Wykład 19 listopada

Wykład 19 listopada
II wojna światowa – państwa i armie.
1. Sukcesy militarne Niemiec 1939 – 1940 – Blitzkrieg czyli wojna na jednym froncie
[Uwaga: to tylko ogólny zarys faktów!]
Kampania wrześniowa 1939. Rozbiór Polski między Niemcy a ZSRR.
„Dziwna wojna” na Zachodzie: Francja i W. Brytania vs Niemcy
Kampania skandynawska (Dania, Norwegia) 9 IV – połowa VI 1940
Kampania w Europie Zachodniej: Niemcy i Włochy vs Francja, W. Brytania, Holandia i
Belgia 10 V – 22 VI 1940
Dwa niepowodzenia Hitlera:
- bitwa o Anglię VII – X 1940
- odmowa Hiszpanii Franco uczestniczenia w wojnie po stronie Osi – jesień 1940
2. Sukcesy terytorialne ZSRR 1939 – 1940
Aneksja ziem wschodnich II RP 17 IX 1939 (układ z 28 IX 1939)
„Wojna zimowa”: ZSRR vs Finlandia 1939/1940 – zdobycz Karelii i przesmyku Petsamo
Aneksja Litwy, Łotwy, Estonii oraz rumuńskiej Besarabii i Bukowiny w VIII 1940
Współpraca ZSRR z Niemcami – dostawy wojenne do VI 1941
3. Rozgrywka: Niemcy – ZSRR – Wielka Brytania 1940-1941
Przebieg i wynik tej rozgrywki wyjaśnia dlaczego Hitler przegrał wojnę – nie potrafił
ograniczyć swych zamiarów i w końcu zdecydował się na wojnę na dwa fronty,
ryzykując, iż dwaj pozostali rywale porozumieją się.
W. Brytania (Churchill)
Zdecydowana odmowa propozycji kompromisu z Niemcami. Stawka na wciągnięcie
do wojny USA, nawet za cenę utraty przez W. Brytanię miejsca pierwszego
mocarstwa świata na rzecz jej byłej kolonii. Gotowość poparcia ZSRR w przypadku
ataku niemieckiego (w tym względzie premier kierował się zasadą „zimnej”
Realpolitik)
Niemcy (Hitler)
Porażka w bitwie o Anglię oznaczała, iż dla pokonania Brytyjczyków trzeba uderzać
na Bliski Wschód i ew. dalej w stronę Indii (droga Napoleona). W tym celu należało
wcześniej opanować Bałkany. Hitler przeprowadził kampanię Niemiec, Włoch,
Węgier i Bułgarii przeciw Jugosławii i Grecji w IV – VI 1941, wprowadził wojska do
północnej Afryki (by wspomóc Włochów w próbach zdobycia Egiptu od
Brytyjczyków), ale decyzję o uderzeniu na Bliski Wschód uzależnił od szans
dogadania się z ZSRR.
Propozycja Hitlera względem ZSRR sprowadzała się do przystąpienia do Paktu
Trzech (Niemcy – Włochy – Japonia) i przyznania państwu radzieckiemu własnej
strefy wpływów. Nie doszło do jej zrealizowania, gdyż Mołotow zażądał zbyt dużych
korzyści terytorialnych. Na wiosnę 1941 r. Hitler nie mając pewności, jak zachowa się
Stalin w przypadku jego dalszych działań przeciw Wielkiej Brytanii, postanowił
najpierw pobić ZSRR, a potem „powrócić” do planów antybrytyjskich.
ZSRR (Stalin)
Stalin w latach 1940-41 przede wszystkim dążył do zyskania na czasie. Uznał
niemiecką propozycję wejścia do Paktu Trzech za dowód na to, że Hitler w 1941 r.
myśli o wojnie przeciw W. Brytanii i dopiero w 1942 lub 1943 będzie mógł zwrócić
się przeciw ZSRR. Aby umocnić Hitlera w tym postanowieniu, zawarł układ o
nieagresji z Japonią w IV 1941. Stalin przeliczył się co do osobowości Hitlera – sam
nie zaryzykowałby wojny na dwu frontach.
4. Kwestia przygotowań wojennych ZSRR do ofensywy przeciw Niemcom w
Europie
Taki plan przyjmuje się dziś jako niemal pewny, ale raczej dopiero na rok 1942 lub 1943,
tzn. w przypadku, w którym Hitler zaangażowałby swe główne siły w 1941 r. w wielką
operację przeciw W. Brytanii na Bliskim Wschodzie (lub gdziekolwiek indziej).
