zamknięte;
część naczyniowa bezpośrednio graniczy z
częścią sitową; brak miazgi między nimi;
wiązka może być otoczona pochwą wiązkową
złożoną z włókien sklerenchymatycznych
Zea
http://www.ccss.edu.hk/subjects/biology/F.6/Gallery%20of%20Photomicrographs/Plants/6.%20Monocot%20stem/
Wiązki przewodzące
• U roślin dwuliściennych wiązki są otwarte:
między naczyniami i rurkami sitowymi
występuje miazga; są zdolne do wzrostu na
grubość; otoczone pochewką z miękiszu.
http://www.biofachforum.ch/BIOPIC/questplant/kamb.html
Typy wiązek
• Wiązka promienista – pasma sitowe i
naczyniowe są ułożone w wiązce jak
promienie koła – jedno pasmo na przemian z
drugim. Środek wiązki zajmuje rdzeń lub duże
naczynie.
http://sols.unlv.edu/Schulte/Anatomy/Roots/RanunculusBundle.jpg
Typy wiązek
• Wiązka koncentryczna – jedna wiązka
centralna jest otoczona na obwodzie przez
drugą.
http://www.deanza.edu/faculty/mccauley/6a-labsplants-02.htm; wiązka wewnątrzksylemowa –
hydrocentryczna; Pteridium
http://www.sciencephoto.com/media/28526/enlarge; Convallaria – wiązka
leptocentryczna = zewnątrzkyslemowa – wiązka sitowa leży centralnie!!!
Typy wiązek
• Wiązki kolateralne (obokległe) maja pasma sitowe i
naczyniowe leżące obok siebie. U jednoliściennych
są zamknięte; u dwuliściennych są otwarte; część
naczyniowa leży centralnie, a łykowa obwodowo.
http://lima.osu.edu/biology/archive/roots.html; Ranunculus radix
Typy wiązek
• Wiązki bikolateralne – dwuobokległe – część
sitowa leży po dwóch stronach części
naczyniowej, np. Cucurbitaceae,
Gentianaceae.
http://www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/library/webb/BOT410/410Labs/LabsHTML99/Xylem/Labxyphlo99.html
Walec osiowy
• Walec osiowy – stela) to układ miękiszu z
wiązkami przewodzącymi o regularnym
rozmieszczeniu.
• Powstaje z pierwotnych tkanki twórczych: w
korzeniach z pleromu, w łodygach z korpusu, na
obwodzie jest otoczony warstwą kory pierwotnej.
• Część wewnętrzna kory w postaci endodermy
styka się bezpośrednio z walcem osiowym, który
zwykle jest otoczony perycyklem.
Broda B. 1998 r.
• Perycykl (okolnica) jest tkanką najczęściej
jednowarstwową, zbudowaną z żywych
cienkościennych komórek o właściwościach
twórczych pierwotnych.
• Perycykl może przekształcić się w tkankę
mechaniczną w postaci włókien
perycyklicznych.
• Perycykl może wytwarzać miazgę, felogen i
miękisz.
Perycykl, korzeń hiacynta
http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/bot311/bot311-00/roots/WaterHyacinth.htm
Perycykl
• W korzeniach perycykl nosi nazwę
perykambium, bowiem przyjmuje charakter
tkanki twórczej dającej początek korzeniom
bocznym.
• W części środkowej walca osiowego.
Otoczonej wiązkami, znajduje się rdzeń. Od
rdzenia odchodzą pierwotne promienie
rdzeniowe.
http://www.imperial.edu
http://home.earthlink.net/~dayvdanls/plant_structure.html
• Walec osiowy jest stałym składnikiem młodych
korzeni.
• Jeśli występują w korzeniu dwa pasma
ksylemu – powstaje korzeń diarchiczny, jeśli 3
– korzeń triachiczny, 4- tetrarchiczny.
• Korzeń poliarchiczny zawiera liczne pasma
(wiązki) ksylemu i floemu.
• U paproci jest zjawisko polisteli: występuje
kilka walców osiowych.
Hydatody
• Szparki wodne służące do
usuwania wody kroplami
(gutacja).
• Mają budowę jedno- lub
wielokomórkową.
• Przypominają aparaty
szparkowe.
http://www.mn.uio.no/bio/tjenester/kunnskap/plantefys/anatomi/fiblad.html
Hydatody
• Są martwe lub żywe.
• Często stale otwarte.
• Wydzielona woda zawiera sole mineralne,
które mogą wytrącać się na brzegach liści.
http://www.extension.org/pages/32028/guttation
Miodniki
• Miodniki (nectaria) wydzielają roztwory
wodne sacharozy oraz inne substancje, często
wonne, zwane nektarem.
http://www.environment.gov.au/biodiversity/abrs/onlineresources/glossaries/vascular/images/flnectar.jpg
Miodniki
• Utwory żywe.
• Występują najczęściej u
podstawy płatków kwiatów
w postaci pojedynczych
komórek, tarczek lub
włosków wydzielniczych.
• Czasem występują na
ogonkach liściowych,
przylistkach
http://www.gardenguides.com/201-hellebores-part-3.html
http://accessscience.com/overflow.aspx?searchStr=Flower&stype=10&topic=BIO:PL
ANT:PLANAT&term=Flower
Nectaria
http://www.bbc.co.uk/schools/ks2bitesize/science/living_things/plant_life_cycles/re
ad5.shtml
http://www.environment.gov.au/biodiversity/abrs/onlineresources/glossaries/vascular/efnect.html
Tkanki wzmacniające
• Zbudowane są ze zwartych komórek o zgrubiałych
ścianach, bez przestworów międzykomórkowych.
