Stan klęski żywiołowej wprowadza
advertisement
C5 STANY NADZWYCZAJNE W POLSCE Magdalena Wąsowicz POJĘCIE STANU NADZWYCZAJNEGO 1. 2. Przez stany nadzwyczajne rozumie się instytucje prawa wewnętrznego, które polegają na ograniczeniu realizacji wolności i praw jednostki oraz na odstąpieniu od przyjętego w Konstytucji systemu sprawowania władzy z powodu wystąpienia stanu szczególnego zagrożenia, w celu przeciwstawienia się temu zagrożeniu. Instytucje te mają za zadanie ochronę najwyższych konstytucyjnych wartości, tj. niepodległości państwa, nienaruszalności terytorium, ciągłości władzy, wolności i praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli. RODZAJE STANÓW NADZWYCZAJNYCH W POLSCE Wyróżniamy trzy stany nadzwyczajne: - stan wyjątkowy, - stan wojenny i… - stan klęski żywiołowej. Istnieją dwa warunki ogólne, które muszą zaistnieć dla wprowadzenia któregokolwiek z trzech stanów nadzwyczajnych. Należą do nich: - zaistnienie sytuacji szczególnego zagrożenia. - niemożność przeciwstawienia się temu szczególnemu zagrożeniu za pomocą zwykłych środków konstytucyjnych STAN WYJĄTKOWY 1. - - Stan wyjątkowy podlega ogólnym reżimom zawartym w art. 228 Konstytucji, natomiast jego uszczegółowienie stanowią art. 230 Konstytucji oraz ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, która określa: tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego, a także… zasady działania organów władzy publicznej oraz… zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego. TRYB WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO Prawo wprowadzenia stanu wyjątkowego posiada prezydent RP i czyni to – na wniosek Rady Ministrów i na podstawie jej uchwały - w formie rozporządzenia W rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego prezydent określa przyczyny wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy, oraz rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Rozporządzenie prezydenta musi posiadać kontrasygnatę premiera (prezesa Rady Ministrów). Prezydent musi następnie w ciągu 48 godzin od jego podpisania przedstawić je Sejmowi, a Sejm ma obowiązek rozpatrzyć to rozporządzenie niezwłocznie, czyli w możliwie najkrótszym terminie. PRZESŁANKI WPROWADZENIA STANU WYJĄTKOWEGO o o Stan wyjątkowy można wprowadzić w razie: zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, tj. prawnego określenia podstawowych instytucji ustroju państwa oraz zasad ich organizacji i funkcjonowania; zagrożenie to ma mieć źródło w czynnikach natury wewnętrznej (np. groźba zamachu stanu i usunięcia siłą konstytucyjnych władz państwa), a nie zewnętrznej. zagrożenia bezpieczeństwa obywateli - przez tę przesłankę rozumie się stan, w którym życie, zdrowie i mienie obywateli są zagrożone w stopniu uniemożliwiającym zwykłą egzystencję ogółu mieszkańców. do wydarzeń warunkujących wystąpienie tej przesłanki zaliczyć można np. zamieszki i zjawiska destabilizujące państwo. zagrożenia porządku publicznego CO OZNACZA ZAGROŻENIE PORZĄDKU PUBLICZNEGO… K. Wojtyczka określa porządek publiczny jako stan normalnego funkcjonowania instytucji państwowych, społeczeństwa i gospodarki narodowej. K. Prokop uważa, że porządek publiczny należy traktować jako element wewnętrznej polityki państwa prowadzonej przez rząd. L. W. Mażewski za porządek publiczny przyjmuje „istniejący w państwie stan stosunków społeczno - gospodarczo - politycznych oraz odpowiadających im instytucji prawnych zapewniających spokój w zakresie współżycia zbiorowego, co jest jedną z gwarancji bezpieczeństwa obywateli”. Skorzystanie z przesłanki zagrożenia porządku publ. powinno znajdować uzasadnienie w szczególnym charakterze niebezpieczeństw bądź w masowości naruszeń tegoż porządku. przykładem może być powszechne blokowanie dróg. Postuluje się, by powoływanie się na tę przesłankę było ostatecznością z uwagi na ogólny i niedookreślony charakter pojęcia porządku publicznego ZAKRES TERYTORIALNY I CZAS OBOWIĄZYWANIA STANU WYJĄTKOWEGO Stan wyjątkowy może być wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa Może zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni. Oznaczony czas obowiązywania oznacza powinność wskazania przez prezydenta w rozporządzeniu okresu obowiązywania, najlepiej za pomocą daty początkowej i daty końcowej. Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw. Stan ten może zostać jednokrotnie przedłużony na czas nie dłuższy niż 60 dni. Może to nastąpić, jeżeli pomimo zbliżającego się upływu czasu, na jaki został wprowadzony, nie ustały przyczyny wprowadzenia tego stanu oraz nie zostało przywrócone normalne funkcjonowanie państwa ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE STANU NADZWYCZAJNEGO Ograniczenia wolności i praw powinny odpowiadać charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa Ustawa przewiduje zawieszenie prawa do organizowania i przeprowadzania jakichkolwiek zgromadzeń, imprez masowych, strajków pracowniczych oraz innych form protestu, akcji protestacyjnych czy zrzeszania się. Zakaz ten nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje religijne działające w obrębie świątyń i budynków kościelnych Ustawa nakłada obowiązek posiadania przy sobie w miejscach publicznych dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość