Grupa Społeczna
advertisement
Grupa Społeczna Grupy są jednym z zasadniczych czynników ciągłości społecznej. Od nich zależy trwałość form organizacyjnych i schematów działania, a także ciągłość więzi społecznej. Od przypadkowego zbioru jednostek odróżnia je istnienie struktur wewnątrzgrupowych, tj. przymusu strukturalnego, czyli specyficznej relacji między grupą a jej członkami. Grupa społeczna tworzy wzory zachowań, wzory kulturowe, zbiorowe systemy przekonań, nakazy moralne, do których mogą odwoływać jej członkowie w konfrontacji z różnymi strukturami społecznymi emitującymi pod ich adresem naciski, żądania, wymogi, stosującymi wobec nich przymus i grożącymi sankcjami. Ten rodzaj relacji uruchamia mechanizm, który z osobnika społecznego tworzy jednostkę społeczną. Grupa społeczna zatem to zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze. W najszerszym rozumieniu to zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych stosunkach. Grupą społeczną jest rodzina, ponieważ jej członków łączy określony wzajemny stosunek. Są to np. stosunki wynikające z faktu zawarcia małżeństwa, stosunki między rodzicami i dziećmi, między rodzeństwem. Grupą społeczną jest też grupa przedszkolna, szkolna, podwórkowa, sąsiedzka, grupa współpracowników. Jest nią także partia polityczna bądź organizacja 1 społeczna. Grupy występują w każdej dziedzinie naszego życia. Włączają nas w większe struktury i właśnie dlatego są bardzo istotne do zrozumienia zarówno siebie, jak i całego społeczeństwa. Istnieje wiele prób definiowania grupy społecznej. G. Romans definiuje ją jako „pewną ilość osób, które komunikują się ze sobą wzajemnie w jakimś okresie czasu, przy czym jest ich wystarczająco niewiele, tak że każda osoba mogła się komunikować z innymi nie za pośrednictwem drugiego człowieka, ale bezpośrednio (twarzą w twarz)”. Wg J. Szczepańskiego „grupa społeczna to pewna ilość osób (najmniej trzy), powiązanych systemami stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadające pewne wspólne wartości od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności”. Jak wynika z tej definicji dwie osoby (para) nie tworzą grupy. Kwestia ta jest sporna, szczególnie jeśli chodzi o małżeństwo. Wg Jakubowskiego „istnienie w danym zbiorze osób i norm grupowych jest jedną z ważniejszych cech odróżniających ten zbiór jako grupę od innego zbioru jednostek, który nie jest grupą” Najbardziej trafną definicję podaje A. Hare, który uważa, że „aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę, muszą być spełnione przynajmniej cztery warunki: - między tymi osobami musi istnieć bezpośrednia interakcja, osoby te muszą mieć wspólny cel, w zbiorze jednostek stanowiących grupę muszą istnieć normy, w zbiorze tym musi również istnieć struktura” KLASYFIKACJA GRUP Podziału grup, podobnie jak ich definicji jest wiele. Badacze stosują różne kryteria i zasady podziału. Zwykle przyjmuje się następujące kryteria klasyfikacji: - stopień trwałości więzi łączącej członków grupy, rozmiary grupy, charakter członkostwa, stosunek do innych ludzi wynikający z przynależności do grupy, znaczenie więzi grupowej dla wyjaśnienia zachowania jednostek wchodzących w skład grupy, typ więzi łączącej członków grupy. Stopień trwałości więzi łączącej członków grupy pozwala na wyróżnienie grup krótkotrwałych, powstających spontanicznie i szybko znikających oraz grup długotrwałych, które są w stanie przetrwać