• Są pochodzenia pierwotnego lub wtórnego.
http://www.nicerweb.com/bio1152/Locked/media/ch35/plantcells_collench
yma.html
Tkanki mechaniczne
• Nadają roślinom wytrzymałość i elastyczność
fizyczną.
• Rozmieszczone są na obwodzie i wewnątrz
organów, zgodnie z zasadami mechaniki.
• Kolenchyma (zwarcica)
• Sklerenchyma (twardzica)
• Sklereidy (twardziczki)
http://botit.botany.wisc.edu/botany_130/Anatomy/Cells_tissues/Coleus_collenchyma_more.html
Schematic Cross Section of the stem of the monocotyledon Zea mays (Corn)
http://kentsimmons.uwinnipeg.ca/cm1504/15lab404/15lb4p3a.htm
Sklereidy
• Twardziczki mają rozmaite kształty
• Występują pojedynczo lub w grupach
• W ścianach zawierają liczne jamki proste,
najczęściej rozgałęzione.
• W komórkach mogą gromadzić kryształy
szczawianu wapnia (jedyńce).
http://www.tutorvista.com/content/biology/biology-iii/plant-histology/sclerenchyma.php
• Brachysklereidy (komórki kamienne) – elementy
grubościenne, równowymiarowe, często w postaci
wielościanów.
• Zdrewniałe i zaopatrzone w jamki proste, zazwyczaj
rozgałęzione
• Występują w owocach.
http://eu.art.com/products/p360641373-sai4011127/posters.htm?ui=FAE57BF800F44B269352096BC834E2A2
http://sta.uwi.edu/fsa/lifesciences/BL11F/IMAGES/Support%20Tissue%20C/13%20S
clereid%20drawing.html
Sklereidy
http://kentsimmons.uwinnipeg.ca/ysesp/comeco4.htm
• Makrosklereidy – wydłużone komórki, ustawiono
palisadowo. Występują w łupinach nasiennych.
• Astrosklereidy – komórki gwiaździste o
zaostrzonych końcach.
• Osteosklereidy – komórki przypominające piszczele
lub hantle o kształtach wydłużonych lub
cylindrycznych, na końcach rozszerzone,.
Twardzica - sklerenchyma
• Występuje w starszych częściach rośliny, o
zakończonym wzroście.
• Jest martwa, twarda i zdrewniała.
• Zgrubienia ścian obejmują całą komórkę.
• Tworzy włókna – stereidy.
http://www.nicerweb.com/bio1152/Locked/media/ch35/plantcells_sclerenchyma.h
tml
Stereidy – włókna sklrenchymatyczne
• Komórki martwe o wąskim świetle, kształtu
prozenchymatycznego lub wrzecionowatego.
• Zwykle są jamkowane i zawierają skąpe,
ukośne jamki proste lub lejkowate.
• Kształt komórek włókien na przekroju
poprzecznym jest okrągły lub wieloboczny.
• Ściany są zdrewniałe.
Kolenchyma = zwarcica
• Występuje w nadziemnych częściach,
wzrastających.
• W łodygach zielnych zlokalizowana pod skórką
lub w częściach żebrowych łodygi.
• W liściach wzmacnia ogonki liściowe i wiązki
przewodzące.
http://www.uel.education.fr/consultation/reference/biologie/module1/observer/ch
apitre1/angio_morpho/angio_morpho1det.htm
Kolenchyma
• Jest żywa, pochodzenia
pierwotnego.
• Komórki są wydłużone,
jasno połyskujące,
często przypominają
miękisz.
• W ścianach są jamki
proste.
• Zawiera chloroplasty.
http://bio1152.nicerweb.net/Locked/media/ch35/
Zwarcica = kolenchyma
• Ściany są zgrubiałe, błonnikowe i
protopektynowe, zdolne do pęcznienia.
• Jeśli mamy zgrubienia w kątach komórek –
zwarcica kątowa.
• Jeśli są zgrubienia w ścianach bocznych –
zwarcica płatowa.
• Jeśli są przestwory międzykomórkowe –
zwarcica luźna.
• Jest odporna na rozciąganie.
Tkanka miękiszowa
• Miękisz asymilacyjny – chlorenchyma jest
bogaty w chlorofil. Jego główne zadanie to
fotosynteza i transpiracja. Znajduje się w
nadziemnych częściach rośliny: liście, łodygi.
W liściach znajduje się między skórką dolna i
górną, w śródliściu – mezofil, jako miękisz
gąbczasty i palisadowy.
Miękisz spichrzowy
• Jest bezbarwny i występuje w częściach
podziemnych (bulw, kłącza, korzenie, cebule).
• Zbudowany z komórek dużych.
• Tkanka żywa, bogata w składniki odżywcze.
• Gromadzi skrobię, wodę i gazy.
• Występuje też w bielmie i liścieniach.
• U drzew występuje w postaci miękiszu drzewnego
i łykowego, promieni rdzeniowych i rdzenia.
Jednocześnie transportuje metabolity.
Miękisz przewietrzający
• Aerenchyma występuje u roślin wodnych i
bagiennych.
• Komórki cienkościenne.
• Przestwory międzykomórkowe szerokie.
• Tkanka wentylacyjna.
