Pełnosprawny Student IV
Kraków, 25 października 2010 r.
Student z zaburzeniami psychicznymi –
formy wsparcia w środowisku
akademickim
Dr Małgorzata Zaborniak-Sobczak
Uniwersytet Rzeszowski
Ośrodek Wsparcia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
– Studentów UR
OŚRODEK WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
JAKO FORMA WSPARCIA
STUDENTÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
1 kwietnia 2009 roku Uniwersytet Rzeszowski rozpoczął
realizację projektu Rozwój Uniwersytetu
Rzeszowskiego szansą dla Regionu
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka
Działanie: Wzmocnienie i rozwój potencjału dydaktycznego
uczelni oraz zwiększenie liczby absolwentów kierunków
o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na
wiedzy
Poddziałanie: 4.1.1 Wzmocnienie potencjału
dydaktycznego uczelni
Nr konkursu: 2/POKL/4.1.1./2008)
ZADANIE 8: PRZYGOTOWANIE STUDENTÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH
DO KORZYSTANIA Z PEŁNEJ OFERTY EDUKACYJNEJ UCZELNI
Celem zadania jest przygotowanie studentów z niepełnosprawnością do
efektywniejszego korzystania z oferty edukacyjnej Uniwersytetu
Rzeszowskiego przez poprawienie ich funkcjonowania w grupie
społecznej, włączenie w życie społeczne i naukowe Uczelni.
Zakładane zmiany to:
•
rozwój kompetencji społecznych osób z niepełnosprawnością
objętych wsparciem,
•
podniesienie poziomu wykształcenia i pozyskanie praktycznych
umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
•
wzrost poziomu samooceny studentów niepełnosprawnych,
•
poprawa jakości kształcenia i przygotowanie kadry dydaktycznej
i administracyjnej do realizacji szeroko rozumianych potrzeb osób
niepełnosprawnych.
Powołanie Ośrodka Wsparcia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
– Studentów UR
CELE SZCZEGÓŁOWE
OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Celem OWiRON jest organizowanie systemowych rozwiązań, dotyczących
różnych aspektów funkcjonowania społecznego niepełnosprawnych
studentów UR, głównie przez określenie sposobów udzielania im pomocy
oraz udzielanie bieżącej pomocy i wsparcia w rozwiązywaniu problemów.
Do zadań OWiRON należą:
•
usuwanie barier uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym udział
w życiu społeczności akademickiej, w szczególności przeszkód
w dostępie do zasobów informacyjnych,
•
zapewnienie usług specjalistycznych, podnoszących niezależność
studentów niepełnosprawnych, w szczególności pomocy
psychologicznej, pedagogicznej, prawnej i innej, w zależności od
indywidualnych potrzeb studenta,
•
zapewnienie dostępu do zajęć dydaktycznych studentom, którzy nie są
w stanie standardowo realizować programu studiów,
•
udzielanie pomocy nauczycielom akademickim, prowadzącym zajęcia
dydaktyczne, w których biorą udział studenci z niepełnosprawnością.
CELE SZCZEGÓŁOWE
OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
• Głównym działaniem jest organizowanie
konsultacji specjalistycznych.
• Do zadań powołanych konsultantów:
psychologa, pedagoga specjalnego, logopedy
i prawnika należą diagnoza środowiska
studentów z niepełnosprawnością, ich
indywidualnych potrzeb i możliwości, gotowość
do organizowania stosownej pomocy i wsparcia.
• Kolejnym krokiem jest wsparcie kadry
dydaktycznej w procesie kształcenia studentów
z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
CELE SZCZEGÓŁOWE
OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Osoby z różnymi uszkodzeniami organizmu wykazują różnorakie,
specjalne potrzeby i możliwości w zakresie edukacji. Potrzeby
edukacyjne zostały opisane w materiałach informacyjnych, ze
wskazaniem literatury uzupełniającej dla osób szerzej
zainteresowanych wybraną problematyką.
Adresatami publikacji stali się profesorowie, adiunkci, wykładowcy,
asystenci, pracownicy biblioteki, administracyjni oraz studenci,
których życzliwość i otwartość przyczynia się do likwidowania barier
tkwiących między osobami pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi.