dłużej niż jedno wyodrębnione zdarzenie, trwając nieraz wiele pokoleń. Grupy długotrwałe mają zwykle formę zinstytucjonalizowaną. Ze względu na rozmiary grupy wyróżniamy grupy małe, w których wszyscy członkowie są w stanie wchodzić w osobiste stosunki oraz grupy duże, gdzie komunikowanie się między poszczególnymi członkami wymaga jakichś pośredników. Biorąc pod uwagę następne kryterium, czyli charakter członkostwa, rozróżniamy grupy dobrowolne, do których wstępujemy w wyniku dobrowolnej decyzji i 2 grupy niedobrowolne, gdzie dostajemy się automatycznie, niezależnie od swej woli (rodzina, kraj, kolor skóry itp.) Następne kryterium, czyli stosunek do innych ludzi , wynikający z faktu przynależności do danej grupy, pozwala wyróżnić grupy wewnętrzne i zewnętrzne. Często jest to kryterium subiektywne, wyznaczone przez stosunek jednostki ludzkiej do różnych grup. Silna identyfikacja z grupą wewnętrzną prowadzi zwykle do pojawienia się postawy zwanej etnocentryzmem, charakteryzującej się też wyolbrzymianiem wad innych grup. Ludzie należą do różnych grup społecznych jednocześnie. Są członkami rodziny, narodu, kościoła, partii politycznych, itp. Każda z tych grup czegoś od swych członków oczekuje, narzuca im jakieś normy. Jest rzeczą oczywistą, że nie wszystkie są dla danego człowieka jednakowo ważne. W związku z tym, możemy wyróżnić grupy, z którymi silnie się on utożsamia i stają się one podstawowym czynnikiem ukierunkowującym jego działalność. Nazywamy je grupami odniesienia. Z punktu widzenia następnego kryterium, tj typu więzi grupowej dzielimy wszystkie grupy na dwa zasadnicze rodzaje: grupy nieformalne i formalne. W pierwszych przeważa więź o charakterze osobistym, w drugich więź o charakterze bezosobowym. Z więzią osobistą mamy do czynienia wtedy, gdy postrzegamy lub ustosunkowujemy się do kogoś, biorąc pod uwagę tylko cechy jego osobowości, charakteru itp., bez uwzględniania roli, jaką spełnia w grupie. Więź bezosobowa z kolei wyraża taki stosunek do innego człowieka, w którym cechy jego osobowości są mniej ważne niż pełnione funkcje czy role, bądź zajmowana w grupie pozycja. Grupą nieformalną może być grono przyjaciół spędzających razem wakacje, grupa rówieśników bawiących się razem na podwórku. Grupą formalną jest np. partia polityczna. Jej członków łączy wspólnota idei, wspólnota organizacji, czyli więź bezosobowa. Grupy te powstają zazwyczaj w sposób odgórny. Granice między grupami nieformalnymi i formalnymi są płynne. Pierwsze z nich zawierają elementy formalne, a grupy formalne element więzi osobistej, powstałej w wyniku zżycia się członków w czasie wspólnie wykonywanej pracy. Można jednak wyodrębnić wskaźniki umożliwiające odróżnienie grupy formalnej od nieformalnej. Są to: - sposób powstawania grupy i geneza norm obowiązujących jej członków, struktura wewnętrzna ( w grupach nieformalnych kształtuje się w toku interakcji, w formalnych jest narzucona) więź spajająca członków (w grupach nieformalnych - osobista, w grupach formalnych - bezosobowa) zakres osobowości uwikłanej w życie grupy ( grypy nieformalne silniej i szerzej modelują osobowość niż grupy formalne). STOSUNKI SPOŁECZNE W GRUPIE Jednym z zadań nauki zwanej socjologią jest badanie zachowania się człowieka jako jednostki oraz grupy ludzi, organizacji społeczeństwa i zachodzących w nich interakcji. Jest ona niezwykle szeroką dyscypliną. Oprócz wspomnianych wyżej badań, zajmuje się