• Umożliwia zanurzenie i wypływanie roślin
(zima-wiosna).
Aparaty szparkowe - stomata
• Występują w epidermie, w częściach
nadziemnych.
• Zbudowane z pary komórek kształtu
fasolkowatego, tworzących między sobą
szczelinę.
http://www.bcb.uwc.ac.za/ecotree/leaves/insideleaf2.htm
http://kish.in/stomata/
Stomata - budowa
•
•
•
•
2 komórki szparkowe
Przedsionek przedni i tylny
Komora powietrzna
Komora powietrzna kontaktuje się z
przestworami międzykomórkowymi.
Broda B. 1998 r.
Stomata
• Aparaty szparkowe to to łącznik systemu
wentylacyjnego rośliny z powietrzem
atmosferycznym.
• Umożliwia wymianę gazową
• Transpiracja
Broda B. 1998 r.
Stomata
• Komórki szparkowe często zawierają
chloroplasty z ziarenkami skrobi.
• Ściany komórkowe komórek szparkowych są
nierównomiernie zgrubiałe.
http://agritech.tnau.ac.in/crop_improvement/crop_imprv_screen.html
Stomata
• Od strony szparki w obu komórkach znajdują
się 2 zgrubienia: górne i dolne.
• Część środkowa ścian brzusznych
(doszparkowych) są cienkie.
• Możliwa jest dzięki temu zmiana kształtu
komórek.
http://www.sparknotes.com/biology/plants/plantstructures/section4.rhtml
Stomata
• Skrobia komórek szparkowych może być
przekształcana w glukozę.
• Gdy to nastąpi zwiększa się ich jędrność,
następuje wzrost ciśnienia osmotycznego i
silniejsze wchłanianie wody.
• Następuje wtedy otwarcie aparatów.
http://www.tutorvista.com/content/biology/biology-iv/plant-waterrelations/stomatal-mechanism.php
Stomata
• Przy zamianie glukozy w skrobię, spada turgor
i komórki zamykają się.
http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/BIOBK/BioBookPLANTHORM.html
http://cronodon.com/BioTech/Plant_Transport.html
http://cronodon.com/BioTech/Plant_Transport.html
Stomata
• Utwory żywe, reagujące na czynniki
zewnętrzne.
• Komórki szparkowe otoczone ś niekiedy przez
komórki przyszparkowe.
http://chestofbooks.com/gardening-horticulture/Commercial-Gardening-1/Structure-And-Contents-Of-ALeaf.html
Typy stomata
• Anomocytyczne – zmienna liczba komórek
przyszparkowych, np. jaskrowate,
pierwiosnkowate.
• Anizocytyczne – zwykle 3 komórki
przyszparkowe, np. pokrzywa, psiankowate.
• Diacytyczne – 2 komrki przyszparkowe,
ułożone prostopadle do osi szparki, np.
wargowe, goździkowate, werbenowate.
Stomata - typy
• Paracytyczne – 2 komórki przyszparkowe
ustawione równolegle do osi szparki, np.
marzannowate, dziurawcowate.
• Tetracytyczne – 4 komórki przyszparkowe, 2 są
mniejsze, np. baldaszkowate i trawy.
• Cyklocytyczne – większa liczba komórek
przyszparkowych, pierścieniowato otaczające
komórki szparkowe.
Stomata - położenie
• Wgłębione
• Wzniesione
• Równe z powierzchnią epidermy.
Przetchlinki
• Przetchlinki – lenticellae znajdują się w
korkowicy (peryderma).
• Umożliwiają wymianę gazową.
• Kształt soczewkowaty, okrągławy lub
wydłużony w kierunku osi pędu.
• Mogą występować w gałązkach i na
korzeniach.
• Wypełnione są komórkami miękiszowymi.
Broda B. 1998 r.
http://www.uri.edu/cels/bio/plant_anatomy/144.html
http://www.biologia.edu.ar/botanica/tema19/Tema197Lenticelas.htm
Organografia
• Organy generatywne: kwiaty,
owoce, nasiona
• Organy wegetatywne:
korzenie, łodygi, liście
http://www.pub22.net/view.php?d=6&id=20421
http://good-wallpapers.com/nature/4637
http://wallpaperstock.net/fruits-and-leaves_wallpapers_13085_1600x1200_1.html
Korzeń - radix
•
•
•
•
•
Umocowanie rośliny w podłożu
Pobieranie wody i soli mineralnych
Gromadzenie materiałów zapasowych
Rozmnażanie wegetatywne
Symbioza z bakteriami, glonami, grzybami
http://kevinsonger.blogspot.com/2010/10/green-roof-plant-root-architecture.html
Radix, root
• System korzeniowy: korzeń główny, korzenie
boczne, włośniki.
• Korzeń główny rozwija się z korzonka
zarodkowego.
• Korzenie boczne wyrastają z korzenia
głównego (z walca osiowego - perycyklu, stąd
są pochodzenia endogenicznego).
• Korzenie boczne I-, II-, III- i dalszych rzędów.
Radix, root
• Korzenie przybyszowe wyrastają z łodyg i są
pochodzenia egzogenicznego (z tkanek
obwodowych pędu), niektóre pełnią funkcje
czepne.
Morfologiczny i funkcjonalny podział
korzeni
• Wrzecionowate, z bocznymi drobnymi
korzeniami bocznymi.
• Burakowate – rozwinięte, pogrubione w części
środkowej.
