Document

Geneza i ewolucja brytyjskiego systemu politycznego
Dzisiejsze instytucje i zasady ustrojowe powstawały w Wielkiej Brytanii poprzez
adaptowanie dawnych instytucji do nowych warunków i aktualnych potrzeb. Zmiany
następowały powoli i w sposób płynny. Podstawowe zasady i instytucje ustrojowe
wykształciły się w ciągu XVII i XVIII stulecia. Podział kompetencji między królem a
parlamentem skrystalizował się w wieku XVII, natomiast w wieku XVIII doszło do
wykształcenia się rządu, oraz do uformowania podstawowych zasad parlamentarnych.
Rewolucja przemysłowa przyniosła następnie demokratyzację tak ukształtowanego
systemu.
System źródeł prawa konstytucyjnego w Wielkiej Brytanii
Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym
(konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa stanowi konstytucja w sensie
materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy. Podobne
zjawisko obserwujemy w Izraelu i Nowej Zelandii, czyli zaskakująco skutecznie
działających państwach, które mogą poszczycić się bardzo wysokim PKB na jednego
mieszkańca. Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się ze źródeł: Prawo
stanowione - należą do niego podstawowe akty państwowe przyjęte przez parlament,
Prawo Precedensowe (case law), czyli orzecznictwo sądowe. Wyroki stanowią
precedensy, które stają się częścią prawa. Najwyżej ceni się wyroki
i rozstrzygnięcia Izby Lordów, Konwenanse Konstytucyjne (convetions of the
constitution) – są to zwyczaje i praktyki, które z czasem stały się prawem przez włączenie
do ustaw. Konwenans może się przeterminować i wyjść z użycia. Taki proces to
desuetudo, Dzieła, Traktaty i Podręczniki Prawnicze to zbiór nakazów i dyrektyw, które
interpretuje się w sytuacji wykładni stosowania prawa, Prawa i traktaty Unii Europejskiej
Zasady ustrojowe brytyjskiego systemu politycznego
Konstytucja WB obejmuje również ogólniejsze zasady ustrojowe, które w krajach
konstytucji pisanych znajdują się zwykle we wstępnych partiach aktów konstytucyjnych.
Można je określić również jako swoiste założenia konstytucyjne, posiadające powiązania
z każdą, bardziej szczegółową normą ustrojową. Zasady rządów prawa – w obliczu prawa
stanowisko wszystkich podmiotów jest takie samo, Zasada podziału władzy – przyjęta
tylko w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność funkcjonowania odrębnych
organów: władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, Zasada zwierzchnictwa
parlamentu – inaczej suwerenności czy też supremacji parlamentu
Charakterystyka systemu partyjnego w Wielkiej Brytanii
Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną o ustroju parlamentarno-gabinetowym.
Uznaje się ją za ojczyznę systemu parlamentarno-gabinetowego. Opiera się na zasadzie
suwerenności Narodu wykonującego władzę ustrojodawczą, a rola monarchy
sprowadzona zostaje jedynie do funkcji reprezentacyjnych. Rząd nie jest powoływany
przez parlament, lecz przez monarchę, ale ten z kolei nie posiada żadnych instrumentów
kierowania działalnością rządu. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczna za
sprawowanie swych funkcji przed parlamentem. Wymóg równowagi władz pozwala
rządowi m.in. wnioskować do monarchy o rozwiązanie parlamentu.
System dwupartyjny - od zakończenia II wojny światowej Partia Konserwatywna
(istniejąca od połowy XVII wieku-zwolennicy króla Jakuba II Stuarta) i Partia Pracy (od
II połowy XIX wieku jako polityczna reprezentacja związków zawodowych). "Rząd Jej
Królewskiej Mości”- koalicja, obecnie Partia Pracy z Tonym Blairem jako premierem;
"Opozycja Jej Królewskiej Mości”- opozycja, obecnie Partia Konserwatywna.
Dwupartyjność pozwala utworzyć stabilny większościowy rząd.