również badaniem kulturowych symboli tworzonych przez ludzi, wykorzystywanych do kontaktowania się ze sobą i organizowania społeczeństw. Odkrywa i bada wszystkie społeczne struktury porządkujące życie społeczne.1 1 J. H. Turner, Socjologia - koncepcje i ich zastosowania, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998 3 J. H. Turner mówi o grupie: „Grupa złożona z kilku osób uczestniczących w interakcji jest podstawową jednostką organizacji w społeczności ludzkiej. Większość życia spędzamy w grupach. Usytuowanie grup w większych, pomniejszonych strukturach umożliwia ludziom tworzenie skomplikowanych i złożonych społeczeństw” Każda jednostka w grupie podporządkowana jest określonym regułom, obyczajom, zasadom grupowym, a zarazem zostaje uwikłana w cały system stosunków społecznych panujących w grupie. Stosunki społeczne to systemy czynności społecznych współzależnych ze względu na funkcje. Powstają one gdy mamy do czynienia z grupą jednostek, powstają na bazie czynności społecznych. Literatura mówi, że obserwując stosunki społeczne mamy do czynienia z ich wzajemnym nakładaniem. Według Znanieckiego stosunki społeczne są aksjonormatywnie uporządkowane ze względu na pewne wartości, z których wynikają określone normy. Stosunki społeczne to unormowane określonymi warunkami, rolami, pozycjami wzajemne postawy ludzi wytworzone w wyniku świadomego, bezpośredniego i trwałego oddziaływania na siebie. Według Zaborowskiego stosunki społeczne dzielą się na: 1. interpersonalne, występujące w obrębie danej grupy stosunki rzeczowe ( na bazie wspólnie wykonywanej pracy z określonym podziałem czynności, kierownictwem i podporządkowaniem się). Wyróżnić można również: - stosunki rzeczowe równorzędne - stosunki nie równorzędne - o relacjach podrzędności i nadrzędności 1.2 stosunki przyjacielskie 1.3 stosunki koleżeńskie ( ze względu na treść stosunku emocjonalnego możemy wyróżnić pozytywne i negatywne ) 2. międzygrupowe stosunki społeczne dzielimy na: 2.1 pozytywne 2.2 negatywne 3. stosunki jednostki z grupą 3.1 stosunki między jednostką a grupą (pozytywne, negatywne) 3.2 stosunki między grupą a jednostką (pozytywne, negatywne) Klasyfikacja ta charakterystyczna jest dla grup typu klasa, grupa dziekańska. Inne stosunki społeczne - stosunki egocentryczne, rzeczowe, spersonalizowane i ideowe są istotniejsze z punktu widzenia wzajemnych postaw członków grupy w stosunku do siebie, które mają wpływ na atmosferę w grupie. Stosunki egocentrycznej motywacji partnerów skoncentrowanych na zaspokojeniu własnych potrzeb i interesów. Obojętność i brak zainteresowania partnerem występuje w stosunkach rzeczowych. Wzajemne zainteresowanie, nawiązywanie bliskich kontaktów to stosunki spersonalizowane. Natomiast w stosunkach ideowych partnerzy afirmują podobne wartości i postrzegają się jako współtowarzysze walczący o wspólne cele. 1.1 INTERAKCJE W GRUPIE Ludzie posługują się symbolami kulturowymi, a jednym z nich jest język, ale także jest to przyjmowanie pozy, wyraz twarzy i prawie wszystko co ma znaczenie dla innych. Praktycznie cały czas wysyłamy i odbieramy informacje i bez takiej interakcji ni moglibyśmy zbudować ani utrzymać struktur społecznych. A zatem interakcja jest procesem społecznym utrzymującym istnienie społeczeństwa, kultury i naszej własnej pomyślności. Ludźmi stajemy 4 poprzez interakcje z innymi ludźmi w najrozmaitszych kontekstach kulturowych i