Dysleksja

O dysproblemie, czyli rzecz o dysleksji rozwojowej…
Dysleksja? Dla wielu wydumany problem. Dla rodziców, którzy trafiają u swych dzieci
na podobną diagnozę, często powód do paniki, gdyż nie mają pojęcia, czy chodzi
o uszkodzenie mózgu dziecka, o braki intelektualne czy też może o ich wychowawcze
zaniedbania.
Tymczasem dysleksja rozwojowa wydaje się nie być wydumanym problemem.
Definiuje się ją, jako dysfunkcję, która ma znaczący wpływ na funkcjonowanie dzieci w wieku
szkolnym. Nieleczona może prowadzić do pogłębienia objawów oraz wielu poważnych
zaburzeń psychicznych. Konkretniej rzecz ujmując, są to specyficzne trudności w czytaniu
i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane mogą być
zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji,
uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.1
Najczęściej stosuje się termin "dysleksja rozwojowa" dla określenia syndromu specyficznych
trudności w uczeniu się czytania i pisania.
DYSLEKSJA - specyficzne trudności w czytaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu
błędów, w tym ortograficznych, mimo znajomości zasad poprawnej pisowni;
DYSORTOGRAFIA - specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy
ortograficzne);
DYSGRAFIA - niski poziom graficzny pisma; brzydkie, niekaligraficzne pismo;
DYSKALKULIA to trudność w rozwiązywaniu działań arytmetycznych;
SLI (z ang. Specific Langauge Impairment) to zaburzenie rozwoju mowy we wczesnym
dzieciństwie u dzieci prawidłowo rozwijających się umysłowo;
DYSFONIA – objawia się niewyraźnym i cichym mówieniem – wada bardzo rzadko
stwierdzana.2
Przyczyny dysleksji rozwojowej
Istnieje wiele przyczyn dysleksji rozwojowej. U różnych dzieci przyczyny te mogą być
odmienne. Zauważa się u jednego dziecka może wystąpić kilka przyczyn jednocześnie.
M. Bogdanowicz wymienia trzy koncepcje etiologii dysleksji rozwojowej: koncepcję
genetyczną, organiczną i opóźnionego dojrzewania, natomiast G. Broda i W. Tomaszewska
przedstawiają, oprócz wyżej wymienionych, dodatkowe koncepcje: hormonalną
i psychodysleksji.
Można dokonać następującego podziału przyczyn dysleksji:
- pierwotne (etiologia),
- wtórne, bezpośrednie (patomechanizm).
1. Zob. http://www.ptd.edu.pl/
2. Zob.http://www.polityka.pl/psychologia/poradnikpsychologiczny/wychowanie/275770,1,jakpomoc-dziecku-z-dysleksja.read
1
Istnieje kilka koncepcji etiologicznych:
1. Koncepcja genetyczna - polegająca na założeniu, że zmiany w centralnym układzie
nerwowym są dziedziczne.
2. Koncepcja organiczna - upatrująca przyczyn dysleksji w organicznym uszkodzeniu struktury
okolic mózgu odpowiedzialnych za czynności czytania i pisania w wyniku oddziaływania
czynników patogennych w okresie okołoporodowym.
3. Koncepcja hormonalna - zakładająca, że przyczyną dysleksji jest nadprodukcja
testosteronu w okresie prenatalnym, która zaburza funkcjonowanie systemu
immunologicznego, powodując zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu. Skutkiem jest
opóźnienie rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie i dysleksja w wieku szkolnym.
4. Koncepcja opóźnionego dojrzewania c.u.n. - wskazująca, jako przyczynę dysleksji
spowolnienie dojrzewania c.u.n. i wynikające stąd zaburzenia funkcjonalne
(fragmentaryczne dysfunkcje tego układu). Czynniki patogenne działają w okresie
okołoporodowym. Zaburzenia mogą dotyczyć wielu funkcji: lateralizacji, funkcji językowych,
percepcyjno -motorycznych motorycznych i ich integracji.
5. Koncepcja psychodysleksji - upatrująca przyczyny dysleksji rozwojowej w zaburzeniach
emocjonalnych (w wyniku urazów psychicznych, stresu).3
Bezpośrednie, wtórne przyczyny dysleksji rozwojowej (patomechanizm) to skutki
działania przyczyn pierwotnych. Są to zaburzenia funkcji c.u.n. o charakterze parcjalnym,
dotyczącym procesów poznawczych (percepcji, języka), motoryki i integracji tych funkcji.
Często towarzyszą im zaburzenia lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Czy da się przewidzieć, że dziecko może cierpieć na dysleksję, a więc
o objawach ryzyka dysleksji?
U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo
wczesnoszkolnym (do ok. 9. r. ż.) nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej.
