PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z INFLACJĄ
advertisement
PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z INFLACJĄ INFLACJA jest to utrzymujący się wzrost poziomu cen. Inflacja prowadzi do wzrostu płac i wartości nominalnej (pieniężnej), czyli wyrażonej w złotówkach, wszystkiego, co posiadamy. Pod wpływem inflacji znika wartość realna dochodów i wszystkiego, co posiadamy. WARTOŚĆ REALNA uwzględnia inflacyjny wzrost cen i dzięki temu umożliwia porównywanie wartości w czasie. SIŁA NABYWCZA jest to sposób mierzenia wartości pieniężnej za pomocą ilości produktów, jakie można za tę wartość pieniężną kupić. Miernikiem inflacji jest stopa inflacji. STOPA INFLACJI jest procentową zmianą poziomu cen, obliczona zgodnie z formułą: Poziom cen w roku bieżącym - Poziom cen w roku poprzednim Stopa inflacji = * 100 Poziom cen w roku poprzednim Poziom cen może również maleć. Jest to sytuacja odwrotna do inflacji, a określamy ją mianem deflacji. DEFLACJA jest to utrzymujący się spadek poziomu cen. Celem gospodarczym jest osiągnięcie stabilności cen. STABILNOŚĆ CEN, stanowiąca cel gospodarki narodowej, jest to taka sytuacja w gospodarce, w której stopa inflacji jest bliska zeru. PRZYCZYNY INFLACJI I JEJ RODZAJE Inflację wywołują dwa rodzaje zdarzeń gospodarczych: Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych, który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży. Inflację taka nazywamy inflacją kosztową. Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce. Inflację wywołaną wzrostem zagregowanego popytu w gospodarce nazywamy inflacją popytową. 1 INFLACJA KOSZTOWA Inflacja kosztowa poziom cen AS1 ASo P1 Po AD r-PNB1 r-PNBo r-PNB Rosnące koszty produkcyjne są przyczyną prowadzącą do ograniczenia zagregowanej podaży. Krzywa zagregowanej podaży przesuwa się więc w lewo, co prowadzi do ustalenia się równowagi makroekonomicznej, ale przy wyższych cenach. Co więcej, wielość zagregowanego popytu maleje powodując bezrobocie. INFLACJA KOSZTOWA pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowanych wzrostem cen, np. energii lub płac. Poziomem cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty. 2 INFLACJA POPYTOWA Inflacja popytowa poziom cen AS P1 AD1 Po ADo r-PNBo r-PNB1 r-PNB Jeśli w gospodarce rośnie zagregowany popyt, to odpowiadające mu przesunięcie na prawo krzywej zagregowanego popytu prowadzi do wyznaczenia nowej równowagi makroekonomicznej. Osiągana jest ona przy wyższym poziomie cen i przy większym realnym produkcie narodowym brutto. INFLACJA POPYTOWA pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu. Poziom cen jest takim wypadku ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców. INFLACJA KOSZTOWA I WZROST ZAGREGOWANEGO POPYTU Inflacja kosztowa prowadzi do wzrostu bezrobocia. Bezrobocie wywołane wzrostem kosztów produkcji jest problemem szczególnie trudnym do rozwiązania. Odbudowanie zagregowanej podaży może trwać bardzo długo. Jakimś sposobem jest zwiększenie zagregowanego popytu w gospodarce. 3 AS1 poziom cen ASo F1 P1 AD1 Fo Po ADo r-PNBo r-PNB1 r-PNB Zwiększenie zagregowanego popytu w gospodarce prowadzi do odtworzenia wielkości realnego produktu narodowego brutto, a więc do wzrostu zatrudnienia, czyli spadku bezrobocia. Ten pozytywny rezultat jest jednak opłacony ceną bardzo wysokiej inflacji. Teraz wzrost poziomu cen wywołują dwa czynniki. Pierwszym czynnikiem powodującym wzrost cen jest wzrost kosztów produkcyjnych, prowadzący do ograniczenia zagregowanej podaży, a ilustrowany przesunięciem krzywej zagregowanej podaży na lewo. Drugim czynnikiem podnoszącym ceny jest zwiększenie wydatków, czyli wzrost zagregowanego popytu, ilustrowanym przesunięciem krzywej zagregowanego popytu na prawo. MIERNIK INFLACJI W praktyce są wykorzystywane najczęściej trzy mierniki inflacji: Deflator produktu narodowego brutto; Indeks cen dóbr konsumpcyjnych; Indeks cen dóbr produkcyjnych. 