• Wiązkowe, powstają po zaniku korzenia
bocznego, liczne i najczęściej cienkie.
• Bulwiaste – silnie zgrubiałe.
• Podporowe – wzmacniają rośliny na grząskich
lub luźnych podłożach.
Rodzaje korzeni
• Szkarpowe – deskowato spłaszczone,
podpierające drzewa.
• Oddechowe – wyrastają w postaci stożków
nad powierzchnię ziemi i uczestniczą w
wymianie gazowej, np. na terenach
zalewowych.
• Powietrzne – chłoną wodę deszczową i parę
wodną z powietrza, np. u storczyków.
Strefy korzenia
•
-
W rozwoju korzenia wyróżnia się:
Strefa wzrostu
Strefa włośnikowa
Strefa umacniająca
Strefa wzrostu korzenia
• Obejmuje wierzchołek korzenia,
• Długość ok. 0,5-1 cm
• Wzrost elongacyjny i różnicowanie tkanek
Strefa włośnikowa
•
•
•
•
•
Jest nad strefą wzrostu.
Ryzoderma tworzy włośniki o dł. 0,1-8 mm.
Włośniki są jednokomórkowe i nie rozgałęzione.
Zwiększają powierzchnię chłonną.
Włośniki żyją 10-20 dni, rzadko, np. u drzew do 2
lat.
• U roślin wodnych i błotnych mogą nie
występować.
Strefa włośnikowa
• Warstwa gleby przerośnięta włośnikami to
ryzosfera.
• Za pośrednictwem włośników możliwa jest
symbioza z bakteriami i grzybami (mikoryza,
np. u olchy).
Strefa umacniania
• Obejmuje części bez włośników.
• Zawiera korzenie boczne
• Ryzoderma zanika, a na jej miejsce wchodzi
egzoderma, pod którą znajduje się miękisz
kory pierwotnej.
Powstawanie korzeni bocznych
• Korzenie boczne wyrastają z części
wewnętrznej korzenia głównego, czyli są
pochodzenia endogennego.
• Tkanką bezpośrednio biorącą udział w
tworzeniu korzeni bocznych u roślin
nasiennych jest perycykl (perykambium),
znajdujący się na obwodzie walca osiowego.
• Podziałowi ulegają komórki przylegające do
wiązki przewodzącej pierwotnej.
Powstawanie korzeni bocznych
• Formujące się korzenie boczne przy dalszym
wzroście naciskają na endodermę i wyginają ją
ku obwodowi, następnie wraz z endodermą,
utrzymującą się na jej powierzchni, przebijają
korę pierwotną.
• Czynności te wspomagają enzymy,
rozkładające tkankę kory pierwotnej.
Budowa pierwotna korzenia
• Korzenie w odróżnieniu od łodyg mają szeroką
korę pierwotną, wąski walec osiowy, mały
rdzeń lub nie zawierają rdzenia.
• Układ wiązek sitowych i naczyniowych jest
naprzemianległy.
• Elementy wzmacniające w korzeniach są
zlokalizowane w części środkowej, podczas gdy
w łodygach są rozmieszczone głównie na
obwodzie.
Budowa pierwotna korzenia
• Młody korzeń powstaje z merystemu
pierwotnego.
• Młody korzeń jest pokryty skórką – ryzodermą.
• Ryzoderma zawiera komórki cienkościenne,
pozbawione kutikuli i aparatów szparkowych,
wytwarza natomiast włośniki.
• W starszych korzeniach ulega zmarnieniu i
odpada ustępując egzodermie.
Budowa pierwotna korzenia
• Egzoderma pełni funkcje ochronne i powstaje
z komórek miękiszu korowego.
• Komórki egzodermy mogą ulegać
korkowaceniu lub drewnieniu.
• Kora pierwotna posiada komórki
cienkościenne, żywe, między nimi rozciągają
się przestwory.
• Przewodzi roztwory wodne od włośników do
wiązek przewodzących.
Budowa pierwotna korzenia
• W starszych korzeniach kora pierwotna przekształca się
w miękisz spichrzowy.
• U roślin wodnych kora pierwotna tworzy tkankę
powietrzną.
• Najbardziej wewnętrzna część kory pierwotnej to
endoderma, granicząca z walcem osiowym. Jest żywa,
choć fragmenty ścian mogą ulegać skorkowaceniu w
postaci pasemek Caspary’ego lub jak u roślin
jednoliściennych – z trzech stron zgrubienia zdrewniałe
(U-owate).
Budowa pierwotna korzenia
• Wówczas w endodermie naprzeciw wiązek
naczyniowych występują komórki przepustowe, a
endoderma nosi nazwę śródskórni i może przejąć
funkcje ochronne.
• Walec osiowy zawiera na obwodzie perycykl
(okolnica) w postaci 1-2 lub kilku warstw
cienkościennych komórek.
• Perycykl nosi nazwę omiażdża = perykambium,
gdyż ma właściwości tkanki twórczej i daje
początek korzeniom bocznym.
Budowa pierwotna korzenia
• Część środkową walca osiowego wypełnia
jedna centralna wiązka przewodząca, złożona
naprzemianlegle z pasm floemu i ksylemu.
• Ksylem pierwotny rozwija się od zewnątrz do
środka walca.
• Protoksylem zawiera naczynia wąskie, o
budowie spiralnej i pierścieniowej i znajduje
się na obwodzie walca, tuż pod peryklem.
