Ad.2 Kwestia międzynarodowa, wymagająca działania państw
advertisement
WSM - po zakończeniu zimnej wojny (10-12 lat temu), ale tyczy się też korzeni- między zakończeniem II w. św. a zakończeniem zimnej wojny. Stosunki międzynarodowe opierały się na grze odrębnych interesów, mających porównywalną siłę państw (era nowożytna). Zawsze była I liga państw, II- występowały jako sojusznicy państw silniejszych i III liga. I liga- początkowo były to państwa europejskie – Francja, Hiszpania, Anglia, Szwecja, Cesarstwo Niemieckie, z czasem pojawiła się Rosja, Polska, w II poł. XVIII w. Awansowały Prusy, z kolei wypadła Polska itd. Pojawili się nowi- USA, Japonia, w XX w. Chiny. Przez 3 stulecia trwała gra interesów państwowych, potem z punktu widzenia interesów narodowych państwa. Państwa wchodzą w koalicję. Interes państwa pochodzi od położenia geopolitycznego (poł. geograficznego i politycznego), czyli geografia + to co się dzieje wokół państwa. Do XVII w. Położenie geopolityczne wyznaczały 2 fakty: rozbicie Niemiec (na zach. od Polski nie było silnego państwa) i słabość Rosji (wyzwolona spod panowania tatarskiego), czyli polska w korzystnej sytuacji geopolitycznej. Po I w. św. sytuacja się zmienia- 2 silne państwa w otoczeniu. Sytuacja geopolityczna zmienia się, gdy zmienia się coś wewnątrz państwa. I w. św. zamknęła pewien etap stosunków międzynarodowych, II w. św. nadała stosunkom radykalnie inny charakter- starcia przeciwstawnych problemów ideologicznych i politycznych. Szło o panowanie nad światem, które miało dokonać się w imię określonych ideologii. Starcie 3 ładów ideologicznych: 1- stworzony w Niemczech hitlerowskich- panowanie rasy germańskiej w Europie i sprzymierzonej rasy japońskiej; 2- demokracje zachodnie- wizja świata demokratycznego; 3- Związek Sowiecki- odchodzi od kapitalizmu na rzecz socjalistycznego, komunistycznego społeczeństwa. Zwycięzcami były 2 ideologie: Zachód i Rosja- kontynuacja II w. św. to rywalizacja tych państw. Powstał układ 2-biegunowy. Wyrażał się w 3 właściwościach: 1- dwa mocarstwa były nieproporcjonalnie silniejsze niż jakiekolwiek inne państwa, wszyscy inni wyszli z wojny osłabieni i nie mogli uzyskać nawet suwerenności. Została wynaleziona broń nuklearna potem wodorowa, w latach 60tych pociski międzykontynentalne; 2- każdy z biegunów był otoczony państwami sojuszniczymi, uzależnionymi. ZSRR narzucił hegemonię Europie Środ-Wsch, Chiny to sojusz bez narzucania, sojusznicy USA robili to dobrowolnie przed strachem przed ZSRR; 3- oba bieguny były zdefiniowane ideologicznie- nie trzeba było być Rosjaninem by popierać ZSRR. Cecha zimnej wojny- był to konflikt między dwoma blokami. Zimna wojna skończyła się załamaniem ZSRR. W miejsce układu 2- biegunowego pojawił się układ wielobiegunowyUSA, Chiny, Rosja, Indie, Japonia, Unia (nowy element) itd. Świat wrócił do stanu z przed I w. św., ale z dominacją USA (wcześniej nie było dominacji jednego państwa). USA oprócz dbania o swoje interesy potrafi wychodzić na przeciw interesów innych państw. Przyszłość stosunków międzynarodowych: Koncepcja końca historii- klęska komunizmu oznacza koniec historii, nie pojawią się nowe szanse Samuel Hantington- koniec rywalizacji między systemami ideologicznymi nie oznacza końca rywalizacji w ogóle Brzeziński (Pędziński)- świat będzie zdominowany przez USA WYKŁAD 2 26.02.2001 Wojna secesyjna. Koniec XIX wieku przyniósł dominację USA w obu Amerykach. Od lat 20-tych XX wieku dążenie USA do usunięcia z zachodniej półkuli wpływów krajów Europy. Po wygranej wojnie z Hiszpanią USA pozostawały państwem regionalnym. Partnerem gospodarczym USA w Europie była Wielka Brytania. Niemcy w swej wojnie przeciw Wielkiej Brytanii rozumiały że odcięcie dostaw od USA ma bardzo duże znaczenie. Rozpoczęły działania za pomocą łodzi podwodnych, co uniemożliwiłoby handel. To sprowokowało USA do włączenia się do wojny w 1917 roku, gdy Niemcy zatopili jeden ze statków USA. Spowodowało to pojawienie się USA na polach bitewnych Francji. W czasie wojny Willson sprecyzował zasady ładu powojennego po okropieństwach Wojny Światowej, Stany Zjednoczone powinny być jednym z podstawowych składników ładu pokojowego Liga Narodów (projekt Willsona). W 1932 ??? wygrywa Roosevelt (4 razy wybierany). Zmarł na początku 4 kadencji. Roosevelt był zwolennikiem zaangażowania się USA w wojnę. Niemcy solidaryzując się z Japonią wypowiedziały wojnę USA, licząc, że Japonia to samo zrobi wypowiadając wojnę Rosji. W konsekwencji Stany Zjednoczone znalazły się w stanie wojny wbrew wcześniejszym zapewnieniom dawanym społeczeństwu. Stany Zjednoczone urosły w siłę, gdyż od tej pory nie byli uwikłani w działania wojenne, a inni sojusznicy byli wycieńczeni działaniami wojennymi, utracili swe kolonie. W tej sytuacji Stany Zjednoczone były mocarstwem. USA nie mogły się wycofać już z polityki międzynarodowej, gdyż pojawił się nowy mocarz – Rosja. W 1946 roku, pan X .....? ogłosił artykuł z wizją paktu amerykańskiego na następne 10 lat (jeśli amerykanie nie powstrzymają komunizmu to będzie się on rozszerzał lawinowo, bez wojny, co może powodować powstanie tak wielkiej potęgi, że stanowiłaby ona zagrożenie dla USA należy stworzyć doktrynę powstrzymywania. Podjął te działania Truman Doktryna Trumana. Pierwsze dwa państwa, gdzie doktryna Trumana została użyta to Grecja i Turcja pomoc gospodarcza, finansowa i wojskowa, co umożliwiło Turcji przeciwstawienie się upaństwowienia cieśnin Bosfor i Dardanele, a Grecji powstrzymanie partyzantki komunistycznej. W marcu 1949 roku w Waszyngtonie następuje podpisanie paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Pierwotni członkowie to 12 państw z czego 2 znajdowały się po zachodniej części Atlantyki (USA, Kanada), pozostali 10 to : Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Islandia, Włochy, Portugalia). Te 12 państw zobowiązało się do wspólnej obrony w momencie zagrożenia jednego z nich. W Traktacie Waszyngtońskim najważniejszy jest artykuł 5 w razie ataku na któregokolwiek członka NATO, inni pomogą mu wszystkimi swoimi środkami dostępnymi. NATO w polityce amerykańskiej stanowi istotny element strategiczny w czasie zimnej wojny element stabilizacyjny, ale nie jedyny bo istniał też plan Marshalla przekazywanie pomocy gospodarczej, ale kraje biorące udział w tej pomocy musiały płacić za nią swoją walutą, ale pieniądze te szły nie dla USA, ale szły dla uzgodnioną pomoc (np. inwestycje) w kraju który brał ta pomoc (pochodzenia). Doktryna powstrzymywania była globalna. W Europie działała dobrze, ale w Azji działała źle, bo nie pasowała do ich realiów kulturowych i społecznych (oto naród. Który w większości nie chce komunizmu, mniejszość przy pomocy ZSRR i sprzyjających warunkach przejmie władzę). Było to błędne. W Azji (Chiny), rewolucja chińska była tego przykładem. Mimo pomocy USA, władzę przejeli komuniści. W latach 50-tych to się udało (Korea). Odrzucenie wojsk K. Północnej i komunistycznych sił. Ale już w Indochinach doktryna powstrzymania przegrała Konsekwencją tego wieloletnia wojna (przegrana, w 1973 wycofali się). Globalnie jednak ta doktryna sprawdziła się. Po Zimnej wojnie celem USA jest: Po prezydenturze Clintona (8 lat) demokrata. Te lata określiły odpowiedź jaka linia strategiczna ma być zachowana. USA odrzuciły pokusę nowego izolacjonizmu. Można było oczekiwać, że gdy znikło zagrożenie z ZSRR wraz z blokiem wschodnim, USA wrócą do polityki trzymania się na uboczu. USA nie podjęły próby zniszczenia Rosji. Partnerska współpraca- uznanie interesów innych państw ( np. Rosja, Białoruś ), ale gdy Rosja przeciwstawiła się rozszerzeniu NATO w latach 90-tych, by Polska, Węgry i Czechy nie przyłączyły się, to jest to złamanie partnerskiej współpracy. USA przeciwstawiły się by Rosja dyktowała co maja inne państwa robić. 13 marca 1999 Polska, Węgry i Czechy weszły do NATO (50 – ta rocznica utworzenia NATO). Dwojakie interesy: interes gospodarczy narodu amerykańskiego (nie można bogactw USA przeznaczać na pomoc krajom słabo rozwiniętym), a potrzeba utrzymania ładu światowego. JUGOSŁAWIA Gdy rozpoczęły się zmiany co do wychodzenia z komunizmu nastąpiły walki między narodowościami: Bośni i Hercegowinie oraz Kosowie. USA wraz z innymi członkami NATO zaangażowały się na Bałkanach. Najpierw udzielając pomoce na przerwanie działań wojennych, a następnie nalotów na wyjście Serbów z Kosowa. Wywołało to krytykę, nawet w krajach NATO. Niemniej jednak warto zastanowić się nad logiką tej nowej doktryny użycia siły. USA naruszyły tu prawo międzynarodowe, bo nie dawało ono do dziś prawa ingerowania, gdy interesy kraju nie zostały bezpośrednio zagrożone. Pojawiła się tu nowa strategia: ze względu na rozmiar działań, zbrodnie przeciwko ludzkości w kraju działań zbrojnych. Ta nowa doktryna jest bardzo kontrowersyjna, bo istnieje tu możliwość ingerencji państwa mocnego w politykę kraju słabszego. W sytuacjach skrajnych, państwa obce mogą użyć siły w obronie ludności maltretowanej, to znaczy gdy suma zbrodni przeciw ludzkości jest bardzo duża, to np. NATO może interweniować. Ważnym partnerem dla USA jest jednocząca się Europa. Procesy integracyjne (od 1992 zwłaszcza) powodują, że USA maja do czynienia z potężnym partnerem, który staje się zjednoczoną siłą. Mamy tu 2 tendencje USA odrębne stosunki z poszczególnymi państwami Europy rozwijać. Wykład 3 Rosja- zwyciężyła w wojnie z Napoleonem- 1812r upadek jazdy Napoleona I. 1814r wojska rosyjskie wkroczyły do Paryża. Była mocarstwem. Potęgowała się przez pare stuleci. Punkt zwrotny to XVII w. – początek upadku Rzeczpospolitej Polskiej Litewskiej. Słabość Turcji. 1654r Kozacy zwracają się do cara o objęcie władzy na Ukrainie wojna północna (1700-1707) Kongres Wiedeński, zwycięstwo nad Francją W poł. XIX w. jedno z największych mocarstw- potęga na lądzie. Koniec XIX-pocz. XXw. Rosja traci na potędze. 1904r. przegrywa wojnę z Japonią. I w. św. – seria klęsk. Dokonywała się industrializacja w opóźnieniu do zachodu. U źródeł było to, że jej rozwój był opóźniony i anachroniczny system polityczny oparty na absolutyzmie cesarskim (stawał się coraz bardziej oczywisty). Na pocz. XX w. Była jedynym państwem, w którym monarcha rządził absolutniewszędzie indziej demokracja robiła postępy. Rozbita została gospodarka, rozbity system imperium, w którym Rosja kontrolowała parędziesiąt narodów nierosyjskich. ZSRR zbudował ogromny potencjał gospodarczy, który był w stanie przeciwstawić się Niemcom. Za cenę ogromnych strat ludzkich w ciągu 20 lat komunistyczna Rosja wróciła do grupy mocarstw (ale nie do pozycji za Aleksandra I 100 lat wcześniej). II wojna św.- przyrost potęgi ZSRR. Zdobyła kontrolę nad połową Europy. O wojnie rewolucja komunistyczna w Chinach- silny sojusznik. Dlaczego zatem Rosja przegrała zimną wojnę? Richard Pipes- komunizm jest systemem skazanym na klęskę? Dlaczego o tym nie było wiadomo 30 lat temu i dlaczego komunistyczne Chiny nie podzieliły losu Rosji? Przyczyny klęski tkwiły w 2 płaszczyznach: W przyjętej od razu w pierwszych latach po wojnie głęboko błędnej strategii konfrontacji zachodu. To ZSRR wywołała zimną wojnę, bo chciała ekspansji. Odcinała Rosję od pomocy gospodarczej, wyższej technologii. Odrzuciła plan Marchalla i zmusiła Polskę do tego. Ogromne obciążenia związane z wyścigiem zbrojnym. Wydatki zbrojeniowe w PKB: USA nie przekraczała 7%, ZSRR nigdy nie spadła poniżej 14% (w okresach najgorszych nawet 20%) System nie akceptował reform/zmian. Był głęboko konserwatywny. Stagnacja systemu spowodowała, że ZSRR się nie zmieniał- spóźnione reformy. Gorbaczow - duża rola. Doprowadził do upadku systemu. Nastąpiło wielostronne pogorszenie sytuacji. Sytuacja państw postkomunistycznych nie była tak tragiczna jak sytuacja ZSRR. Rosja straciła to, co było zdobyczą 3 stuleci budowania mocarstwa. Przestała się liczyć w stosunkach międzynarodowych, ale jest brana pod uwagę: Po okresie radzieckim w Rosji pozostała jeszcze machina militarna- nie jest wystarczająca by wygrała wojnę z jakimś mocarstwem, ale budzi przerażenie W 91r stworzona została struktura – Wspólnota Niepodległych Państw (większość byłych republik Rosji) Cele polityki rosyjskiej: Zmierza do utrzymania ścisłych związków z dawnymi republikami ZSRR (najbardziej z L,Ł,E). Ok. 25 mln. Osób mieszka w innych obszarach niż dzisiejsza Rosja np. Kazachstan 38 mln., na wschodzie Ukrainy przywódcza rola Rosji. Ma największe trudności na południu (Kałkaz, Śr. Azja), silne powiązania z Białorusią Próba utrzymania resztek pozycji w Europie Śr-Wsch. Próbowała ograniczyć pakt północno-atlantycki, wspierać reżim Miloszewicza w Jugosławii, ale nie udało się. Europa Śr-Wsch. dąży ku zachodowi. Odbudowanie sojuszu z Chinami i budowa z innymi nie zadowolonymi z USA. Sojusz został zerwany w latach 60-tych. Ale podejmuje wysiłki na rzecz tego sojuszu teraz. Ale Chiny obecnie są silniejsze. Stosunki rosyjsko-irańskie polepszone. Indie są antypakistańskie- to dobrze dla Rosji, ale przedtem Rosja lokowała mnóstwo pieniędzy w Indie, dziś są mniejsze możliwości. ONZ- embargo z krajami z czarnej listy- Rosja tego nie uznaje. Polityka innych wobec Rosji: Chiny zainteresowane Europa zach.- przez wiele lat Rosja była poza zasięgiem zainteresowania, z wyjątkiem Niemiec USA- polityka określona, konsekwentna – Rosja państwo silne, stabilne, demokratyczne, ale nie odzyska potęgi hegemonistycznej. Dominujący region w WNP – poparcie USA, bo wpływ Rosji na Islam. USA chciałyby opanować tendencję Rosji do odbudowania wpływów w państwach niezadowolonych z USA. WYKŁAD 4 11.03.2001 JAPONIA I CHINY Po II Wojnie Światowej, Japonia jest przykładem narodu, który utracił wolę wielkości. Jest to bardzo ciekawe zjawisko, bo pokazuje że o pozycji państwa, narodu w stosunkach międzynarodowych nie decydują wyłącznie elementy materialnej siły, aczkolwiek są one niezbędne, bo bez nich odegranie istotniej roli w stosunkach międzynarodowych nie jest możliwe. Natomiast przykład Japonii pokazuje, że elementy owej materialnej siły, same w sobie nie wystarczają jeszcze do odegrania wielkiej roli. Japonia ma te materialne siły: gospodarka, duża liczebność ludności, wykształconej, zamożnej materiał dla aktywnej polityki światowej. Klęska poniesiona w II WŚ wywarła na mentalność japończyków znacznie głębszy wpływ niż klęski normalnie powodują. Ta klęska, a potem odbudowa powojenna w warunkach narzuconej przez amerykanów, ale dobrze funkcjonującej liberalnej demokracji, spowodowała głęboką zmianę w psychice narodu wartości wojskowych, które zeszły na plan dalszy. W miejsce tego powstała nowa Japonia, nastawiona na sukces gospodarczy, bogacenie się często zresztą nie zawsze uczciwymi metodami. Japonia stała się najbardziej skorumpowanym a zarazem najbardziej rozwijającym się państwem. W miejsce tej surowej kultury pojawia się klasa biznesmenów polityków, który łączą stanowiska państwowe z lukratywnymi interesami, często wspieranymi w tej czy innej formie publicznie akceptowanym łapownictwem. Tak skorumpowana i zarazem tak rozwijająca się Japonia nie jest w stanie (jak dotąd) gotowa wrócić do roli wielkiego mocarstwa. Jest gospodarczym gigantem, a politycznym karłem. Jest im w pewnym sensie z wyboru (zmiana mentalności społeczeństwa). Dlatego nie Japonia, a Chiny liczą się jako podstawowe mocarstwo Dalekiego Wschodu. W istocie największe w tej chwili i mające największy potencjał rozwojowy, mocarstwo współczesnego świata, poza USA. Chiny są ty mocarstwem, które w największym stopniu wygrało swój wiek XX. 100 lat temu Chiny, były na skraju upadku, nie były wolnym państwem. Miały na początku wieku bardzo niską pozycję. Chiny przeżyły upadek niespotykany dlatego, że upadek nie nastąpił na skutek jakiejś pojedynczej katastrofy, a w wyniku stagnacji, rozkładu, który trwał przez panowanie całej ostatniej dynastii Chin – dynastii Mandżurskiej, która został w istocie zaproszona na tron