Jednak obserwuje się pewne objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości
specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej
można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci
z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, mówi się też o dzieciach
ryzyka dysleksji.
Oto pierwsze sygnały nadchodzących trudności:
- pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;
- opóźniony rozwój mowy; znacznie późniejszy moment rozpoczęcia porozumiewania się
3. G. Broda, W. Tomaszewska, Z dysleksją na ty, s.21.
2
z otoczeniem przy pomocy słów, utrzymujące się trudności z poprawnością wypowiedzi
zarówno w zakresie gramatyki, jak prawidłowym wybrzmiewaniem głosek, mowa
niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;
- mała obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka: trudności
z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów; niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty
z łapaniem piłki, rzucanie do celu;
- mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka: niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania
butów, używanie widelca, nożyczek;
- słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa, dziecku sprawia trudność budowanie z klocków,
niechętnie bawi się klockami, puzzlami, nie umie układać układanek według wzoru, tworzy
tylko własne kompozycje, niechętnie rysuje;
- opóźniony rozwój lateralizacji – dziecko używa na zmianę raz jednej a raz drugiej ręki, ma
trudności w określeniu stron: lewa – prawa;
- zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności
z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;
ma trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych;
- zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;
- ma problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności
z wymową, wadliwa wymowa;
- przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;
słabe rozumienie tekstu;
- przy pierwszych próbach pisania – niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy
przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.4
Do dokładnego zbadania dziecka może posłużyć "Skala ryzyka dysleksji (SRD) prof. Marty
Bogdanowicz" (załącznik).5
Czy z dysleksji można się wyleczyć?
Jeżeli zaburzenia nie są wielkie, to zabawy i ćwiczenia pomogą usunąć problem.
Jednakże problem zaniedbany będzie rósł wraz z dzieckiem. Jeśli dziecko uzyskuje wyniki
wskazujące na ryzyko dysleksji, powinno być od zaraz objęte opieką, zajęciami, zabawami
wspomagającymi rozwój gorzej rozwijających się funkcji.
Terapia pedagogiczna, aby była skuteczna, musi trwać 3–4 lata i powinna się zacząć już
w zerówce lub w pierwszej klasie. Czasem rodzicom wydaje się, że jeśli po roku ćwiczeń nie
ma wyraźnej poprawy, to nie warto ich kontynuować. Oczywiście, rezultaty zależą od stopnia
zaburzeń, od tego, w ilu sferach występują deficyty oraz od inteligencji dziecka. Bo intelekt
4. Por. http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/50-artykuly/699-dysleksja-8211-charakterystykazjawiska.html
5 . http://www.logopedia.net.pl
3
pozwala kompensować trudności, choć także maskować je – dzieci potrafią w mig uczyć się
na pamięć czytanek. Stąd wniosek, iż profilaktyka w wieku przedszkolnym, świadome
ćwiczenia z 6-latkami i do czwartej klasy codzienne zajęcia – zabawa w trójkącie rodzicdziecko- nauczyciel lub nauczyciel-terapeuta może czynić cuda. Terapia u specjalisty raz
w tygodniu nie będzie skuteczna.
Rodzic musi też nauczyć się cierpliwości, gdyż może odczuwać wobec dziecka żal lub złość.
Oprac. Sylwia Herman
BIBLIOGRAFIA:
Marta Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu.
Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lubin 1994;
Marta Bogdanowicz, Portrety nie tylko sławnych osób z dysleksją. Gdańsk 2008
Marta Bogdanowicz: Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Wyd. Harmonia. Gdańsk
2002.
Marta Bogdanowicz, Ćwiczenia grafomotoryczne. Gdańsk 1992
G. Broda, W. Tomaszewska, Z dysleksją na ty
Ronald D. Davis, Eldon M. Braun, Dar dysleksji. Poznań 2001.
Anna Kaszuba – Lizurej, W krainie ortografii. Wyd. Innowacje.
Zofia Pomirska, Wygraj z dysleksją. Zbiór ćwiczeń usprawniających umiejętność czytania.
Wyd. Pedagogiczne ZNP.
Zofia Pomirska, Wygraj z dysortografią. Zbiór ćwiczeń. Wyd. Pedagogiczne ZNP.
Zofia Pomirska, Wygraj z dysgrafią. Zbiór ćwiczeń dla uczniów. Wyd. Pedagogiczne ZNP.
http://www.logopedia.net.pl
http://www.ptd.edu.pl/
http://terapiapedagogiczna.com
4
ZAŁĄCZNIK:
Skala ryzyka dysleksji (SRD) prof. Marty Bogdanowicz:
SPRAWDŹ TO Z DZIECKIEM
Test dla dzieci sześcioletnich (również trochę młodszych i trochę starszych). Mogą go
wykonać rodzice ze swoimi dziećmi, by dowiedzieć się, czy u dziecka występuje ryzyko
dysleksji. SRD zawiera 21 stwierdzeń, które należy ocenić wg skali 4-stopniowej. Cyfry na
skali wskazują na symptomy: 1 - nigdy nie występuje, 2 - czasem występuje, 3- często
występuje, 4 - zawsze występuje. Proszę uważnie przeczytać poniższe stwierdzenia
i zakreślić kółkiem cyfry najlepiej charakteryzujące zachowanie dziecka.