osób, które ukończyły 18 lat, oraz legitymacji szkolnej niepełnoletnich osób uczących się ŚRODKI NADZWYCZAJNE MOŻLIWE DO UŻYCIA W TRAKCIE STANU NADZWYCZAJNEGO - - Ustawa zawiera dwa środki, które mogą być stosowane podczas stanu wyjątkowego: pierwszym jest odosobnienie. Można je zastosować wobec osób, w stosunku do których zachodzi podejrzenie, że jeśli pozostaną na wolności, będą prowadziły działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu, a także gdy odosobnienie jest konieczne dla zapobieżenia popełnieniu czynu karalnego lub uniemożliwienia ucieczki po jego popełnieniu. drugim jest rozmowa ostrzegawcza. Odnosi się do osoby mającej ukończone 17 lat (jeśli nie ma, rozmowę przeprowadza się z rodzicami lub opiekunem prawnym), wobec której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że nie będzie przestrzegać porządku prawnego. ŚRODKI NADZWYCZAJNE W TRAKCIE STANU WYJĄTKOWEGO o o o W okresie stanu wyjątkowego istnieje także możliwość wprowadzenia: cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu, kontroli zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów, kontroli treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych, emisji sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych poprzez urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Art. 21 ustawy wskazuje na możliwość ograniczeń w dostępie do towarów konsumpcyjnych, w zakresie działalności gospodarczej, edukacyjnej, w obrocie krajowymi środkami płatniczymi, w sferze transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, w zakresie funkcjonowania systemów łączności, w prawie posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuch. SZCZEGÓLNE KOMPETENCJE ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ W CZASIE STANU WYJĄTKOWEGO Do szczególnych kompetencji organów w trakcie trwania stanu wyjątkowego należą kompetencje: Prezydenta, który może, na wniosek Rady Ministrów, użyć wojska w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów określającym szczegółowe zasady użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w czasie stanu wyjątkowego, Prezesa RM, który może, na wniosek właściwego wojewody, zawiesić organy gminy, powiatu lub samorządu województwa do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony, jeśli nie wykazują one dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. W ich miejsce Prezes RM ustanawia zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego STAN WOJENNY Do stanu wojennego mają zastosowanie artykuły Konstytucji traktujące o wszystkich stanach nadzwyczajnych. Sam stan wojenny znajduje się w art. 229, 231 i 234 Konstytucji. Jego rozwinięcie i uszczegółowienie stanowi ustawa z 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej Stan wojenny należy odróżnić od stanu wojny. Stan wojenny może zostać wprowadzony już wtedy, gdy państwo jest zewnętrznie zagrożone, ale nie podjęto jeszcze decyzji o stanie wojny. Natomiast stan wojny nie oznacza zarazem stanu wojennego, bo państwo może prowadzić wojnę i nie będzie to zagrażać jej terytorium, więc nie będzie przesłanki do wprowadzenia stanu wojennego STAN WOJENNY – TRYB WPROWADZENIA Prawo wprowadzenia stanu wojennego (i zniesienia) przysługuje prezydentowi działającemu na wniosek Rady Ministrów. Wniosek powinien obejmować: okoliczności uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego, zasięg terytorialny oraz zakres koniecznych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Prezydent nie jest związany wnioskiem Rady Ministrów, co oznacza, że może on odmówić wydania rozporządzenia wprowadzającego stan wojenny. Może również wskazać inne przyczyny uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego niż uczyniła to Rada Ministrów w swoim wniosku. Prezydent wprowadza stan wojenny w formie rozporządzenia, które wymaga kontrasygnaty premiera. Wtedy rozporządzenie jest publikowane niezwłocznie w Dzienniku Ustaw, podane do publicznej wiadomości i wówczas nabiera mocy. Następnie, w ciągu 48 godzin, prezydent musi przedstawić je Sejmowi do podpisania. Sejm ma obowiązek rozpatrzyć je niezwłocznie, czyli w najkrótszym możliwym terminie. STAN WOJENNY – PRZESŁANKI ZASTOSOWANIA, ZAKRES ZASTOSOWANIA I CZAS OBOWIĄZYWANIA - - - Istnieją trzy przesłanki uzasadniające wprowadzenie stanu wojennego: zewnętrzne zagrożenie państwa, co musi znajdować podstawę w istniejącej sytuacji międzynarodowej i wynikającym stąd realnym zagrożeniu. zbrojna napaść na terytorium RP. Może ona mieć postać naruszenia granic na lądzie, wodzie lub w powietrzu. zobowiązanie Polski, na mocy umowy międzynarodowej, do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Brak jest ograniczeń czasu obowiązywania stanu wojennego ponieważ okoliczności i przyczyny towarzyszące temu stanowi nie pozwalają precyzyjnie określić, kiedy może się on zakończyć STAN WOJENNY – ŚRODKI NADZWYCZAJNE o - Konstytucyjną regulację środków nadzwyczajnych stanu wojennego można podzielić na: postanowienia zakazujące jakiegokolwiek ograniczania wymienionych w Konstytucji wolności i praw człowieka i obywatela, a to: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu, dóbr osobistych, sumienia i religii, petycji oraz rodziny i dziecka. Na mocy ustawy o stanie wojennym