społecznych. Interakcje między jednostkami w grupie odgrywają trzy bardzo ważne funkcje: - pobudzają ogólną aktywność grupy, - pomagają grupie w osiągnięciu celu, - prowadzą do pojawienia się takich działań społecznych, które przyczyniają się do wytworzenia pozytywnych serdecznych stosunków wewnątrzgrupowych. Interakcje składają się z następujących cech: - interakcje wymagają uczestników i aby zaistniała interakcja muszą być co najmniej dwie osoby. Interakcja może zachodzić między grupą a jednostką, jednostką a grupą oraz między podgrupami w obrębie danej grupie. Gdy wielkość grupy wzrasta zmienia się również charakter interakcji, - interakcja obejmuje wiele zachowań, zachowania jednostek i grupy jako całości stanowią podstawę komunikacji. Komunikacja ta może być werbalna i niewerbalna lub łącząca te dwa elementy, - interakcja zakłada wzajemny wpływ, uczestnicy interakcji wpływają na siebie wzajemnie, - interakcja ma własne zasady, interakcje nie pojawiają chaotycznie, lecz wyznaczone są pewnymi regułami i normami. Normy te mogą być charakterystyczne dla specyficznej, międzyjednostkowej interakcji, interakcji grupowej lub specyficznej instytucji społecznej, - na interakcję oddziaływuje wiele czynników. Każda analiza interakcji musi wziąć pod uwagę środowisko fizyczne i społeczne w jakim ta interakcja zachodzi. Dotyczy to takich cech środowiska, jak konkretne miejsce, jego wielkość, liczba uczestników, pozycja jednostek w grupie, itp. - Interakcja jest mierzalna. Każdą interakcję w obrębie danej grupy można scharakteryzować na podstawie wcześniej wyróżnionych cech. Mogą one być opisane za pomocą takich właściwości jak: liczba, cechy uczestników, ich zachowania, reguły, ilość wpływów każdego z uczestników lub czynniki środowiskowe oddziałujące na interakcje. ROLE SPOŁECZNE A ZACHOWANIE JEDNOSTKI W GRUPIE Każda grupa społeczna stanowi określony system ról pełnionych przez wchodzące w jej skład jednostki. Z przynależnością do grupy wiąże się zajmowanie w niej określonej pozycji. Z pozycją natomiast związana jest ściśle określona rola społeczna obejmująca prawa i obowiązki członka grupy. Rola społeczna jest kształtowana pod wpływem grupy, przy czym jej wpływ jest tym większy, im bardziej dana grupa społeczna jest dla jednostki grupą odniesienia. Pojęcie rola społeczna bywa zwykle określane przez trzy czynniki: pozycję, oczekiwania, normy. Rolę społeczną można określić jako zachowanie, którego grupa oczekuje od danej jednostki, tak więc rola to zestaw przepisów określających zalecane postępowanie osoby zajmującej określoną pozycję w systemie społecznym. Inni jeszcze określają rolę społeczną jako ogół tych wszystkich zachowań, których oczekiwania zostały zawarte w normach skierowanych do danej jednostki. Członek grupy w swój subiektywny sposób uświadamia sobie, czego oczekuje od niego grupa, ale sposób realizacji tego jest daleki od wymagań grupy, jak i od własnych wyobrażeń. Rozwija więc kontrolę nad swoim zachowaniem i stopniowo je koryguje, zbliżając jednocześnie swą subiektywną rolę społeczną do przepisu 5 ról, czyli pewnego wzorca, według którego należy postępować, by pełniąc rolę, nie spotkać się z dezaprobatą. Przepisy ról są przez ludzi realizowane wówczas, gdy istnieją czynniki wspierające. Takimi czynnikami wspierającymi układ ról są: zadania instytucji, ponieważ w wielu wypadkach zadania te w dość oczywisty sposób warunkują powstanie takich, a nie