Chin na początku 18 wieku w czasie wielkiej rebelii chłopskiej, która zmiotła poprzednią dynastię, pogrążył Chiny w chaosie. Panowanie dynastii Mandżurskiej spowodowało wiele negatywnych konsekwencji: - dynastia ta nie miała silnie zaznaczonej identyfikacji z Chinami. Była to paradoksalna sytuacja. W wieku XIX nastąpiła systematyczna penetracja terenu Chin przez obce mocarstwa. Był to bowiem dla mocarstw układ idealny. Wielkie mające duże zasoby państwo o słabej, skorumpowanej, nie mającej poczucia państwowego elicie. Na przykład sprzedawali przedstawicielom państw obcych tzw. koncesje, tzn. całe obszary (kanton). Te koncesje to było coś znacznie większego niż prawo prowadzenia handlu – formalnie było to prawo prowadzenia handlu, ale równocześnie, ci co otrzymywali koncesję, wprowadzali własną policje, ściągali własne opłaty, podatki, wprowadzali własne wojsko. Powstały enklawy: rosyjskie, japońskie, brytyjskie itd. Wszyscy, którzy mieli okazję i odrobinę siły w tym regionie świata. Jedną z metod penetracji Chin było wprowadzenie przez mocarstwa eksportu opium odo Chin. Słaby, nie dający sobie rady rząd usiłował tę klęskę społeczna zahamować, dlatego też 3-krotnie narzucono Chinom tzw. wojny opiumowe. Za każdym razem rząd chiński akceptował i rozszerzał uprawniane państw obcych do prowadzenia na terenie Chin handlu opium. Częścią polityki penetracji, ale nie najważniejszą było przekazywanie na kilkuletnie dzierżawy całych obszarów, tak np. w 1898 roku Chiny podpisały umowę przekazującą Wielkie Brytanii Hongkong na 99 lat. (w 1997 nastąpiło przekazanie z powrotem tej ziemi do Chin). Przeciwko temu stanowi rzeczy. Na początku wieku XX wystąpiła narodowo zorientowana inteligencja chińska tworząc partie narodową Kuomintang z pieszym przywódcą su jang_tsen. W 1911 partia narodowa pokierowała rewolucją, która obaliła ostatniego cesarza, i proklamowała rewolucje. Jednakże od samego początku republika chińska chorowała na niedowład władzy. Pierwsza wojna domowa trwała od 1922-27 roku. Końcem tej wojny i zarazem początkiem następnej było zerwanie w 1927 roku sojuszu między Kuomintangiem a komunistami. Odwrócenie się Kuomintangu przeciwko komunistom, którzy w pierwszej fazie wojny ponieśli wielkie straty, ratując podstawowe swoje kadry poprzez przejście z południa na północ Chin. Od 1927 trwa 10 letnia tzw. druga wojna domowa między Kuomintangiem a komunistami, przerwana uderzeniem japońskim w 1937 roku. W istocie inwazja japońska rozpoczęła się wcześniej bo w 1931 roku, japończycy wkraczają do Mandżurii, na północ od Chin i w 1932 po opanowaniu Mandżurii, proklamowali tam cesarstwo zależne od Japonii. Gdy Japonia zaatakowała Stany Zjednoczone, Chiny otrzymują pomoc amerykańską i brytyjską, ale aż do końca wojny wojska japońskie pozostawały na terenie centralnych Chin kontrolując najważniejsze ośrodki. Klęska Japonii stworzyła nową sytuację. W końcowej fazie wojny Związek Radziecki, dosłownie na parę dni przed końcem wojny wypowiedział wojnę Japonii i uderzył na armię japońską. Były dwie militarne konsekwencje tego uderzenia: japończycy w Korei Północnej kapitulowali na ręce wkraczających wojsk radzieckich, podczas gdy w południowej Korei na ręce wkraczających wojsk amerykańskich. Był to początek trwającego do dnia dzisiejszego podziału Korei na komunistyczną północ i antykomunistyczne południe. W 1946 roku rozpoczęła się trzecia wojna rewolucyjna, trzecia wojna domowa, między komunistami i Kuomintangiem. Tym razem wojna ta trwała krótko i w 1949 roku wojska Kuomintangu poniosły całkowitą klęskę. 1 X 1949 Mao Tse-tung proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki Ludowej, natomiast rząd Kuomintangu, reszta wojska wraz z prezydentem, wodzem naczelnym, schroniła się na Tajwanie i po dzień dzisiejszy Tajwan pozostaje pod kontrolą sił politycznych wyrastających pośrednio z tamtego stany rzeczy. Przyczyną zwycięstwa komunistów w wojnie domowej w Chinach jest prosta, ale dla wielu zwłaszcza nastawionych antykomunistycznie historyków rudna do zaakceptowania: komuniści mieli poparcie narodu, czego nie miał Kuomintang. Obciążony klęskami, nieudolny w czasie wojny z Japonią, skorumpowany, nie był partnerem dla fanatycznie ideowej komunistycznej armii Mao Tse-tunga. Ustanowienie reżimu komunistycznego w Chinach stanowiło punkt zwrotny w historii Chin. Po pierwsze, po raz pierwszy u władzy znalazła się partia komunistyczna, nastawiona na gruntowne przebudowanie społeczeństwa chińskiego. Po drucie (jest to znacznie ważniejsze), po raz pierwszy całość terytorium Chin, z wyjątkiem Tajwany znalazło się pod jednolitym kierownictwem. W tym kontekście trzeba rozważyć sprawę Tybetu W konsekwencji ustanowienie władzy chińskiej w Tybecie miało znacznie represyjny charakter niż w innych częściach Chin, tu bowiem komuniści wytoczyli najpotężniejsze działa przeciwko religijnej tradycji buddyjskiej, przeciwko panowaniu klasztorów buddyjskich (były tam tylko dwie warstwy społeczne: mnisi w klasztorach i poddani chłopi). Po raz pierwszy Chiny zostały zjednoczone. Po raz pierwszy Chiny pojawiły się na arenie międzynarodowej jako państwo gotowe odgrywać samoistną politykę. Okazja pojawiła się bardzo szybko. W czerwcu 1950 roku Korea Północna zaatakowała Korę Południową. Wierzyli naiwnie, że amerykanie którzy dopiero co wycofali swoje wojska z południa będą się przyglądali biernie na to co się dzieje w Korei. Stany Zjednoczone uzyskały mandat ONZ na interwencję w obronie Korei Południowej, zadały szybko klęskę wojskom północnokoreańskim i zbliżyły się do północnej granicy Korei północnej koreańskochińskiej (już w listopadzie). W tym momencie w Pekinie ogłoszono, że ochotnicy chińscy idą na pomoc braciom koreańskim (w rzeczywistości wydzielone dywizje chińskiej armii). Chiny zaangażowały się w ten zbrojny konflikt. Gdy zaś wbrew nadziejom strategów, amerykanie ruszyli z pomocą to Rosja umyła ręce i była gotowa północnych Koreańczyków poświęcić. I tak by się stało, gdyby Chiny nie pokazały, że samodzielnie, bez ZSRR są w stanie przeciwstawić się zbrojnie Stanom Zjednoczonym. Ostatecznie wojna koreańska została przerwana zawieszeniem broni w 1953 roku w wyniku którego podział półwyspu przebiega mniej więcej tak jak przed rozpoczęciem wojny. Można w tejże polityce chińskiej wyodrębnić 4 fazy polityki zagranicznej: Faza 1: do 1960. Chiny manifestacyjnie podkreślały swoją rolę jako wiernego, ale też bardzo ważnego członka bloku państw komunistycznych. Podkreślały solidarność ze ZSRR, aczkolwiek już w tym okresie był jeden incydent, który świadczył o tym, że choć Chiny gotowe były występować jako sojusznik ZSRR, to jednak Faza II: od roku 1960. Chińczycy zrywają ze ZSRR. Oskarżają go o pojednawczość wobec Zachodu i przyjmują na siebie najbardziej antyzachodniego, najbardziej antyimperialistycznego państwa na świecie. Faza III; od 1972 roku. Następuje faza zbliżenia kontaktów chińsko-amerykańskich. To jest okres wojny w Wietnamie, w 1972 Ryszard Nixon usiłując uzyskać pomoc Chin w wynegocjowaniu pokoju w Wietnamie złożył wizytę w Pekinie. Później doszło do odblokowania udziału Chin w ONZ, do uznania dyplomatycznego Chin przez USA. Ten etap trwa mniej więcej do końca zimnej wojny. Jest to etap silniejszych i lepszych stosunków Chin ze Stanami Zjednoczonymi, niż ze ZSRR. Faza IV: zaczyna się od zakończenia zimnej wojny i charakteryzuje się tym, ze po upadku bloku ZSRR, Chiny znalazły się w sytuacji jedynego mocarstwa komunistycznego w świecie. Podejmują politykę oryginalną, inną. Kierunki polityki Chińskiej Republiki Ludowej po zakończeniu zimnej wojny. Trzeba zadać sobie podstawowe pytanie, dlaczego kryzys komunizmu, który przyczynił się do upadku systemów komunistycznych w ZSRR i Europie Środkowo-Wschodniej, a w Rosji do rozpadu całego państwa. Dlaczego kryzys ten nie objął Chin, wręcz przeciwnie, pod koniec XX wieku Chiny są na znacznie lepszej pozycji niż na początku tego wieku. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na to, że komunizm chiński od samego początku był przede wszystkim ruchem na rzecz odrodzenia narodowego i unowocześnienia Chin, niż ruchem na rzecz realizacji komunistycznej utopii. To prawda, że Komunistyczna Partia Chin używała tej samej komunistycznej terminologii jak inne partie komunistyczne, ale dość szybko zaczęła tą terminologię modyfikować i wprowadzać do niej nowe terminy „chińskiego marksizmu”, z akcentem na chińskie warunki: 1. różnica między Chinami a krajami europejskimi była tak wielka, więc proklamując swoisty chiński marksizm komuniści chiński musieli wcielić na znacznie większą odmienność od wzorów radzieckich 2. działając w ramach mocarstwa nie musieli obawiać się radzieckiej interwencji. 3. wreszcie punkt wyjścia jakim była głęboka zależność Chin od „obcych” od tych panoszących się mocarstw europejskich, Japonii, USA powodowała Ze w pewnym sensie zadania odrodzenia narodowego wysuwały się na plan pierwszy. Takim symbolicznym faktem jest to, że wdowa po Sun Jang Tsenie do końca swojego życia piastowała stanowisko wice przewodniczącej Chińskiej Republiki Ludowej, Bardziej bezpośrednią przyczyną tego, że komunizm chiński nie podzielił losu komunizmu radzieckiego, czy wschodnioeuropejskiego jest to, że kierownictwo Komunistycznej Partii Chin podjęło w odpowiedniej porze, a nie w ostatniej chwili, politykę reform i potrafili ją w umiejętny sposób wprowadzać. Zaczęło się to po śmierci Mao-Tse Tunga, który zmarł w 1976 roku. Ostatnie 10 lat jego rządów były dla Chin fatalne. W 1966 roku Mao Tse Tung rzucił hasło rewolucji kulturalnej. Zwrócił się do młodzieży by wystąpiła przeciwko skostniałym wpływom, demokracji. O co w gruncie rzeczy chodziło, trudno jest zrozumieć. Było to pomieszanie jakiejś utopijnej wizji społeczeństwa egalitarnego, gdzie wszyscy będą pracowali fizycznie (zamknięto uniwersytety).uprawa ryży będzie podstawą wielkości Chin. Inteligencję tępiono, zsyłając do obozów reedukacyjnych. Gdy tylko Mao Tst Tung umarł, po paru dniach ogłoszono o aresztowaniu „bandy czworga”. Zostali natychmiast, gdy Mao zamknął oczy zaaresztowani i skazani na wieloletnie więzienie. Za tym przewrotem stało wojsko, które od dawna miało dość fanaberii Mao i czekało tylko na okazję. Wojsko zwróciło się do najwybitniejszego przywódcy komunistycznego Deng Sao Kunga, który miał za sobą długą i zawiła historię. Był konsekwentnym reformatorem gospodarczym, opowiadał się za zmianami. Był wice premierem, gdy zaczynała się rewolucja. Został oskarżony o politykę prokapitalistyczną, poniewierany itd. Deng nigdy nie wyparł się swoich przekonań, ale też nie został zgładzony, ponieważ w pewnym momencie zdołał udać się do Szanghaju i tam znajdował się pod ochroną lokalnego dowództwa wojska. Gdy tylko Mao Tse Tung umarł, a banda czworga została uwięziona, Deng wrócił do władzy, obejmując stanowisko Przewodniczący Komisji Wojskowej. W odróżnieniu od wielu reformatorów europejskich, Deng nie zaczynał od jakiejś wyobrażonej wizji najlepszego systemu, ale od pytania: Jakie rozwiązania trzeba zastosować, by Chiny się rozwijały? Między innymi rozwiązania rynkowe (Chiny zastosowały rozwiązania rynkowe, gdy w ZSRR było to jeszcze całkowicie nie dopuszczalne, a w najbardziej reformatorskich krajach europejskich dokonywało się to na ćwierć gwizdka. Reformy chińskie podjęte 25 lat temu dały bardzo dobre rezultaty, bo Chiny dzisiaj są jednym z najszybciej rozwijających się państw współczesnego świata. O ile ZSRR jeszcze przed swoim upadkiem znajdował się w stanie systematycznego spadku swojej produkcji i później zmiany ustrojowe spowodowały przyspieszenie procesów spadków, które w Chinach znajdowały się o wiele wcześniej bo jeszcze przed 1989 rokiem, na ścierce wzrostu. W parze z reformami gospodarczymi szło otwarcie na świat. Pojawia się nowa inteligencja chińska (ludzie kształceni za granicą). Inwestowanie w przyszłość. Inwestowanie w kapitał ludzki na skalę niespotykana. W parze z tym nie idzie rozszerzanie sfery wolności. 4 VI 1990r. W Chinach na rozkaz Deo usunęło studentów protestujących na palcu centralnym placu Pekinu. Dokonano aresztowań, byli zabici. Nie da się zaprzeczyć temu, że reformy chińskie nie obejmują swobód obywatelskich. W tym zakresie Chiny pozostały państwem dyktatorskim. Ole nie należy popadać w przesadę. Przeciętny obywatel Chin nie żyje w stanie sterroryzowania. Tylko ci co działają w podziemiu są narażeni na działania represyjne lub zostać storturowanym, uwięzionym. I dlatego Chiny są krytykowane za nieprzestrzeganie praw człowieka. Ale Chińczycy odpowiadają tak: najpierw trzeba stworzyć silne społeczeństwo, zamożne i zadowolone, a potem będzie czas na demokrację. Trudno nie zauważyć, że ta polityka rządu chińskiego przynosi efekty. Chiny stają się coraz mocniejszym państwem. Rośnie pozycja Chin w świecie. Chiny prowadzą politykę zagraniczną nadzwyczaj umiejętnie. Potrafią połączyć współprace z mocarstwami z zachowaniem samodzielności i w konsekwencji roli mocarstwa regionalnego. Chiny nie są w konflikcie totalnym ze USA, ale potrafią Stanom Zjednoczonym powiedzieć nie w jakiejś konkretnej kwestii. Chińczycy odgrywają tu umiejętnie oś co można nazwać do „tańca na linie”, bo ani nie chce stać się totalnie antyamerykańskimi, ale też nie chce zostać postrzegane jako klient USA, tak jak jest postrzegana Japonia. Chcą by ludzie w świecie, narody widziały, że oto jest państwo, które chce być traktowane jak równy z USA. Chiny umieją, czego nigdy nie umiał ZSRR umiarkować swoje aspiracje (ZSRR angażował się wszędzie, gdzie były nastroje antyamerykańskie). Chińczycy inaczej, budują swoją pozycje jako mocarstwa regionalnego co jest częścią dobrych stosunków z innymi państwami tego regionu. Doszło do pojednania z Japonią, porozumienia z Wietnamem. W umiejętny sposób doszło ustanowienia stosunków z Indiami, Pakistanem dwoma zwaśnionymi państwami półwyspu. Prowadzą politykę zagraniczną w skali regionalnej, a nie światowej, uzyskały pozycję najbardziej liczącego się państwa. Władimir Putin, nowy prezydent Rosji prowadzi politykę prowadzącą do odbudowania stosunków z Chinami. Ta polityka jest możliwa dlatego, że Chiny wyciągnęły rękę do zgody z Rosją. To z chińskiego punktu jest logiczne. Póki istniał ZSRR, mający w sferze swojej hegemonii inne państwa, mający ambicje do pozycji mocarstwa światowego, póty Chiny obawiały się o swoją niezależność. Starały się trzymać z dala od ZSRR. Chiny a Stany Zjednoczone. Długofalowy plan strategiczny Chin, nigdy wprawdzie nie wyjaśniony w szczegółach, ale dający się odczytać, z charakteru prowadzonej polityki opiera się na założeniu, że dzisiejsza hegemonia amerykańska na świecie nie będzie trwała wiecznie. Chińczycy, którzy mają ponad 2000 lat historii patrzą inaczej na czas, jak „nowe narody”, patrzą w perspektywie długofalowej, kilku pokoleń, a nie kilku lat. Współpraca przede wszystkim gospodarcza, po to by dzielić w tej współpracy, przyspieszać rozwój gospodarczy Chin. USA z kolei rozumieją (rozumiały za czasów prezydenta Clintona, teraz z Bushem nie wiadomo jaj będzie), że w ich interesie leży modernizacja Chin i dobre stosunki z nimi. Dlatego dość wstrzemięźliwie krytykują wewnętrzną politykę Chin. Współpracując z USA Chiny wysyłając sygnały, że to oni w przeciwieństwie do innych wielkich państw są autentycznie samodzielne w stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi. Jest to polityka narodowego egoizmu budowanie pozycji Chin jako mocarstwa, jako drugiego w tej chwili pod względem potencjału i znaczenia mocarstwa w świecie po Stanach Zjednoczonych, a w perspektywie może nawet pierwszego mocarstwa na świecie. WYKŁAD 5 Element zimnej wojny- związek coraz silniej integrujących się państw. Europa- główny obszar na którym odbywały się stosunki międzynarodowe. Wiek XX spadek znaczenia mocarstw europejskich, już I wojna św. Doprowadziła do upadku niektórych z nich. Ostateczny upadek Europy przyniosła II wojna. Dzień przed o stosunkach w Europie rozstrzygały 4 mocarstwa: WB, Fr,N,Wł.