4 Deflator produktu narodowego brutto Produkt narodowy brutto (PNB) jest to wartość wszystkich produktów końcowych wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie. Jeśli wartość ta jest obliczona z wykorzystaniem cen bieżących, to otrzymujemy nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB). Wiemy – istnienie inflacji uniemożliwia porównanie wartości w czasie i dlatego ekonomiści posługują się realnym produktem narodowym brutto (r-PNB), czyli obliczają wartość wszystkich produktów końcowych wykorzystując ceny z okresu bazowego. Mając realny i nominalny produkt narodowy brutto możemy obliczyć więc deflektor produktu narodowego brutto (deflektor PNB). Deflator PNB = n PNB * 100 r PNB Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI) Służy on do badania wpływu inflacji na gospodarstwa domowe, czyli konsumentów, gdyż mierzy przeciętny poziom cen typowego koszyka dóbr i usług konsumowanego przez typową rodzinę. Obliczanie indeksu cen dla konsumentów Produkty z typowego koszyka Pomarańcze Fryzowanie Przejażdżki Wydatki całkowite CPI Okres bazowy Ilość Cena Wydatki 5 0,8 4 zł 6 11,0 66 zł 200 0,7 140 zł 210 zł 210,0 *100 100 210,0 Okres bieżący Ilość Cena Wydatki 5 1,2 6 zł 6 12,5 75 zł 200 0,75 150 zł 231 zł 231,0 *100 110 210,0 WIELKOŚCI REALNE I NOMINALNE: Wielkości nominalne, inaczej mówiąc pieniężne, które wyrażają wartość wykorzystując ceny bieżące Wielkości realne, które uwzględniając istnienie inflacji umożliwiają porównanie wartości w czasie. Aby przeliczyć wielkości nominalne na wielkości realne, ekonomiści posługują się indeksami. 5 Wartość w zł roku poprzedniego Wartość w zł roku bieżacego CPI roku poprzedniego CPI roku bieżącego KONSEKWENCJE INFLACJI: Inflacja ogranicza dochody stałe. Próba rozwiania tego problemu jest indeksacja. INDEKSACJA polega na powiązaniu wysokości emerytur, rent czy w ogóle płac z indeksem cenowym będącym miernikiem inflacji. Inflacja wpływa na sytuację pożyczkobiorców i pożyczkodawców. Inflacja zniechęca do oszczędzania. OCZEKIWANIA INFLACYJNE Jeżeli pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy uwzględniają inflację przy zawieranych transakcjach i ich oczekiwanie się sprawdzą, to żadna ze stron nie podniesie strat. Jeśli natomiast rzeczywista inflacja będzie większa od przewidywanej, to – tak jak przy zaskoczeniu inflacją – zyskają pożyczkobiorcy, a stracą pożyczkodawcy. W przeciwnej sytuacji, jeżeli inflacja okaże się niższa od oczekiwanej, stracą pożyczkobiorcy, a zarobią pożyczkodawcy. Spodziewając się wzrostu inflacji ludzie uciekają od oszczędzania, co odbija się na wielkości realizowanych inwestycji. Ponadto związki zawodowe, walczące o stopę życiową swoich członków, przewidując utrzymywanie się inflacji dążą do podwyżek płac, co powoduje nakręcanie się tak zwanej spirali inflacyjnej. PRZEBIEG CYKLU KONIUNKTURALNEGO Warunki, w jakich funkcjonuje gospodarka, zmieniaja się wraz z upływem czasu. Życie gospodarcze toczy się nierównomiernym rytmem, który ekonomiści nazywają cyklem koniunkturalnym. CYKL KONIUNKTURALNY przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynników wytwórczych. 6 produkcja Przebieg cyklu koniunkturalnego trend C D E B A czas DEPRESJA jest to część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najniższe poziomy produkcji. Po przejściu przez dno cyklu w gospodarce zaczyna się faza ożywienia gospodarczego. OŻYWIENIE jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji rośnie. W miarę poprawy koniunktury produkcja rośnie, następnie przekracza linię trendu i gospodarka dąży do najwyższego punktu cyklu, nazywanego boomem. BOOM jest to część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najwyższy poziom produkcji. RECESJA jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji spada. Jeśli chcemy dowiedzieć się, w jakim tempie rozwijała się gospodarka, to pomijamy skrajne wartości osiągane przez wielkość produkcji w trakcie przebiegu cyklu koniunkturalnego. W ten sposób otrzymujemy trend. TREND pokazuje ścieżkę wzrostu gospodarki i jest on stale rosnący, gdyż zwiększa się potencjał produkcji gospodarki. 