innych przepisów ról , drugim czynnikiem wspierającym przepisy roli są wartości, zwłaszcza wówczas, gdy są one podzielane przez jednostki zajmujące pozycje w systemie społecznym trzecim czynnikiem jest respektowanie wspólnie uznanych norm regulujących postępowanie jednostek. Istnienie przepisu roli pozwala na formułowanie oczekiwań. Oczekiwania można podzielić na nakazowe, czyli zinstytucjonalizowane, sformalizowane, oparte na sankcjach prawnych oraz powinnościowe, a więc tkwiące głównie w postawach ludzkich, przekonaniach oraz opinii społecznej koncentrującej uwagę na danej roli. Oczekiwania mają charakter normatywny i za ich pomocą można ustalić o ile zachowania pełniącego dana rolę ulegają odchyleniu od nowych wymogów społecznych i jak jednostka realizuje różnorodność zadań. Z każda rolą wiążą się pewne prawa i obowiązki. Jest to system norm, oczekiwań, praw i obowiązków. Każdy realizator określonej roli społecznej kieruje się zwykle w swym zachowaniu oczekiwaniami współuczestników interakcji i sam z kolei oczekuje od nich odpowiedniego zachowania, czyli reakcji. Od każdej jednostki pełniącej jakąś rolę oczekuje się posiadania wiedzy niezbędnej do prawidłowego wywiązywania się z danej roli. W niektórych przypadkach oczekiwania bywają utożsamiane z przepisami roli na zasadzie - znam przepis a więc oczekuję zachowań z nim zgodnych. Jednak gdy rola obejmuje zbyt wiele aspektów życia, oczekiwania i przepisy mogą się różnić w zależności od tego, kto je formułuje. Niezbędna jest więc znajomość zadań stojących przed pełniącym daną rolę, a sprostanie oczekiwaniom zapewnia powodzenie w pracy. Należy odróżnić te role społeczne, które jednostce są narzucane niejako wbrew jej woli od tych, które stanowią wynik jej życiowych zabiegów i aspiracji. Zachowania, których od nas oczekuje się w związku z pozycją zajmowaną w grupie, odzwierciedlają splot dość silnie powiązanych norm, zatem nie możemy swobodnie akceptować jednych, a odrzucać inne zachowania. Zróżnicowanie ról społecznych wyraża się między innymi w określonych etykietach. Przez etykietę rozumiany jest tu zespół zachowań symbolicznych, których treścią i funkcją jest zaakcentowanie różnicy pozycji społecznej. Funkcje etykiety jest symboliczna i służy uwypukleniu różnicy miejsc zajmowanych w danej grupie. Różnice roli społecznej w grupie nie zawsze mają charakter hierarchiczny. Z pozycją społeczną członka w grupie związany jest jego status, ludzie zajmujące identyczne pozycje mogą cieszyć się różnymi zakresami społecznego uznania, czyli prestiżu. Prestiż powinien wynikać z pełnionej roli społecznej, lecz najczęściej wynika z cech osobistych, z jakości wykonywania danej roli przez jednostkę. Prestiż jest jednym z elementów składających się na społeczny status jednostki. W strukturach grup wielkich ( mikrostrukturach ) ważną rolę grają elementy materialne, ich majątek, symbole, zinstytucjonalizowane formy działalności. W strukturach grup małych grają rolę postawy członków, wzajemne oddziaływania, stosunki i wartości. Struktura skupia je w spójna całość. Małe grupy są najmniejszymi formami życia społecznego. W grupach większych zawsze występują jako elementy składowe grupy małe i kręgi kilkuosobowe. Grupy wielkie są złożone ze skomplikowanych układów grup różnych pośrednich wielkości. Owe mezostruktury są zasadniczymi układami pośrednimi. Makrostruktura jest budową bardzo złożoną i jest czymś więcej niż 