5. Wejście Ameryki do wojny
Rola Roosevelta w przekonaniu amerykańskiej opinii publicznej do udziału w wojnie.
III 1941 – lend lease act
14 VIII 1941 – Karta Atlantycka
7 XII 1941 – atak japoński na Pearl Harbor
11 XII 1941 – wypowiedzenie wojny USA przez Niemcy (szaleństwo Hitlera, które
dopomogło Rooseveltowi do przekonania Amerykanów do strategii the Germany first)
6. Militarny przebieg wojny 1941 – 1945
[Uwaga: to tylko ogólny zarys !]
Wojna na froncie wschodnim:
- sukces Osi: 22 VI 1941 – XII 1941 (bitwa pod Moskwą)
- zmagania w południowej części frontu: II połowa 1942, zakończone bitwą pod
Stalingradem (XI 1942 – II 1943) – koniec sukcesów Niemiec
- bitwa pod Kurskiem (VII 1943) – złamanie siły ofensywnej armii niemieckiej
- kampanie „wyzwolicielskie” armii radzieckiej w ZSRR – 1943-44
- wstrzymanie przez ZSRR frontu na linii Wisły – VII/VIII 1944 (powstanie
warszawskie)
- kampania bałkańska VIII-IX 1944
- zdobycie Polski (na zachód od Wisły), Węgier, wschodnich Niemiec i
Czechosłowacji I – V 1945
Bitwa o Atlantyk 1939 – 1945
Kampania afrykańska – 1940 – 1943
Kampania włoska 1943 – 1945 (1943 – upadek Mussoliniego i okupacja Włoch przez
Niemcy)
Wojna na II froncie:
- desant w Normandii i kampania francuska 1944
- porażka operacji „Market-Garden” we IX 1944
- zdobycie zachodnich Niemiec III – IV 1945
Wojna na Pacyfiku 1941 –1945:
-
okres ekspansji japońskiej XII 1941 – VI 1942 (bitwa pod Midway)
strategia „żabiego skoku” – oswobodzenie archipelagów Pacyfiku przez USA
1943-44
desantowanie Iwo Jimy i Okinawy II – IV 1945
zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki 6 i 9 VIII 1945
ofensywa armii radzieckiej w Mandżurii VIII 1945
7. Wielka Trójka – rozgrywka o kształt powojennego świata
Churchill
Odbudowa państw Europy i zabezpieczenie kontynentu przed powrotem wojny na
zasadzie równowagi sił. Dążenie do zatrzymania ZSRR jak najdalej od środka Europy. W
tym celu premier namawiał Amerykanów do uderzenia na Bałkany (odrzucili), następnie
na Włochy (uderzyli, ale małymi siłami) oraz zajęcia Berlina, Wiednia i Pragi w ostatnich
dniach wojny (odmówili, bo byli umówieni ze Stalinem).
Premier namawiał USA do przyciśnięcia ZSRR w sprawie wyznaczenia powojennych
stref wpływu wtedy, gdy armia radziecka nie wkroczyła jeszcze do Europy Środkowej.
Stał na czele kraju bez porównania słabszego od dwu pozostałych członków Wielkiej
Trójki, coraz bardziej zależnego od USA – jego wizja pozostała niezrealizowana.
Roosevelt
System bezpieczeństwa zbiorowego połączony z zasadą „czterech policjantów” (USA,
ZSRR, WB i Chiny jako stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ). Prezydent błędnie
widział w Stalinie „absolutystę oświeconego” i zwolennika bezpieczeństwa zbiorowego,
przeceniał też siłę WB i Chin (Francji w tym gronie w ogóle nie uwzględniał).
Wizja zrealizowana, ale okazała się tylko częściowo skuteczna: pozwoliła ZSRR na
rozszerzenie strefy wpływu, nie zapobiegła wojnom na świecie po 1945 r.
Stalin
Stworzenie strategicznego pola bezpieczeństwa ZSRR w Europie Środkowej i na
Bałkanach. Stworzenie strefy wpływu na Dalekim Wschodzie. Dążenie do dalszego
osłabiania świata kapitalistycznego. Pozorowanie współpracy w ramach systemu
bezpieczeństwa zbiorowego promowanego przez Roosevelta.
