problemy państw upadłych - Alma Mater
advertisement
PROBLEMY PAŃSTW UPADŁYCH Z A. Wojnar A. Wojnar definiowanie zjawiska państw upadłych bądź będących w sta- roku i Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa z grudnia 2003 nie kryzysu państwowości, a także określenie ich wpływu na roku. środowisko międzynarodowe zarówno w wymiarze regionalnym, Cechująca państwa upadłe słabość struktur państwowych oraz jak i globalnym to główny cel konferencji naukowej Państwa brak kontroli nad rozwojem wydarzeń na własnym terytorium upadłe jako destabilizujący czynnik stosunków międzynarodowych powoduje, że stają się źródłem wielu zagrożeń. Waszyngtońska w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji, która odbywała się w dniach organizacja Fundusz Pokoju (Fund for Peace) i magazyn „Fo14–15 maja br. w Collegium Novum UJ. Przedsięwzięcie zostało reign Policy” od 2005 roku sporządzają tak zwany indeks państw zorganizowane przez Katedrę upadłych (Failed States Index), Historii Dyplomacji i Polityki czyli ranking państw będących Międzynarodowej oraz Instytut w stanie poważnego kryzysu. Nauk Politycznych i StosunKlasyfikacja opiera się na dwuków Międzynarodowych UJ. nastu wskaźnikach niestabilnoUczestników powitał i obradom ści (Indicators of instability) przewodniczył prorektor UJ obejmujących kwestie społeczprof. Andrzej Mania. Gośćmi ne, gospodarcze i politycznospecjalnymi konferencji byli -militarne. Według tego rankinwybitni naukowcy z London gu na całym świecie jest prawie School of Economics and Poli60 państw upadłych, z czego tical Science zajmujący się po80 procent to państwa leżące wyższym zagadnieniem, będący w Afryce. Żyje w nich w sumie autorytetami naukowymi w skali blisko dwa miliardy ludzi! Na międzynarodowej – między indefinicję państwa upadłego skłaKonferencję otworzył prorektor UJ prof. Andrzej Mania nymi prof. James Putzel, dyrekda się wiele czynników. Charak(pierwszy z prawej) tor jednej z najbardziej prestiżoterystyczne jest występowanie wych instytucji naukowych badających i monitorujących państwa w nich wewnętrznych konfliktów zbrojnych spowodowanych znajdujące się w stanie kryzysu – Crisis States Research Centre, trwającym latami rozpadem struktur społecznych i politycznych. oraz dr Gabi Hesselbein, specjalistka od kryzysu państwowości Tak było na przykład w Somalii i w Demokratycznej Republice w Afryce. W dwudniowych obradach uczestniczyli naukowcy Konga, gdzie po latach nieudolnych rządów wybuchły krwawe z 16 polskich ośrodków uniwersyteckich, a także przedstawiciele walki o władzę. W państwach upadłych władze nie są w stanie Akademii Obrony Narodowej w Warszawie i Akademii Mary- kontrolować podległego im terytorium, w wyniku czego następuje narki Wojennej w Gdyni. Jak kryminalizacja i delegitymizacja zaznaczył główny organizator państwa. Obywatele są pozbaspotkania dr hab. Robert Kłosowieni opieki socjalnej nawet na wicz, była to pierwsza w Polsce najniższym poziomie, często konferencja zajmująca się tym cierpią skrajne ubóstwo i głód. obszarem badawczym. Kraj nękają śmiertelne choroby Niewątpliwie jednym z naji epidemie (żółta febra, cholera, większych zagrożeń dla stabilimalaria, AIDS). W Lesotho zacji we współczesnym świecie na przykład co trzeci z dwóch są państwa upadłe, które istnieją milionów mieszkańców jest notylko na mapach, natomiast posicielem wirusa HIV. Państwowe litycznie, gospodarczo i społeczinstytucje są skorumpowane nie praktycznie nie funkcjonują. i nieskuteczne. Zanika służba Choć problem państw upadłych publiczna, ściąganie podatków jest obecny w literaturze nastaje się coraz trudniejsze, rozObrady odbywały się w sali nr 30 Collegium Novum ukowej od 1993 roku, kiedy to rasta się czarny rynek. Jednak Steven R. Ratner i Gerald B. najbardziej jaskrawą oznaką Helman na łamach „Foreign Policy” opublikowali słynny już upadku państwa jest utrata przez nie monopolu na stosowanie dziś artykuł Anarchy Rules: Saving Failed States, to faktyczny siły. Zwykle w państwach upadłych następuje prywatyzacja rozgłos pojęcie „państwa upadłe” zdobyło po terrorystycznych władzy, co oznacza, że państwowy monopol przymusu jest atakach z 11 września 2001 roku na World Trade Center w No- w sposób niekontrolowany przejmowany przez lokalnych przywym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie. Wtedy po raz pierw- wódców, grupy klanowe czy etniczne. Niewydolność władz daje szy w przemówieniu politycznym pojęcia tego użył ówczesny podmiotom pozapaństwowym ogromne możliwości działania, prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush. Potem gdyż w warunkach chaosu mogą one rozwijać działalność przetermin ten został zastosowany w dokumentach rządowych – stępczą i eksploatować zasoby naturalne kraju. Nierzadko więc Narodowej Strategii Bezpieczeństwa USA z września 2002 decydujący wpływ na życie polityczne, ekonomiczne