Charakterystyka władzy ustawodawczej w Wielkiej Brytanii
Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu składającego się z Izby
Gmin i Izby Lordów. Izba Lordów — wyższa izba parlamentu, liczy ponad tysiąc
członków. Zasiadają w niej członkowie arystokracji brytyjskiej: parowie dziedziczni
(stanowią większość Izby) i mianowani dożywotnio (od 1958) oraz parowie duchowni
(biskupi Kościoła anglikańskiego) oraz parowie prawa (wybitni profesorowie prawa). Do
kompetencji Izby Lordów należą jedynie znikome uprawnienia sądowe oraz
ustawodawcze (w praktyce politycznej ustaliło się, że funkcję legislacyjną pełni izba
niższa). Izba Gmin — niższa izba parlamentu (właściwe ciało ustawodawcze) liczy 659
posłów pochodzących z wyborów bezpośrednich i powszechnych, posłowie są wybierani
w okręgach jednomandatowych, według systemu większościowego. Czynne prawo
wyborcze posiadają obywatele powyżej 18 roku życia, bierne powyżej 21 lat. Wybieralna
Izba Reprezentantów nie ma określonego czasu kadencji - wybierana jest na okres nie
dłuższy niż 5 lat. Parlament obraduje na sesjach (sesja trwa 9 miesięcy w roku).
Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce jednak wszystkie
najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin a Izba Lordów ma tylko
głos doradczy. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom
parlamentu.
Charakterystyka władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii
Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, w skład, którego wchodzi premier,
ministrowie i ministrowie niższej rangi. Podstawową częścią władzy wykonawczej jest
gabinet złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na
wniosek premiera. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach
państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą
Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment. Centralną postacią systemu
brytyjskiego jest premier. Członkowie rządu są faktycznie odpowiedzialni przed
premierem (on wnioskuje ich powołanie i odwołanie), premier jest szefem Gabinetu,
przywódcą większości w Izbie, przywódcą partii sprawującej rządy w państwie. Premier
może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten
sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla
swojej partii.
Geneza i ewolucja niemieckiego systemu politycznego
Za jedną z pierwszych dat, które dały początek obecnemu kształtowi systemu
politycznego Niemiec, uznaje się rok 1806, kiedy to na gruzach Rzeszy Niemieckiej
powstał Związek Reński. Była to dość luźna konfederacja niepodległych państw
niemieckich. Dziewięć lat później, na kongresie wiedeńskim, powołano do życia Związek
Niemiecki pod przewodnictwem Austrii. Jego egzystencja zakończyła się na skutek wojny
prusko-austriackiej, która wybuchła w 1866 roku, w której wyniku państwa
północnoniemieckie pod przewodnictwem Prus utworzyły Związek Północnoniemiecki.
W 1871 roku, na skutek działalności m.in. Bismarcka, udało się zjednoczyć wszystkie
państwa niemieckie i utworzyć Cesarstwo Niemieckie. Składało się ono z 25 państw
związkowych; cesarzem zostawał król Prus, które zresztą dominowały w Cesarstwie nad
innymi państwami niemieckimi. Monarchia upadła w 1918 roku m.in. na skutek
niepowodzeń podczas I wojny światowej. 31 lipca 1919 r. proklamowano powstanie
republiki niemieckiej. 11 sierpnia 1919 roku weszła w życie konstytucja, poparta przez
partie liberalnej lewicy i katolickiego centrum. Przeciwni byli członkowie ugrupowań
prawicowych i niezależni socjaliści.
Zasady ustrojowe niemieckiego systemu politycznego
Podstawowymi konstytucyjnymi zasadami ustrojowymi Republiki Federalnej Niemiec są:
federalizm - przeciwieństwo unitaryzmu, tj. dążenia do utworzenia hegemonialnego
państwa, i centralizmu, tj. dążności do podporządkowania jednemu ośrodkowi władzy.
Demokratyzm - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości
obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości
Zasada państwa socjalnego - państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem
państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść
szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych.
Zasada podziału władz - przyjęta tylko w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność
funkcjonowania odrębnych organów: władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
Zasada samorządności.