Dzięki nim możliwy staje się dostęp osób z niepełnosprawnością do
dorobku kultury, myśli naukowej, literatury pięknej i sztuki.
ANALIZY DANYCH
• Wstępna diagnoza środowiska studentów
z niepełnosprawnością wykazała, że najliczniejszą
grupą, stanowiącą blisko ¼ spośród ogółu
niepełnosprawnych osób podejmujących studia
w Uniwersytecie Rzeszowskim, są studenci z dysfunkcją
narządu ruchu (05-R).
• Osoby chore psychicznie (02-P) i z innymi rodzajami
niepełnosprawności, w tym chorobą psychiczną
stanowią blisko 5% spośród wszystkich studentów
z niepełnosprawnością. Najwięcej osób z tej grupy
podejmuje kształcenie w Wydziale SocjologicznoHistorycznym.
• Do studentów z zaburzeniami psychicznymi kierujemy
przede wszystkim ofertę specjalistycznych konsultacji
psychologicznych, pedagogicznych i prawnych oraz
warsztatów psychoedukacyjnych.
• Konsultacje psychologiczne mają charakter
indywidualnego wsparcia psychicznego, w formie
spotkań z doświadczonym psychologiem.
• Dla zainteresowanych studentów organizowane są
warsztaty psychologiczne, których celem jest między
innymi nauka kontroli nad stresem, poprawienie jakości
komunikacji interpersonalnej, co w sposób znaczący
wpływa na proces kształcenia.
SKUTKI I WPŁYW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH NA POTRZEBY
I MOŻLIWOŚCI EDUKACYJNE OSÓB NIĄ DOTKNIĘTYCH
Symptomy zaburzeń psychicznych często
ujawniają się w sferze subiektywnych przeżyć
tych osób, kontaktów z najbliższymi.
Na poziomie społecznym mogą uwidaczniać się
w formie bezpośredniej, przez ekspresję
nieadekwatnych zachowań, trudności
w komunikacji interpersonalnej lub w formie
pośredniej, przykładowo absencja na zajęciach,
konflikty wewnętrzne, okresy wzmożonej
aktywności, obniżona aktywność, apatia.
Okresy widocznej dysfunkcji społecznej często
występują na przemian z okresami w miarę
dobrego przystosowania.
SKUTKI I WPŁYW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH NA POTRZEBY
I MOŻLIWOŚCI EDUKACYJNE OSÓB NIĄ DOTKNIĘTYCH
W przebiegu poszczególnych zaburzeń mogą pojawiać się następujące
trudności mogące przyczyniać się do trudności edukacyjnych
studentów:
• Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne - trudności
z myśleniem i koncentracją, dziwne przekonania (np. posiadanie
nienaturalnej mocy), rozkojarzenie myślenia, obecność
neologizmów, trudność w pomijaniu myśli i wrażeń percepcyjnych
nieistotnych dla aktualnej sytuacji, pogorszenie funkcjonowania
pamięci (zwłaszcza krótkoterminowej), trudności z rozumowaniem
abstrakcyjnym, apatia.
• Depresja - spowolnienie tempa myślenia, utrata zainteresowań,
osłabienie pamięci, słaba koncentracja, obniżenie aktywności
ruchowej i zdolności do pracy umysłowej, poczucie zmęczenia,
niechęć do nauki, autodestrukcyjne przekonania poddające w
wątpliwość możliwość kontynuowania edukacji czy zdania
egzaminów.
•
•
Choroba afektywna dwubiegunowa - oprócz cech charakterystycznych dla
depresji - przyśpieszenie toku myślenia, utrata normalnych zahamowań
społecznych prowadząca do zachowań niedostosowanych do okoliczności
(co może powodować konflikty z prowadzącym zajęcia i innymi osobami),
podwyższona ocena własnej sprawności umysłowej, lecz faktycznie spadek
realnej zdolności psychicznej (zmienność i powierzchowność
zainteresowań, spadek precyzji myślenia, brak krytycyzmu, słaba
koncentracja uwagi, spadek zdolności do działań celowych
i zorganizowanych, np. do nauki).