- podzielone na 2 sojusze: brytyjsko-francuski i niemiecko-włoski. Włochy i Niemcy wyszły pokonane. Niemcy szczególnie- podział na 3 strefy okupacyjne, poddane władzy ZSRR, WB,Fr. Na lata pozbawione prawa tworzenia własnych sił zbrojnych. Utraciły znaczną część przedwojennego terytorium na rzecz Polski. Niektórzy zwycięscy wyszli z niej słabi. Znaczenie FR i WB wyraźnie zmalało. W 44r Fr gdy zaprzestała walki i nie uczestniczyła w decyzjach wielkich mocarstw o losie powojennego świata, z trudem została zaliczona do grupy 5 największych mocarstw. Na kolejnych konferencjach w Teheranie, Jałcie, Poczdamie widać było, że głos WB słabł. W sojuszu zachodnim WB została zepchnięta do mocarstwa numer 2 ustępując USA. Inne państwa europejskie jak Holandia, Belgia, Włochy uległy dalszemu osłabieniu w wyniku dekolonizacji po II wojnie. Rozciągała się mniej więcej na 20 lat. W I fazie w końcu lat 40-tych zlikwidowane zostało panowanie, w którym dążenia niepodległościowe były najsilniejsze, czyli Indie, Indonezja, zależnych od WB i Fr państw Bliskiego Wschodu. Kolejne w latach 70-tych- Afryka konieczność dostosowania się do nowych warunków. Wreszcie o sytuacji w Europie zach. Po II wojnie decydowała obecność ZSRR u bram Europy zach. ( w 1814r wojska Aleksandra I doszły dalej na zachód aż do Paryża, ale po abdykacji Napoleona I wycofały się). Opanowanie przez ZSRR Europy środ-wsch oznaczało dla Europy bezpośrednie zagrożenie. ZSRR jest nastawiona na ekspansję- ich ekspansja była inna niż Niemców, nie nastawiona na wywołanie wojny, ale metoda małych kroków, wykorzystywanie możliwości lokalnych. Kluczowe dla ochrony zachodu było czy zachód zdoła się połączyć, czy zdoła porzucić antagonizmy narodowe i przeciwstawić wspólny front. ZSRR nie zdawał sobie sprawę że wyzwala na zachodzie właśnie poczucie jedności a nie konfliktów. Ta jedność miała 2 główne aspekty: Wojskowo-polityczny by państwa europejskie nie były zostawione samotnie w obliczu ekspansji radzieckiej- podpisanie w marcu 49r w Waszyngtonie traktat o powołaniu Paktu północno-atlantyckiego. Utworzenie NATO wytwarzało militarne bezpieczeństwo zwłaszcza przez włączenie USA do systemu militarnego Europy i obrona na atak któregokolwiek z państw. To zapewniło Europie pokój. W różnych miejscach na półkuli były walki, ale nie w Europie. Gospodarczy Ale ten pakt sam w sobie nie rozwiązywał problemu długofalowego połączenia sił dla Europy w silniejszą całość, przezwyciężenie rozdrobnienia narodowego. Idea stworzenia tej Europy pojawiła się w XIX wieku, potem w XX zwłaszcza w kręgach socjalistycznych gdzie stawiano na ambicję mocarstw poszczególnych państw. Jednak pokazano że ta idea nie miała wówczas głębszych korzeni. Odrodził się po II wojnie w kręgach demokratycznych idei francuskich (Jean Monet). Dużą rolę odegrali politycy francuscySzuman i niemieccy Kondrat Adhenauer. W myśleniu tych polityków pojawiło się w końcu lat 40-tych rozumienie potrzeby wyjścia poza sam sojusz wojskowy integracja europejska. Zaczęło się skromnie 28.04.51r – EWWiS skierowana na zintegrowanie potencjału gospodarczego. Od tej decyzji do dziś proces integracji poszedł dalej. Kolejne etapy to dwa przebiegające równolegle procesy: pogłębianie samej integracji (obejmowanie coraz to nowych obszarów życia państw) i proces rozszerzania tej integracji (włączanie się do klubu nowych podmiotów). Nie zawsze było to powodzenie. W 54r napotkano na istotną barierę. Zrodziła się wówczas idea stworzenia Europejskiej wspólnoty obronnej ze wspólną europejską armią wykorzystanie potencjału niemieckiego dla wzmocnienia struktur wojskowych bez odrodzenia niemieckich sił zbrojnych. Armia niemiecka, w której służyły by też Niemcy, ale jak to zrobić, bo ciągle się ich bano. Ale odmowa Francji i koniec idei. W jej miejsce w 57r powstała Unia zacheur. luźne stowarzyszenie, koordynacja polityki wojskowej i zagranicznej. Skoro jej członkowie, byli członkami NATO (od 55r też Niemcy), to po co im jeszcze odrębna struktura wojskowa. Różnica, że do Unii nie należą państwa nieeuropejskie jak USA Kanada. I oni znacznie przez to nie liczą się. Nie potrzebny substytut, bo funkcje ochronne skuteczniej realizuje NATO. W 57r podpisano 2 inne umowy posuwające dalej integrację: EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (na podstawie traktatów rzymskich. W 65r połączono je w traktat fuzyjny o nazwie Wspólnota Europejska. objęcie całej gospodarki zach-eorop. W 65r powołano Komisję Europejską jako namiastkę rządu europejskiego. Składała się z przedstawicieli poszczególnych rządów. Później nieco bardziej odrębny charakter- komisarze UE. W 73r do EWG: WB, Dania i Irlandia. Kandydowała też Norwegia, ale referendum w tym kraju (porażka zwolenników przystąpienia do Europy). Grecja w 81r, Hiszpania i portugalia w 86r, Finlandia, Austria i Szwecja w 95r. Rozszerzenie objęło 15 państw, proces jest nie zakończony: najpierw postkomunistyczne państwa środkowo-wsch. Europy, z drugiej strony Turcja, Cypr, Malta i Szwajcaria. W 94r przyjęty został Układ Stowarzyszeniowy- klasa wstępna dla przyszłych uczniów UE. Państwo takie np. Polska przyjmuje na siebie pewne zobowiązania, choć nie posiada jeszcze praw. Ma spełniać 2 funkcje: Przygotować nowych członków Dawać przyszłym członkom pewne korzyści Termin Unia Europejska pojawił się w 92r w wyniku podpisania traktatu z Maastricht. Ratyfikowany 1 list. 93r ustanawiał powstanie UE w miejsce dotychczasowych wspólnot europejskich. UE- struktura ponad państwowa, na którą państwa członkowskie przelewają część swojej suwerenności. Współpraca nie tylko gospodarcza i strikte polityczna, też przestrzeganie praw człowieka. Członkostwo w Unii to akces do wspólnoty państw kierujących się zasadami liberalno- demokratycznymi. Ale nie wszystko zgodne np. kara śmierci – ok. 70% w Polsce za przywróceniem. Nowi członkowie muszą się dostosować. Jeszcze głębiej poszła idea integracji w traktacie Amsterdamskim podpisanym w 97rsankcje jakie Unia może nakładać na członków w wyniku nie dostosowania się do zasad. Jak w obrębie procesu tworzenie zintegrowanej Europy ewoluowała polityka WB, Fr, Republiki Federalnej Niemiec i jak na nią wpłynął koniec zimnej wojny i jak rozwijała się współcześnie? Od samego początku można zauważyć różnice akcentów, gdy chodzi o cele i środki realizacji integracji. WB nie należała do pionierów integracji, początek integracji był bez niej. Gdy ostatecznie przystąpiła do Wspólnot Europejskiej to nadal zachowywała dystans do procesów integracji. To ona nie zaakceptowała zastąpienia walut EURO. Po II wojnie oparła swoją politykę zagraniczną na zasadzie szczególnych stosunków (special relationship) z USA. Będąc obok USA głównym uczestnikiem wojny i zwycięzcą na zachodzie, WB strzegła by nie zostać zepchniętą do znacznie większej kategorii państw europejskich. Churchil bił na alarm- WB zdawała sobie sprawę z zagrożenia ZSRR. Jej zdaniem powinien być sojusz amer-bryt. (Waszyngton-Londyn). Po ponad 20 latach włączyła się do integracji z mniejszym entuzjazmem. WB – najsłabsze ogniwo UE, najsilniej patrząca w stronę alternatywnej możliwości bezpieczeństwa w postaci silnych związków z USA. Taka polityka uzyskała dodatkowy impuls po zwycięstwie w Europie zach. Musi się liczyć ze wspólnymi siłami obronnymi w Europie i jednocześnie WB i USA dostrzegają korzyści. Bo USA w WB ma najbliżej rozumiejącego partnera. Umacnianie bezpośrednich stosunków z USA (podobieństwo języków, wspólne korzenie historyczne). Inaczej wygląda sytuacja 2 największych kontynentalnie mocarstw: Fr i Niemcy. Francja inicjator integracji, polityka nadawała impakt całemu przedsięwzięciu. Ona widziała na początku odpowiedzi na 3 problemy: Tylko połączona Europa może skutecznie uchronić się przed zagrożeniem z Europy środ-wsch. Zabezpieczenie się przed niebezpieczeństwem ze strony Niemiec. 3 razy na przestrzeni 80 lat Francuzi zmuszeni byli toczyć ciężką wojnę z Niemcami. W 1870 i 1840 ponieśli klęskę. Francja wiedziała, że osłabienie Niemiec po II wojnie jest stanem przejściowym. Dlatego politycy francuscy szukali rozwiązania nie w tradycyjnych środkach dyplomacji XIX i pocz. XX w, ale w równowadze sił. Naturalnym sojusznikiem Francji przeciwko Niemcom była Rosja. I i II wojna pokazała, że Niemcy mogą pokonać i Francję i Rosję. Ale Francja nie mogła z Rosją, bo stała na czele uzależnionych od siebie państw, nastawiona na ekspansję światową. Dlatego porozumienie z Niemcami- musi mieć wyraz w sferze politycznej i gospodarczej, by te państwa nie stawały już przeciwko sobie. Ukryty początkowo cel polityki, potem jawny- to chronienie Francji i Europy przed hegemonią amerykańską. Sytuacja Amerykanów po II wojnie sprzeczna: z jednej strony Francja potrzebowała USA (ich siły gospodarczej, potęgi militarnej, siły odstraszania), z drugiej strony Francja wielkie mocarstwo, z wielką tradycją nie mogła się godzić rolą państwa uzależnionego. To wystąpiło zwłaszcza po dojściu do władzy w 58r Charlsa de Gaula („Francja skazana na wielkość”) wyprowadził Francje ze struktur militarnych NATO (siły zbrojne nie podlegały dowództwu NATO). Na początku lat 60-tych Francja stworzyła własną potęgę militarną. Po co Francji broń nuklearna? De Gaul- by w Paryżu zapadła decyzja o jej użyciu a nie w Waszyngtonie. Nadał szczególny wymiar porozumieniu z Niemcami przemawiając po niemiecku na spotkaniach Niemcy- kanclerz Adhenauer (największy polityk w historii Niemiec- mierząc stopniem w jaki on zmienia oblicze narodu, którym kieruje). Potrafił pchnąć Niemcy na nowe tory. Był zwolennikiem stworzenia nowych możliwości – nie ekspansją lecz integracją europejską. Oni jako część zjednoczonej Europy nastawieni pokojowo. Adhenauer pozostawał enigmatyczny w sprawie granicy- największa słabość jego polityki. Jego najwięksi obrońcy cóż miał zrobić gdy większość społeczeństwa niemieckiego nie akceptowało granicy. Nie mógł przeżyć tak wielkiego uszczuplenia terytoriów Niemiec. Ta granica przestanie mieć znaczenie w zintegrowanej Europie. Koniec zimnej wojnyNiemcy wyszły najlepiej. Został rozwiązany problem zjednoczenia. 280 mln. mieszkańców, najsilniejsza gospodarka w Europie- najsilniejszy element zintegrowanej Europy. Promotor interesów państw środ-wsch. Europy. Pojednanie polsko- niemieckie (lata 90-te) dobudowało drugi wschodni wymiar czyniąc Niemcy państwem, które potrafiło się wyzwolić z dawnych uprzedzeń. Europa zaniepokojona Niemcami. Teraz pytanie o przyszłość UE- jaka to będzie Europa? Tu są 2 punkty: Jaka będzie terytorialnie- rozszerzenie w jakim tempie? Szybsze rozszerzenie przez państwa środkowej europy jest popierane przede wszystkim przez Niemcy- centrum znacznie szerszej konfiguracji. Francja też deklaruje poparcie dla rozszerzenia UE, to jednak stopień zadowolenia nie jest jednakowy. Czy Unia ma być związkiem blisko ze sobą współpracujących państw, czy ma być federacja? Joszka Fiszer- kanclerz Niemiec ostatnio wysuwał postulat federacji. To nie spotkało się z zainteresowaniem. Teraz nie da się powiedzieć czy Unia będzie zbliżała się do 1 organizmu państwowego, czy też integracja państw. Nie musi się podpisywać traktatu o federacji, by wprowadzać jej elementy. WYKŁAD 6 25.03.2001 POLSKA Polska wiek XX ogromnie wygrała. Poprawiły swoją pozycję w świecie, ale też wiek XX był ogromnym cierpieniem. Kiedy wiek XX się zaczynał, państwa polskiego na mapie nie był, a perspektywa odbudowy wydawała się nierealna na wiele pokoleń. Najbardziej przenikliwi politycy i analitycy sytuacji międzynarodowej np. Roman Dmowski kreślili program dla Polski, na pokolenia, zakładający powstawanie Polski w zależności od któregoś z zaborców. W przypadku Dmowskiego – Rosja. Uważał Niemcy za groźniejszego zaborcę. Nie sądzono, że możliwe było tak szybko pojawienie się państwa polskiego. Nie wszyscy wiązali z Rosją inni wiązali nadzieje z mocarstwem Habsburgów. Wiek 18 ukazał z zaskoczeniem ten układ wydarzeń który nastąpił w czasie I WŚ w wyniku czego i Dmowski i Rosja i Austro-Węgry wyszły z wojny pokonanie, był jakby poza zasięgiem najśmielszych marzeń. Polska odzyskała niepodległość, ochroniła ją w zwycięskiej wojnie z Rosją w 1920 roku. To państwo istniało 21 lat. Jego podstawowym obciążeniem było wciśnięcie między dwa,, wprawdzie pokonane państwa – Rosja i Niemcy, ale potencjalnie znacznie od Polski silniejsze i ładu powojennego nie zadowolone mocarstwa. Polityka polska w okresie międzywojennym usiłowała znaleźć jakieś gwarancje bezpieczeństwa, w sytuacji nieuchronnej, zbliżającej się klęski. Druga wojna światowa zakończyła się inaczej, zakończyła się zwycięstwem i w konsekwencji długotrwałą hegemonią dwóch supermocarstw: USA i ZSRR. W tym układzie Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. Pod radziecką hegemonią. To co określało międzynarodową sytuację Polski na następne prawie pół wieku to były dwie okoliczności: 1. skoczywszy do środka Europy, armia radziecka i aparat polityczny ZSRR pozostawały podstawowymi, dominującymi czynnikami, aż do momentu kiedy to sam ZSRR z tej hegemonii się wycofał. 2. polityka USA i innych państw związanych z USA, polegająca na powstrzymywaniu dalszej ekspansji komunizmu. Oznaczało to z jednej strony że USA i ich sojusznicy nie dopuszczą do dalszego rozpowszechniania się wpływów radzieckich, a z drugiej strony oznaczało że nie podejmą oni żadnej inicjatywy, aby wpływy te zredukować tam, gdzie już zostały ustanowione. Trumanowska doktryna powstrzymania oznaczała, że Polacy nie mają co liczyć na zachód, ponieważ w planach mocarstw zachodnich nie leżała zmiana istniejącego stanu rzeczy. Patrząc z odległej ponad pół wiecznej perspektywy widać, że jeśli ten układ się zmieni to nie w wyniku działań mocarstw zachodnich, ale w wyniku procesów, które zachodziły w obrębie bloku sowieckiego. Państwa uzależnione od Moskwy, ale przede wszystkim sam ZSRR. Czy będąc państwem uzależnionym od ZSRR Polska prowadziła politykę zagraniczną? Czy miała swoją własną wolę? Miała. Trzeba pamiętać, że była to wola odgrywana w warunkach uzależnienia, w warunkach ograniczonej suwerenności. Cele i ich realizacja po 1956 roku w polityce zagranicznej Polski: 1. ustabilizowanie nowych granic. Polska bardzo zmieniała granice po II WŚ, najbardziej z krajów europejskich. Polska utraciła na rzecz ZSRR ok. 40% swojego terytorium, a uzyskała kosztem Niemiec terytorium 30 paro% swego przedwojennego państwa. Nastąpiło przesunięcie państwa ze wschodu na zachód. Warszawa, która na przedwojennych mapach sytuuje się wyraźnie w centrum państwa, jest miastem wschodniej części Polski. To przesunięcie połączone z transferem ludności, przesiedleniem znacznej części ludności zjednoczonych do ZSRR, z wysiedleniem ludności niemieckiej na podstawie umowy poczdamskiej. Wszystko to stwarzało nowy stan. Konferencja poczdamska w lipcu 1945, pierwsza konferencja szefów trzech zwycięskich mocarstw po wojnie, a zarazem ostatnia konferencja trzech zwycięskich mocarstw w tym układzie. W sprawie granic Polski, zachodnich granic podjęła decyzję historyczną. Mocarstwa zwycięskie przekazywały ziemie na wschód od linii Odry i Nysy pod polską administrację do czasu zawarcia ostatecznego pokoju z Niemcami. Polska zmierzała do stabilizacji tej granicy trzema kanałami - utrzymywanie poparcia ZSRR bardzo wiele z posunięć sił międzynarodowych Polski w okresie PRL staje się czytelne wtedy, kiedy pamięta się o tym, że przywódcy po 1956, bardziej niezależni od Rosji mieli silne poczucie wagi radzieckiego poparcia Rosji dla granic zachodnich. Kiedyś, kiedy o kolejny konflikt między Izraelem, a państwem arabskimi, Polska zaangażowała się po stronie państw arabskich. - Drugi sposób to uzyskanie poparcia Niemiec Republiki Demokratycznej. Było to łatwe, bo NRD nie było państwem demokratycznym. Na początku okresu powojennego komuniści wschodnioniemieccy rozprzestrzeniali przed swoimi rodakami perspektywę, że przyszłe socjalistyczne Niemcy związane z ZSRR będą w stanie odzyskać dla Niemiec jeśli nie wszystkie to znaczną część terenów. Ale w 1950 roku rząd NRD został praktycznie zmuszony do podpisania układu polsko-enerdowskiego. Na podstawie niego NRD uznała granice na Osie i Nysie jako ostateczne. Polska wywojowała to stosując metodę podwójnego szantażu. Z jednej strony uzależniała swoje zdanie NRD jako suwerennego państwa, od tego by RFN uznała granice ostateczne państwa, a z drugiej strony używała wszelkich wpływów jakie miała w Moskwie by ZSRR przemawiał w tej sprawie rozsądnie. Umowa w Zgorzelcu niewiele załatwiła. Zobowiązanie rządu NRD, kraju bez demokratycznego mandatu było słabym gwarantem granicy. Stąd wysiłki strony polskiej do otrzymania podpisu RFN. Początkowo było to niemożliwe. Kanclerz Adenauer dostrzegał potrzebę pojednania polsko-niemieckiego w przyszłości. Dopiero dojście do władzy w końcu lat 60-tych, socjaldemokratycznej partii Niemiec zmieniło sytuację. W 1970 roku w Warszawie zostało podpisane porozumienie między rządami PL i RFN, w której rząd RFN deklarował, że RFN nie podejmie żadnych działań na rzecz zmiany granicy aktualnie istniejącej między P, a N. - Trzecim kanałem było oddziaływanie na mocarstwa zachodnie. Pierwszy sukces jaki był został odnotowany na początku lat 50 w stosunku do Francji. Nowy prezydent Francji De Gaulle, prowadząc politykę pewnej niezależność Francji od USA i zmierzając do zbliżenia z państwami wschodniej Europy zadeklarował jednoznacznie w czasie wizyty w Warszawie poparcie Francji dla granicy Polski na Odrze i Nysie. Nastąpiła faza następna. 