Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW
Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 14):
Migracje a etniczność (polityka wielokulturowości,
kultura i tożsamość imigrantów)
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
1. Kultura i tożsamość a integracja imigrantów w Europie:
• globalizacja oraz kierunki migracji;
• zmiana struktury etnicznej społeczeństw przyjmujących oraz kwestie
demograficzne;
• „nowe mniejszości” – uznanie a kultura większości;
• polityka migracyjna – prawa człowieka a wymogi państwa;
• migracje jako zjawisko o charakterze kulturowym – problem:
– kultura a migracje (podział kultury A. Kłoskowskiej – kultura bytu,
społeczna i symboliczna);
– znaczenie obecności (i ochrony kultury) imigrantów wynika z jej
dużej roli identyfikacyjnej i społecznej.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
2. Charakter kulturowy grup imigranckich w Europie:
• jednolitość i zróżnicowanie grup imigranckich (etnonimy – „Azjaci”,
„Arabowie”, „Turcy”; podziały wewnętrzne – krajowe i regionalnokulturowe);
• tendencja do ujednolicania imigrantów według kryterium: 1. religijnego
(„muzułmanie”, „hindusi”, „buddyści” etc.); 2.
„swój – obcy”
(obcokrajowcy); 3. legalności pobytu (kwestie otrzymania obywatelstwa
kraju osiedlenia);
• tendencja pośrednia – przykład „Franco-Maghrebins” (muzułmanie z
Maghrebu w francusko-języcznych krajach Europy Zachodniej);
• czy imigranci stanowią ukształtowane w pełni społeczności? – są raczej
kontinuum odzwierciedlającym stopień integracji ze społeczeństwami
przyjmującymi.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
3. Charakter społeczny grup imigranckich:
• wielodzietność i znaczenie rodziny („pro-rodzinność” prawa
migracyjnego);
• „młodość” demograficzna;
• dążenie do odtwarzania „własnego” środowiska etnicznego (tzw.
„dzielnice kolorowe”);
• bezrobocie i marginalizacja zawodowa;
• problem przestępczości;
• negatywny stereotyp i postrzeganie społeczne.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
4. Religia i zjawisko mobilizacji kulturowej imigrantów:
• brak potwierdzenia tezy o „naturalnej” asymilacji drugiego pokolenia
imigrantów;
• religia jako podstawowa płaszczyzna identyfikacji oraz „protestu
kulturowego” – zjawisko „mobilizacji etno-religijnej” („zwrot ku religii”);
• przykład „re-islamizacji drugiej generacji” muzułmańskich imigrantów
we Francji;
• relacje z krajem pochodzenia;
• problemy mobilizacji etnicznej i tworzenia „pan-etnicznej” płaszczyzny
identyfikacji.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
5. Zmiana dyskursu społecznego na temat imigrantów w Europie:
• charakter ich imigracji (szybka) oraz zasadniczo odmienna od
dotychczasowych migracji - traktowanie jej jako zagrożenia kulturowego;
• imigracja w programach partii politycznych (podziały polityczne, antyimigrancka retoryka);
• organizacje i ruch na rzecz przeciwdziałania rasizmowi;
• ewolucja nastawień społecznych – od „szowinizmu dobrobytu” do
„szowinizmu kulturowego”;
• dyskusja na temat wielokulturowości społeczeństw europejskich – w
centrum znajduje się „islam” w Europie.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
6. Dyskusja na temat integracji imigrantów w Europie:
• ewolucja koncepcji i polityki związanych z imigracją (jak sprostać
przemianom etnicznym i kulturowym w związku z imigracją?);
• znaczenie pojęcia „integracja” i popularność tej koncepcji w Europie –
dlaczego (perspektywa państwa narodowego)?;
• integracja a kultura – dwa warunki:
– uznania praw imigrantów do utrzymania własnej kultury (religii,
języka i odtwarzania własnych etnicznych instytucji) przy wsparciu
państwa;
– oczekiwanie udziału imigrantów w życiu społeczeństwa
przyjmującego (dlatego oczekuje się id nich np. znajomości języka
oficjalnego), przestrzeganie przez państwo zakazu dyskryminacji i
zapewnienia równości;
– aby polityka integracji była skuteczna wymaga spełnienia obu tych
założeń.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
7. Polityka wielokulturowości („wielokulturowa integracja”) - możliwe
użycie terminu:
– zróżnicowanie kulturowe (obiektywne);
– ideologia emancypacji artykułowana przez różne mniejszości
imigranckie;
– filozofia polityki państwa wobec „różnic kulturowych”;
– podstawa (i zasady) polityki państwa wobec tych grup.