Zaburzenia lękowe, reakcja na ciężki stres, zaburzenia występujące pod
postacią somatyczną i dysocjacyjne - nadmiar lęku upośledza
funkcjonowanie społeczne takiej osoby i nie pozwala na realizację
potencjalnych możliwości intelektualnych, znaczna koncentracja na sobie
i możliwości wystąpienia lub nasilenia objawów (np. ataku paniki),
wewnętrzne zmaganie się z objawami lękowymi (np. natręctwami
myślowymi), lęk przed publicznym wypowiadaniem się, słaba koncentracja
uwagi, niemożność rozluźnienia się, lęk przed sytuacją bycia ocenianym,
nadużywanie środków psychoaktywnych, trudności w zapamiętywaniu
nowych informacji, niechęć do nauki, zaniedbywanie obowiązków.
• Zaburzenia osobowości - ze względu na różnorodność objawów
w poszczególnych zaburzeniach osobowości, mogą to być tak
skrajne trudności jak perfekcjonizm i nadmierne wymagania
edukacyjne, co może mieć związek z przeżywaniem napięcia
wewnętrznego, obniżonego nastroju i poczucie niepowodzenia, oraz
nieumiejętność organizacji procesu nauki, trudności w realizowaniu
podstawowych celów edukacyjnych, absencja nawet na
obligatoryjnych zajęciach,
a także wiele innych.
• Zaburzenia odżywiania się - spowolnienie ruchowe, spadek
aktywności, wzrost obojętności, pogorszenie kontaktów
z otoczeniem, trudności w koncentrowaniu uwagi i przebiegu
efektywnej pracy umysłowej, nadmierne przeżywanie niepowodzeń
edukacyjnych.
ORGANIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO OSÓB
Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI
Trudności edukacyjne osób z zaburzeniami psychicznymi mogą być
specyficzne dla każdego zaburzenia oraz wiązać się z kilkoma
zagadnieniami:
• Przejawy zaburzeń dotyczą sfery jakościowej relacji z innymi osobami,
niełatwo jest ocenić czy dane zachowanie to indywidualna „uroda” danego
człowieka czy też symptom określonego zaburzenia.
• Wiele osób przypisuje fakt istnienia różnych trudności w ich życiu
czynnikom zewnętrznym lub cechuje je niewielki krytycyzm względem
siebie.
• Znaczna liczba osób przejawiająca cechy zaburzeń psychicznych ignoruje
swoje trudności, w związku z czym nie została zdiagnozowana przez
specjalistę, a jeżeli to już miało miejsce, pragnie zachować w swoim
środowisku anonimowość i być traktowana całkowicie na równi z innymi.
• Obraz kliniczny poszczególnych zaburzeń u konkretnych jednostek może
dotyczyć wielu sfer życia i wiązać się z globalnym obniżeniem poziomu
funkcjonowania (także na poziomie edukacyjnym) lub być ograniczonym do
pewnej liczby sfer (osoba z depresją może zatem całkiem sprawnie radzić
sobie z wymaganiami edukacyjnymi, jak też funkcjonować znacznie poniżej
swoich potencjalnych możliwości)
Właściwa postawa nauczycieli akademickich, prowadzących zajęcia, w których
uczestniczą osoby z zaburzeniami psychicznymi, dotyczy bardziej
respektowania kilku ogólnych postulatów niż realizacji detalicznego
programu działania, polega na:
• Uważności wobec przejawów zachowań niedostosowanych społecznie,
• Indywidualnym podejściu względem studentów przejawiającym się w
elastycznym modyfikowaniu wymagań (np. uzasadnionej zmianie formy
egzaminowania z ustnego na pisemny lub terminu egzaminu), otwarciu na
komunikację i gotowość do uwzględnienia indywidualnych przejawów
zaburzeń studentów w planie swojej pracy
• Rozszerzenia osobistego spektrum interpretowania poszczególnych
zachowań studentów (np. opuszczanie zajęć może być przejawem
lekceważenia prowadzącego lub niewielkiej motywacji do nauki, lecz także
wynikać z lęku przed ośmieszeniem się w fobii społecznej, obawy przed
wystąpieniem ataku lęku panicznego lub drastycznie obniżonego poczucia
własnej wartości i patologicznego poczucia winy w depresji)
• Zapewnienie studentom poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, lecz
z drugiej strony możliwe uwzględnienie zasady równości wymagań
względem wszystkich studentów.