2. rozszerzenie Polskiej autonomii z ograniczonej suwerenności w stosunku do ZSRR, przez budowanie pomostów do państw zachodnich . Po 1956 roku Polska stała się tym państwem bloku sowieckiego który miał najlepsze, w pewnym momencie wyjątkowo dobre stosunki zachodnie. W 1957 roku kongres Stanów Zjednoczonych przyznał Polsce klauzulę największego uprzywilejowania jako jedynemu państwu bloku radzieckiego. Później inni ją dostali. KNU oznaczała że Polska miała st. gosp, ze St Zjedn jak inne państwa demokratyczne. Generalna linia polityki polskiej w tym okresie polegała na szukaniu porozumienia. Rożne kraje komunistyczne otrzymywały mnóstwo....w okresie zimniej wojny. Polska generalnie była krajem które redukowało...Nie szukało konfliktów, a wręcz starało się je zmniejszać. W szczególności kultura i nauka i gospodarka. W dziedzinie kultury i nauki otwarcie nastąpiło natychmiast po 56 roku i obecność Polski na zachodnich uniwersytetach, świecie naukowym, a z drugiej strony obecność kultury zachodniej i nauki w Polsce stały się bezprecedensowym scenariuszem zmian. W latach 70 zmianie kierownictwa komunistycznego w okresie ekipy Gierka poszło wielkie otwarcie gospodarcze dla Polski. O ile w latach 60-tych prawie 80% polskiego handlu zagranicznego odbywało się ze ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi to w latach 70-tych udział HZ w obrotach z ZSRR spadł o 1/3. Natomiast handel z krajami kapitalistycznymi osiągnął mniej więcej ten sam wolumen jak z krajami socjalistycznymi. Rozwinięto także na większą skalę handel z krajami słabiej rozwiniętymi. 3. budowanie obecności Polski w strukturach międzynarodowych. Aktywny udział w Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych organizacjach. Polska była pierwszym krajem socjalistycznym, który został przedstawicielem Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych (1952). Polska miała większy udział niż inne kraje w operacjach pokojowych –prawie wszędzie gdzie tylko operacje pokojowe miały miejsce polskie kontyngenty wojskowe były wysyłane. Polska była aktywnym inicjatorem hucznych uchwał ONZ, np. konwencja dotycząca praw dziecka została uchwalona na postawie polskiego projektu. Można powiedzieć że poprzez okres zależności od ZSRR Polska wykorzystywała w takim stopniu, jak mogła, wykorzystać w warunkach międzynarodowych które zostały stworzone w wyniku II WŚ. Stopień ograniczonej suwerenności był bezspornie większy po koniec tego okresu niż na początku. Granice znacznie lepiej zabezpieczone. Obecność Polski w świecie zaznaczona. Wszystko to jest to siła podstawowego, negatywnego faktu polskiego położenia międzynarodowego. Dwukrotnie, w 1956 i 1981 ZSRR groził Polsce interwencją zbrojną. Fakt, ten ujawniał dwie strony relacji polsko-radzieckich. Z jednej strony Polska znajdowała się cały czas pod presją radziecką. ZSRR dokonał bezkarnie zbrojnej interwencji na Węgrzech w 1956 roku i Czechosłowacji w 1968 roku. ZSRR zdawał sobie sprawę, że może pozwolić sobie na zbrojną interwencję w krajach socjalistycznych. Brak interwencji w stosunku do Polski – była to w ogromnej wierze konsekwencja umiejętnej, często idącej na kompromisy polityki polskiej. W moim przekonaniu zmiana jaka zaszła w ZSRR dała początek zmianom w innych państwach. Gdyby nie było zmian wewnętrznych w ZSRR to potęga ZSRR była taka, że cokolwiek by Polacy nie zrobili, nie mogliby tym mocarstwem wstrząsnąć. Ale też nie można powiedzieć, że nie mieli w tym żadnego wpływu, że to co się działo w Polsce było bez znaczenia. Kiedy w ZSRR pojawiła się w połowie lat 80-tych mądrzejsza, bardziej otwarta i pragmatywna ekipa kierownicza z Michaiłem Gorbaczowem na czele. Ekipa ta wyciągnęła wnioski, że w największym państwie sojuszniczym w Europie, Polsce ciągle wrze. Że wprawdzie Polska pozostaje w obrębie układu warszawskiego, ale dzieje się to przy nastrojach negatywnych. Gorbaczow chciał pojednania z Zachodem. Rozumiał jako pierwszy z przywódców radzieckich, że tego pojednania z Zachodem nie będzie jeżeli ZSRR nie zmieni swojej polityki wobec państw uzależnionych od niego w Europie Środkowo-wschodniej. Otóż tu jest miejsce Polski. Gdyby w Polsce nie było wrzenia, nie było Solidarności, gdyby nie było opozycji demokratycznej, to nie byłoby tej presji, argumentu, że coś trzeba zrobić. Gdyby Polska była taka sama jak Bułgaria, która nigdy ZSRR żadnych kłopotów nie sprawiała. Gdyby wszystkie kraje Europy Środkowo Wschodniej zależne od ZSRR były jednolicie proradzieckie, posłuszne, nie sprawiające kłopotów, to nie byłoby takiej potrzeby dokonania rewizji polityki Moskwy wobec Europy ŚW. Polska mając względy, mając silniejszą niż inne kraje komunistyczne politykę gospodarczą, swój wpływ na bieg wydarzeń miała. Ale co innego mieć wpływ, a co innego przypisywać Polsce główną rolę w obaleniu komunizmu. Gdyby wewnętrzne trudności nie zmuszały nowej ekipy do podjęcia nowych inicjatyw, efektu tego nie byłoby. Częścią nowej polityki Gorbaczowa było wycofanie się z dotychczasowej linii polityki radzieckiej wobec EŚW. Linii, którą nazywano doktryną Breżniewa (w 1968 r w Warszawie wyraził jej otwarcie). Linią tą było założenie, że ZSRR ma prawo ingerować w wewnętrzne sprawy krajów EŚW, kiedy uzna że ustrój socjalistyczny jest zagrożony. Koniec z tą polityką oświadczył również w Warszawie Gorbaczow w lipcu 1988 roku. Od tego momentu dla krajów EŚW, kwestia pokierowania własnymi losami stała się ich wewnętrzną sprawą. Jedne dokonały szybkiego, pokojowo dokonanego zmieniania systemu, i to Polska pierwsza zrobiła. Inne później. Polska jako pierwsza rozpoczęła proces zmian. I tu jest wielka zasługa i ówczesnego obozu władzy, który wcześniej niż ktokolwiek inny zrozumiał potrzebę dogadywania się z demokratyczną opozycją i zdemokratyzowania systemu i ówczesnej demokratycznej opozycji, która zrozumiała, że lepiej jest z dawnymi wrogami siąść do okrągłego stołu i zacząć rozmawiać, niż toczyć dalszą walkę. Okrągły stół 12 lat temu, wybory czerwcowe, wygrane przez Solidarność otworzyły nowy rozdział. Polska jako pierwsza weszła na drogę kształtowania swojej polityki całkowicie niezależnie i do tej chwili można spojrzeć na bilans tych 12 lat niezależnej polityki zagranicznej, zastanowić się jakie cele Polska sobie postawiła i co osiągnęła. POLITYKA POLSKI PO 1989 ROKU 6 problemów polityki (odziedziczone i nowe). 1. sprawa granicy polsko-niemieckiej Kilka miesięcy po stworzeniu rządu Tadeusza Mazowieckiego upadł mór berliński, została otworzona droga do zjednoczenia Niemiec. Polska witała zjednoczenie Niemiec zadowoleniem. Uważaliśmy, że tak jak Polska miała prawo do niepodległości, tak Niemcy do zjednoczenia państwa. Dotychczas posiadane przez Polskę gwarancje były gwarancjami wydawanymi przez dwa rządy państw niemieckich. Czy będą one obowiązywały w zjednoczonym państwie? Ku nieprzyjemnemu zaskoczeniu strony polskiej rząd ówczesnego kanclerza RFN Khola, stanął początkowo na stanowisku, że zobowiązania dotychczasowe przestają obowiązywać w momencie zjednoczenia Niemiec i że zjednoczone Niemcy nie są tymi zobowiązaniami związane. To było dla Polski alarmującym, bardzo groźnym sygnałem. Z jednej strony zjednoczone Niemcy nie zobowiązane żadnymi dotychczasowymi porozumieniami co do granic na Odrze i Nysie, a z drugiej strony ZSRR, osłabiony, wycofujący się z roli wielkiego mocarstwa, niezdolny do udzielenia Polsce poparcia. Była to sytuacja dla rządu T. Mazowieckiego priorytetowym, pierwszym wielkim wyzwaniem międzynarodowym. Trzeba powiedzieć, że Polska to wyzwanie przyjęła i wygrała całkowicie na swoją korzyść. USA przede wszystkim wywarły presję na Niemcy, stawiając sprawę ultimatum iż warunkiem zjednoczenia będzie uznanie przez Niemcy ostatecznego charakteru granicy polsko-niemieckiej. I tak się stało. W akt międzynarodowy zjednoczenia się Niemiec podpisany przez 4 mocarstwa (F, USA, W.B, ZSRR) oraz 2 państwa niemieckie, wpisano postanowienie o ostatecznym kształcie i charakterze granicy. Później zostało to potwierdzone umową polsko-niemiecką, ale podstawowym faktem podpisania zobowiązania do uznania tej granicy jest akt zjednoczenia Niemiec. Nie byłoby tego, gdyby Polska nie uzyskała poparcia USA, ale też i pozostałych 3 mocarstw. Poparcie Stanów Zjednoczonych dla stanowiska polskiego było konsekwencją bardzo wyraźnego zaangażowania dyplomatów polskich w USA oraz innych nie związanych z dyplomacją. Otworzyło to drogę do pojednania polsko-niemieckiego. Nigdy w ostatnich stuleciach stosunki polsko-niemieckie nie stały się tak dobre jak w ostatnich latach. Polska korzysta obecnie z życzliwości Niemiec, rozwija się współpraca gospodarcza , kulturalna itd. RFN aktywnie popiera polskie dążenia do integracji. W ten sposób ta karta, która otwarta została w 1945 roku, która stanowiła podstawowy problem w zakresie polityki zagranicznej po II WŚ, ostatecznie została zamknięta. 2. kwestia międzynarodowych warunków bezpieczeństwa drugim problemem przed jakim Polska stanęła, było gdzie ma być w sensie sojuszy. Układ Warszawski znajdował się w fazie demontażu. Ale co dalej. Wcale nie było oczywiste, że ma nastąpić wejście Polski do Paktu Północnoatlantyckiego. Nie było to oczywiste z wielu powodów. 3. integracja europejska. Jest to trzeci obszar. Tu sprawa jest zarówno prostsza jak i bardziej skomplikowana. Prostsza bo nie ma sprzeciwu wobec wejścia Polski do UE z niczyjej strony (ani Rosja ani żadne państwo członkowskie nie ma zastrzeżeń). Bardziej skomplikowaną sprawą jest to, że aby stać się członkiem trzeba spełnić szereg skomplikowanych warunków, co nie miało miejsca w przypadku NATO (tam była to kwestia polubowna). W przypadku UE jest to kwestia doprowadzenia polskiego ustawodawstwa do zgody z ustawodawstwem unijnym, doprowadzenia gospodarki polskiej do stanu który będzie odpowiedni do przyjęcia do UE. PRAWO PRACY Jako członek UE Polska będzie miała prawo podejmowania pracy w innych krajach Unii. Ale przy obecnych dysproporcjach miedzy zarobkami polskimi a krajami Unii oznacza bardzo realne zagrożenie głębokich zaburzeń gospodarczych. I to zarówno tam jak i tu. Tam, gdyż inwazja Polaków oznacza spotęgowanie problemu bezrobocia. Tu, gdyż Polski wyjeżdżaliby nie bezrobotni, ale fachowcy. PRAWO OBROTU ZIEMIĄ Jest to inny problem. Jako państwo członkowskie Polska będzie musiała uchylić ustawy ograniczające nabywanie ziemi przez cudzoziemców. Ale znowu, ceny nieruchomości i ziemi w Polsce są wielokrotnie niższe niż na zachodzie, co oznacza różne zagrożenia (napływ ludzi z zachodu, wykup ziem). Rośnie w Polsce postawa – tak, chcemy integracji ale na naszych warunkach. Jest to nonsens. Bo nie ma wejścia na „naszych warunkach”. Można wejść tylko na uzgodnionych warunkach, zgodnie z regułami UE. 4. polityka wobec Europy Środkowej. Stosunki środkowoeuropejskie. Po zakończeniu zimnej wojny Polska liczyła na bliższą współpracę Trójkąta Wyszechradzkiego (P, CZ, S, W). Jednakże współpraca regionalna kuleje. Poszczególne państwa regionu bardziej ciągną do indywidualnych kontaktów z zachodem niż do współpracy regionalnej. W konsekwencji ten kierunek nie wydaje się w pełni wykorzystany. Nie ma to większego znaczenia. 5. polityka wobec Ukrainy, Białorusi i Litwy. Polska od początku stała na stanowisku, że w naszym interesie jest suwerenność i demokratyczny rozwój państw. Sprawa nie jest jednak taka prosta. O ile Litwa rozwija się jako państwo demokratyczne, o tyle Ukraina a zwłaszcza Białoruś ma wielkie kłopoty w rozwoju demokracji. Białoruś jest traktowana jako państwo półautorytarne. Polska musi tutaj oddzielić kwestię naszego poparcia dla demokracji od naszego strategicznego celu dobrych stosunków z sąsiadami, ale z drugiej strony politycy polscy pilnują tego, by nie stawać się w oczach demokratycznych sił w krajach z nami sąsiadującymi, partnerami autorytarnych rządów. Ale jest jeszcze jeden problem. Wszystkie te 3 państwa mają znaczne mniejszości polskie złożone z Polaków, którzy nie przyjechali do Polski po II WŚ. 6. stosunki z Rosją. Z Rosją Polska ma długą historię. Czy Rosja będzie miała z Rosją stosunki dobrego i partnerskiego współżycia zależą od tego co będzie się w obu krajach działo. W tej chwili ciągle na naszych stosunkach wiszą cienie przeszłości. Po stronie rosyjskiej ciągle w postaci niepogodzenia dużej części polityków i dużej części rosyjskiej opinii publicznej z tym, że Polska to nie jest taka sama zagranica jak np. Norwegia czy Turcja. Czyli inaczej mówiąc do historii należą już czasy gdy Rosja miała postać wywierania bezpośredniego wpływu na politykę polską czy też kontrolowania bezpośredniego wpływu na politykę polską czy też kontrolowania jej. Część rosyjskiej opinii społeczeństwa i klasy politycznej ciągle nie może się z tym pogodzić, stąd nerwowość w stosunkach wzajemnych. Jak po stronie rosyjskiej musi nastąpić pogrzebanie wschodniej prohegemonii tak po stronie polskiej musi nastąpić przezwyciężenie permanentnych krzywd. Prawdą jest że Polska doznawała krzywd od Rosji, ale jeśli Polska potrafiła zbudować stosunki polsko-niemieckie na pojednaniu, nie zapomnieniu krzywd, ale przejścia nad nimi do porządku dziennego, odesłaniu di historii. To to samo powinniśmy zrobić z Rosjanami. WYKŁAD 7 Bezpośrednio po zakończeniu zimnej wojny można było spotkać się bardziej wśród publicystów niż polityków ze stwierdzeniem że koniec zimnej wojny kończy wszystkie skomplikowane stosunki. 