• szerokie i wąskie rozumienie: szerokie - obejmuje każdy fakt
różnicowania kulturowego (np. płeć); wąskie – etniczne, odnoszące się
głównie do społeczności imigracyjnych.
• słabe i mocne rozumienie: (słabe – jako moda na muzykę, jedzenie itp.;
mocne - doktryna i działania polityczne.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
8. Integracja i kultura imigrantów w ramach współczesnej filozofii
politycznej:
• Charles Taylor – „polityka uznania”;
• Will Kymlicka - „sprawiedliwość etnokulturowa” i jej zasady wobec
imigrantów:
– uprzywilejowanie mniejszości w procedurach kwalifikacyjnych
(affrmative action) w konkursach o pozycje w sektorze publicznym;
– gwarancja miejsc we władzach publicznych (kwoty);
– rewizja programów nauki historii i literatury;
– elastyczne godziny pracy ze względu na święta i tolerancja w sprawie
ubioru;
– edukacyjne programy antyrasistowskie (dla policji i służby zdrowia);
– wspomaganie wydarzeń kulturalnych oraz programów studiów
etnicznych;
– regulacje dotyczące stereotypów etnicznych w mediach (polityczna
poprawność).
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
9. Zalety i wady polityki wielokulturowości:
• zalety:
– pogodzenie zasad pluralizmu kulturowego z regułami demokracji;
– utrzymania spoistości państwa (pomoc dla wykluczonych);
– zachowanie tożsamości kulturowej i rozwój poczucia obywatelskości wśród
imigrantów;
– zadośćuczynienie imigrantom (mniejszościom) za minione krzywdy;
– wzbogacenie życia kulturowego społeczeństwa.
• wady:
– uprzywilejowanie imigrantów, sprzeczne z zasadami demokracji;
– podtrzymywania odrębności kulturowej i społecznej przez imigrantów, co
zmniejsza ich szanse na pełną integrację (żyją obok siebie);
– trudności w utrzymaniu spoistości państwa i solidarności wszystkich
obywateli;
– prowadzi do konfliktów etnicznych, których ofiarami są p.w. imigranci.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
10. Ochrona praw kulturowych – kultura imigrancka:
• problem „uobiektywnienia” kultury imigranckiej (czym naprawdę jest
kultura imigrancka?), która prowadzi do „sprzeczności kulturowych” i
sporów publicznych dotyczących np. poligamii, świąt, ubioru itp.;
• problem rozumienia „społeczności imigranckiej” w polityce państwa –
chroniona jako pełna grupa, czy też pewne jej właściwości?, stąd dyskusja
na temat praw grupowych i indywidualnych;
• pytania i spory:
– jak daleko państwa i społeczeństwa europejskie mogą uznawać i
popierać zróżnicowanie kulturowe niesione przez imigrantów?;
– w jaki sposób można otworzyć tożsamość narodową społeczeństwa
gospodarzy na „innych”?
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
11. Ochrona praw kulturowych – religia:
• religia jako wartość „rdzenna”;
• polityka i rozwiązania prawne w Europie dotyczące religii;
• wyzwania dotyczące uznania islamu:
– symbole religijne w sferze publicznej:
• ochrona wolności religijnej;
• szkolnictwo i uznawanie „innego” kalendarza.