6 sumą struktur grup małych. Analiza makrostruktury może skupiać swoją uwagę na różnych elementach. Jeżeli weźmiemy pod uwagę państwo, możemy mówić o strukturze ludnościowej wówczas, kiedy będziemy rozpatrywać cechy demograficzne. Struktura zawodowa wielkiej grupy powstaje z jej czynników składowych (liczebność, poziom kwalifikacji) w wyniku kształcenia i wykorzystywania umiejętności zawodowych poszczególnych członków społeczeństwa. Dla zrozumienia i opisania makrostruktury wielkich grup najważniejsza jest struktura klasowo-warstwowa, czyli układ klas i warstw społecznych, ich wzajemne przyporządkowanie sobie elementów składowych wielkich grup. Na przykład ludność i podgrupy mogą być przyporządkowane sobie ze względu na miejsce zamieszkania. Możemy mówić o strukturze administracyjnej, uwzględniając w niej podział administracyjny państwa, możemy także przeanalizować strukturę polityczną, biorąc pod uwagę przynależność do partii politycznych itp. POZYCJA SPOŁECZNA W GRUPIE Pozycja społeczna jest pojęciem wieloaspektowym i złożonym, przez które najogólniej rozumie się położenie jednostki lub grupy w społeczeństwie wyznaczone głównie przez zawód, stosunek do własności, zakres władzy, prestiż, itp.2 Jan Szczepański definiuje pozycję społeczną jako „miejsce zajmowane w strukturze klasowej i warstwowej danego społeczeństwa. Miejsce to określane przez cały zespół czynników. W każdym społeczeństwie istnieje niejako nieoficjalna hierarchia, szeregująca w nim klasy i warstwy w system stratyfikacyjny, określający, które z nich są wyższe, a które niższe; pozycje społeczną danej grupy określa więc w pewnej mierze oficjalna definicja wyższości czy niższości obowiązująca w oficjalnej nomenklaturze tego społeczeństwa. Lecz pozycja społeczna, zarówno grupy jak i poszczególnych jednostek, określana jest ponadto innymi czynnikami”3 Autor tej definicji przyjmuje, że pozycję społeczną poszczególnych członków kategorii społeczno-zawodowych wyznaczają takie czynniki jak: - zawód i stanowisko w zawodzie, gdyż istnieje pewna hierarchia ważności poszczególnych zawodów, a hierarchia stanowisk w zawodzie jest czymś względnie trwałym; - dochód otrzymywany w postaci płacy za pracę czy przynoszony przez własność oraz udział w różnego rodzaju przywilejach; - udział w życiu kulturalnym; - udział we władzy i urzędach oraz zakres posiadanej decyzji w sprawach publicznych; - zewnętrzne symbole pozycji społecznej np.: styl życia, ubranie, wyposażenie mieszkania; - świadomość społeczna. T. M. Newcomb pisze iż: „Pozycja społeczna danej kategorii zawodowej czy też jednostki jest rzeczą względną. Nabiera określonego sensu jedynie w zestawieniu z pozycją innych osób czy grup.(...) Zatem pozycja społeczna to miejsce jednostki w grupie bądź społeczeństwie, wyznaczone jej wkładem w stosunek z jedną lub wieloma osobami, również zajmującymi jakieś miejsce w tej grupie.”4 W literaturze zagadnienia pojęcia pozycji społecznej często jest łączone z pojęciami autorytet społeczny lub prestiż społeczny. Nierzadko autorzy używają tych pojęć zamiennie. Z Bauman 2 Encyklopedia PWN, W-wa, 1982, s.620 J. Szczepański „Wykształcenie a pozycja inteligencji”, Łódź, 1969, s.10-11 4 „Psychologia społeczna”, W-wa, 1970 3 7 pisze, że: „prestiż to tyle, co ilość szacunku wiążącego się wedle przyjętej skali wartości z określoną pozycją w układzie uwarstwienia” T. Kowalski przyjmuje, że pozycję społeczną zawodu