90r Francis Hajana, Amerykanin- teza o końcu historii, zwycięstwo liberalnej demokracji nad komunizmem. Inne koncepcje: przed zakończeniem i po zakończeniu zimnej wojny- grupa największych ... klubu rzymskiego w kolejnych raportach bije na alarm, że światu grożą wielkie katastrofy o charakterze społecznym, ekonomicznym itd., z którymi ludność nie będzie mogła uporać się inaczej niż przez działanie państw np. rosnący przedział między biednymi i bogatymi, wyż demograficzny, ekologia, choroby epidemiczne, narkomania. Z drugiej strony tę optymistyczną wizję obala Samuel Hantington- 96r „Zderzenie cywilizacji i nowy świat”. Koniec ideologicznej konfrontacji nie oznacza ogólnej harmonii w stosunkach międzynarodowych- to zwykła rywalizacja interesów międzynarodowych państw. To co nas czeka to zderzenie wielkich cywilizacji, kultury. Świat końca XX i pocz. XXI stulecia jest znacznie bardziej jednolitym globalnie niż w przeszłości. Idzie tu o fakt powiązań, które stoją na wielu płaszczyznach, co powoduje, że problemy mają charakter globalny a nie lokalny np. epidemia AIDS. Teza- świat nowoczesny, łatwej komunikacji jest w pewnym sensie jedną całością i w konsekwencji wielkie problemy stały się problemami międzynarodowymi. Podstawowe problemy: 1. Dysproporcje między bogatymi i biednymi (między północą i południemtu bez Australii, Nowej Zelandii). Są tu 2 aspekty: ekonomiczny i demograficzny, czyli rosnąca przepaść między społeczeństwami, narodami, całymi kontyngentami oraz wzrost liczby ludności w jednej części świata. 2. Problem ekologii- rozwój ekonomiczny w XIX i XX stuleciu i wzrost demograficzny spowodowały zakłócenie równowagi między tym co ludzkość potrzebuje dla swojego istnienia a tym co środowisko naturalne proponuje. Są 2 główne aspekty: wyczerpują się zasoby naturalne; zanieczyszcza się środowisko naturalne człowieka- proces ten ma charakter międzynarodowy. Państwa indywidualnie nie mają wpływu na to 3. Zagrożenie zdrowia chorobami epidemicznymi i narkomania łatwość podróżowania. Tylko w ograniczonym stopniu można zwalczać narkomanie lokalnie. Dla biednych narodów eksport narkotyków to przeżycie. 4. Terroryzm- zjawisko nowego typu, nie było wcześniej 5. Po II wojnie pod wpływem dramatycznych doświadczeń narodziła się nowa koncepcja: ochrona praw człowieka- nie jest problemem wewnątrzpaństwowym tylko międzynarodowym. Ad.1 Na czym polega przepaść? Obszary bogatej północy to Ameryka półn. i cała Europa. Polska – DN na 1 mieszkańca 4 razy niższy niż w USA (7 tys. $), ale w porównaniu do Kambodży (228 mln. $). Ameryka póln. i Europa to łącznie 28% ludności świata. Ma w ręku 77,5 % bogactwa światowego. Azja wsch. i śr. łącznie stanowi 52,4 % ludności i ma 12,3 % światowego dochodu, Afryka 73% ludności i 2,3% dochodu. Ten typ dysproporcji powstał stopniowo, nie w jednym momencie. Wyróżnianie się Europy od XVI stulecia, proces ten uległ przyspieszeniu w XX w. – 2 kwestie: tempo nowoczesnej ekspansji ekonomicznej krajów wysoko rozwiniętych- przez to gigantyczna dysproporcja. W ramach reszty świata są enklawy: Japonia, poł. Korea, Singapur, Tajwan w wyniku polityki gospodarczej i powiązań z USA zdołały w I poł. XX wieku osiągnąć zach-europejski poziom rozwoju ekonomicznego. Reszta świata jest wyraźnie spóźniona i dystans ten powiększa. Tym czynnikiem jest demografia. XX wiek, jego II połowa to szybki wzrost demograficzny naruszający dotychczasowy wzrost. W jakim tempie to nastąpiło? Historycy szacuję, że 2000 lat temu ludność liczyła ok. 250 mln, 1 mld. osiągnęła w 1850r. Trzeba było 18,5 stulecia by nastąpił wzrost 4 razy. Potem tempo wzrostu było szybsze – 2 mld. w 1930r. Między 1850 a 1930 (w ciągu zaledwie 80 lat ) ludność powiększyła się o 1 mld.- tyle musiała wypracować przez 40 tys. lat. W 1970r- 3,5 mld; 1939- 6 mld. Skąd tak szybki wzrost? Ludzie dłużej żyją, postępy medyczne, poprawa warunków życia- także w krajach biedniejszych: Rozpoznanie natury zakażeń w XIX. Plaga zakażeń poporodowych powodująca masowe zgony kobiet została opanowana. Konsekwencją było ogromne zwiększenie populacji kobiet w wieku macierzyństwa. Radykalne zredukowanie śmiertelności niemowląt, konsekwencją jest to, że ludzie dłużej żyją. Ekspansja demograficzna rozkłada się nierównomiernie, odwrotnie niż racjonalny model. Jest znacznie silniejsza na obszarach biednych. Silna negatywna korelacja między przyrostem naturalnym a zamożnością. Dlaczego? W XX wieku ludzkość stworzyła stosunkowo skuteczne metody zapobiegania ciąży. Brytyjski pasterz Maltus- wizja przyszłości. Jeżeli ludzkość będzie rosła w postępie geometrycznym a przyrost i zamożność w postępie arytmetycznym, to muszą następować katastrofy społeczne, ekonomiczne itd. Zalecał wstrzemięźliwość seksualną. Stosowanie środków antykoncepcyjnych jest wyraźnie nierównomierne- kwestia wiedzy i materialna, we współczesnej społeczność istnieją kulturowe bariery. W 98r w Kairze konferencja dotycząca planowania rodziny- dokument rekomendujący świadome macierzyństwo (nie podpisały kraje Islamskie). Rządy mogą prowadzić pewną politykę: pronatalną (wzrost stopy urodzeń) i ograniczania.. Mogą również nie prowadzić żadnej polityki. Społeczność międzynarodowa zdziałać bezpośrednio nic nie może. Może sprzyjać bądź utrudniać działania rządu. USAróżne stanowiska. Za Clintona (demokrata) wspierały aktywnie rządy dążące do ograniczania przyrostu. Nowy rząd raczej nie. Tu przykład, że polityka też wpływa. Indie powiększyły ludność z 350 mln. w 47r do ponad 1 mld. obecnie. Ad.2 Kwestia międzynarodowa, wymagająca działania państw. Szybko rosnąca i zamożniejsz niż dawniej ludzkość pobiera znacznie więcej zasobów. Wyczerpywanie się tradycyjnych źródeł energii- ropa naftowa, dziś przy obecnym tempie starczy na nie więcej niż 80 lat. Jest to dobro odnawialne, ale tworzenie się nowych źródeł trwa tysiące lat. Pytanie o alternatywne źródło. Energia atomowa mogła by zastąpić te źródło- ropę i węgiel. Niektóre wysoko rozwinięte kraje już to zaczęły np. Francja. Jest to kosztowne, wywołuje silne protesty społeczne. Z jednej strony ekolodzy przestrzegają przed wyczerpywaniem się, z drugiej jeszcze bardziej przestrzegają przed energią atomową. Odpady przy jej produkcji to zagrożenie. Rozpad trwa około 300 lat. Seria katastrof- w 86r w Czarnobylu. Liczba ludzi, którzy zginęli przy wydobyciu węgla kamiennego jest wyższa niż przy użyciu energii atomowej. Ale katastrofa działa nagle i ginie dużo ludzi. Tylko część świata może korzystać z energii słonecznej- to energia całkowicie odnawialna. Wybudowanie elektrowni słonecznej jest bardzo kosztowne i może być tylko zrealizowane przez wiele krajów razem. Dewastacja całych obszarów kuli ziemskiej- tu ścierają się interesy lokalnych mieszkańców i ludzkości jako całości. W interesie państw biedniejszych jest zarabianie pieniędzy a nie świadomość ekologiczna. Trzeba stworzyć międzynarodowy system pomocy gospodarczej. Obecnie w zamożnych krajach świata mówi się o ochronie środowiska, ale nie mówi się o krajach biednych. Ocieplenie atmosfery powoduje tworzenie dziury ozonowej (podniesienie średnich temperatur). Masowe topnienie lodowców- podniesienie poziomu mórz i oceanów. Co można zrobić? W skali pojedynczego państwa nic. W 1987r międzynarodowa konferencja w Montrealu pod egidą ONZ, podpisano postulat o 5% spadku emisji freonu. Główny winowajca to USA – nie ratyfikowały go. Według Busza to sprzeczne z interesem gospodarczym USA. Kampanie ekologów są bezsilne, bo kierują się do nas, obywateli. Konieczne działanie o charakterze politycznym. Bezsilność rządu bo sprzeczność między doraźnymi interesami a interesami perspektywistycznymi. _______________________________________________________________________ ____ WYKŁAD 8 ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA AIDS Koniec wieku XX ujawnił interesujący fanatyzm. Z jednej strony ludzkość jako całość żyje dziś zdrowiej niż kiedykolwiek indziej w naszych dziejach. Z drugiej strony pojawiły się zagrożenia których skala przypomina najgorsze zagrożenia wieków średnich, ale w pewnym sensie wykracza nawet poza formy z którymi mogliśmy mieć do czynienia w wiekach średnich zwłaszcza a uwagi na globalizację. Syntetycznym wskaźnikiem zdrowotności człowieka jest długość życia przewidywana długość życia w momencie urodzenia. Oblicza się to na podstawie statystyk umieralności. Ma charakter prognostyczny, ale opiera się na stanie dotychczasowym. Jednocześnie wystąpiły bardzo silne zagrożenia z chorobami masowymi, np. AIDS. Choroba ta chociaż ma afrykańskie centrum to bardzo szybko się rozprzestrzenia. Utrzymanie jej w ramach, na jakimś obszarze jest niemożliwe. W konsekwencji wymagana jest walka z nią za pomocą koordynacji i współpracy międzynarodowej. Są to działania: 1. przeznaczanie środków finansowych na badania dotyczące wirusa; wynalezienie szczepionki. Może przyniesie to kiedyś sukces; Politycy rządzący państwem bardzo niewiele mogą zrobić, poza oczywiście przekazaniem środków na badania. Zapobieganie w współpraca napotyka na dwie istotne bariery: a. współczesne rozumienie praw człowieka. Współczesne społeczeństwa demokratyczne nie mogą pójść drogą którą na przykład poszedł rząd kubański w sprawie zarażonych trądem (mianowicie zamknęli ich w odizolowanych obozach). Pozostaje w konsekwencji profilaktyka, która musi być skierowana na zachowaniach seksualnych, gdyż podstawą zarażenia jest współżycie z osobą chorą. Trzeba o tym informować. Ale tu wkrada się problem wierzeń i nakazów religijnych. Oczywiste jest, że między wysiłkami rządów aby AIDS się nie rozprzestrzeniało, a tą opozycją istnieje sprzeczność. Niektóre rządy stoją na stanowisku, że Kościół głosi takie nauki moralne, jakie głosi, ale obowiązkiem państwa jest postępowanie w taki sposób aby uchronić obywateli przez zarażeniem. NARKOMANIA Istniała od dawna ale dopiero w XX wieku rozprzestrzeniała się w skali globalnej. Eksport narkotyków jest ekonomiczną bronią krajów biednych. W krajach bogatych wysoki poziom życia powoduje, że te drogie narkotyki są dostępne szerokiemu gronu nabywców. Powstaje tu taki układ połączony. Rosnący popyt w krajach zachodnich pobudza podaż w krajach biednych. 20-30 lat temu nie było problemu narkomanii w szkole w Polsce. Dziś on istnieje. Polska nie jest krajem bardzo zagrożonym, ale problem istnieje. W przypadku narkotyku w odróżnieniu od AIDS niema różnych stanowisk doktrynalnych,. Nie ma żadnej siły społecznej czy religijnej, która miałaby coś przeciwko działaniom podejmowanym w celu ograniczenia tego problemu. Jest tu prostsza sytuacja. Ale istnieje nadal trudność podstawowa polegająca na tym, że w demokratycznych społeczeństwach potraktowanie narkomana jak przestępcy budzi sprzeciw. Traktują oni ich jako chorych.. TERRORYZM W 19w w Rosji terrorystami byli działacze ultrarewolucyjni, którzy dokonywali zamachów. Dziś nie powiemy, że terrorystami są żołnierze. Terroryzm to zabijanie ludzi przypadkowych. Mamy w Europie kilka obszarów gdzie występuje terroryzm: - Irlandia Północna jednocząca się od lat 70 tych. Zdesperowani katolicy nie mający możliwości przeprowadzenia swoich żądań drogą pokojową sięgnęli po terroryzm: podkładanie bomb, zabijanie przypadkowych ludzi, protestantów. - Hiszpańska część krajów Basków. Tam radykalne skrzydło niepodległościowe sięga po przemoc by oderwać kraj Basków od Hiszpanii. Mniejszość radykalna chce terrorem narzucić swą wolę większości. - W Europie w przeszłości (lata 60-70) występował zwłaszcza w Niemczech i Włoszech terroryzm ultralewicowy, tzw. Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech i Czerwone Brygady we Włoszech. Ultraradykalne grupy składające swe żądania drogą terroru Terroryzm towarzyszy konfliktowi izraelsko-palestyńskiemu. Palestyńczycy po przegranych kolejnych wojnach wiedząc, że nie są wstanie pokonać Izraela na drodze walki rozpoczęli na początku lat 70-tych działania terrorystyczne polegające na wysadzaniu samochodów, zabijaniu przypadkowych Izraelczyków(np. sportowcy na olimpiadzie w Monachium). Izrael odpowiada podobnymi drogami, np. poprzez ataki na ośrodki arabskie, palestyńskie, np. bombardowanie obozu; - Terroryzm islamistyczny w Algierii. Po wyborach które wygrał Islamski Front w Algierii, rząd unieważnił wybory i sprowokował islamistów do kampanii terroru, która pochłonęła kilka tysięcy ofiar. Mamy do czynienia z tym zjawiskiem na całym świecie. Niedawno Rosja przekonała się zę nie jest wolna od tego problemu, a to za sprawą Czeczenów. Nieuregulowana sprawa tego kraju doprowadziła do kilku zamachów bombowych w Moskwie. Zwalczanie terroru jest uznane za bardzo ważne w polityce międzynarodowej. Jednakże pojawia się tu problem. Mówi się, że „twój terrorysta to mój wojownik o wolność”. Potępia się terroryzm, ale ni zawsze tak samo. W zależności od tego gdzie ten terroryzm jest skierowany jest inaczej traktowy. W okresie istnienia państw komunistycznych terroryzm arabski skierowany przeciwko Izraelowi. Terroryści znajdowali w tych krajach bezpieczne schronienie, ale nie było ono całkowite. W krajach komunistycznych tolerancyjny stosunek dla terroru arabskiego, który to z kolei na Zachodzie był bezwzględnie potępiany. Skończyło się to wraz z zakończeniem Zimnej Wojny. Jeśli Palestyńczycy dokonują ataku, aktu terroru w Tel Awiwie to jesteśmy skłonni to potępić, ale jeżeli Czeczeni robią to samo w Moskwie to tu z kolei jesteśmy w stanie to wybaczyć, uznać, że mają powody, bo są pozbawieni niepodległości. Tego rodzaje stosowania podwójnych standardów jest niebezpieczne. Generalnie rzecz biorąc wszyscy terroryści mają jakiś powód. Czasami są stosowane metody tortur. Izrael jest jedynym państwem w którym dopuszcza stosowanie się tortur i to dopuszczone są one przez ustawodawstwo. Nazywa się to umiarkowanym czynem fizycznym. Nie można terrorysty traktować jak „normalnego” przestępcę. W konsekwencji konieczna jest współpraca międzynarodowa. Utworzenie organizacji, która stosowałaby umiarkowane siły w zwalczaniu terroru. Umiarkowanie nie oznacza bezsilność, ale to, że w walce z terrorem rządy mogą mieć prawo sięgnąć po środki nadzwyczajne, ale z umiarem. Nie może w tym być przesady. - OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA Niektóre państwa zwłaszcza USA na początku swego istnienia, gdy przyjęły pierwszą poprawkę, ale aż do II WŚ ochrona praw człowiek była traktowana jako wewnętrzna sprawa państwa, do której inne państwa nie mają prawa się wtrącać. Jedynym liczącym się wyjątkiem był traktat dotyczący traktowania mniejszości narodowych, powstały pod auspicjami Ligi Narodów na początku wieku. II WŚ postawiła ten problem w bardzo ostry sposób. Proces Norymberski tych czołowych polityków wojskowych III Rzeszy, którzy zostali ujęci i postawieni przed sadem, postawił bardzo ważne na płaszczyźnie prawa kwestie prawa międzynarodowego w zakresie ścigania przestępstw przeciwko ludzkości. Przywódcy III Rzeszy sądzeni w Norymberdze nie złamali przecież praw obowiązujących w III Rzeszy w tym sensie, że według tradycyjnego zrozumienia odpowiedzialności karnej nie powinni być w ogóle sądzeni. Byli jednak sądzeni za złamanie podstawowych zasad postępowania a wynikających z prawa naturalnego (eksterminacja ludności). To otworzyło drogę do myślenia w nowych kategoriach. Kategoriach odpowiedzialności państw jak traktują im podległych ludzi. W 1948 roku ONZ uchwaliła, ratyfikowaną następnie przez państwa członkowskie Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Jest to pierwszy w dziejach ludzkości dokument, w którym państwa światowe zobowiązały się do przestrzegania określonych zasad w traktowaniu swych obywateli. Zagwarantowanie takich praw jak: - prawo do życia; - zakaz arbitralnego pozbawiania życia; - zakaz nieludzkiego traktowania - torturowania, itd.; Oczywiście deklaracja od początku była łamana i to nie tylko przez państwa dyktatorskie, ale choć na inną skalę przez niektóre państwa demokratyczne. W 1975 KBWE w Helsinkach z udziałem Stanów Zjednoczonych i Kanady przyjęła pakiet zobowiązań dotyczących w zakresie międzynarodowym ochrony praw człowieka, przy czym pakiet tych zobowiązań w tym sensie bardziej zwarty i sprecyzowany niż deklaracja ONZ. –pozwala państwom dochodzić we wzajemnych stosunkach sprawiedliwości. O ile deklaracja z 1948 roku stanowił wyliczenie zasad do respektowania których się zobowiązywały, to akt końcowy w Helsinkach stwarzał pewną podstawę, by państwa w stosunku do innych sygnatariuszy tego aktu podejmowały stosowne środki, by takich naruszeń praw nie było. Szczególnym aspektem sytuacji praw człowieka, który to aspekt został uwzględniony w działaniach międzynarodowych, była masowa