8. Postanowienia konferencji w Casablance, Teheranie, Jałcie i Poczdamie.
Casablanca: zasada bezwarunkowej kapitulacji Niemiec
Teheran: powstanie II frontu, wstępnie o granicach Polski
Jałta: nieformalny podział wpływu w Europie – postanowienia o rządach Polski i
Jugosławii; wschodnie granice Polski, zasady ONZ
Poczdam: podział okupacyjny Niemiec, przygotowanie pokoju z Niemcami,
zachodnie granice Polski, współpraca w wojnie przeciw Japonii.
Postacie: Georgij Żukow, Bernard Montgomery, Winston Churchill, Clement Atlee, Philippe
Petain, Charles de Gaulle, Hirohito, Adolf Hitler, Franklin Delano Roosevelt, David Dwight
Eisenhower, Douglas MacArthur, Harry Truman, Benito Mussolini, Czang Kai Szek, Mao
Zedong.
Bitwy/wydarzenia wojenne: Bzura`39, Karelia`40, Narwik`40, Dunkierka`40, Moskwa`41,
Leningrad`41-44, Stalingrad`42-43, Kursk`43, Warszawa`44, Berlin`45, Praga`45, Tobruk`41,
El Alamejn`42, Algier`42, Tunis`43, Sycylia`43, Monte Cassino`44, Normandia`44, Paryż`44,
Arnhem`44, Ardeny`44-45, Hamburg`43 (bomb. alianckie), Drezno`45 (bomb. alianckie),
Pearl Harbor`41, Singapur`41, Midway`42, Guadalcanal`42, Morze Filipińskie`44, Iwo
Jima`45, Okinawa`45, Hiroszima`45, Nagasaki`45.
Konferencje: Casablanca`43, Teheran`43, Jałta`45, Poczdam`45.
9. Straty ludzkie
Do 50 mln., z czego na 27 mln określa się straty samego ZSRR (oficjalne dane rosyjskie).
Proporcja strat wśród wojskowych i cywilów - 1 : 5 (w I wojnie światowej odwrotna).
Straty cywilne – wynik okupacji przez państwa Osi, represji wobec własnej ludności
(ZSRR), Holokaustu oraz bombardowań miast Niemiec i Japonii przez aliantów.
Straty Polski, obok ZSRR, należą do najwyższych procentowo (według obliczeń
powojennych – 6,036 mln czyli ponad 1/6 obywateli), ale współcześnie szacuje się je na
nie wyższe niż 5,5 mln.
10. Traktowanie jeńców
Łamanie konwencji genewskich.
– tzw. rozkaz komisarski (rozstrzeliwania dezerterów
Jeńcy radzieccy:
w armii radzieckiej)
– śmierć głodowa w niewoli niemieckiej
– podejrzenie o kolaborację i deportacja do łagrów w
ZSRR w 1945 r.
Jeńcy niemieccy:
– śmierć głodowa w niewoli radzieckiej
– ideologizacja komunistyczna w niewoli radzieckiej
11. Cechy polityki okupacyjnej
Niemcy:
- duża różnica w postępowaniu wobec ludności w krajach Europy Wschodniej i
Zachodniej
- kryteria rasowe – eksterminacja Żydów, pozyskiwanie „Aryjczyków” (gł. wśród
narodów germańskich)
- niszczenie elit narodowych
- tworzenie oferty kolaboracyjnej, ale za cenę bardzo niewielkich ustępstw
- obowiązek pracy – eksploatacja darmowej siły roboczej
- rabunkowa gospodarka surowcowa (za wyjątkiem ziem włączonych do Rzeszy)
- import siły roboczej do Niemiec („roboty”)
ZSRR:
- przemiany własnościowe (kolektywizacja rolnictwa, nacjonalizacja przemysłu etc)
- represje wobec klas posiadających – budowa społeczeństwa bezklasowego
- niszczenie elit narodowych
- deportacje całych narodów (Tatarzy Krymscy, Czeczeni, Ingusze, Niemcy
nadwołżańscy)
- ideologizacja ogółu ludności
12. Sytuacja krajów satelickich Osi
Finlandia,
Rumunia,
Węgry,
Bułgaria,
Słowacja
–
członkowie
Paktu
Antykominternowskiego. Z wyjątkiem Bułgarii uczestniczyły w wojnie na froncie
wschodnim. Węgry i Słowacja zostały okupowane przez Niemcy w 1944 za próbę
przejścia na stronę koalicji antyhitlerowskiej. Na jesieni 1944/zimie 1945 wszystkie – z
wyjątkiem Finlandii – zostały okupowane przez ZSRR.