– laickość państwa i miejsce religii w życiu publicznym:
• tam, gdzie status islamu został określony prawnie, tam konflikty
są mniejsze;
• „stare” społeczności islamskie w Europie.
– wielkie wyzwanie dla społeczeństwa przyjmującego i imigrantów:
religia ma być „prywatna”, czy publiczna?
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
12. Ochrona praw kulturowych – język:
• różne podejścia do ochrony języka imigrantów;
• nauka języka kraju przyjmującego a własnego języka;
• język w oświacie, mediach itp. – czy ma być obecny w nich punkt widzenia
„gospodarzy”, czy imigrantów?;
• generalne wyzwania (sprzeczności!) w ochronie praw kulturowych
imigrantów:
– chronić je kosztem „wyobcowania” imigrantów ze społeczeństwa
przyjmującego?;
– odrzucić ochronę praw kulturowych kosztem utrzymania ich
dyskryminacji i pozbawienia ważnego źródła kapitału społecznego.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
13. Ochrona praw kulturowych – instytucje:
• podobieństwa polityk integracji imigrantów zakresie rozwiązań wyzwań
instytucjonalnych;
• zróżnicowanie (krajowe, regionalne i ze względu na poszczególne grupy
imigranckie) instytucjonalne ochrony, które prowadzą do różnych
skutków w zakresie integracji imigrantów;
• stały (ale ważny) problem – chronimy prawa jednostki, czy prawa grupy?
– ochrona kultury poprzez prawa indywidualne czy grupowe?
• współpraca administracji publicznej ze społecznościami imigracyjnymi:
– stowarzyszenia imigranckie;
– specjalne komisje i ciała konsultacyjne;
– problem – ich reprezentatywność i demokratyczność.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
14. Wymiar tożsamościowy integracji imigrantów:
• rozumienie pojęcia „tożsamości”:
– wymiar indywidualny i grupowy;
– kultura (ojczysta) a tożsamość;
– zjawisko „akulturacji”.
• „dwukulturowość” (rzadko bywa symetryczna);
• kulturowa integracja „drugiego pokolenia” imigrantów oraz „powrót
trzeciego pokolenia Hansena”;
• tożsamość kulturowa (narodowa) a państwowa imigrantów;
• model postaw akulturacyjnych Berry’ego: asymilacja, separacja,
integracja i marginalizacja.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
14a. Model postaw akulturacyjnych Berry’ego: asymilacja, separacja,
integracja i marginalizacja:
• asymilacja- gdy jednostka nie chce zachować własnej identyczności
kulturowej i aktywnie włącza się w codzienne kontakty z innymi
kulturami;
• integracja - jednocześnie występuje chęć zatrzymania własnej kultury i
aktywne kontakty z nową kulturą;
• separacja - jednostki wstępujące do nowej kultury nie są nią
zainteresowane, tylko pozostają nadal w swojej kulturze;
• marginalizacja - gdy możliwość zachowania kultury własnej jest
niewielka, a także występuje małe zainteresowanie dla relacji z innymi.
Często jest to spowodowane wykluczeniem lub dyskryminacją.
Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14
15. Wskaźniki poziomu integracji kulturowo- tożsamościowej:
• wskaźniki dotyczące języka;
– znajomość języka kraju przyjmującego;
– język używany w domu;
– znajomość języka ojczystego w mowie i piśmie.
• wskaźniki znajomości „nowej” kultury i podtrzymywania „starej”:
– znajomość symboli, instytucji i wzorów kulturowych kraju przyjmującego
(porównanie z poziomem wiedzy w tym społeczeństwie);
– utrzymywanie tradycyjnych wzorów kulturowych (np. uczęszczanie na
nabożeństwa, święta etniczne itp.) oraz/lub korzystanie z etnicznych mass
mediów;
– zachowania kulturowe w sytuacjach codziennych.
• wskaźniki dotyczące identyfikacji:
– samoidentyfikacja imigranta – ze swoim „nowym”, czy „starym krajem?