zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych zadań
advertisement
GÓRNICTWO I GEOLOGIA Tom 5 2010 Zeszyt 4 Czesław JAKUBEK, Piotr CIEŚLOK Urząd Miejski, Sośnicowice ZAGADNIENIE OCHRONY WÓD W ASPEKCIE USTAWOWYCH ZADAŃ SAMORZĄDU NA PRZYKŁADZIE GMINY SOŚNICOWICE Streszczenie. W wyniku działalności bytowej i gospodarczej człowieka, działalności przemysłowej i turystycznej, znacznemu zanieczyszczeniu ulegają wody powierzchniowe. Stopień zanieczyszczenia tych wód zależy od sposobu zagospodarowania zlewni, czyli terenu, z którego wody spływają do określonego zbiornika wodnego. Na lokalnych samorządach spoczywa obowiązek m.in. ochrony środowiska i przyrody, w tym gospodarki wodnej oraz oczyszczania ścieków komunalnych. Artykuł prezentuje dokonania oraz problemy gminy miejsko-wiejskiej Sośnicowice w zakresie wypełniania ww. obowiązków. WATER PROTECTION IN STATUTORY LOCAL GOVERNMENT TASK ASPECT FOR SOSNICOWICE COMMUNITY EXAMPLE Summary. As a result of existence and economical a man activity, also industrial and turist activity, surface water become considerable polluted. Water poluttion degree depends on the way of river basin development, that is land from which water drift to definite water basin. Local autonomies are obligated among other things to protect envrronment and nature, therein water management and municipal water purification. The paper presents Sośnicowice urban-rural gmina achievements and problems within the range of carrying out a.n. obligations. 1. Wprowadzenie Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi, że każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowanie przez siebie jego pogorszenia. Zgodnie z tym samym artykułem ustawy zasadniczej (art. 74) ochrona środowiska jest obowiązkiem nie tylko obywateli, ale przede wszystkim władz publicznych. Podstawową jednostką administracji publicznej, która wykonuje zadania z zakresu ochrony środowiska jest 126 C. Jakubek, P. Cieślok gmina i to ona wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego, niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w art. 7 przedstawia otwarty katalog zadań własnych gminy. Wśród nich są między innymi sprawy: ładu przestrzennego, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zieleni gminnej i zadrzewienia. Przepisy dość ogólnikowo przedstawiają zadania gminy w zakresie ochrony środowiska. Z tego też względu wszystkie zadania, które gminy muszą wykonywać, są uszczegółowione w wielu odrębnych, obowiązujących w kraju aktach prawnych z zakresu ochrony środowiska, dostosowanych do przepisów prawnych Unii Europejskiej. Przepisy te są bardzo restrykcyjne i zobowiązują Polskę do działań, mających na celu m.in. zmniejszenie zanieczyszczenia wód ściekami komunalnymi, ograniczenie zanieczyszczenia pyłami i gazami powietrza atmosferycznego, uporządkowania gospodarki odpadami komunalnymi, zmniejszenia uciążliwości hałasem itp., w wynegocjowanych terminach. Bardzo istotną kwestią jest zatem to, aby w możliwie krótkim czasie doprowadzić stan środowiska w naszym kraju do poziomu istniejącego w innych krajach wspólnoty europejskiej. Nie jest to zadanie łatwe, głównie ze względu na fakt, iż zaniedbania i potrzeby w tej dziedzinie są duże, a działania naprawcze natrafiały w przeszłości i teraz też napotykają na duże utrudnienia, spowodowane głównie niedostatkiem środków finansowych i niską świadomością ekologiczną społeczeństwa. Niska ekologiczna świadomość, to nie tylko nieuzasadniony sprzeciw na finansowanie określonych działań, ale – co gorsza – społeczna obojętność zarówno na działalność szkodzącą środowisku, jak i na propozycje poprawy stanu środowiska [3, 4, 5]. Wejście Polski do Unii Europejskiej stworzyło możliwości pozyskania pieniędzy na przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska. Chodzi o środki finansowe z funduszy europejskich, do których nasz kraj uzyskał dostęp, jako pełnoprawny członek Wspólnoty Europejskiej. Zagospodarowanie tych pieniędzy może nie tylko polepszyć stan środowiska w regionie, zwiększyć atrakcyjność gminy, ale w dużym stopniu przyczynić się do wzrostu poziomu życia jej mieszkańców. Dostęp do funduszy Unii Europejskiej, zarezerwowanych na lokalne i regionalne przedsięwzięcia proekologiczne, wymaga jednak przygotowania odpowiedniej dokumentacji i zachowania narzuconych, bardzo szczegółowych procedur postępowania. Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 127 Wnioski gmin o dofinansowanie inwestycji proekologicznych, np. budowy oczyszczalni ścieków, budowy i rozbudowy sieci kanalizacyjnych itp., przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane z unijnych funduszy pomocowych muszą wynikać z polityki ekologicznej państwa, przyjętej strategii rozwoju województwa oraz być zgodne z programami ochrony środowiska gminy, spójnych z programami powiatowym i wojewódzkim. Celem nadrzędnym jest bowiem konieczność uzyskania w gminie (wymaganego prawem) poziomu usług komunalnych oraz stanu środowiska – zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Ważną informacją jest również to, że warunkiem pozyskania środków pomocowych Unii Europejskiej na realizację określonego zadania jest wkład własny gminy w wysokości 15 do 25% wartości dofinansowania. Pozostały udział dofinansowania pokrywają europejskie fundusze pomocowe. W przypadku dużych inwestycji wysokość wkładu własnego, szczególnie w przypadku gmin niedużych, takich jak Sośnicowice, przekracza jej możliwości finansowe. W tym przypadku, w ramach uzupełnienia wkładu własnego można się ubiegać o środki finansowe z krajowych funduszy ochrony środowiska, np. WFOŚiGW i NFOŚiGW, głównie w postaci pożyczek preferencyjnych, jednak środki te nie mogą być przeznaczone na koszty eksploatacji. 2. Zadania samorządu w zakresie ochrony wód powierzchniowych W wyniku działalności bytowej i gospodarczej człowieka, działalności przemysłowej i turystycznej, znacznemu zanieczyszczeniu ulegają wody powierzchniowe. Stopień zanieczyszczenia tych wód zależy od sposobu zagospodarowania zlewni, czyli terenu, z którego wody spływają do określonego zbiornika wodnego. Zbiorniki usytuowane w obrębie aglomeracji miejskich, miejsko-wiejskich narażone są na duże ładunki zanieczyszczeń, pochodzących głównie ze ścieków komunalnych [1, 5]. Ścieki komunalne są źródłem wielu substancji chemicznych, także biogennych – azotu i fosforu, które w zbiornikach wodnych nadmiernie je zanieczyszczają, czego następstwem jest przyspieszony proces eutrofizacji. Aby zapobiec temu procesowi, niezbędne jest wprowadzenie działań ochronnych. Zgodnie z art. 38 Ustawy z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, celem ochrony wód jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych, tak aby dla jednolitych części wód powierzchniowych, 128 C. Jakubek, P. Cieślok niewydzielonych jako sztuczne lub silnie zmienione, uniknąć niekorzystnych zmian w ich stanach ekologicznym i chemicznym oraz osiągnąć lub zachować dobre stany ekologiczny i chemiczny. Ważnym aspektem w ochronie wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami jest uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni. Dotyczy to wszystkich rodzajów zlewni, a szczególnie miejskiej oraz miejsko-wiejskiej. W myśl art. 42, ust. 1 cytowanej ustawy, wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi są obowiązani zapewnić ochronę wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń, służących tej ochronie, a tam, gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie ścieków. Ustawodawca w tej kwestii nałożył na organy samorządowe, w tym także gminy, obowiązek wyposażenia aglomeracji (o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000) w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK - art. 43 tejże ustawy). Zadania te są realizowane przez budowanie oczyszczalni ścieków i wprowadzanie zabiegów rekultywacyjnych, mających na celu przywrócenie rzek do stanu przydatności, przynajmniej do celów turystyczno-rekreacyjnych i przemysłowych [5]. Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, pochodzących z obszaru kraju, w celu ochrony wód powierzchniowych, w tym wód morskich przed eutrofizacją oraz zakończyć program budowy, rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o RLM od 2 000 do 15 000 [5]. Drugim, bardzo istotnym aspektem, ściśle powiązanym z kwestią ochrony wód jest racjonalna gospodarka odpadami. W tym wypadku na organach samorządowych również spoczywają liczne obowiązki, które z uwagi na ograniczenia edycyjne niniejszego artykułu będą omówione w ograniczonym zakresie. Najistotniejszą kwestią, z punktu widzenia niniejszych rozważań, jest kwestia składowisk odpadów. Ze względu na duże zagrożenie środowiska, wynikające z funkcjonowania tych składowisk, ustawodawca w drodze rozporządzenia określił także uwarunkowania lokalizacyjne i wymagania techniczne, dotyczące warunków składowania. Składowisko powinno być tak zaprojektowane i zlokalizowane, aby spełniało konieczne warunki zapobiegania zanieczyszczaniu gleb, wód podziemnych i powierzchniowych oraz zapewniało skuteczne gromadzenie odcieków. Istotnym elementem składowiska jest układ bariery geologicznej i wykładziny dennej w fazie czynnej eksploatacji składowiska, a po jego zamknięciu układ bariery geologicznej Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 129 i okładziny powierzchniowej. Jeżeli naturalna bariera geologiczna nie jest wystarczająco szczelna i nie zapewnia dostatecznej izolacji, wówczas należy stosować sztuczną barierę. Obowiązkowe jest wyposażanie składowiska odpadów w system drenażu wód odciekowych, także system zapewniający gromadzenie i oczyszczanie wód odciekowych, w stopniu umożliwiającym przyjęcie do oczyszczalni ścieków. Wyżej wspomniany stan prawny dotyczy składowisk powstających obecnie i skutecznie jest egzekwowany, jednak występuje istotny problem w postaci starych składowisk zaprojektowanych i wybudowanych bez wyżej wymienionych wymagań [5, 11, 12]. 3. Charakterystyka obszaru oraz identyfikacja źródeł zanieczyszczeń Gmina miejsko-wiejska Sośnicowice zlokalizowana jest w województwie śląskim, powiecie gliwickim. Zajmuje obszar 11 624 ha i zamieszkuje ją 8 258 mieszkańców. Malownicze tereny gminy położone są na pograniczu Niziny i Wyżyny Śląskiej, na obszarze wielkiego kompleksu leśnego, między Opolszczyzną a Górnym Śląskiem. Część Gminy stanowi Park Krajobrazowy Cystersów, który wraz z otuliną jest obszarem o najwyższych wartościach przyrodniczych i kulturowych, objętych obroną prawną [1]. W budowie geologicznej obszaru Gminy Sośnicowice występują utwory czwartorzędu i trzeciorzędu. W obrębie piaszczystych osadów tych utworów występują użytkowe poziomy wodonośne [2, 4]. Niemal cały obszar gminy Sośnicowice znajduje się w obrębie zlewni rzeki Bierawki, która przepływa głównie przez obszary leśne, przyjmując wody potoków płynących przez tereny rolnicze i niewielkie skupiska ludności (rys.1). Z terenu gminy Sośnicowice wpływają do Bierawki trzy, prawostronne dopływy, tj. Potok Sośnicowicki, Potok Sierakowicki oraz częściowo Goszycki. Jakość wód w potokach jest stosunkowo dobra, stężenia chlorków i siarczanów występują na poziomie I klasy czystości. Jedynie punktowo stwierdzono podwyższoną zawartość substancji biogennych, których źródłem mogły być zanieczyszczenia obszarowe, związane z rolniczym sposobem zagospodarowania omawianego obszaru [2]. 