7 CHARAKTERYSTYKA CYKLU KONIUNKTURALNEGO Szwedzki ekonomista Gustaw Karol Cassel przeprowadził badania koniunkturalnych dla Europy i Ameryki następujących w latach 1865-1910. cyklu Kategorie ekonomiczne w powiązaniu z przebiegiem cyklu koniunkturalnego: Produkcja Na podstawie zebranych danych Cassel doszedł do wniosku, że cyklicznie zmiany występują z różną siłą w działach przemysłu wytwarzających czynniki produkcyjne oraz w działach produkujących dobra konsumpcyjne. Okazało się, że w pierwszej grupie działów przemysłu produkcja przebiegła nierównomiernie. Po ożywieniu następowało załamanie, a nawet cofnięcie się wielkości produkcji do poziomu sprzed kilku lat. Znacznie bardziej równomiernie wzrasta produkcja dóbr konsumpcyjnych. Cassel doszedł więc do wniosku, ze wahania cykliczne pojawiają się głównie w produkcji czynników produkcyjnych, produkcja dóbr konsumpcyjnych natomiast jest znaczniej bardziej stabilna. Zatrudnienie i bezrobocie Cykliczne wahania wielkości produkcji pociągają za sobą zmiany zatrudnienia. Są one większe w działaniach przemysłu wytwarzających czynniki produkcyjne i znacznie słabsze w działaniach produkujących dobra konsumpcyjne. Cykliczne wahania bezrobocia są natomiast jakby odwrotną strona wahań wielkości produkcji. Zmiany te są szczególnie widoczne w pierwszej grupie działów przemysłu, a znacznie łagodniejsze w drugiej grupie pracującej na rzecz konsumentów. Kapitał Kiedy gospodarka przeżywa kryzys ograniczona jest wielkość produkcji i maleje zatrudnienie, wtedy zjawiskom tym towarzyszy zmniejszone wykorzystanie aparatu wytwórczego, czyli kapitału. Obok bezrobocia ludzi występuje bezrobocie kapitału. Ceny W okresie ożywienia rośnie poziom cen, czyli pojawia się inflacja. Przyczyną wzrostu cen jest ekspansja kredytowa. W okresie załamania się koniunktury inflacja ustępuje miejsca deflacji, oznaczającej spadek poziomu cen. Płace Dane zebrane przez Cassela świadczą o tym, że płace nominalne rosną w czasie ożywienia i obniżają się w czasie depresji. Zmiany płac następują z pewnym opóźnieniem w stosunku do zmian wielkości produkcji, ale rosną w okresie ożywienia i maleją w czasie recesji. Zyski i dochody pracy Ten rodzaj dochodów, jakim są zyski, wykazał największe wahania. Działo się tak, gdyż zyski rosną szybciej na początku ożywienia, kiedy to płace jeszcze nie rosną i stopy procentowe są niskie. W trakcie ożywienia, kiedy płace i stopy procentowe zaczynaja rosnać, zyski zwiększają się w znacznie mniejszym stopniu. Konsumcja Jeśli gospodarka wychodzi z kryzysu, to rośnie produkcja, zatrudnienie, dochody z pracy i zyski, co powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. Szczególnie rośnie zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne, oprócz żywności. Jest tak, gdyż w czasie kryzysu popyt konsumpcyjny jest skierowany właśnie na żywność. 8 Stopa procentowa Falowanie wielkości produkcji w czasie cyklu koniunkturalnego ma oczywiście wpływ na cenę kredytu, czyli stopę procentową. Cassel wykazał, że zmiany stopy procentowej są stale opóźnione. Na początku ożywienia jest ona zbyt niska, kredyty są za tanie, wydatki inwestycyjne zbyt duże i to staje się przyczyna wzrostu cen. Kursy papierów wartościowych Na podstawie danych zebranych przez Cassela można spostrzec, że zarówno akcje, jak i obligacje maja najniższy kurs w czasie trwania kryzysu. Następnie, wraz z nadejściem ożywienia, ceny papierów o stałym dochodzie i o zmiennym dochodzie rosną. Kursy obligacji osiągają swoje maksimum po rozpoczęciu nowego cyklu. Kursy akcji natomiast zwyżkują dalej pod wpływem rosnących zysków przedsiębiorstw i maksymalną wartość osiągają na początku boomu. Rozpoczynający się następnie spadek notowań wszystkich papierów wartościowych jest uważany za zapowiedź zbliżającego się kryzysu. 9