13. Postawy ludności krajów okupowanych
Typologia postaw w krajach okupowanych:
- kolaboracja/współpraca (zaangażowanie na rzecz okupanta),
- dostosowanie (bierność),
- opór (cywilny),
- walka (zbrojna).
Kolaboracja:
Problem na obszarze okupowanych części państw wielonarodowych, gdzie
przedstawiciele mniejszości narodowych uznawali posiadanie obywatelstwa tych państw
za wymuszone i swą współpracę z okupantami traktowali jako działalność
niepodległościową (Łotwa, Estonia, Litwa, Ukraina zach., ludu Kaukazu – gł. Czeczeni,
Chorwacja, Flandria).
Czechy – władze Protektoratu
Norwegia – rząd narodowych socjalistów
Dania – przypadek wymuszonej współpracy
Francja – dwie części kraju: okupowana i Państwo Francuskie ze stolicą w Vichy
Chorwacja i Bośnia – Niezależne Państwo Chorwackie (ustasze)
Albania – zjednoczenie pod protektoratem włoskim
Włochy – republika Salo (1943-45)
Ukraina – Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów; dywizja SS Galizien
Rosja – „ochotnicy” do armii spośród jeńców (tzw. własowcy)
Łotwa i Estonia – legiony ochotników SS
Litwa – formacje policyjne
Dlaczego nie było kolaboracji w Polsce?
Walka:
Czechy – zamach na Heydricha 1942
Słowacja – powstanie narodowe 29 VIII 1944
Polska – Państwo Podziemne; SZP-ZWZ-AK
Serbia – czetnicy (nacjonaliści)
Jugosławia – Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodów Jugosławii (ANVOJ;
komuniści)
Grecja – Front Wyzwolenia Narodowego (EAM) i Grecka Ludowa Armia Wyzwoleńcza
(ELAS; komuniści)
Ukraina Zachodnia – Ukraińska Powstańcza Armia
Białoruś, Ukraina – partyzantka radziecka (radzieckie sztaby partyzanckie)
Francja – Resistance (Komitet Wolnej Francji; duże znaczenie komunistów)
Brytyjskie Dowództwo Operacji Specjalnych w Europie
14. Ruch oporu w samych Niemczech
Biała Róża – Monachium 1942-43
Zamach na Hitlera i próba przewrotu w Rzeszy 20 VII 1944 – operacja „Walkiria”
15. Rządy na emigracji
Londyn jako schronienie rządów krajów okupowanych:
Czesi i Słowacy
Polacy
Norwegowie
Belgowie
Holendrzy
Francuzi (Komitet Wolnej Francji – Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego)
Jugosłowianie
Grecy
16. Holokaust
Pojęcie ludobójstwa (konwencja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1948 r.)
Koncentracja w gettach.
Konferencja w Wansee.
Technologia i zarządzanie ludobójstwem jako hitlerowski „wkład” w historię masowych
zbrodni.
Obozy zagłady na ziemiach polskich: Oświęcim – Brzezinka, Majdanek, Bełżec, Sobibór,
Treblinka, Chełmno.
Wyjątkowość zbrodni Endlösung.
Rola Einsatzgruppen na terenie okupowanej części ZSRR.
Pogromy i spory udział w antyżydowskich akcjach hitlerowców ludności w krajach
bałtyckich, wschodniej Polsce, zachodniej Ukrainie, Mołdawii i Bukowinie.
Współudział w polityce eksterminacji Żydów władz państw satelickich i okupowanych –
zwłaszcza Słowacji, Węgier, Francji, Chorwacji, Włoch (Salo).
Ludobójstwo Romów.
17. Wunderwaffe
Niemieckie pociski V 1, 2, 3
Wyścig konstrukcji broni atomowej (Niemcy, Brytyjczycy, Amerykanie, Sowieci):
- 1938: rozszczepienie jądra atomu przez fizyków niemieckich
- amerykański projekt „Manhattan”, ukończony w 1945 (Los Alamos, Hiroszima,
Nagasaki).
Postacie: Emil Hacha, Reinhard Heydrich, Vidkun Quisling, Ante Pavelić, Stepan Bandera,
Andriej Własow, Stefan Rowecki-Grot, Josip Broz Tito, Hans i Sophie Scholl, Klaus von
Stauffenberg, Edward Benesz, Władysław Sikorski, Charles de Gaulle, Adolf Eichmann,
Albert Einstein, Robert Oppenheimer.