Charakterystyka systemu partyjnego w republice Federalnej Niemiec
System partyjny w Niemczech jest stosunkowo stabilny. Najważniejsze partie polityczne
obecnie to: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Christlich Demokratische Union
Deutschlands, CDU), Unia Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich-Sociale Union in
Bayern, CSU), Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei
Deutschlands, SPD), Wolna Partia Demokratyczna (Freie Demokratische Partei, FDP),
Die Linke (Lewica) i Sojusz 90/Zieloni (Bündnis 90/Die Grünen). Ponadto trzy mniejsze
ugrupowania: Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (Nationaldemokratische Partei
Deutschlands, NPD), Niemiecka Unia Ludowa (Deutsche Volksunion, DVU) i Niemiecka
Unia Socjalna, (Deutsche Soziale Union, DSU) mają swoje reprezentacje w landtagach.
W pierwsze lata po wojnie, w Niemczech Zachodnich panował system umiarkowanie
wielopartyjny z dwiema partiami dominującymi (CDU-CSU i SPD). Jednak w latach
1953-1957 partią dominującą stała się CDU-CSU, bez której udziału niemożliwe było
tworzenie rządu. W owym czasie najczęściej jej partnerem koalicyjnym było FDP.
Poczynając od 1961 roku, w Niemczech wykształcił się na szczeblu federalnym tzw.
system dwuipółpartyjny - u sterów władzy zmieniały się CDU-CSU i SPD, które
zawierały koalicje z FDP. System ten trwał w zasadzie do połowy lat 90. XX wieku, gdy
znaczenia nabrała inna mniejsza partia - Zieloni. Obecnie władzę sprawuje tzw. wielka
koalicja - zjednoczone siły obu wielkich partii: chadeków i socjaldemokratów.
Charakterystyka władzy ustawodawczej w Republiki Federalnej Niemiec
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje rządowi federalnemu, Bundesratowi, a w
ramach Bundestagu frakcji politycznej lub grupie przynajmniej 5 proc. składu izby.
Poszczególne ustawy uchwalane są przez Bundestag we współpracy z Bundesratem.
Konstytucja federalna wskazuje na konkretne przypadki, w których niezbędna jest zgoda
Bundesratu na przyjęcie danego aktu prawnego przez Bundestag. Obecnie jest to ok. 60
proc. wszystkich uchwalanych ustaw. W przypadku pozostałych istnieje jedynie
możliwość wniesienia sprzeciwu przez Bundesrat, który jednak może zostać odrzucony
przez Bundestag. Gdy pojawia się brak jednomyślności obu izb, możliwe jest powołanie
komisji mediacyjnej w skład, której wchodzą przedstawiciele obu izb - po 16 osób. Ciało
takie kończy swoje prace wraz z przedłożeniem propozycji osiągnięcia jednomyślności.
Nie posiada ono jednak uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji w imieniu
Bundestagu i Bundesratu. Kolejnym etapem federalnego procesu ustawodawczego jest
podpisanie uchwalonego aktu prawnego przez prezydenta Niemiec. Promulgacja nie może
się jednak odbyć bez kontrasygnaty odpowiednich członków rządu federalnego.
Końcowym aktem całości procedury jest publikacja danej ustawy w Federalnym
Dzienniku Ustaw. Ustawa zazwyczaj wchodzą w życie w 14 dni od czasu jej publikacji,
choć jej przepisy mogą stanowić inaczej
Charakterystyka władzy wykonawczej w Republice Federalnej Niemiec
Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz federalny, który kieruje rządem, ale sam jest
usytuowany ponad poszczególnymi ministrami i całym gabinetem. Wybierany przez
Bundestag, na wniosek prezydenta, bezwzględną większością głosów (większość głosów)
lub, jeśli prezydencki kandydat nie uzyska wymaganej większości, przez Bundestag. Do
kompetencji kanclerza należy: formowanie rządu (formalnie jego skład powołuje i
odwołuje prezydenta), określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki
rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom gabinetu oraz
reprezentowanie rządu na zewnątrz. Oryginalnym rozwiązaniem odpowiedzialności
parlamentarnej kanclerza jest tzw. konstruktywne wotum nieufności – parlament może je
wyrazić tylko wówczas, gdy dokona równoczesnego wyboru jego następcy bezwzględną
większością głosów.