i społeczne 104 ALMA MATER nr 126–127 A. Wojnar w państwach upadłych zdobywają organizacje przestępcze, tery- walk pomiędzy rywalizującymi o wpływy klanami oraz partyzantką torium takich państw bowiem jest dla nich bardzo atrakcyjnym Unii Trybunałów Islamskich. U wybrzeży Somalii rozwinęło się obszarem działania. też piractwo, przejawiające się atakami na statki handlowe oraz Państwa upadłe często nie tylko same borykają się z plagą porwaniami załóg. W Polsce głośnym echem odbiło się porwanie wojny wewnętrznej, lecz także destabilizują region. Za przykład dowodzonego przez polskiego kapitana tankowca „Sirius Star”, może posłużyć Liberia, w której w 1989 roku wybuchła wojna transportującego ropę o wartości 200 milionów dolarów. domowa, by dwa lata później rozprzestrzenić się na sąsiednie Wśród konfliktów etnicznych i rasowych na terenie AfrySierra Leone, a w dalszych latach ki można wymienić konflikt na Gwineę i Wybrzeże Kości w zachodniej prowincji Sudanu – Słoniowej. Obecnie wojna domoDarfurze (Sudan znajduje się wa w Somalii generuje konflikt na drugim miejscu w rankingu w regionie „rogu Afryki”, a konpaństw upadłych). W ciągu 50 lat flikt w Afganistanie z dnia na zginęły tam dwa miliony osób, dzień coraz bardziej destabilizuje a ponad cztery miliony zostały sytuację wewnętrzną w sąsiednim zmuszone do opuszczenia kraju. Pakistanie. Trzeba w tym miejscu wyraźnie Szczególnie trudna sytuacja podkreślić, że ta ogromna liczba panuje właśnie w Afryce, gdzie uchodźców pojawiająca się podjedynie kilka państw funkcjonuje czas konfliktów w państwach dobrze i nie boryka się z większyafrykańskich jest dużym problemi problemami wewnętrznymi mem, ponieważ stają się oni dla – jest to na przykład Republika innych państw (nawet europejJeden z gości specjalnych konferencji prof. James Putzel, Południowej Afryki, gdzie wdroskich) poważnym obciążeniem dyrektor Crisis States Research Centre żone zostały zachodnie rozwiąsocjalnym. Charakterystyczne zania gospodarcze i polityczne, pokazując, że demokracja może więc jest to, że konflikt w jednym z państw upadłych powoduje być uniwersalna. Większość jednak mieszkańców Afryki nie umie destabilizację całego regionu, a wojny domowe często rozlewają wykształcić silnego nowoczesnego państwa, które mogłoby oprzeć się na kraje ościenne, ponieważ plemiona zaangażowane w konflikt się korupcji i despotycznym rządom. Skomplikowana i niezwykle zajmują często terytoria kilku krajów. Strony walczące zakładają trudna sytuacja Afryki wynika w dużej mierze z tego, że kontynent też bazy na terenie sąsiednich państw i stamtąd atakują wrogów. ten jest obciążony dziedzictwem kolonializmu, który zakłócił Można także wskazać na trudną sytuację w Nigrze, gdzie zanaturalny proces tworzenia się państwowości oraz tożsamości panowała klęska głodu na niebywałą skalę – szacuje się, że głód narodowej na tym terenie. Zazwyczaj jedyne sprawne rządy, jakie może tam zabić w ciągu roku nawet milion ludzi. Na szczególną pamiętają mieszkańcy afrykańskich państw, to rządy kolonialne. uwagę zasługuje także sytuacja w Zimbabwe, gdzie nastąpił upaSama kwestia sztucznego wytyczania granic pomiędzy posiadłoś- dek gospodarki, hiperinflacja i 80-procentowe bezrobocie. ciami przez kolonizatorów doprowadziła do tego, że utworzone Doświadczenia nabyte w ostatnich latach nie napawają optypotem na tych terenach niepodległe państwa okazały się niestabilne. mizmem. Trudno bowiem znaleźć rozwiązania, które umożliwiłyby Po drugiej wojnie światowej kolonizatorzy opuszczający tereny szybką i radykalną poprawę sytuacji politycznej i gospodarczej Afryki zostawili jej obywatelom struktury władzy bez kadry, która w państwach upadłych. Świat Zachodu przez lata żywił złudną poradziłaby sobie z tą trudną sytuacją. Efektem tego jest właśnie nadzieję, że demokratyczne wybory będą najbardziej skutecznym pojawienie się konfliktów na tle etnicznym, doprowadzających sposobem niwelowania konfliktów i dźwignią mogącą szybko do wojen domowych, zamachów stanu, ludobójstwa oraz skrajnej podnieść państwa z kryzysu. Jak wykazała praktyka, demokrabiedy. Przykładem może być tutaj ludobójstwo w Rwandzie w 1994 tyczne wybory w tych krajach często okazywały się fikcją, a ich roku, kiedy w czasie kilku miesięcy zamordowanych zostało blisko wyniki nie miały większego wpływu na stabilizację wewnętrzną w państwach upadłych, gdzie bez trwałego zapewnienia pokoju milion osób – przy biernej postawie krajów zachodnich. Pierwsze miejsce w rankingu państw upadłych zajmuje So- oraz zaspokojenia elementarnych potrzeb ludności istnieją nikłe malia, na której administracyjnym terenie znajduje się pięć quasi- szanse na odbudowę ich struktur. -państwowych tworów. Władze centralne kontrolują tylko stolicę Anna Wojnar i obszar wokół niej, natomiast ogromne rejony Somalii są miejscem ALMA MATER nr 126–127 105