130 C. Jakubek, P. Cieślok Rys. 1. Lokalizacja gminy Sośnicowice na tle zlewni rzeki Bierawki [2] Fig. 1. Localization of Sośnicowice community Z punktu widzenia środowiskowego atutem jest brak na terenie gminy Sośnicowice uciążliwych zakładów przemysłowych. Jedynie w miejscowości Sierakowice swoją siedzibę ma Fabryka Ceramiki Budowlanej W. JOPEK, która wprowadza ścieki do Potoku Sierakowickiego, jednak po uprzednim ich oczyszczeniu w przyzakładowej oczyszczalni. Można przyjąć, iż zasadniczym źródłem zanieczyszczeń wód w skali całej gminy są ścieki komunalne. Na większości obszaru dominuje indywidualna, rozproszona zabudowa mieszkaniowa. Najczęstszym sposobem odprowadzenia ścieków z tej zabudowy jest ich gromadzenie w teoretycznie bezodpływowych, przydomowych zbiornikach. Jednak w praktyce następuje zazwyczaj przelew ścieków do lokalnych cieków lub infiltracja do gruntu. W konsekwencji następuje zanieczyszczenie gruntów, wód podziemnych i lokalnych cieków wodnych. Ostatecznie wody zanieczyszczone ściekami bytowymi trafiają do cieków powierzchniowych oraz rzeki Bierawki [2, 4]. Na pograniczu miejscowości Smolnica i Trachy Bierawka przepływa w pobliżu dużego składowiska odpadów „Smolnica”, wywierającego negatywny wpływ na jakość wód Bierawki oraz wód podziemnych w jego otoczeniu (rys. 1, 2). Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 131 Rys. 2. Szkic budowy geologicznej składowiska Smolnica [4] Fig. 2. Sketch of Smolnica mine waste dump geology [4] Od strony północnej składowisko graniczy z terenami leśnymi, od strony wschodniej z gruntami rolnymi wsi Leboszowice, a od zachodniej z rzeką Bierawką. Składowisko to zostało utworzone w wyrobisku popiaskowym bez warstw izolacyjnych, a jego powierzchnia wynosi 154 ha. Obecnie składowisko Smolnica zostało zamknięte jako obiekt do składowania w 2001 roku i są na nim prowadzone prace kształtujące jego docelową bryłę oraz prace rekultywacyjne. Rys. 3. Składowisko odpadów pogórniczych „Smolnica” Fig. 3. „Smolnica” mine waste dump Składowane odpady górnicze powodują zmiany spływu powierzchniowego oraz zmiany warunków zasilania wód podziemnych. Stanowią również źródło zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w sąsiedztwie zwałowiska [2, 3, 4]. Na podstawie długookresowych badań składowiska stwierdzono, że wody wokół niego zawierały ponadnormatywne ilości składników rozpuszczalnych, siarczków, chlorków 132 C. Jakubek, P. Cieślok i metali ciężkich, wymywanych w procesie infiltracji wody przez odpady węglowe [3]. Nadmienić także należy, iż w części wschodniej, na obszarze przyległym do składowiska zlokalizowane jest nieczynne składowisko odpadów komunalnych, wykonane w ramach tzw. skojarzonej gospodarki odpadami, a w części północno-zachodniej składowisko odpadów niebezpiecznych (pogalwanicznych). Przeprowadzone liczne badania wykazały, iż są one stosunkowo szczelne i wykazują znikome, negatywne oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne [4]. Głównym źródłem ładunku zanieczyszczeń jest zatem składowisko odpadów powęglowych, które należy do Kompanii Węglowej (KWK Knurów – Szczygłowice), a administrowane jest przez Kopalnię Piasku Kotlarnia. Rys. 4. Mapa hydroizohips oraz lokalizacja piezometrów w obrębie składowiska [4] Fig. 4. Map of isohypses and piezometer location within the precincts of mine waste dump [4] Z uwagi na tak negatywne oddziaływanie składowiska od 1998 r. prowadzony jest monitoring jakości wód zarówno podziemnych, jak i powierzchniowych w zasięgu jego oddziaływania. W odniesieniu do wód powierzchniowych i odciekowych monitoring prowadzony jest w następujących punktach: Wody powierzchniowe CP1 – rzeka Bierawka – most w Leboszowicach charakteryzujący jakość wód w rzece od strony dopływu (tło zanieczyszczeń); Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 133 CP4 – rzeka Bierawka – most w Trachach, charakteryzujący wpływ zanieczyszczeń ze wszystkich monitorowanych źródeł; Wody odciekowe CP15 – spływ wód z wierzchowiny