katalog ten może zostać rozszerzony, ale nie może zostać zawężony (bo to uprawnienia podstawowe). prawa i wolności, które można ograniczać, tj. wszystkie wolności i prawa nienależące do części pierwszej. należą tu zarówno wolności konstytucyjne, jak i określone w ustawach zwykłych: prawa ograniczone (zakazy, nakazy, obowiązki, reglamentacje) prawa zawieszone (należą tu: prawo do strajków i akcji protestacyjnych oraz prawo zgromadzeń i zrzeszania się) STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – TRYB WPROWADZENIA Przyjmuje się, że stan klęski żywiołowej nie jest stanem wywołanym wskutek działania człowieka lecz tzw. sił wyższych, np. przyrody, choć nie tylko… Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów, z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody. Czyni to na podstawie samodzielnie przeprowadzonej oceny sytuacji Zaistnienie klęski żywiołowej nie oznacza obowiązku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w postaci stanu klęski żywiołowej. Wprowadza się go, gdy klęska powoduje sytuację szczególnego zagrożenia na części lub całości terytorium państwa Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej nie podlega kontroli Sejmu. Wprowadzenie stanu następuje w drodze rozporządzenia, które powinno zawierać: przyczyny, datę wprowadzenia, obszar, czas trwania, a także rodzaje zastosowanych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ono ogłaszane w Dzienniku Ustaw oraz podawane do publicznej wiadomości poprzez rozplakatowanie. STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – PRZESŁANKI WPROWADZENIA - - - Istnieją dwie przyczyny, dla których konieczne jest wprowadzenie stanu klęski żywiołowej: działania prewencyjne, czyli działania mające na celu zapobieżenie skutkom katastrofy lub awarii mających cechy klęski żywiołowej, działania ratownicze, czyli działania mające usunąć skutki tych katastrof i awarii. Za klęskę żywiołową uważa się: katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ZAKRES TERYTORIALNY I CZAS OBOWIĄZYWANIA Stan klęski żywiołowej może obowiązywać na części lub na całym terytorium państwa… Wprowadza się go z oznaczoną datą, tj. na czas niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy jednak niż 30 dni. Rozporządzenie Rady Ministrów przedłużające stan klęski żywiołowej może być wydane po uprzednim wyrażeniu zgody na to przedłużenie przez Sejm w drodze odpowiedniej uchwały. Ani Konstytucja, ani ustawa o stanie klęski żywiołowej nie wprowadzają ograniczenia co do możliwości jego dalszego przedłużania. Ze względu na to, że w okresie obowiązywania stanu klęski żywiołowej może dojść do poważnego ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela, należy dążyć do maksymalnego ograniczania czasu jego obowiązywania. STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE • • • • • • Ograniczenia mogą polegać na: zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców, nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły, obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych, obowiązku poddania się kwarantannie, STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE • • • • • • • obowiązku stosowania środków ochrony roślin lub innych środków zapobiegawczych niezbędnych do zwalczania organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin, obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska, obowiązku stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń, dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części, nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów, nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE • • • • • zakazie organizowania lub przeprowadzania imprez masowych, nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się, wykorzystaniu, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych, zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach, ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika, Mieszkańców można również zobowiązać do świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na: udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom, czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą, wykonywaniu określonych prac, STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych, udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym, użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie, przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych, zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia, zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion, pełnieniu wart, zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych, zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – ŚRODKI NADZWYCZAJNE CD. ORAZ ZNIESIENIE Obowiązek wykonywania określonych świadczeń osobistych i rzeczowych może zostać wprowadzony jedynie w sytuacji, gdy siły i środki, jakimi dysponuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda albo pełnomocnik, okażą się niewystarczające. przyjmuje się, że prawo zniesienia przysługuje temu organowi, który go wprowadza, czyli Radzie Ministrów. Oprócz tego, stan ten może przestać obowiązywać z mocy prawa, gdy upłynął termin, na jaki został wprowadzony, a także, gdy Sejm nie zgodzi się na jego przedłużenie