Geneza i ewolucja amerykańskiego systemu politycznego
Stany Zjednoczone są republiką związkowa o systemie prezydenckim. Federację tworzy
50 autonomicznych stanów i Dystrykt Kolumbii, obejmujący stolicę państwa. Podstawy
ustroju określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 (weszła w życie 1789) z 10
poprawkami (Bill of Rights), uchwalonymi 1791, i 17 poprawkami przyjętymi 1795–
1992, które stanowią jej integralną część. Ustrój polityczny opiera się głównie na
zasadach federalizmu i podziału władzy. Władza została podzielona między stany
(przysługują im uprawnienia pierwotne) a federację (jej prawa zostały określone w
konstytucji) oraz pomiędzy instytucje sprawujące władzę ustawodawczą, wykonawczą i
sądowniczą (których uprawnienia i skład zostały prawnie rozdzielone).Głową państwa i
szefem rządu jest prezydent, wybierany na 4-letnią kadencję (ponownie może być
wybrany tylko raz), w wyborach powszechnych i formalnie pośrednich (w głosowaniu 2stopniowym) przez kolegium elektorów (538 elektorów), w którym każdy stan ma tylu
członków, ilu przedstawicieli w Kongresie (najmniej 3), a Dystrykt Kolumbii — 3.
Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa
wszystkie głosy elektorskie z tego stanu; jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska
bezwzględnej większości głosów elektorskich (co najmniej 270), wyboru dokonuje Izba
Reprezentantów Kongresu. Razem z prezydentem, wg tej samej procedury, jest wybierany
wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w
Senacie.
Zasady ustrojowe amerykańskiego systemu politycznego
Separacja władzy: dwuizbowy Kongres, władza ustawodawcza, prezydent, władza
wykonawcza, Sąd Najwyższy, władza sądownicza; Władza jednego ośrodka władzy
równoważona jest przez dwie pozostałe. Zasada Checks and Balances (system hamulców i
równowagi).
Zasada supremacji Konstytucji; Konstytucja wraz z innymi, w zgodzie z nią, prawami i
traktatami stoi ponad wszystkimi innymi regulacjami prawnymi;
Zasada równości ludzi – wszyscy obywatele USA są równi wobec prawa i są w ten sam
sposób przez niechronieni;
Zasada równości stanów – wszystkie stany są równe; żadne z nich nie może dostać
specjalnych praw od federacji;
Zasada wzajemnego poszanowania się stanów – każdy stan musi uznawać i respektować
prawa pozostałych stanów;
Zasada republikanizmu – władze stanowe jak i federacji muszą być republikańskie, a
ostateczna władza musi spoczywać w rękach narodu;
Zasada demokracji – naród ma prawo zmieniać władzę przez legalne środki określone w
konstytucji.
Charakterystyka systemu partyjnego w USA
System partyjny w USA wykształcił się historycznie. Na scenie politycznej rywalizują
Partia Republikańska i Partia Demokratyczna. Są one wewnętrznie zróżnicowane (w
każdej z nich istnieją frakcje, które mają odmienne poglądy i mogłyby stanowić materiał
na odrębne partie polityczne w rozumieniu europejskim). Wiodące partie amerykańskie
stanowią zawsze koalicję różnych grup interesów. Dwupartyjny system spowodował, że
partie unikają zajmowania wyraźnie ideologicznych stanowisk, starają się być na wskroś
pragmatyczne oraz elastyczne. Amerykański system wyborczy opiera się na
jednomandatowych okręgach wyborczych, w których do zwycięstwa wystarczy zwykła
większość głosów. Partia Republikańska i Partia Demokratyczna są partiami typu
wyborczego, które określa się mianem partii usługowych lub maszyn wyborczych. Ich
struktury organizacyjne partii nie są określane przez regulaminy czy statuty partii, lecz
przez ustawodawstwo stanowe. Przewodniczący pełni tylko funkcje organizacyjne, a
faktycznym przywódcą partii jest prezydent lub kandydat na prezydenta. Najwyższą
instancją partyjną jest konwencja krajowa zwoływana, co cztery lata w roku wyborów
prezydenckich. W partiach amerykańskich nie występuje pojęcia członkostwa. Za
członków partii uważa się tych, którzy głosują na wszystkich kandydatów wysuwanych
przez dana partię. Partia organizuje wyborców i zdobywa głosy wyborcze, jest nastawiona
na zdobywanie poparcia wyborczego a nie masowego członkostwa.