plaga uchodźców w okresie po II WŚ. Wtedy ONZ uruchomiła mechanizm opieki nad uchodźcami – Urząd Wysokiego Komisarz ONZ do spraw uchodzców, mający obowiązek opieki nad nimi, mający środki pochodzące z budżetu ONZ na pomoc dla uchodzców i pomoc dla państw. Państwa ONZ biorą na siebie pomoc uchodźcom i gwarantują im bezpieczeństwo. Jeśli uchodźca z kraju, gdzie był prześladowany politycznie to daje mu się minimum świadczeń refundowanych po części przez ONZ. Ale muszą to być osoby które opuszczają swój kraj w obawie przed prześladowaniami. Należy jednak przeprowadzić wyraźne rozróżnienie między osobą przyjmującą statut uchodźcy, uchodzącą przed prześladowaniami a osobą, która opuszcza swój kraj w celach ekonomicznych. Te dwie osoby (proces tera masowy) nie są uchodźcami politycznymi i nie przysługuje im statut uchodźcy politycznego. W okresie zimnej wojny państwa demokratyczne z reguły akceptowały jako uchodźcę politycznego obywateli bloku komunistycznego, kiedy Ci deklarowali, że szukają schronienia na zachodzie, gdyż u siebie w kraju nie mogą korzystać w pełni z wolności politycznych. Nie musieli tu udowodnić, że im samym coś szczególnie groziło. Represyjny charakter rządów był uznawany za dostateczny powód, by traktować ich jako uchodzców politycznych i gwarantować im prawo azylu. Czy społeczność międzynarodowa ma prawo i jakie prawo reagować na naruszenie praw człowieka przez suwerenne państwa? Dotychczas (do lat 90) reakcja społeczności międzynarodowej na naruszanie praw człowieka przez suwerenne państwa sprowadzała się do potępień. ONZ i poszczególne państwa wyrażały dezaprobatę dla działań rządów które łamały prawa człowieka. Kończyło się jednak na słowach. W latach 90-tych nastąpiły 2 istotne sprawy: 1. powołany został przez ONZ Międzynarodowy Trybunał w Hadze dla sądzenia winnych zbrodni przeciwko ludności w Ugandzie i Jugosławii. Dlatego w tych dwóch państwach, bo skala czynu była tam szokująca. Mniej więcej w tym samym czasie 89-99 miały miejsca masowe rzezie członków plemienia Tutsi przez plemię Hutu w Ugandzie. Potem Jugosławia. Zareagowano na to trybunałem. We przypadku Ugandy Trybunał jest stosunkowo mało skuteczny, gdyż winowajcy rozt6opili się w morzu uchodzców. W Jugosławii z kolei było to utrudnione poprzez zajmowanie przez te osoby stanowisk kierowniczych (byli u władzy). Zmieniło to : - śmierć prezydenta Kuczmana, a później wybór polityka opozycyjnego na prezydenta. Otworzyło to drogę do sądzenia pomocników byłego prezydenta. Wprawdzie główny winowajca nie żyje, ale być może jego poplecznicy trafią pod Trybunał. - Przegranie przez Slabodana Miloszewicza wyborów w Serbii otworzyło możliwości pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej, choć w chwili obecnej nowy rząd Jugosławii chce go sądzić za przestępstwa celne, nadużywanie władzy, korupcji. - Wreszcie przeprowadzona w 1995 zbrojna interwencja NATO w Jugosławii jako reakcja na masowe łamanie praw człowieka i walce z terroryzmem albańskim w Kosowie stanowiła znowu przekroczenie pewnej bariery Po raz pierwszy państwa działały zbiorowo- występował przeciwko suwerennemu krajowi w obronie praw człowieka. Są to początki bardzo trudnego problemu. WYKŁAD 9 ONZ zrodziła się po 20-letnich doświadczeniach Ligi Narodów – założona po I wojnie okazała się wielkim niepowodzeniem. Nie była w stanie zapobiec światowej wojnie i była bezsilna wobec lokalnych aktów agresji np. podbój Abisynii przez Włochy czy Czechosłowacji przez Niemcy. Liga Narodów opuszczona przez Niemcy nie miała poważnego autorytetu. Przyczyny o 2 cechach: 1. zrodziła się z idealistycznego mniemania, że przystępując do niej państwa będą traktowały serio KN, dostosują się do zasad prawa międzynarodowego, będą wystrzegały się użycia siły. Była pozbawiona możliwości reagowania na zachowanie państw, które te zasady naruszały. Nie miała instrumentu politycznego i wojskowego. 2. od samego początku w jej skład nie wchodziło mocarstwo, które było w stanie nadać Lidze realny kształt- USA były inicjatorem powstania LN, a gdy przyszło do ratyfikacji odmówili. Nieobecność USA osłabiało LN w dwojaki sposób: nie było państwa z potencjałem większym niż jakiekolwiek państwo; nie było państwa, które w zbliżających się konfliktach nie było bezpośrednio uwikłane- nie było państwa bezstronnego Fiasko LN nie burzyło stworzenia ONZ. Pierwsze sugestie w czasie spotkania prezydenta USA Roosvelta i Churchila w 42r na pokładzie okrętu wojennego na Atlantyku- tu zasady Karty Atlantyckiej zostały ustalone, wśród nich idea stworzenia ONZ w walce z faszyzmem. Nie miała być organizacją uniwersalną tylko organizacją zwycięzców. Oznaczało to wyłączenie z ONZ pokonanych państw osi: Niemiec, Włoch, Japonii i ich sojuszników, natomiast włączenie państw wielkiej koalicji: USA, WB, ZSRR. Organizacja otwarta dla wszystkich państw, ale te które były w warunkach wojny po przegranej stronie musiały przejść proces wewnętrznej przebudowy. Organizacja zbudowana by była w stanie reagować na problemy międzynarodowe. Gwarancją budowy jest stworzenie mechanizmu sprawowania władzy. W 44r wyłaniał się kształt mechanizmu. W 45r wprowadzenie KNZ ujawniła wykształcenie władzy ONZ. Każde państwo ma 1 głos nie zależnie od potencjału oraz stworzenie Rady Bezpieczeństwa z członków stałychmocarstwa najważniejsze (USA, WB, ZSRR, Chiny, Francja /ona jako państwo w wojnie nie uczestniczyła, ale potencjał uzasadniał, że może być/), uzupełniana przez pewną liczbę niestałych członków na 2 lata- reprezentacje regionalne. Różnica między stałymi i niestałymi polega na tym, że 5 stałych nie podlega wyborowi, tylko oni posiadają prawo VETA- jest sformułowane w KNU: uchwała RB zapada większością głosów Rady, pod warunkiem że żaden z członków stałych nie głosował przeciw. Gdy nie weźmie udziału lub wstrzyma się od głosów to można uchwalić postulat. W strukturze ONZ w 40-tych latach i w końcu lat 50-tych to państwa zachodniej Europy i obu Ameryk. USA nie używały Veta, ale ZSRR wiele razy. W latach 60-tych to USA coraz częściej sięgały do Veta, bo coraz częściej powstawały większości przeciw polityce USA. Czyli prawo Veta chroni każde z mocarstw- to zapobiega zdominowaniu. Negatywny skutek to niemożność podejmowania przez RB decyzji, w które zaangażowane są interesy któregoś z mocarstw lub państwa chronionego przez mocarstwo. USA często podejmowały działania zbrojne i RB nie mogła się sprzeciwić. Zgromadzenie ogólne nie ma władzy, ale jest ważnym forum międzynarodowym. Normalne sesje jesienią każdego roku. Zaprezentowanie polityki państwa, przewodnictwo w zgromadzeniu pochodzi z wyborów. W 72r Polska- Klepczyński. ONZ ma wielką biurokrację- Nowy Jork, Genewa, Wiedeń itd. Na czele jej stoi Sekretarz Generalny. Obecny Kofi Anan wybrany w 96r jest 7 sekretarzem w historii tej organizacjiczyli długość trwania na urzędzie SG jest znaczna. W przeciągu tego czasu USA miały 10 prezydentów. Najdłużej urzędującymi byli w 61r ... i austryjak w 72r (na 10 lat). Najkrócej urzędującym był minister spraw zagranicznych Egiptu. Dwaj pierwsi byli Skandynawiami, potem tylko jeden Europejczyk (Austryjak). Nie było wywodzącego się z wielkich mocarstw. Na system Narodów Zjednoczonych składają się organizacje z nią związane, należące automatycznie do ONZ. Najstarsza już nie istniejąca w 43-47 to ONZ do spraw odbudowy i pomocy (UNRA). W 46r największa organizacja NZ do spraw edukacji, nauk i kultury UNESCO z siedzibą w Paryżu. Inne to np. FAO, UNIDO. ONZ zdało egzamin bo nie doszło do III wojny św. Nie doszło, ale z przyczyn nie związanych z ONZ- rozwój technologii wojennej, wynalazek broni nuklearnej (przenoszenie w postaci rakiet). ONZ potrafiła zareagować na akty agresji: 1. W czerwcu 50r w poł. Korei. Stworzony został korpus wojsk NZ w większości przez Amerykanów, dowodzony przez Daglasa Makartuna. Po drodze dołączyły się Chiny. Po kilkuletnich walkach w 53r zawieszenie broni na linii podziały Korei w 45r. 2. W 91r w rejonie Zatoki Perskiej. Istotne znaczenie bo sygnalizacja lokalna, że trzeba się liczyć z ONZ. W 90r Irak uderzeniem wojskowym zagarnął bogaty w złoża Kuwejt (łącznie 20 prowincji). W odpowiedzi na atak RB ONZ z pomocą ZSRR nałożyła sankcje na Irak. Użyto siły: bombardowania pozycji irackich i uderzenie w wojska lądowe- Pustynna burza. Irak znalazł się w izolacji, żadne z mocarstw nie udzieliło poparcia, nawet Chiny wstrzymały się od głosu. Proces rozkładu Jugosławii rozpoczął się w czerwcu 91r gdy Słowenia i Słowacja chciały wystąpić z federacji. Wojna w Chorwacji- przeciwko secesyjnemu rządowi wystąpiła mniejszość serbska. ONZ uchwalała kolejne wezwania do zakończenia konfliktu, ale nie podjęła akcji zbrojnej- bo nie było jednomyślności. Dopiero gdy nastąpiło zawieszenie broni to ONZ wydelegowała jednostki dla nadzorowania tego zawieszenia. Próba rozwiązania konfliktu na terenie byłej Jugosławii pomiędzy Serbami, Bośniakami i Hercegowiną. Rozpoczął się w 92r, trwał 4 lata i do pewnego stopnia uspokojony. Porozumienie w 96r- Dejton (mediacje amerykańskie). Podział na republikę serbską i federację muzułmańsko-chorwacką. Kosowo- interwencja wojskowa NATO w 99r. W połowie lat 90-tych radykalne skrzydło nacjonalistyczne w ludności albańskiej rozpoczęło akcje zbrojne. Władze serbskie odpowiedziały brutalnie- i przez to międzynarodowa reakcja. Próba wywarcia presji na Serbię poprzez ONZ nieskuteczna. Pakt póln-atlantycki NATO- akcja zbrojna nie zależnie od ONZ. Ultimatum postawione Belgradowi- bombardowanie Kosowa i wycofanie wojsk przez Belgrad z Kosowa. ONZ bezsilna wobec konfliktu między Izraelem i Palestyńczykami. Wśród członków ONZ przeważa postawa antyizraelska. To USA i WB biorą stronę Izraela w RB (ich veto przeciw skutecznej jakiejś akcji). ONZ często bezsilne bo skala problemu przerasta NZ- np. konflikt w Somali. Największy sukces to proces dekolonizacji- zlikwidowanie go. W latach 60-tych większość dawnych kolonii zwłaszcza bryt, belg, fr. uzyskały niepodległość. Skuteczny nacisk ONZ na republikę poł. Afryki, na system apardchajdu. ONZ nakładała na nią sankcje gospodarcze. Początkowo nie przynosiło to efektów. Zmniejszanie wewnątrz społeczeństwa poczucia, że ten stan rzeczy nie może trwać wiecznie. Ostatnio potrzeby reformy ONZ, bo bardzo się powiększyła- z 40 paru do 140 państw obecnie. Krytycy chcą zwiększenia liczby stałych członków i ograniczenia prawa Veta. WYKŁAD 10 7.05.01 NAJWAŻNIEJSZ KONFLIKTY WYSTĘPUJĄCE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE. (konflikty globalne, ale mające też charakter regionalny) Takich obszarów gdzie konflikty lokalne mają szczególny charakter, znaczenie, zaprzątają uwagę organizacjom międzynarodowym. Obszary na których te konflikty występują: A: Bliski Wschód, czyli konflikt między Izraelem a Arabami B: Kraje Islamu jako całość. Chociaż w tych krajach w różnym stopniu występuje ofensywne, skierowane na zewnątrz fundamentalizm islamski stanowi on źródło lokalnych konfliktów C: Afryka (Czarna Afryka), na południe od Sachary, gdzie źródłem różnych konfliktów są niestabilne systemy państwowe powstałe w wyniku dekolonizacji. Konflikty etniczne, czasami rasowe. D: Bałkany. W szczególności większość republik powstałych w wyniku rozpadu (Jugosławii?) E: Kaukaz południe dawnego ZSRR. Grupa republik. Które wykazują daleko idącą niestabilność. Konflikty etniczne, graniczne F: Poł-wsch Azja i Pacyfik. Konflikt między Indiami a Pakistanem. Ad. A Konflikt między Izraelem a Arabami Istota konfliktu Blisko-wschodniego polega na nie dających się pogodzić roszczeniach 2 narodów do tej samej ziemi- Palestyny. Nie jest to klasyczny problem graniczny, taki jakim był np. problem granicy Polski z Niemcami. Jak do tego doszło? pod koniec wieku XIX zrodził się nowy trend w ośrodkach żydowskich rozproszonych w różnych krajach świata zwany syjonizmem i postulujący odbudowanie narodowego państwa żydowskiego w Palestynie. Herzl nie był jednak pierwszym który postulował tego rodzaju rozwiązanie. W istocie już w połowie XIX wieku pojawiają się autorzy postulujący nowe jak na owe czasy spojrzenie na kwestię żydowską, nie jako na kwestię dyskryminowanej mniejszości religijnej, która miałaby rozwiązać swoje problemy poprzez uzyskanie równouprawnienia lecz poprzez odzyskanie państwa. prawdą jest to, że dopiero pod wpływem Herzla zrodził się ruch polityczny. W 1897 roku, 1 Kongres Syjonistyczny na którym sprecyzował polityczny pogląd. Był to program nowy. Dotychczas nikt nie postulował rozwiązania problemu żydowskiego poprzez stworzenie państwa. Stworzenie państwa nie byle gdzie tylko w Palestynie. W czasie I WŚ Wielka Brytania ustami swego ministra spraw zagranicznych......Wystąpił on z deklaracją w sprawie osadnictwa żydowskiego w ziemi palestyńskiej. Prawdą jest, że Wielka Brytania zobowiązywała się nie do stworzenia państwa, ale do stworzenia możliwości żydowskiej emigracji do Palestyny. Po wojnie Palestyna została przekształcona w terytorium mandatowe Ligi Narodów, administrowane przez Wielką Brytanię. Nie była więc to kolonia brytyjska, lecz terytorium powiernicze. Realizacja zobowiązań napotkała jednak na jeden zasadniczy problem, mianowicie masowej imigracji do Palestyny sprzeciwiali się arabowie, którzy mieszkają c na tej ziemi od stuleci traktowali Palestynę jak swoją ojczyznę. W latach 30-tych fala emigracji przybrała na sile w związku z wybuchem antysemityzmu w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy. 7 lutego 1939 roku zwołano Londynie konferencję z udziałem Palestyńczyków, delegacji Egiptu, Iraku, Arabii Saudyjskiej, Jemenu, oraz wspólnot Żydowskich z Palestyny, USA i W.B. Weizmann oświadczył na konferencji, że Żydzi chcieliby pokojowego ułożenia stosunków z Arabami. Ci zaś stanowczo zaprotestowali przeciwko tworzeniu jakiegokolwiek żydowskiego organizmu na ziemiach Palestyny i w ogóle obecności Żydów. Rząd brytyjski zaproponował kompromis II WŚ zakłada w konsekwencji zmasowany wyjazd niedobitków z Holocaustu do Palestyny. Zmieniało to zasadniczo sytuację zwiększając odsetek Żydów. W istocie rzeczy, pod koniec IIWŚ nie było możliwości sprawiedliwego rozwiązania problemu Palestyny inaczej, niż w drodze ustanowienia państwa żydowskiego. Wielka Brytania zwróciła się więc do właściwej instytucji, właściwej dla rozwiązania tego problemu ONZ. W.B. jako sukcesor Ligi Narodów miała władzę nad terytorium. W 1946 Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła program podziału Palestyny (listopad 1947). Miały powstać 2 państwa: żydowskie i arabskie. Z tym że państwo żydowskie miało obejmować tereny głównie na północnej części, zaś arabskie na południowej. Jerozolima miała pozostawać wolnym, wydzielonym miastem, administrowany m pod kontrolą USA, z zagwarantowaną swobodą wszystkich wielkich religii świata: islam, judaizm, chrześcijaństwo. W.B. zapowiedziała likwidację mandatu, czyli usunięcie władz brytyjskich, czego dokonała 15.V.1948 roku i w tym samym momencie ogłoszono wiadomość o powstaniu Pastwa Izrael. W tym samym dniu (15 maja) państwa arabskie (7 państw Liga Arabska), które nie uznały decyzji ONZ uderzyły na osiedla izraelskie od południa, wschodu i północy. W pierwszej fazie walk Izraelczycy zostali zmuszeni do poddania się, ale był to jednak tylko przejściowy sukces arabów. Po kilku miesiącach walk armie krajów arabskich znajdowały się w odwrocie. Izrael opanował większą część Palestyny niż była mu przyznana rezolucją ONZ, w tym część Jerozolimy, ale bez starego miasta, gdzie znajdują się wszystkie święte miejsca. Zawieszenie broni zawarte na początku 1949 roku ustanowiło linię graniczną. Kraje arabskie nigdy nie pogodziły się z tą przegraną. Przez wiele lat następnych trwał konflikt. Miał on dwojaką postać: konflikt między Izraelem a państwami arabskimi, oraz między Izraelem i ludnością palestyńską, na terenach nie należących do Izraela. Potem następowały kolejne wojny. II Wojna w 1952 wywołana wspólnie przez Izrael, Wielką Brytanię i Francję. Bezpośrednim powodem, pretekstem do konfliktu była decyzja Egiptu o nacjonalizacji Kanału Sueskiego. Izrael korzystając z tych implikacji międzynarodowych i z trudnej sytuacji władz egipskich, rozpoczął wielką ofensywę na Synaju. Uważa się że cała ta akcja była uzgodniona z Paryżem i Londynem, by sztucznie stworzyć sytuację zagrożenia bezpieczeństwa strefy Kanału Sueskiego i uzasadnić konieczność interwencji zbrojnej. 