Budowa pierwotna korzenia
• Mataksylem natomiast powstaje później i
zawiera naczynia o większej średnicy, o
budowie siatkowatej i jamkowatej. Występuje
bliżej rdzenia.
• Protofloem jest trudny do odróżnienia, bo
ulega zgnieceniu i deformacji.
• Floem wtórny obok komórek przewodzących
zawiera komórki wzmacniające.
Budowa pierwotna korzenia
• Budowa anatomiczna korzenia roślin
dwuliściennych jest najczęściej terarchiczna –
4 pasma ksylemu.
• Budowa korzenia roślin jednoliściennych jest
poliarchiczna, liczba pasm (wiązek) ksylemu
wynosi zwykle od 7 do 30.
Budowa pierwotna korzenia
• Schemat budowy:
1. Ryzoderma lub egzoderma
2. Kora pierwotna (miąższ kory, endoderma)
3. Walec osiowy (perycykl = perykambium,
wiązki ksylemu i floemu, rdzeń lub brak
rdzenia).
Budowa wtórna korzenia
• Przyrost wtórny jest związany z działalnością
miazgi – kambium.
• Po sformowaniu metaksylemu rozwija się
kambium.
• Komórki miękiszu metaksylemu zaczynają się
dzielić tworząc miazgę wiązkową.
• Komórki perycyklu tworzą miazgę
międzywiązkową.
Budowa wtórna korzenia
• Powstała, scalona miazga wytwarza do
obwodu łyko, a dośrodkowo drewno.
• Jeśli występuje rdze to ulega on redukcji.
• Floem wtórny zawiera rurki sitowe, komórki
przyrurkowe, miękisz łykowy i włókna łykowe.
• Ksylem wtórny zawiera naczynia – tracheje,
cewki – tracheidy, miękisz drzewny i włókna
drzewne.
Budowa wtórna korzenia
• Schemat budowy wtórnej korzenia:
1. Peryderma lub martwica korkowa
2. Kora wtórna (łyko): floem wtórny, promienie
rdzeniowe, miazga
3. Drewno: ksylem wtórny, promienie
rdzeniowe, ksylem pierwotny (protoksylem,
metaksylem), wąski rdzeń lub brak rdzenia.
Budowa wtórna korzenia
• W budowie wtórnej korzeń zaczyna się
upodabniać do budowy łodygi (układ kolateralny
wiązek).
• Jednakże w korzeniu brak rdzenia lub w rdzeń w
zaniku.
• Słoje przyrostu rocznego w korzeniach
niewyraźne.
• Z perycyklu na zewnątrz walca osiowego tworzy
się felogen, który daje początek perydermie.
Budowa wtórna korzenia
• Perycykl może wytarzać włókna pierwotne i
pierścień wzmacniający.
• Powstający korek odcina korę pierwotną, która
odpada w postaci martwicy korkowej.
• Na obwodzie utrzymuje się łyko, wytworzone
przez miazgę, czyli tzw. kora wtórna.
Pęd - turio
• Pęd składa się z łodygi – caulis i stanowi część
osiową pędu i nadaje roślinie typowy wygląd i
kształt, oraz z liści, które stanowią boczne
twory osi pędu.
• Oprócz wytwarzania liści i kwiatów pęd
transportuje asymilaty, niekiedy je kumuluje.
• Pędy mają zdolność fotosyntezy.
• Służą do rozmnażania wegetatywnego.
Pęd - turio
• Strefa przejściowa pomiędzy pędem i
korzeniem znajduje się w szyjce korzeniowej.
• Pęd główny bierze początek ze stożka wzrostu
w trakcie kiełkowania nasienia.
• Pędy boczne wyrastają z pączków w katach
liści (na węzłach).
• W zależności od wymiarów występują
krótkopędy i długopędy.
Rozgałęzienia pędów
• Monopodialne (jednoroślowe): pęd główny
jest prosty i wysoki, wykazuje nieograniczony
wzrost w kierunku wierzchołkowym, rośnie i
grubieje znacznie silniej niż pędy boczne, które
są cieńsze i krótsze (np. świerk).
Rozgałęzienia pędów
• Sympodialne (wieloroślowe) – gdy pęd główny
przestaje rosnąć i wydłużać się lub zamiera, a
zamiast niego z pączka niżej położonego
wyrasta pęd boczny, który kontynuuje wzrost
pędu głównego. Z kolei pęd boczny przestaje
wzrastać, a z boku rozwija się następny pęd
boczny. Powstaje pozorna os główna; pęd nie
jest prosty, lecz rozłożysty, kształtu
kolankowatego, np. u drzew owocowych.
Rozgałęzienia pędów
• Pseudodichotomiczne – gdy pod pączkiem
szczytowym wyrastają 2 naprzeciwległe pączki
boczne, które dają początek nowym pędom,
podczas gdy pączek szczytowy zanika, np.
jemioła.
Rozgałęzienia pędów
• Dichotomiczne – widlaste występują u roślin
niższych, np. glonów.
Rozgałęzienia pędów
• Głąbik – bezlistna, kwiatonośna łodyga, która
wyrasta bezpośrednio z części podziemnych
rośliny, np. konwalia.
Pędy nadziemne
• Mogą być zielone lub zdrewniałe.
• Pędy zielone nie są trwałe, czyli z reguły
monokarpiczne i zamierają na zimę. Należą tu
rośliny roczne o okresie wegetacyjnym 1 roku,
2-letnie o okresie 2 lat i byliny.