Charakterystyka władzy wykonawczej w USA
Centralną postacią w systemie politycznym jest prezydent, który łączy funkcje głowy
państwa i szefa rządu. Jego uprawnienia są bardzo szerokie. Jest on organem władzy
wykonawczej, szefem rządu, szefem partii, stoi na czele administracji federalnej. Jest
naczelnym dowódcą amerykańskich sił zbrojnych i posiada prawo użycia ich jak chce w
czasie pokoju czy wojny – ma prawo także dowolnego użycia broni jądrowej czy innej
broni niekonwencjonalnej, ale o wprowadzenie stanu wojny i zakończenie jej musi prosić
Kongres. Jest głównym koordynatorem polityki zagranicznej. Dysponuje też prawem
łaski. Prezydent stoi na czele aparatu państwowego. Ma prawo za zgodą Senatu
powoływać i odwoływać członków gabinetu (sekretarzy stanu), mianować urzędników
różnych szczebli, powołuje również najwyższych funkcjonariuszy federalnych, szefów
CIA i FBI, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników. Prezydent
mianuje też przedstawicieli USA poza granicami kraju. Prezydent kieruje pod adresem
Kongresu orędzia, w których zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji
ustawodawczych. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody Senatu umowy
międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego stanowiska
obu izb parlamentu. Prezydent może w drodze weta zawiesić przedstawiony przez
Kongres projekt ustawy, którego nie akceptuje.
Charakterystyka władzy ustawodawczej w USA
Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres: Izba Reprezentantów i Senat. Obie
izby różnią się zasadniczo. Każda z nich ma własny regulamin, odrębne konwenanse
konstytucyjne, różny okres kadencji, częściowo odrębne uprawnienia konstytucyjne oraz
różny elektorat. Pomimo tego, że są odrębnymi instytucjami są ściśle od siebie
współzależne. Czynne prawo wyborcze do Kongresu mają obywatele amerykańscy,
którzy ukończyli 18 rok życia.
Senat – wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu).
Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Bierne prawo
wyborcze przysługuje osobie, która ukończyła 30 lat, jest, co najmniej 9 lat obywatelem
USA i zamieszkuje w dniu wyborów w tym stanie, w którym jest wybierana. Senatorowie
wyspecjalizowani są w generalnych zagadnieniach, czyli zajmują się: ratyfikacją
zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych, zatwierdzaniem wyznaczonych
przez prezydenta wyższych urzędników państwowych, sędziów Sądu Najwyższego,
ambasadorów i członków rządu, orzekają o zasadności impeachmentu, wybierają
wiceprezydenta, gdy kandydaci nie zdobyli większości głosów elektorskich.
Izba Reprezentantów – izba niższa parlamentu, składa się z 435 członków. Wybory do
Izby Reprezentantów odbywają się, co 2 lata i dokonywane są w okręgach wyborczych,
na które podzielony jest dany stan. Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które
ukończyły 25 lat, są obywatelami amerykańskimi, co najmniej 7 lat oraz zamieszkują w
stanie, z którego kandydują. Członkowie Izby wyspecjalizowani są w wąskich
zagadnieniach. Izba zbiera się przeważnie 2 razy w roku na posiedzeniach plenarnych.
Kongres USA tworzy prawo, ma prawo przesłuchiwać członków rządu, uchwala budżet,
decyduje o wojnie i pokoju, może wprowadzać poprawki do konstytucji. Wydaje się, że
dziś w rywalizacji Kongres-prezydent ten drugi wygrywa. Kongres obraduje na sesjach, a
jego najważniejszymi funkcjami są legislacja i kontrola.