30 października Francja i Wielka Brytania wysłały ultimatum do Egiptu i Izraela z żądanie przerwania walk w ciągu 12 h i wycofania wojsk na odległość 10 mil na wschód i na zachód od brzegów kanału. Zgodnie z przewidywaniami Naser odrzucił ultimatum. 31 października bombowce brytyjskie zaatakowały lotniska egipskie. W końcu interwenci ulegli presjom (też USA) i przerwali walkę 7 listopada. Rozpoczęły się trudne negocjacje, mające doprowadzić do wycofania sił interwentów. Ostatecznie A i W.B. zrezygnowały z dalszych zamiarów walki o kanał i zgodziły się na mediację ONZ. Do Port Saidu przybyły pierwsze oddziały sił pokojowych ONZ z zadaniem nadzorowania wycofywania się sił francusko-brytyjskich. Zakończenie tej operacji nastąpiło 22 grudnia 1956 roku. III wojna nastąpiła w 1967 roku i miała dla konfliktu bliskowschodniego największe znaczenie. Po 10 latach intensywnych zbrojeń Egipt 15 maja 1967 r zdemilitaryzował Synaj i wbrew układowi zawartemu po poprzedniej wojnie wprowadził tam 100 tysięcy żołnierzy z ciężkim sprzętem i jednocześnie nakazał ONZ-etowi wycofanie swoich sił z stamtąd.. Egipt zapowiedział blokadę cieśniny..... na potrzeby wojenne, co oznaczało pogwałcenie warunków zawieszenia broni stawiało Izrael w niebezpiecznej sytuacji. 5 czerwca siły izraelskie rozpoczęły wojnę obronną. Lotnictwo przeprowadziło atak na bazy sił powietrznych Egiptu, Syrii i Jordanii, niszcząc je całkowicie. Jednocześnie trzy dywizje pancerne wyruszyły w kierunku półwyspu Synaj. 6 czerwca armia egipska została całkowicie rozbita. Ten sam los spotkał armię jordańską króla Husajna. Większa część zachodniego brzegu Jordanu oraz stare miasto w Jerozolimie znalazły się w rękach Izraelczyków. 9 czerwca siły izraelskie dotarły do brzegu Kanału Sueskiego, a następnego dnia zajęły Wzgórz Golan, rozbijając wojska syryjskie. Wojna sześciodniowa zakończyła się 10 czerwca. Wojna trwała tylko 6 dni i została zakończona tak szybko dlatego, że Izrael osiągnął swoje cele – uzyskał dogodne granice, całą Jerozolimę i znaczną część ziem stanowiących dziedzictwo historyczne Żydów. Kraje arabskie zdecydowały się na długotrwałą, wyniszczającą działalność. Ale najpierw była to działalność partyzantki palestyńskiej i Organizacji Wyzwolenia Palestyny, OWP, kierowanej od początku lat 70-tych przez Jasefa Arafata. Przy czym działalność ta miała nie tyle doprowadzić do odniesienia jednorazowego zwycięstwa, co do „zatrucia” życia Izraelowi za pomocą zamachów, porwań itp. składało się to na taki łańcuch codzienne konfrontacji opartej na przemocy. Drugim czynnikiem były państwa arabskie. Nie tylko same nie stosowały żadnych kontraktów, umów handlowych z Izraelem, także dyplomatycznych stosunków nie utrzymywały, to też starały się do tego zmusić inne państwa. najbardziej skuteczne było to w bloki radzieckim (w 1968 państwa komunistyczne za wyjątkiem Rumunii zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem). Nic to jednak nie dało. W 1970 zmarł prezydent Naser, a jego zastępcą został Sadat. Zerwał on wprawdzie układ przyjaźni z ZSRR, ale broni nie zaprzestał kupować. Wojska egipskie, wspomagane przez Syryjczyków uderzyły w Dniu Pojednania to jest 6 października 1973 roku. Wojska egipskie przekroczyły Kanał Sueski i zaatakowały pozycje izraelskie. Wojna, która wybuchła (IV wojna bliskowschodnia) początkowo przyniosła armii egipskiej sukcesy. Udało się zepchnąć Izraelczyków z mniej więcej ½ drogi do Synaju, ale armia izraelska się zmobilizowała, przejęła inicjatywę i pod koniec działań wojennych to raczej Egipcjanie byli zagrożeni otoczeniem, niż Izrael. Od całkowitej klęski Egipt uratowało zawieszenie broni podpisane 24 październik 1973, pod silną presją ONZ Wojna Nom Kippur stworzyła jednak psychologiczny przełom. Sadachus uznał, że skoro armia egipska po raz pierwszy potrafiła walczyć z Izraelem jak równy z równym, to teraz można negocjować. Rzuciła hasło „pokoju dzieleń”. Powiedział, że jest gotów porozmawiać z Izraelem w każdym miejscu i o każdym czasie. Na to przyszło odpowiedz Izraela zapraszamy do Jerozolimy. Ku zdumieniu krajów arabskich prezydent zaproszenie przyjął. Przyjechała do Jerozolimy, wziął udział w posiedzeniu Knesetu i wygłosił tam przemówienie gdzie uznała prawo Izraela do istnienia i zaproponował rozmowy pokojowe dotyczące tylko stosunków izraelsko-egipskich. Zostały one przeprowadzone za pomocą USA. Zawarty został pokój ( traktat z Camp David. W jego wyniku podpisano pokój 26 marca 1979 roku) w wyniku którego Egipt odzyskał cały utracony w 1967 półwysep Synajski, zobowiązując się że nie wprowadzi na ten półwysep ofensywnych sił zbrojnych. Później pokój z Izraelem zawarło Królestwo Jordanii (pod władzą króla Husajna). Jordania zawierając pokój z Izraelem wyrzekła się jordańskich pretensji do terenów na zachód od rzeki Jordan i równocześnie jednak deklarując, że politycznie popiera prawo Palestyńczyków do tego terenu. Granica libańsko-izraelska stała się granicą gorącą, przez którą ciągle przechodziły oddziały dywersantów. Ostrzeliwano osiedla żydowskie. W 1982 roku Izrael uderzył na Liban. To jest tzw. 5 wojna bliskowschodnia. Po zajęciu części Libanu Izrael pod presją międzynarodową wycofał się pozostawiając jednak sobie pas kontroli, z którego dopiero w 2000 roku Izraelczycy odeszli. W latach 90-tych Palestyńczycy pod presją międzynarodową. Dostrzegając, że kampanie terroru antyizraelskiego bardziej zrażają do siebie opinię międzynarodową, niż zyskują odstąpili od masowych aktów terroru. Zadowolili się przez pewien czas działaniami politycznymi. Aż do początku roku 1988, kiedy sięgnęli po nową broń powstanie ale bez broni Infitadę. Jest to powstanie palestyńskie bez użycia broni. Starcia uliczne z żołnierzami izraelskimi, strajki i demonstracje miały na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na palestyński problem. Masowy charakter walk i ich natężenie stanowiły skuteczną formę nacisku na Izrael i przyspieszyły utworzenie Autonomii Palestyńskiej. I inftitada spowodowała po raz pierwszy izolację międzynarodową Izraela. W konsekwencji po wyborach !1990) rozpoczęły się negocjacje Izraelsko-Palestyńskie. Wielką rolę odegrał w nich J. Rabin, nowy premier Izraela, który później został zastrzelony. Porozumienie zawierało następujące granice i wprowadzenie Autonomii Palestyńskiej stopniowo na terenach zachodniego brzegu. Uznanie przez Izrael niepodległego państwa palestyńskiego, ale dopiero wtedy6 gdy proces pokojowy doprowadzi do pojednania narodów. Przyszłość Jerozolimy Izrael stoi na stanowisku, że cała Jerozolima jest dla Izraela i jest jego stolicą. Palestyńczycy domagają się jej podziału. Drugi problem to osiedla izraelskie na terenach dawnych okupowanych (akcja rozpoczęta w 1986). Porozumienie to jednak nie przyniosło efektów, tak jak zakładano, oczekiwano. Dlaczego nie jest możliwa jak dotąd pokojowa droga rozwiązania problemu kwestii izraelskiej? Odpowiedz. I po jednej i po drugiej stronie są ludzie gotowi do kompromisu a są i fanatycy. Fanatycy Ci pojawiają się zawsze wtedy, gdy rysuje się szansa pogodzenia. Taką szansą były wynegocjowane w Galilei (z udziałem Clintona) uzgodnienia izraelsko palestyńskie, na co fanatycy izraelscy odpowiedzieli zamordowaniem premiera Rabina, ale co gorsza tak wielką kampanią antylewicową, iż w wyborach po śmierci Rabina w 1996 roku nastąpiła zmiana partii rządzącej. Nowy rząd wprawdzie nie odrzucił porozumienia, ale zaczął zwlekać z ich realizacją. Poszczególne próby porozumienia np. przekazywanie pod kontrolę władzy Autonomii Palestyńskiej dalszych terenów ulegały zwolnieniu pomimo presji międzynarodowej, zwłaszcza amerykańskiej. Izrael nie wywiązywał się z zobowiązań. To w sposób oczywisty od drugiej strony rodziło coraz większe barykady. Po 4 latach sytuacja w Izraelu uległa zmianie i na początku roku 2000 Partia Pracy wróciła do władzy pod wodzą młodego przywódcy generała Baka. Rząd Baka wrócił do negocjacji. Co więcej sformułował w stosunku do Palestyńczyków najbardziej dalece idące propozycje. Zgoda na powstanie partii. Nie tylko autonomiczne władze palestyńskie, ale życie polityczne. Przekazanie pod jego jurysdykcję w zasadzie całych terenów zachodnio-...., łącznie z częścią Jerozolimy. Nie jest to podziała takie jak wcześniej. Podmiejska część Jerozolimy weszła do państwa Palestyńskiego i stała się jego stolicą. strona palestyńska ofertę Baraka odrzuciła. Rozpoczęli II infitadę. Te same ataki na pozycje izraelskie ale tym razem z użyciem broni palnej. Bilans to ponad 500 zabitych. W większości Palestyńczyków i około 70-80 Izraelczyków + ogromne pogorszenie stosunków. Co więcej na tle II intifady wcześniejsze wybory, które rząd Baraka rozpisał zakończyły się zwycięstwem Nacjonalistycznej Prawicy Izraelskiej bardzo antyarabsko nastawieni. Państwa świata zachęcają do kompromisu. Przedstawiają Izraelowi negatywne konsekwencje przedłużającej się konfliktu. To samo tłumaczą Palestyńczykom. Że muszą iść na jakiś układ, nie mogą domagać się kapitulacji. Arafat i inni umiarkowani Palestyńczycy znajdują się pod presją fanatyków którzy wykorzystują niezadowolenie społeczeństwa palestyńskiego zbyt powolnym procesem pokojowym, zbyt wolnymi ustępstwami Izraela a przeszłości, bardzo złą sytuację ekonomiczną. Są zwolennikami rozwiązań militarnych. Mamy więc do czynienia z fanatyzmem izraelskim i palestyńskim. Fanatyzm izraelski nie chce wypuścić ze swoich rąk osiedli żydowskich na terenach arabskich. Fundamentalizm islamski. Islam zawiera liczne przepisy dotyczące sposobu postępowania, życia, jedzenia itp. w konsekwencji dokonujący się w II połowie XX wieku wzrost religijności w krajach arabskich oznacza zdobywanie władzy przez islamistów (fanatyków). To jest problem międzynarodowy. Gdyby islamiści ograniczali się do nękania własnych narodów, to byłoby pół biedy, ale oni rozpoczęli I świętą wojnę przeciwko niewiernym. Wyszli poza granice kraju. Dlatego fundamentaliści palestyńscy nie są zdolni do pokoju. Polityka jest kompromisem, a tu mamy fundamentalizm religijny wszystko albo nic. Fanatyzm islamski to nie tylko wewnętrzne problemy państwa – dyktują normy życia itp. – ale stosują totalitaryzm, ale ma to też zewnętrzny aspekt. Jest to ideologia islamu. Całe szczęście, że islamiści nie żądzą żadnym potężnym państwem, wówczas niebezpieczeństwo dla świata byłoby znacznie większe. Na ataki islamistów rządy odpowiadają metodami wojskowo-politycznymi. W ostateczności świat może zareagować na islam zbrojnie. Należy sięgnąć do źródeł, pomagać, wspierać rozwój gospodarczy, edukację, tak aby islamiści nie doszli do władzy. Trzeba go zgniatać w zarodku. WYKŁAD 11 14. 05. 2001 System kolonialny- likwidacja Główny obszar to Azja południowo wschodnia- napięte stosunki między Indiami i Pakistanem. Powinniśmy je traktować z powagą bo dotyczy dwóch silnych państw, bardzo liczebne pod względem ludności. W 1947 Indie uzyskały niepodległość. Indie tzw. brytyjskie, cesarstwo indyjskie były pierwszym zjednoczonym państwem na półwyspie indyjskim. Nigdy ten kontynent nie był zjednoczony w ramach jednego państwapodzielony był na setki mały bądź średnich państw, zamieszkałe przez ludy różne pod względem antropologicznym. Na południu cera ciemna a na północy śniada. Różnice religijne- od około XV wieku północna część znalazła się pod panowaniem islamskim, środek i południe to mieszanina hinduizmu i buddyzmu + niewielkie enklawy chrześcijańskie. Parędziesiąt języków. Ten ogromny kontynent, tak zróżnicowany znalazł się pod władzą brytyjską w połowie XIX wieku (50 rok)- nastąpiło ostateczne opanowanie Indii przez WB. Cesarzem został monarcha brytyjski. Unia personalna, nie klasycznaIndie nie miały własnego parlamentu, rządzone były z Londynu. Pod koniec XIX wieku w Indiach rozwinął się ruch narodowy, przyjął postać nowoczesnej partii politycznejindyjski kongres narodowy- partii, która zapisała się w historii ruchów wyzwoleńczych wynalazkiem walki bez przemocy.. X-myśliciel, prawnik, ideolog, jeden z twórców indyjskiego kongresu narodowego, który głosił zasadę, że o słuszne cele trzeba walczyć bez użycia przemocy, ale skoro prawo jest złe należy mu się przeciwstawiać tylko bez przemocy- łamiąc to prawo protestujący świadomie naraża się na karę. Na początku XX wieku z kongresu narodowego wyłamała się liga muzułmańska. Kongres narodowy uważał, że niepodległe Indie mają być państwem tolerancyjnym, pluralistycznym a więc świeckim. Jedynie takie państwo mogło zapewnić jedność państwową tego kontynentu. Ale świeckie państwo oznacza dla Muzułmanów coś innego niż dla państw o innym wyznaniu- w szczególności hinduizmu i buddyzmu. H i B koncentrując uwagę na wnętrzu człowieka w istocie rzeczy nie oczekiwał od państwa, że stanie się narzędziem wprowadzania bardziej zgodnych z religią stosunków. Dlatego też nie było nigdy w historii fundamentalizmu buddyjskiego, państwa które by stosowało autorytet władzy państwa dla forsowania istoty religii. Inaczej Islam- pod tym względem jest podobny do innych dwóch monoteistycznych wyznań- chrześcijaństwa i judaizmu. Jednym z zadań państwa jest wspomaganie człowieka w drodze do zachowania godnego życia. Tyle tylko, że zwłaszcza w chrześcijaństwie okres największego fundamentalizmu należy do przeszłości. W czasach nam współczesnych jest inaczej. Natomiast Islam- religia młodsza, bardziej ekspansywna ma znacznie silniej zaznaczone przekonanie o związku religii z państwem. W konsekwencji dla niepodległościowych działaczy muzułmańskich idea państwa świeckiego była nie do zaakceptowania. Równocześnie jednak stanowiąc mniejszość na terytorium Indii (około 30% całej ludności) Muzułmanie wiedzieli, że nie są w stanie ustanowić państwa muzułmańskiego na terenie całych Indii. Stąd zrodził się postulat podziału. Początkowo liga muzułmańska stała na stanowisku opóźniania wyjścia Brytyjczyków z Indii, gdyż pod ich rządami istniała daleko idąca samodzielność czy autonomia poszczególnych prowincji, zwłaszcza z ludnością muzułmańską– co oznaczało jakąś formę zagwarantowania interesów tej religii. W czasie II wojny światowej liga muzułmańska opowiedziała się za podziałem i taką decyzję ostatecznie podjął parlament brytyjski decydując o likwidacji tego parlamentu w 47r? i podziale państwa na 2 części: Indie, które miały postać świeckiego, niereligijnego państwa na południu i wschodzie oraz islamskiego państwa pod nazwą Pakistan obejmującej prowincje o większości muzułmańskiej na północy. Z uwagi na rozmieszczenie ludności Pakistan podzielony był na 2 części: wschodni (dzisiejsze odrębne państwo Bangladeszu) i zachodni. Podział ten nie rozwiązywał jednak wszystkich problemów. Istniały obszary na których ludność była mieszana. W granicach samej republiki Indii powstało około 40 mln. ludności machometamskiej, mniejsza lecz też znaczna liczba ludności niemachometamskiej (nieislamskiej) pozostała na terytorium Pakistanu. Po jednej i po drugiej stronie dochodziło do rzezi, czystek etnicznych. Ostatecznie w skutek ustawy częściowego transferu ludności powstał jednak problem przynależności państwowej w północnej prowincji Kaszmiru? O tym, do którego z 2 państw będą należały poszczególne części składowe cesarstwa Indii decydować będą te władze, które w tych państwach istniały w momencie ogłaszania niepodległości. Indie składały się z dwojakiego organizmu: zwykłych prowincji brytyjskich, które obecnie w Indii stały się stanami rządowymi