nauczycielskiego w strukturze zawodów można identyfikować z prestiżem społecznym. (...) Większy prestiż społeczny oznacza bowiem wyższą pozycję (atrakcyjność), mniejszy zaś- niższą pozycję społeczną” PRZYWÓDCY I PODWŁADNI MacIver i Page wyróżnili cztery zasadnicze typy sytuacji, w których dochodzi do podjęcia decyzji grupowej; nazywają je sytuacjami władzy, kompromisu, głosowania i integracji. W sytuacji władzy przykładem jest rozkaz wydawany przez dowódcę żołnierzom czy polecenie wydane uczniom przez nauczyciela. Podwładni nie biorą tu żadnego udziału w kształtowaniu decyzji. Sytuację kompromisu ilustruje przykład rokowań dyplomatycznych. Wspólna decyzja nie jest tą najbardziej upragnioną, aczkolwiek dla wszystkich do przyjęcia. W głosowaniu decyzja powstaje nie przez uzgodnienie sprzecznych stanowisk, lecz przez sprecyzowanie, na czym polega różnica między nimi i na ustaleniu, które z tych stanowisk ma poparcie większości. W sytuacji integracji decyzja powstaje w wyniku wypracowania przez wszystkich wspólnego stanowiska. Rola przywódców jest różna w każdej z tych czterech sytuacji. W pierwszej przywódca jest rozkazodawcą. Bardziej skomplikowana jest sprawa w sytuacjach pozostałych. Przywódcą będzie w tym przypadku ten, czyje argumenty liczą się najbardziej. Można powiedzieć, że w każdym z tych przypadków pewne jednostki wywierają decyzje grupowe wpływ szczególnie wielki, większy niż pozostali członkowie grupy. Przywództwo grupowe możemy też scharakteryzować od innej strony, wskazując na różnicę jego źródła. Tak więc odróżniamy przywództwo formalne (instytucjonalne) od przywództwa naturalnego. Rozróżnienie przywódców naturalnych i przywódców formalnych dotyczy źródeł wpływu, jaki wywierają oni na decyzje grupowe. Według Maxa Webera są trzy idealne typy przywództwa: - przywództwo tradycyjne - pozycję przywódcy kształtuje tradycja, przekonanie, że tak zawsze było. Podwładni są w stosunku do przywódcy albo poddani albo zwolennikami. - Przywództwo legalne- stosunki między przełożonymi i podwładnymi regulowane są szeregiem ściśle określonych reguł prawnych. - Przywództwo charyzmatyczne- człowiek obdarzony charyzmą posiada wyjątkowe zdolności oddziaływania na otoczenie. Jego pozycja w grupie jako przywódcy jest rezultatem osobistego wpływu na innych członków grupy. Jest on przede wszystkim mistrzem, nauczycielem, wodzem. Członkowie grupy zajmują w stosunku do niego pozycję uczniów, wyznawców. Uprawnienia przywódcy charyzmatycznego są nieograniczone, przynajmniej o tyle, o ile wielka jest jego charyzma. Wielu psychologów skłonnych jest szukać źródeł określonego stosunku przywódcy do grupy w cechach jego osobowości. Stanowisko takie jest traktowane nie tylko jako ważne, ale uzupełniające. Zjawisko absolutnej wyłączności wpływu jednej strony i absolutnej podatności na wpływ drugiej kryje w sobie element wzajemnego oddziaływania, wymiany wpływu, który przekształca czysto jednostronny charakter stosunku pod- i nadrzędności w zjawisko socjologiczne. 8 BIBLIOGRAFIA J. Turner „Socjologia, koncepcje i ich zastosowanie” , Wyd. Zysk i S-ka 1998 J.J. Wiatr „Społeczeństwo. Wstęp do socjologii systematycznej”, PWN, W-wa, 1973 3.) R. Woźniak „ Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych” Wydawnictwa Uczelniane Bałtyckiej Szkoły Humanistycznej, Koszalin 1998, 4.) W. Kwaśniewicz (red) „Encyklopedia Socjologii”, Oficyna Naukowa, W-wa, 1998 1.) 2.) 9 x60 10