• Byliny są roślinami wieloletnimi, tracącymi na
zimę pędy nadziemne, podczas gdy pędy
podziemne i korzenie są trwałe.
Pędy nadziemne
• Do pędów zielonych należą również rozłogi
nadziemne, wici i wąsy.
• Wąsy powstają często jako modyfikacje liści
lub przylistków i spełniają funkcje organów
czepnych, np. groch.
http://www.tutorvista.com/content/biology/biology-iii/angiosperm-families/subfamily-papillionatae.php
Drzewa i krzewy
• Mają pędy zdrewniałe,
gałęzie.
• Są polikarpiczne.
• Drzewo składa się ze
strzały pnia i
rozgałęzionej korony,
np. lipa.
• Pień nierozgałeziony
nosi nazwę kłodziny
(palma).
http://www.besplatne-slike.net/biljke/drvece/palma/slides/debele-visoke-palmetropske-biljke-stala.html
Krzewy
• Krzewy tym różnią się od drzew, że są niskie,
nie mają głównego pnia i rozgałęziają się tuż
przy ziemi na podobne sobie pędy, np.
porzeczka.
Półkrzewy lub krzewinki
• Są mniejsze od krzewów, niekiedy o liściach
zimotrwałych, np. barwinek
http://www.frogsonice.com/photos/flowers1/
Liany i pnącza
• Należą do roślin
drzewiastych
http://eaufildutemps.net/
Pędy podziemne
• Cebule – bulbus – silnie skrócone pędy. Łodyga ma
postać piętki, z której wyrastają korzenie
przybyszowe. Z węzłów rozwijają się liście w postaci
soczystych łusek, ściśle do siebie przylegających.
Wewnątrz cebuli znajduje się pączek, z którego
wyrasta łodyga, liście nadziemne i kwiaty.
Na powierzchni cebuli występują zmarniałe łuski o
funkcjach ochronnych.
http://www.afd-ld.org/~fdp_bio/content.php?page=autres_tiges&skin=modiia
Pędy podziemne
• Kłącze – Rhizoma jest pędem spichrzowym, np. u
kosaćca. Posiada węzły, międzywęźla i pączki.
Z pączków wyrastają pędy nadziemne.
Liście są często łuskowate, zmarniałe, lub pozostają
po sobie jedynie ślad.
Z kłączy wyrastają korzenie przybyszowe.
http://immanentterrain.wordpress.com/2011/05/18/
http://www.clipart.dk.co.uk/1311/subject/Natural_World/Rhizome
Pędy podziemne
• Bulwa – tuber jest skróconym pędem,
bulwiasto zgrubiałym o znaczeniu
spichrzowym, pokryty drobnymi łuskowatymi
liśćmi, które często łatwo i wcześnie odpadają.
• Swoistą bulwą jest okryta łuskami bulwocebula, np. mieczyk, szafran.
http://www.srgc.org.uk/bulblog/log2006/260706/log.html
Pędy podziemne
• Rozłóg – stolo to płożące się i zakorzeniające pędy i
długich międzywęźlach, np. poziomka, trawy.
http://omodeo.anisn.it/omodeo/sistangiosperme.htm
http://www.scuolamediacesareo.com/cdvertiamo/scienze/riproduzione_asess.htm
Pączek - Gemma
• Zawiązek pędu, pokryty łuskowatymi liśćmi.
• Wewnątrz pączka znajduje się stożek wzrostu,
z którego powstają wszystkie stałe tkanki
łodygi, takie jak skórka, kora pierwotna, wiązki
przewodzące i rdzeń.
• Z pączków liściowych wyrastają liście, a z
pączków kwiatowych – kwiaty.
• Istnieją również pączki liściowo-kwiatowe.
Gemmae - pączki
• W zależności od położenia:
- Pączki szczytowe (pędy główne i boczne –
szczyty).
- Pączki kątowe – między liściem a łodygą (stąd
również nazwa pączki pachwinowe).
Gemmae - pączki
• Pączki śpiące – pozostają w stanie spoczynku
wiele lat, w razie uszkodzenia głównych pąków
rozwijają się w pędy.
Łodyga roślin jednoliściennych
•
•
•
•
Zbudowana z tkanek pierwotnych.
Nie zawiera miazgi i felogenu.
Nie posiada przyrostu wtórnego
Niewielkie grubienie łodygi na skutek rozrostu
komórek miękiszowych.
• Wiązki sitowo-naczyniowe są nieregularnie
rozrzucone w całym miękiszu łodygi.
• Kora pierwotna silnie zredukowana lub brak (w
kłączach występuje).
Łodyga roślin jednoliściennych
• Skórka jest jednowarstwowa i pokryta
kutikulą.
• Pod skórką występuje jedno- lub kilkurzędowa
hipoderma zbudowana z kolenchymy lub
sklerenchymy.
Łodyga roślin jednoliściennych
nadziemna
1.
2.
3.
4.
Skórka (epiderma)
Hipoderma
Miękisz zasadniczy
Wiązki przewodzące
Łodyga roślin jednoliściennych
podziemna
1. Skórka
2. Kora pierwotna (hipoderma, komórki
miękiszu, endoderma)
3. Walec osiowy (perycykl, miękisz, wiązki
przewodzące)
Łodyga roślin jednoliściennych
• Miękisz w łodygach nadziemnych wypełnia
całą część centralną aż do obwodu. Zawiera
komórki cienkościenne, które tworzą
przestwory międzykomórkowe. Miękisz pełni
funkcje spichrzowe.