przez wybieranie samorządu oraz księstw, które rządzone były przez władców dynastycznych (maharadżów), którzy podporządkowali się królowi brytyjskiemu- cesarzowi Indii na takich samych zasadach jak książęta w średniowieczu- na zasadzie feudalnej należności. Nie przestawali być jednak prawowitymi w oczach brytyjskich władcami swoich księstw. I ci właśnie władcy mieli decydować o przynależności księstw. W większości przypadków nie było to problemem, gdyż księstwa istniały przede wszystkim na terenach wielkich państw, których władza wielkich monarchów muzułmańskich w XVI i w XVII wieku niszczyła samodzielność księstw i w konsekwencji maharadżowie decydując się na przyłączenie ich państw do republiki Indii przy homilii? również dążeń większości swoich poddanych. Maharadża zadecydował o przyłączeniu Kaszmiru do republiki Indii. Na tym tle wybuchła wojna, między Pakistanem a Indiami o Kaszmir, zakończona w 50r arbitrażem ONZ, w wyniku którego nastąpiło przerwanie walk. W ten sposób Pakistan zdołał przyłączyć do siebie zachodnią część Kaszmiru. Większa jednak część pozostała w Indiach. Pakistan nigdy nie uznał tego faktu powołując się na zasadę samostanowienia narodu. I tu w kwestii przyszłości Kaszmiru ścierają się 2 zasady: prawa (zasada samostanowienia narodu) i zasada państwowego legalizmu. Maharadża miał prawo określić do jakiego państwa powstającego z cesarstwa Indii Kaszmir ma należeć. Rozstrzygnięcie, które miało miejsce ponad 50 lat temu zostaje przez wszystkie następne lata ośrodkiem konfliktów. W 65r Pakistan podjął próbę zbrojną opanowania Kaszmiru, korzystając z silniejszej wówczas armii. Indiom udało się wówczas uzyskać wpływowego sojusznikaZSRR. ZSRR narzucił swój akt doprowadzając do spotkania premierów obu rządów Indii i Pakistanu, w wyniku którego wojna została przerwana. W 61r to Indie rozpoczęły wojnę wykorzystując kryzys wewnętrzny w Pakistanie. W wyborach, które zostały wówczas przeprowadzone w Pakistanie wschodnim, zwyciężyła partia, która znajdowała się w opozycji do rządu centralnego. Zdobywając pełną władzę państwową partia ta zaczęła formułować żądania niepodległości. Tym bardziej, że wojska przysłane z Pakistanu zachodniego w niezwykle brutalny sposób unieważniło wybory i rozpoczęło prześladowania zwycięskiej partii w Pakistanie wschodnim. W ten sposób rozpoczęła się wojna, którą można nazwać domową albo secesyjną Pakistanu. Szybko jednak stała się wojną indyjsko – pakistańską. Wojska indyjskie wkroczyły na terytorium Pakistanu wschodniego doprowadzając do klęski armii pakistańskiej i wsparły żądanie Pakistanu wschodniego o niepodległość (Bangladesz). To zmieniło bardzo poważnie układ sił między Indiami i Pakistanem dając Indiom większe poczucie bezpieczeństwa. W czasie zimnej wojny Indie i Pakistan wybrały dwie różne strategie. Indie przybrały postawę państwa niezaangażowanego, stając się z Indonezją i Jugosławią trzonem państw neutralnych znajdujących się między wschodem i zachodem. W praktyce jednak w coraz większym stopniu przechylały się w stronę polityki ZSRR. Widząc w nim najbardziej skuteczne zabezpieczenie swoich interesów w konflikcie z Pakistanem. Pakistan w początkowym okresie związał się bardzo silnie z USA. Jednakże w latach 60tych, a zwłaszcza po wojnie 65r rozczarowywał się z USA bo nie widział w nich dostatecznego wsparcia. Bo USA nie chciały jednostronnie angażować się na rzecz Pakistanu, gdyż obawiały się że zepchnie to Indie w ramiona ZSRR. Pakistan czując się opuszczonym przez USA w połowie lat 60-tych zbliżył się do Chin. To było dosyć paradoksalne, bo Pakistan był i jest rządzony rotacyjnie albo przez prawicowych wojskowych na zasadzie dyktatury wojskowej albo przez prawicowe partie cywilne o nastawieniu funda mentalistycznym. Związanie się tego rodzaju państwa z komunistycznymi Chinami można tłumaczyć tylko jedną zasadą- przeciwnik twojego przeciwnika jest moim przyjacielem. Ponieważ Indie były w konflikcie z Chinami o sporne tereny w Himalajach, wobec tego Pakistan uważał że to z Chinami bardziej niż z Indiami może prowadzić politykę USA. W latach 70-tych Pakistan zaczął bardziej interesować się porozumieniem z państwami islamistycznymi. Sytuację komplikuje rozwój technologii wojskowej. Oba państwa mówiąc nieoficjalnie mają broń i mogłyby wywołać lokalną wojnę atomową. Oba państwa zajmują wobec siebie postawę wrogiego wyczekiwania. Obecnie Pakistan jest państwem spokojnym, to w Indiach dochodzi do starć miedzy prowincjami. Połączenie tego konfliktu obu państw z wewnętrznymi problemami Indii stanowi pewnego rodzaju rozłożoną w czasie bombę tykającą. Po zimnej wojnie ZSRR przestał istnieć, a Rosja nawet gdyby chciała prowadzić aktywniejszą politykę pro indyjską nie ma na to środków. Straciła w dużej mierze interes. ZSRR prowadził swoją politykę globalnie, dlatego kierownicy państwa radzieckiego nie tracili żadnej okazji by wchodzić w rozmaite problemy lokalne, nawet jeśli nie wiązały się bezpośrednio z ZSRR -ale po to by przez nawiązywanie sojuszy, współpracy wzmacniać swoją pozycję globalną w konfrontacji z USA. Rosja dzisiejsza jest dużo słabsza niż ZSRR i nie ma tego rodzaju możliwości i ambicji. Z drugiej strony USA nie mają też w tym żadnego interesu- w wspieraniu Pakistanu czy Indii, gdyż prawdziwy interes USA był refleksem konfliktu amer. – radz. Pozostaje jeden fakt- Chiny mają potencjał i być może mają interes we wpływaniu na konflikt indyjsko – pakistański, są blisko. Ich interes to osłabianie pozycji Indii. Globalizacja chiński – indyjska ma istotne znaczenie dla całej sytuacji poł. - wsch. Azji. Są to 2 największe państwa. Indie mają szybki przyrost naturalny- ok. 1 mld. ludności. Jest tu rywalizacja dwóch alternatywnych modeli rozwoju. Indie to świecka, demokratyczna republika. W gruncie rzeczy jedyna dobrze funkcjonująca demokracja w dużym państwie azjatyckim. Chiny to wciąż dobrze funkcjonujące państwo rządzone przez partie komunistyczną. Każde z tych państw ma poczucie że realizowana przez nie wizja polityczna może stanowić pewnego rodzaju model i w tym sensie między Chinami i Indiami istnieje strukturalny konflikt nie o jakąś linię graniczną w Himalajach, ale konflikt o zasady. Jest to taki konflikt, dla którego nie widać rozwiązania. Jedyne co ONZ może zrobić to, to żeby ten konflikt nie przerodził się w otwarte starcie. Afryka-dzieli się na 3 obszary: północna (biała, arabska), środkowa (czarna), południowa, czyli republika południowej Afryki. Afryka arabska to pas państw na południowym wybrzeżu morza śródziemnego. Te państwa w zasadzie nie stanowią obecnie problemu politycznego, ale stanowią obszar racjonalnego zagrożenia fundamentalizmem islamskim. Islamizm, czyli formuła przeciwstawieniu się zewnętrznemu światu znalazł poparcie w obszarze arabskim. Jest siłą dominującą w Libii. Stanowi ona połączenie radykalnego islamizmu z ideami zachodnimi. W czasie konfliktu w zatoce perskiej strącony został pasażerski samolot irański przez okręt wojenny USA (prawdopodobnie przez pomyłkę). Libia postanowił wymierzyć USA karę. Był zastanawiające to, że bezpośrednio nie była w to zamieszana. To nie jej samolot był strącony. Poczuwała się do obowiązku- postawa antyzachodniego państwa. Problemem dla świata (jeśli chodzi o Afrykę północną) jest realna możliwość przekształcenia się całego obszaru w kolejny ośrodek islamistyczny. Rzecz komplikuje też fakt że obszar ten, to obszar z którego emigruje co rok znaczna ilość robotników arabskich do Francji i do innych krajów Europy zachodniej. Znalazł się ona w pewnego rodzaju pułapce. W poszukiwaniu taniej siły roboczej otworzyła szeroko drzwi dla tych importowanych robotników arabskich. Ci osiedlając się, zaczęli tam żyć- jest tam drugie i trzecie pokolenie. Środek Afryki jest teraz obszarem ustawicznej niestabilności. Państwa europejskie zakładając w drugiej połowie XIX wieku swoje kolonie, nie kierowały się kryteriami etnicznymi. Były tam kolonie WB, Francji, Belgii, Niemczech, Włoch. Wszystkie te państwa razem ponosiły odpowiedzialność za to, że została zniszczona struktura państwa przekształcona w dodatkowe zaplecze surowcowe dla gospodarki państw europejskich. Rozsadzone tu zostały więzy plemienne. A jednocześnie nie powstawały nowoczesne struktury. Nie to co stworzone w Indiach przez WB. W 60r ONZ przyjęła program przyspieszonej reformy. I rzeczywiście w przeciągu kilku lat państwa czarnej Afryki uzyskały niepodległość. Francja na przykład przeprowadzając w 62r dekolonizację zaoferowała państwom afrykańskim układy o stowarzyszeniu. W ramach ich na tych terytoriach pozostawały wojska francuskie. Francja udzielała subwencji. Gdy Belgia wycofała się w 60r z Konga to natychmiast odbyły się walki plemienne wspierane przez belgijskie firmy ( np. societe generale- która stała za secesją bogatego w złoża uranu, węgla, diamentu południa Konga). Słowem Europejczycy wychodząc ze środkowej Afryki pozostawili dziedzictwo nie sprzyjające normalnemu rozwojowi. Od tego czasu w Afryce czarnej dzieje się źle. Popieranie konfliktów przez państwa ościenne ma podłoże etnicznemają w końcu coś z tymi terytoriami wspólnego. Republika Południowej Afryki- osadnictwo pro europejskie zaczęło się w XVI stuleciu i było związane z reformacją. Byli to w szczególności protestanccy fundamentaliści, którzy chcieli zakładać nową ojczyznę, z dala od władzy- Rumowie? W XVIII wieku i kontynuując w XIX zaczęła się kolonizacja brytyjska. Rumowie przesuwają się w kierunku północnym oddając część Brytyjczykom -w latach 1835-42 nazywa się to wielkim marszem. Rezultatem tego było powstanie 2 republik: Nataru i .... Do końca XIX te republiki sąsiadowały z dominiami brytyjskimi. Pod koniec tego wieku zostały zaatakowane przez Brytyjczyków i w 1902r włączone do imperium brytyjskiego. Po II wojnie światowej w 48r partia narodowa, którą popierali Rumowie zaczęła proces pokojowy od separacji. Wprowadziła system apardchajdu czyli podziału rasowego, ograniczającego prawa ludności nieeuropejskiej (zakaz brania udział w wyborach, potrzeba uzyskania zezwolenia na przemieszczanie się, pakt o niemoralności- zakaz stosunków seksualnych międzyrasowych). Ponieważ ta polityka budziła coraz większy sprzeciw brytyjski Afryka południowa przyjęła niezależność i w 61r proklamowana została Republika Południowej Afryki. Była przez następne lata pod naciskiem międzynarodowym. ONZ potępiała w kolejnych rewolucjach system apardchajdu. Różne organizacje międzynarodowe wykluczały Republikę Południowej Afryki, np. Komitet Olimpijski postawił jej warunek, bo jak biali i czarni mogą korzystać z tych samych sprzętów sportowych. Obok nacisków z zewnątrz stworzona była w latach 60-tych organizacja Afrykański Kongres Narodowy, która po długiej walce bez użycia pomocy nie dała by rady aktom terrorystycznym, na co rząd odpowiadał surowymi presjami. Taki stan trwał do II wojny światowej. Mimo, że USA jako państwo demokratyczne nie akceptowało apardchajdu to jednak uważały, że Republika Południowej Afryki gwarantuje stabilność polityczną w tym obszarze. Kiedy zimna wojna się skończyła została ona pozbawiona międzynarodowego wsparcia. A nacisk na demokratyzację rósł. I ostatecznie w wyniku dojścia do władzy w ramach partii narodowej skrzydła umiarkowanego w 91 roku podjęto rozmowy i ogłoszono amnestię, z niej skorzystał przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego od 27 lat więziony Nelson Mandela. Ostatecznie zostało zawarte porozumienie i zniesiony został system apardchajdu. Wprowadzona została zasada wolnych wyborów i każdy niezależnie od koloru skóry mógł głosować. Wybory odbyły się w 94r wygrane przez Afrykański Kongres Narodowy, Nelson Mandela został prezydentem(pokojowa nagroda Nobla). 5 lat później nie kandydował już na to stanowisko, po jego odejściu wzmogły się tendencje radykalne. Ten radykalizm ma korzenie przede wszystkim ekonomiczne. WYKŁAD 12 21.05.2001 Azja Środkowa Znalazła się pod panowaniem rosyjskim w XIX stuleciu, chociaż penetracja rosyjska poprzez góry Kaukazu rozpoczęła się jeszcze w XVIII stuleciu. Ekspansja Rosji w kierunku azjatyckim północnym (ziemie niczyje, plemiona bez organizacji państwowej) w XVI i XVII wieku. Południe to 3 organizmy państwowe: Chanat krymski, porty atamańskie, posiadłości perskie. Wygrana przez Rosję wojny z Turcją w 1828r- koniec wojny z Kaukazem. Ta ekspansja pod hasłem niesienia pomocy braciom i siostrom przeciwko wierze islamskiej. Nie wszystkie ludy kaukaskie przyjęły ochoczo panowanie rosyjskie. Opanowanie Kaukazu oznaczało sąsiedztwo tureckie. Po wojnie krymskiej w latach 50-tych XIX wieku w wyniku osłabienia Turcji Rosja kierowała ekspansję na obszary Azji Środkowej i włączyła je do kręgu cywilizacji europejskiej. Następował napływ ludności rosyjskiej na te tereny (przymusowe zsyłanie). Był też napływ dobrowolny. Po rewolucji w 1917r Zakałkazie i Azja Śr. przejściowo znalazły się poza zasięgiem władzy centralnej Rosji (komisarzy). Na obszarze Azji Śr. miały miejsce działania lokalnych możnowładców, wyraźna penetracja turecka i perska dla stworzenia stref wpływów. Bolszewicy przystąpili do ofensywy na południe i przyłączyli te państwa do Rosji. Najdłużej broniła się Gruzja. Panowanie radzieckie trwało 70 lat. Ochotnicy kaukascy, z Azji Śr, Czeczenii- zaangażowanie po stronie Niemiec w walce z Rosją w czasie II wojny światowej. Reżim komunistyczny bardzo dotknął te obszary, zwłaszcza te upominające się o wolność. Polityka rosyjska w stosunku do narodów nierosyjskich stosowała integrację w ramach państwowości radzieckiej. W latach 70-tych za czasów L. Breżniewa ZSRR- idea narodu radzieckiego – ma powstać z zespolenia narodów wchodzących w skład ZSRR. To by miało związek z rusyfikacją, ale skończyło się tylko na sferze ideologicznych haseł. Proces narodowej integracji nie udał się bo trzeba pokoleń. Władzę na Kaukazie sprawowali lokalni przywódcy komunistyczni. W czasach Gorbaczowa ich pozycja uległa wzmocnieniu. Decentralizacja państwa za jego czasów dawała znaczną pozycję republikom. W sierpniu 91r pucz przeciw Gorbaczowpwi, stłumienie go i przyspieszenie zmian. Komunistyczni przywódcy republik doszli do wniosku że trzeba odczepić się od tonącego statku. Z dnia na dzień stali się wiernymi wyznawcami proroka. Problemy ekonomiczne np. dochód narodowy w Tadżichistanie poniżej 1 tys. $ na mieszkańca. Problemy etniczne- Kazachstan niemal równa liczba Rosjan i ich, ale spokój wewnętrzny. Niekończąca się wojna domowa w Tadżichistanie między islamistyczną opozycją a władzą centralną nieislamistyczną korzystającą z pomocy rosyjskiej. 3 republiki zakaukazkie: Armenia i Gruzja były jedynymi krajami, w których były silne ruchy niekomunistyczne. W Gruzji pierwszym prezydentem był przedstawiciel opozycji demokratycznej- Kamazahurdia, po pary latach obalony. Po nim Edward Szewardnadzebliższe związki z Rosją i wystąpił przeciwko secesji aprazkiej. Armenia i Azejberdżan- walki na początku 88r przed upadkiem ZSRR. Północna strona Kaukazu- Czeczenia (środek Rosji) stanowiła awangardę antyrosyjską i islamistyczną. Rosja brutalnie tłumi powstania czeczeńskie. Rosja chce dobrych i bliskich stosunków z Kazachstanem, w przypadku Tadżichistanu broni władz przed powstaniem islamskich fundamentalistów. Polityka Rosji (Kaukaz, Zakaukazie, Azja Śr.) przynosi rezultaty. Udało się utrzymać pozycję dominującego mocarstwa w tym rejonie. Te obszary mają partnera w USA. Styczność islamu i chrześcijaństwa to obszar Azji Śr i zakałkazia. Kolejnym partnerem są państwa islamistyczne- Iran, Afganistan, Arabia Saudyjska, Pakistan- religia to solidarność. 3 partner to Turcja- z tymi obszarami łączy wspólnota kulturowa. Uznaje islam, ale reprezentuje zasady państwa świeckiego. Pilnuje by nie stać się państwem wyznaniowym. Silne państwo- armia, gospodarka. Reprezentuje możliwość znalezienia drogi między wpływami rosyjskimi a islamistycznymi fundamentami.