i spod składowiska, odprowadzanych do Bierawki rowem opaskowym S; CP14 – rów opaskowy W, ujmujący spływ wód powierzchniowych z terenu w zasięgi oddziaływania składowiska odpadów pogalwanicznych i zachodniej części składowiska odpadów powęglowych [3]. Analizując wyniki badań monitoringowych wód powierzchniowych w przedziale czasowym 2004 – 2009 (zawartych na rys. 4) można stwierdzić, iż jakość wód w profilu CP1, powyżej składowiska (most w Leboszowicach) kształtuje się pod wpływem zrzutów kopalnianych, słonych wód dołowych i ścieków bytowo-gospodarczych. Cechuje się odczynem obojętnym i wykazuje przekroczenia wartości dopuszczalnych dla wód klasy II dla chlorków, siarczanów, przewodności elektrycznej właściwej oraz w większości Mg. Przekroczenie dopuszczalnej zawartości Ca zaobserwowano jedynie w latach 2004 – 2005 [3, 6, 7, 8, 9, 10, 13]. Natomiast w profilu CP4 (most w Trachach) poziom stężeń chlorków, siarczanów, a także przewodność elektryczna właściwa nadal są wielokrotnie wyższe od wartości granicznych dla wód powierzchniowych klasy II. Niewątpliwie jest to spowodowane ujemnym oddziaływaniem odprowadzenia wód odciekowych ze składowiska. Należy jednak zaznaczyć, iż wpływ odprowadzenia tych ładunków zanieczyszczeń na wielkość ładunków w rzece Bierawce jest niewielki, ze względu na jej już istniejący, bardzo wysoki poziom zanieczyszczeń, a także zbyt mały udział rozpatrywanej zlewni cząstkowej w wielkości całkowitego przepływu rzeki w tym profilu, jak również stosunek wód czystych o właściwościach rozcieńczających do zanieczyszczonych, w całkowitym spływie ze zlewni cząstkowej [3, 6, 7, 8, 9, 10, 13]. Rys. 5. Wyniki badań wód rzeki Bierawki w punktach monitoringowych w przedziale czasowym 2004 – 2009 Fig. 5. Results of water Bierawka River laboratory tests in monitoring points in time interval 2004 – 2009 134 C. Jakubek, P. Cieślok Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 135 4. Działania samorządu gminy Sośnicowice w zakresie ochrony wód Gmina Sośnicowice podejmuje wiele działań, mających na celu czynną, jak również i bierną ochronę wód powierzchniowych. Mimo dość ograniczonego budżetu inwestycyjnego stara się realizować wiele inwestycji, mających na celu ograniczenie źródeł zanieczyszczeń wód, głównie ścieków bytowo-gospodarczych, przy współudziale środków pomocowych. W związku z powyższym, w gminie został opracowany plan działań inwestycyjnych, dotyczący kompleksowego uporządkowania gospodarki ściekowej w gminie, w którym jako priorytetowe uznano przedsięwzięcia, dotyczące uregulowania gospodarki ściekowej miejscowości leżących w zlewni rzeki Bierawki. Pierwszym etapem tych działań było skanalizowanie w 2001 roku zwartej zabudowy miasta Sośnicowice oraz osiedla Jagielońska. Ścieki oczyszczane są w mechanicznobiologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowości 203 m3/d, zlokalizowanej w Sośnicowicach, a odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest potok Sośnicowicki. W latach 2005-2007 skanalizowano miejscowość Smolnica oraz rozbudowano istniejącą oczyszczalnię ścieków – pierwotnie obsługującą jedynie dzielnicę Gliwic – Wilcze Gardło, przez dobudowanie drugiego bloku technologicznego. Rozbudowa oczyszczalni do przepustowości 375 m3/d, umożliwiła przyjęcie ścieków z miejscowości Smolnica oraz ograniczenie zrzutu ścieków sanitarnych w ilości 34 595 m3/rok, przedostających się do wód i gleb, a także zatrzymanie w oczyszczalni następujących ładunków zanieczyszczeń: BZT5 21,46 t/rok, ChZT - 35,77 t/rok, zawiesina ogólna - 23,25 t/rok, azot ogólny - 3,5 t/rok, fosfor ogólny 0,84 t/rok Należy tutaj nadmienić, że obydwie inwestycje były realizowane przy wsparciu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej – Phare (Sośnicowice) (EFRR – ZPORR Smolnica). Najważniejszym etapem planu skanalizowania Sośnicowic