Łodyga roślin jednoliściennych
• Wiązki sitowo-naczyniowe są rozrzucone w
miękiszu zasadniczym. Najczęściej typu
kolateralnego, zamkniętego. Wiązki są
otoczone pochewką wiązkową złożona z
komórek sklerenchymatycznych lub
miękiszowych. Pochewka zawiera komórki
przepustowe.
Łodyga roślin jednoliściennych
• Rdzeń najczęściej nie występuje lub zastąpiony
jest kanałem powietrznym, powstałym przez
rozerwanie się miękiszu w centralnej części
łodygi.
Łodyga roślin jednoliściennych
• W łodygach podziemnych roślin jednoliściennych
występuje kora pierwotna, np. u konwalii, dzięki
czemu wyróżnicowuje się walec osiowy. W korze
pierwotnej rozmieszczone są wiązki przewodzące.
Na wewnętrznej granicy kory zlokalizowana jest
endoderma z komórkami przepustowymi.
Walec osiowy występuje, choć perycykl jest słabo
zaznaczony. Wiązki przewodzące kolateralne i
zamknięte zlokalizowane są w walcu.
Łodyga roślin drzewiastych
• Młoda gałązka jednoroczna, zazwyczaj
zielonawa jest pokryta skórką, która pod
koniec okresu wegetacyjnego brunatnieje i
jest zastąpiona przez perydermę.
Łodyga roślin drzewiastych
• W miarę starzenia gałązka wykształca
martwicę korkową. Kora pierwotna ulega
wtedy zwężeniu lub odpada.
Łodyga roślin drzewiastych
• Wyróżnicowany w budowie pierwotnej
pierścień miazgowy wytwarza w zwartym
układzie nowe warstwy łyka i cylindra drewna,
często z wyraźnymi słojami przyrostu
rocznego.
• Od rdzenia do kory pierwotnej przebiegają
promienie rdzeniowe pierwotne i coraz
liczniejsze promienie wtórne.
• Rdzeń jest dobrze rozwinięty.
Łodyga roślin drzewiastych
1. Peryderma lub martwica korkowa
2. Kora pierwotna (kolenchyma, komórki
miękiszowe)
3. Kora wtórna (łyko, włókna perycykliczne –
pierścień łykowo-twardzicowy; floem wtórny,
promienie rdzeniowe – łykowe pierwotne i
wtórne; miazga)
4. Drewno (ksylem wtórny, promienie rdzeniowe –
drzewne pierwotne i wtórne, ksylem pierwotny
(protoksylem i metaksylem), rdzeń)
Łodyga roślin dwuliściennych
• Budowa pierwotna
1. Epiderma
2. Kora pierwotna: hipoderma (zwarcica),
miękisz, endoderma (pochewka skrobiowa)
3. Walec osiowy: perycykl, wiązki przewodzące,
promienie rdzeniowe, rdzeń.
Łodyga roślin dwuliściennych
• Budowa wtórna
1. Peryderma lub skórka
2. Kora pierwotna
3. Włókna perycykliczne
4. Wiązki przewodzące floem – kambium –
ksylem
5. Promienie rdzeniowe
6. Rdzeń
Łodyga roślin dwuliściennych
• Łodyga roślin zielnych:
1. Skórka
2. Kora pierwotna: kolenchyma, miękisz,
endoderma skrobiowa
3. Walec osiowy: perycykl z włóknami
perycyklicznymi, wiązki przewodzące otwarte
z miazgą; promienie rdzeniowe pierwotne,
rdzeń
Folium
• Liść to organ pędu, najczęściej
spłaszczony, składający się z
blaszki i ogonka.
• Liście kserofitów (rośliny
lądowe przystosowane do
rozwoju w warunkach o skąpej
wilgotności) są drobne, niekiedy
łuskowate lub szpilkowate.
• Rośliny o liściach
przystosowanych do wilgotnej
atmosfery, rosnące na mokrych
glebach i zazwyczaj w cieniu to
higrofity.
http://www.schulbilder.org
Folium - morfologia
http://images.yourdictionary.com/leaf
Folium
• Rośliny soczyste, zawierające w liściach lub
łodygach tkankę wodną to sukulenty.
• Liście dzięki spłaszczeniu mają większą
powierzchnię pochłaniającą światło.
• Zorganizowane rozmieszczenie liści na pędzie
umożliwia utworzenie mozaiki liściowej; liście są
ustawione prostopadle do promieni słonecznych,
bez wzajemnego zacieniania się.
http://www.coloring-pictures.net/drawings/Autumn/leaf.php
Folium
http://www.paulnoll.com
• Liście powstają z tkanki twórczej stożka
wzrostu pędu.
• Zaczątek liścia różnicuje się na blaszkę
liściową, ogonek i niekiedy przylistek.
• Liść ma wzrost ograniczony, rośnie początkowo
wierzchołkiem, a potem strefa zrostu przenosi
się do jego podstawy.
Folium
• Ogonek liściowy powstaje zwykle po
rozwinięciu się blaszki liściowej w procesie
wzrostu wstawowego.
• Grubienie ogonka jest rezultatem wzrostu
komórek tkanki miękiszowej.
http://www.adpic.de
Folium - morfologia
• Kształt liści jest dostosowany do warunków
środowiskowych.
• Heterofilia – różnorodność liści w
poszczególnych strefach łodygi tej samej
rośliny.