OPINIE NAUCZYCIELI AKADEMICKICH NA TEMAT WYBRANYCH
ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO
STUDENTÓW OBCIĄŻONYCH CHOROBĄ PSYCHICZNĄ
• W badaniach własnych, prowadzonych na przełomie
września i października 2010 roku udział wzięło 83
nauczycieli akademickich.
• Pracowników naukowo-dydaktycznych Uniwersytetu
Rzeszowskiego poproszono o wyrażenie opinii na temat
społecznych kwestii dotyczących procesu kształcenia
osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
• Wyniki badań ukazują jedynie pewne tendencje w
ujmowaniu kwestii niepełnosprawności i nie mogą być
uogólniane. W badaniach wzięło bowiem udział
stosunkowo niewielu respondentów.
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Jedno ze stwierdzeń dotyczyło możliwości udziału osób chorych
psychicznie w procesie kształcenia w szkole wyższej:
• 34% respondentów zgadza się ze stwierdzeniem, że osoby chore
psychicznie nie powinny podejmować studiów wyższych, 35%
badanych nie ma na ten temat zdania i blisko 31% badanych
nauczycieli uważa, że osoby z tym rodzajem niepełnosprawności
powinny podjąć studia.
• Porównanie wyników dotyczących innych rodzajów
niepełnosprawności nasuwa wniosek, że osoby chore psychicznie,
podejmujące studia wyższe budzą wiele kontrowersji wśród
nauczycieli, o wiele więcej aniżeli pozostali niepełnosprawni.
• W przypadku pozostałych wymienionych grup niepełnosprawnych,
opinie badanych są raczej zgodne i potwierdzają stwierdzenie, że
osoby niepełnosprawne powinny podejmować kształcenie na
poziomie studiów wyższych.
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Opinie nauczycieli akademickich, dotyczące
możliwości studiowania osób z różnymi rodzajami
niepełnosprawności
100
dane liczbowe (w procentach)
90
80
70
zgoda ze
stwierdzeniem
60
brak zdania
50
niezgoda ze
stwierdzeniem
40
30
20
10
0
1
2
3
4
5
rodzaj nie pe łnos praw noś ci s tude nta:
1 choroba psychiczna,
2 w ada słuchu,
3 w ada w zroku,
4 niepełnospraw ność ruchow a,
5 w idoczne def ekty w budow ie somatycznej,
6 dysleksja rozw ojow a
6
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Kolejne pytanie dotyczyło ustosunkowania się do
stwierdzenia, która z grup absolwentów będzie
miała najpoważniejsze trudności w zdobyciu
pracy zawodowej, zgodnie z posiadanym
wykształceniem wyższym:
• Nauczycieli jednoznacznie są zgodni, że
absolwenci chorzy psychicznie mogą mieć
najpoważniejsze trudności na rynku pracy, mimo
uzyskania wykształcenia wyższego.
• Na miejscu kolejnym najczęściej wskazano
osoby z widocznymi defektami w budowie
somatycznej.
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Trudności w podjęciu pracy zawodowej
absolwentów z różnymi rodzajami
niepełnosprawności w opiniach nauczycieli
akademickich
dane liczbowe (w procentach)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
rodzaj niepełnosprawności:
1 choroba psychiczna,
2 w ada w zroku,
3 w ada słuchu,
4 niepełnospraw ność ruchow a,
5 defekty w budow ie som atycznej,
6 dysleksja
5
6
PODSUMOWANIE
Pamiętajmy, że osoby z niepełnosprawnością są
czujnikiem jakości kształcenia w szkole wyższej,
a ich kształcenie w uczelniach wymaga bardzo
dużej elastyczności całej społeczności
akademickiej.
Planowanie dalszego rozwoju OWiRON powinno być komplementarne
i tworzyć spójną całość dla budowania wizerunku Uniwersytetu
Rzeszowskiego jako Uczelni:
• nowoczesnej,
• przyjaznej osobom niepełnosprawnym,
• posiadającej bogatą ofertę edukacyjną.
Dziękuję za uwagę
Dane kontaktowe:
Małgorzata Zaborniak-Sobczak
Tel. 728 991 512, mail: [email protected]
Partner Konferencji: Urząd Miasta Krakowa
Konferencja pod patronatem:
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. dr hab. Barbary Kudryckiej,