będzie realizacja inwestycji pod nazwą: Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracji Sierakowice poprzez budowę kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Zadanie to współfinansowane również będzie przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego woj. Śląskiego na lata 2007-2013. Jest to jak do tej pory największa inwestycja w gminie Sośnicowice, jej budżet wynosi blisko 30 mln zł, a jej realizacja przewidziana jest na lata 2010 – 2012. Realizacja przedsięwzięcia umożliwi kompleksowe uregulowanie gospodarki ściekowej w utworzonej oraz wpisanej do KPOŚK aglomeracji Sierakowice (3000 RLM), obejmującej 136 C. Jakubek, P. Cieślok miejscowości Sierakowice i Rachowice przez budowę kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków o przepustowości 340 m3/dobę. Umożliwi to ograniczenie zrzutu ścieków sanitarnych w ilości ok. 74 tys. m3/rok, przedostających się do wód i gruntu, a także zatrzymanie na oczyszczalni następujących ładunków zanieczyszczeń: BZT5 - 97,3 t/rok, ChZT - 162,1 t/rok, zawiesina ogólna - 97,3 t/rok, azot ogólny - 7,9 t/rok, fosfor ogólny 1,8 t/rok. Celem długofalowym niniejszej inwestycji jest poprawa stanu środowiska naturalnego, poprawa warunków życia mieszkańców oraz stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju lokalnych przedsiębiorstw, działających zgodnie z zasadami poszanowania środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W najbliższej przyszłości planowane jest skanalizowanie miejscowości Tworóg Mały oraz włączenie jego sieci kanalizacyjnej do aglomeracji Sierakowice. Gmina jest przygotowana do tej inwestycji dzięki opracowanej dokumentacji projektowej oraz prawomocnemu pozwoleniu na budowę wraz z wszelkimi wymaganymi uzgodnieniami i pozwoleniami. W dalszej perspektywie czasowej nastąpi uporządkowanie gospodarki ściekowej w miejscowości Trachy. W rejonach, których wybudowanie sieci kanalizacyjnych nie jest możliwe z technicznego punktu widzenia lub nieuzasadnione ekonomicznie gmina podejmować będzie działania ułatwiające mieszkańcom tworzenie warunków do budowy oczyszczalni przydomowych i przyzagrodowych. Mimo licznych przedsięwzięć, mających na celu likwidacje źródeł zanieczyszczeń z terenu gminy Sośnicowice oraz sporych, przeznaczanych na ten cel nakładów nie wszystkie ogniska zanieczyszczeń wód mogą być objęte doraźnymi działaniami ze strony samorządu. Dotyczy to przede wszystkim omawianego wcześniej problemu składowiska odpadów węglowych „Smolnica” w Trachach. Aktualny stan prawny składowiska daje gminie jedynie możliwość opiniowania przedsięwzięć, podejmowanych przez administratora składowiska – KP Kotlarnia, związanych z kształtowaniem jego powierzchni dla celów rekultywacyjnych, nie daje jednak możliwości czynnego wpływu, np. blokowania przedsięwzięć bezsprzecznie pogarszających obecny stan środowiska. Opinia gminy nie jest wiążąca dla organu decyzyjnego (tj. starosty gliwickiego, działającego w imieniu Skarbu Państwa), co stanowi swego rodzaju paradoks, gdyż to właśnie gmina ponosi negatywne skutki zarówno społeczne, jak i przede wszystkim ekologiczne, a także finansowe jego oddziaływania. Zagadnienie ochrony wód w aspekcie ustawowych... 137 W związku z nie do końca zbieżnym celem interesów administratora składowiska oraz samorządu gminy Sośnicowice, należy spodziewać się utrzymania, a nawet wzrostu obecnego, ujemnego oddziaływania składowiska na środowisko. W najbliższym czasie, w związku z realizowanymi działaniami pozostałych samorządów wschodniej części zlewni rzeki Bierawki oraz zakładów górniczych w zakresie ochrony wód, wynikających z konieczności poprawy ich jakości do 2015 r., spodziewać się należy obniżenia poziomu zanieczyszczeń rzeki Bierawki, co przy stałym dopływie ładunków zanieczyszczeń z terenu składowiska stanowić będzie zasadniczy problem i w konsekwencji główne ognisko jej zanieczyszczenia. 