1. Dziecko ma trudności z zapamiętaniem wszystkich liter.
12
34
2. Dziecko ma trudności z posługiwaniem się nożyczkami.
12
34
3. Dziecko ma wadę wymowy.
12
34
4.Dziecko jest mało sprawne ruchowo: słabo biega, skacze, źle jeździ na rowerze,
hulajnodze.
12
34
5. Dziecko pisze litery i cyfry zwierciadlanie lub odwzorowuje wyrazy przez
zapisywanie ich od strony prawej do lewej.
12
34
6.Dziecko przekręca słowa (np. mówi krartor), zmienia przedrostki w wyrazach (np.
zauczyć się), myli wyrazy o podobnym brzmieniu.
12
34
7. Dziecko nie umie odróżnić głosek o podobnym brzmieniu (np. g - k, z - s), dlatego
nie dostrzega różnic w parach wyrazów, takich jak np. góra - kura, koza - kosa.
12
34
8. Dziecko ma problem z budowaniem poprawnych wypowiedzi (zmienia szyk
wyrazów w zdaniu albo używa nieprawidłowych form gramatycznych).
12
34
9. Dziecko niechętnie bawi się układankami, klockami Lego, puzzlami lub nie umie
układać ich według wzoru (tworzy tylko własne kompozycje).
12
34
10. Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.
12
34
11. Dziecko ma problem z odróżnianiem i zapamiętaniem liter o kształtach
identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. b -p - g - d).
12
34
5
12. Dziecko niechętnie rysuje, pomimo że jest do tego zachęcane.
12
34
13. Dziecko ma trudności z pamięciowym odtwarzaniem materiału uszeregowanego
w sekwencje (np. nazwy pory dnia, posiłków, dni tygodnia, pory roku, szeregi
4-cyfrowe.
12
34
14. Dziecko ma kłopoty z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.
12
34
15. Dziecko źle funkcjonuje na zajęciach fizycznych (np. podczas gry w piłkę,
wykonywania układów gimnastycznych, ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie
po linii, stanie na jednej nodze).
12
34
16. Dziecko ma trudności z odróżnieniem i zapamiętaniem liter o podobnym
kształtach (np. m - n, l - t - ł).
12
34
17. Dziecko ma kłopot z wyróżnieniem głosek w słowach (np. nos = n- o-s).
12
34
18. Dziecko ma problemy z odtwarzaniem szlaczków i figur geometrycznych
(przerysowaniem rombu ze wzoru).
12
34
19. Dziecko ma trudności z łączeniem głosek w słowo (np. o-k-o = oko).
12
34
20. Dziecko ma problemy z zawiązywaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików,
wiązaniem kokardek oraz wykonywaniem innych czynności samoobsługowych.
12
34
21. Dziecko ma trudności z dokładnym zapamiętaniem krótkich wierszyków
i piosenek oraz z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów.
12
34
Wyniki testu można analizować bardzo szczegółowo (potrafią to specjaliści), można też po
prostu podliczyć punkty i porównać je z niżej zamieszczoną skalą.
Od 21 do 34 punktów: u twojego dziecka raczej na pewno nie ma ryzyka dysleksji, co nie
oznacza, że powinieneś bacznie przyglądać się jego rozwojowi i szkolnym osiągnięciom.
Od 35 do 40 punktów: specjaliści mówią, że twoje dziecko jest na pograniczu ryzyka
dysleksji. Wątpliwości powinna rozwiać wizyta w poradni pedagogiczno-psychologicznej.
A zatem skontaktuj się ze specjalistą na wszelki wypadek, a w czasie zabaw i codziennych
zajęć stymuluj i usprawniaj słabo rozwijające się umiejętności dziecka.
6
Od 41 do 53 punktów: u twojego dziecka występuje umiarkowane ryzyko dysleksji.
Koniecznie odwiedź specjalistów w poradni, być może najwyższy czas zacząć pracować
z dzieckiem.
Od 54 do 84 punktów: u twojego dziecka występuje bardzo wysokie ryzyko dysleksji!
Czeka ciebie i dziecko dużo pracy wraz z nauczycielem terapeutą.
Szczegółową analizę wyników można znaleźć w książce Marty Bogdanowicz Ryzyko dysleksji.
Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002.
7