Rodzaje liści
• Liście właściwe – pojedyncze lub złożone o
funkcji asymilacyjnej.
• Liście łuskowate – nie mają ogonka, są
bezbarwne lub zielonkawe, najczęściej
drobne; występują w dolnej części łodygi i na
pędach podziemnych.
Rodzaje liści
• Liście przykwiatowe są często barwne i
ulokowane w pobliżu kwiatów. Pełnią funkcje
ochronne i powabni. Dzielimy je na przysadki
(przykwiatki) pod kwiatami; podsadki – pod
kwiatostanami; podkwiatki – na szypułkach
kwiatowych.
Morfologia liści
• Liść składa się z ogonka – petiolus, blaszki
liściowej – lamina, niekiedy pochewki – vagina
obejmującej łodygę; u podstawy liści są
przylistki – stipulae.
• Stipulae to różnie wykształcone wyrostki lub
drobne listki, najczęściej para; trwałe lub
odpadające; niekiedy przekształcone w ciernie
(robinia) lub łuskowatą gatkę, czyli tutkę –
ochrea, np. u Polygonum.
Morfologia liści
• Liście ogonkowe mają ogonek mocujący
blaszkę do łodygi. Jeśli blaszka zbiega po
ogonku, to liść jest oskrzydlony. Jeżeli ogonek
liściowy jest spłaszczony w postaci blaszki to
mówimy o liściaku phyllodium
http://baike.soso.com/v86618.htm
Phyllodium longipes (Craib.) Schindl
Morfologia liści
• Gdy całe pędy przypominają liście – są to
gałęziaki phyllocladia, np. Ruscus (myszopłoch)
http://www.cellulite.co.za/butchersbroom-extract.htm
http://www.pendernursery.com/Catalog/Detail/opuntiaellisiana.html
Ruscus aculeatus L.
Ulistnienie
•
-
Phyllotaxis – ustawienie liści na łodydze:
Różyczkowe
Skrętoległe
Równoległe
Okółkowe
Ulistnienie
• Liście wyrastają z węzłów – nodi, między
którymi znajdują się międzywęźla –
internodia.
Broda B. 1998 r.
Kwiat - Flos
• Skrócony, przekształcony i wyspecjalizowany
pęd zbudowany z listków przystosowanych do
rozmnażania płciowego.
• Rozwijają się z pączków kwiatowych.
Flos
• Działki kielicha = kielich
• Płatki korony = korona
• Pręcikowie
• Słupkowie
Części te osadzone są na szypułce.
Flos
• Układ elementów kwiatowych może być
spiralny lub okółkowy
• Kielich i korona tworzą okwiat podwójny.
• Jeśli brak zróżnicowania na kielich i koronę to
mamy okwiat pojedynczy.
• Kwiaty bez okwiatu to kwiaty nagie.
Flos
• Kwiaty obupłciowe (słupkowie i pręcikowie)
• Kwiaty jednopłciowe albo pręciki, albo
słupkowie.
• Jeśli kwiaty jednopłciowe pręcikowe i
słupkowe są na tym samym pniu – rośliny
jednopienne
• Jeśli kwiaty jednopłciowe pręcikowe lub
słupkowe są na dwóch pniach to rośliny są
dwupienne.
Owoc - Fructus
• Owoc tworzy się z zalążni (owoc rzeczywisty)
lub z elementów pozazalążkowych, np. dna
kwiatowego  owoc pozorny.
• Owoc złożony powstaje ze zrośnięcia się kilku
zalążni tego samego kwiatu.
• Owocostan wykształca się z kwiatostanu;
złożony jest z poszczególnych mięsistych
owoców, często ze sobą zrośniętych.
Owoce
• Owoce dzielimy na suche pękające: mieszek,
strąk, łuszczyna, torebka, rozłupnia;
• Suche niepękające, np. ziarniak, niełupka,
orzech, skrzydlak
• Mięsiste: pestkowiec, jagoda.
Pestkowiec
• Pestkowiec – drupa jest owocem mięsistym
jednonasiennym.
• Owocnia zawiera 3 warstwy: zewnętrzną –
exocarpium, epicarpium, czyli skórkę;
śródowocnie – mesocarpium i warstwę
wewnętrzną silnie zdrewniałą – pestkę –
endocarpium, zamykającą nasienie – semen.
Jagoda
• Jagoda – bacca jest owocem mięsistym,
wielonasiennym.
• Powstaje z kilku owocolistków;
• Brak części stwardniałej wewnątrz
• Wnętrze wypełnia soczysta śródowocnia z
nasionami.
• Okryte są epicarpium.
Nasienie
• Owocnia – pericarpium stanowi dla nasion
osłonę, chroniącą przed szkodliwymi
czynnikami.
• Nasiona służą do generatywnego rozmnażania
roślin.
• Nasienie – semen rozwija się z zalążka w
wyniku zapłodnienia.
• Nasiona dzielimy na bielmowe i bezbielmowe.
Broda B. 1998 r.
• Zalążek może być prosty, odwrócony lub zgięty
i wpływa to na budowę nasienia.
Nasiona
• W skład nasienia bielmowego wchodzą łupina
nasienna – testa semins, bielmo –
endospermum i zarodek – embryo.
• Zarodek rozwija się z zapłodnionej komórki
jajowej. Zawiera liścienie – cotyledones w
liczbie jednego, dwu lub kilku, pączuszek –
plumula, korzonek – radicula i łodyżka
podliścieniowa – hypocotylum.