5. Podsumowanie Nasze państwo ciągle jest na etapie dostosowywania prawa krajowego do przepisów unijnych, choć na szczęście tych obszarów pozostało już niewiele. Duża część ustaw oraz innych aktów normatywnych wymaga doprecyzowania i ujednolicenia, tak by w przyszłości organy władzy publicznej nie miały problemów z ich interpretacją oraz egzekwowaniem. Atrakcyjność gminy w ogromnym stopniu zależy od stanu zasobów środowiska naturalnego. Ochrona zasobów środowiska polega na interdyscyplinarnym działaniu, bliskiemu każdemu człowiekowi i każdej społeczności lokalnej. Wiąże się z nią wiele problemów: dbałość o czystość powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, stanowiących źródło zaopatrzenia ludności w wodę, ochrona wielu gatunków flory i fauny, lasów, wartości krajobrazowych, edukacja proekologiczna społeczeństwa, jak również zdobywanie funduszy na realizację inwestycji w zakresie ochrony środowiska. W gminie Sośnicowice owa dbałość ma wymiar nie tylko teoretyczny, ale przede wszystkim wymierny. Ochrona wód przez uporządkowanie gospodarki ściekowej to cel do którego Sośnicowice sukcesywnie dążą na miarę możliwości finansowych. Pozostaje jednak sfera, której rozwiązanie wymaga współdziałania podmiotów reprezentujących odmienne interesy, a to, w zderzeniu z niedoskonałym polskim prawodawstwem, niejednokrotnie rodzi problemy w osiągnięciu kompromisu. Głównym celem działań samorządu gminy Sośnicowice było, jest i będzie podążanie w myśl polityki zrównoważonego rozwoju, która gwarantuje, obok rozwoju regionu pod kątem gospodarczym, życie w przyjaznym i czystym środowisku naturalnym. 138 C. Jakubek, P. Cieślok BIBLIOGRAFIA 1. Baczyńska E., Bober K., Dutkiewicz M., Dutkiewicz P., Forajter E., Karwosiecka D., Kosiński J., Polus A., Robak M., Szolc B.: Rewitalizacja wód rzeki Bierawki – program gospodarki ściekowej dla gmin w zlewni rzeki. ENERGOTECHNIKA – PROJEKT Biuro Projektów Energetycznych i Ochrony Środowiska Sp. z o.o., Knurów 2003. 2. Czajkowska A.: Wpływ antropopresji na jakość i stosunki wodne w zlewni rzeki Bierawki. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, s. Monografie, z. 160, Gliwice 2008. 3. Twardowska I oraz zespół: Monitoring jakości wód podziemnych i powierzchniowych w zasięgu oddziaływania składowiska Smolnica, IPIŚ PAN, 2004. 4. Realizatorzy projektu MAGIC finansowanego z programu INTERREG IIIB CADSES (red. Gzyl J., Gzyl G.): Ochrona wód podziemnych na terenach zanieczyszczonych przez przemysł, 2008, s. 36. 5. Stochlak J.: Zadania administracji samorządowej i rządowej w zakresie ochrony środowiska, Municypium S.A., Warszawa 2000, s. 79. 6. Wyniki badań monitoringowych składowiska SMOLNICA w Trachach – 2005. Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., Kotlarnia 2006. 7. Wyniki badań monitoringowych składowiska SMOLNICA w Trachach – 2006. Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., Kotlarnia 2007. 8. Wyniki badań monitoringowych składowiska SMOLNICA w Trachach – 2007. Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., Kotlarnia 2008. 9. Wyniki badań monitoringowych składowiska SMOLNICA w Trachach – 2008. Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., Kotlarnia 2009. 10. Wyniki badań monitoringowych składowiska SMOLNICA w Trachach – 2009. Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., Kotlarnia 2010. 11. Bujniewicz F.: Projekt budowlany Pt.: Kształtowanie powierzchni terenu i rekultywacja części zwałowiska Smolnica po eksploatacji Zakładu Odzysku Węgla w Trachach. 2001 12. Projekt rekultywacji leśnej terenu po Zakładzie Odzysku Węgla na zwałowisku „Smolnica”, Kotlarnia 2004. 13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, DzU z 2008 r., nr 162, poz. 1008. Recenzent: Dr. hab. inż. Marek Pozzi, prof. nzw. w Pol. Śl.
