„Miejsce i rola banku centralnego w gospodarce
advertisement
Czuszke Marcin Twardowski Bartosz Ostrów Wlkp I rok, studia dzienne Praca zaliczeniowa Temat: „Miejsce i rola banku centralnego w gospodarce. Charakterystyka działalności banków komercyjnych” Geneza bankowości Geneza bankowości sięga czasów starożytnych. Wiąże się ją z ewolucją form pieniądza, a zwłaszcza z wyparciem pieniądza kruszcowego przez pieniądz papierowy oraz pojawieniem się pieniądza bezgotówkowego . Stwarzało to zapotrzebowanie na instytucje pośredniczące i uwiarygodniające obrót pieniężny. Powstanie bankowości łączy się też z ewolucją weksla jako instrumentu przekazowego na instrument kredytowy, koncepcją pieniądza papierowego w formie biletów bankowych, dyskontem weksli handlowych oraz upłynnianiem aktywów majątkowych, tzn. tworzeniem kredytowego środka płatniczego, zabezpieczonego różnego rodzaju aktywami. Istnienie domów bankowych odnotowano w VI w. p.n.e. w Babilonii, Grecji i Rzymie. Prowadzenie domów bankowych należało do kupców. Często były one oparte na przejmowaniu przez zamożnych kupców długów panującego, który w ten sposób nie tylko pozbywał się zadłużenia, lecz jednocześnie nadawał kupcom przywilej zakładania banku. Pożyczaniem pieniędzy zajmowały się również świątynie greckie. Upadek kultury antycznej na długo (do XII wieku n.e.) zahamował rozwój bankowości. Rozkwit handlu miast północnowłoskich spowodował powstanie domów handlowych wyspecjalizowanych w zamianie pieniądza kruszcowego na weksle, udzielaniu pożyczek, a także przejmowaniu depozytów. Najstarsze i najsłynniejsze domy bankowe działały w Wenecji (1171r.) i Genui (1320r.). Od włoskiej nazwy kontuaru (banco), przy którym kupcy zajmowali się wymianą pieniędzy, wywodzi się termin „bank”. Później powstały między innymi Bank w Lubece (XVw.), Bank Pobożny w Krakowie (1585r.), Bank Amsterdamski (1619r.). Kolejny etap rozwoju banków łączy się z powstaniem banków emisyjnych. W zamian za świadczenia na rzecz państwa niektóre banki otrzymywały od panującego przywilej emisji banknotów. Dało to początek bankom centralnym. Przyjmuje się, że na dalszy rozwój bankowości wpłynęły w decydującej mierze następujące czynniki: 1. osiąganie dochodów z pożyczania własnych przyrzeczeń zapłaty 2. instytucja spółki akcyjnej 3. procesy koncentracji kapitału pieniężnego 4. interwencjonizm państwa Banki emisyjne nie mogły bezpośrednio angażować się w finansowanie transakcji gospodarczych. Dlatego zaczęły powstawać banki kredytowe (komercyjne), które gromadziły kapitał pieniężny i pośredniczyły w rozliczeniach między dłużnikami a wierzycielami. Wielkie przedsiębiorstwa powstawały w formie spółek akcyjnych, natomiast banki włączały się w operacje akcjami i obligacjami. Koncentracja kapitału pieniężnego sprzyjała powstawaniu banków inwestycyjnych, finansujących nakłady długoterminowe o znacznych rozmiarach. Interwencjonizm państwa w dziedzinie bankowości przejawiał się dwojako. Państwo zaczęło kontrolować działalność banków prywatnych, sprawując w ten sposób ochronę nad ich klientami, a także prowadzić własne banki, przede wszystkim bank centralny. W wyniku długiej ewolucji ukształtowały się 3 podstawowe funkcje ekonomiczne banków: 1. tworzenia pieniądza centralnego jako ostatecznego środka zapłaty (bankowość emisyjna) 2. tworzenie zdecentralizowanego pieniądza wkładowego jako instrumentu kredytowego i środka płatniczego (bankowość komercyjna) 3. pośredniczenie pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych a ich użytkownikami (bankowość komercyjna i banki o specjalnych zadaniach) Tym samym powstał dwustopniowy system bankowy: -banki emisyjne (centralny) i banki rozliczeniowo-kredytowe (komercyjne) Założycielami i właścicielami banków były różne podmioty: osoby fizyczne i prawne, państwo i gminy, krajowcy i cudzoziemcy (posiadacze kapitału). Banki działające w danym kraju utworzyły pewien system bankowy. Z gospodarczego punktu widzenia bankowość zaczęła zamieniać oblicze wtedy, gdy rynek finansowy stał się autonomicznym segmentem rynku. Banki przestały ograniczać działalność do obsługi rynku towarowego, natomiast zaczęły odgrywać rolę producenta produktów bankowych. Z politycznego punktu widzenia wpływ na zmiany bankowości miało powstanie państw socjalistycznych oraz internacjonalizacja stosunków gospodarczych opartych na politycznym podziale świata. Nieciekawy epizod wymagający przy przejściu do gospodarki rynkowej zmiany modelu bankowości i likwidacji skutków istnienia poprzedniego systemu z uwzględnieniem integracji europejskiej. Rozwój bankowości międzynarodowej rozpoczął się na większą skalę po zakończeniu II wojny światowej. Powstał Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy. Powstanie UE oraz idea ich integracji monetarnej zaowocowały powstaniem banków UE. Ewolucja bankowości wiąże się przede wszystkim z rozszerzaniem zadań banków początkowo tylko funkcje obsługi rynku towarowego. Powstanie rynku finansowego sprawiło, że banki stały się głównym jego organizatorem, uczestnikiem i kontrolerem. Banki w PRL posiadały następujące cechy: -monopol państwa w dziedzinie bankowości -planowy charakter działalności banków oznaczający, że nie prowadziły one samodzielnej polityki (pracowały w ramach planu gospodarczego) -wyłączność bankową- brak możliwości wyboru banku przez klienta (cel- całkowita kontrola operacji pieniężnych) -koncentracja bankowości- tylko kilka banków, rezygnacja z innych banków i instytucji parabankowych -podporządkowanie banków rządowi lub ministrowi finansów -uniwersalny i kompleksowy charakter działalności banków (dążenie do wykonywania przez dany bank całości obsługi przedsiębiorstwa) W 1945 utworzono NBP. W roku 1945 przeprowadzono reformę bankową, dokonano likwidacji i przekształcenia kilku banków Utworzono: - Bank Inwestycyjny (do kredytowania inwestycji) - banki specjalistyczne- Bank Rolny, Bank Rzemiosła i Handlu, Bank Komunalny, PKO Pozostawiono Bank Handlowy w Warszawie i Bank Polska Kasa Opieki SA. Reforma w 1970 spowodowała powołanie banku depozytowo-pożyczkowego dla ludności (PKO). W 1975- zlikwidowano Bank Rolny, zamiast niego powstał Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ). W 1981 nastąpiły kolejne zmiany- przywrócono samodzielność PKO BP, utworzono banki specjalistyczne Bank Rozwoju Eksportu SA (W-wa) i Łódzki Bank Rozwoju SA. Zmiany te były na tyle rewolucyjne, ze mogły wesprzeć przyszłą reformę gospodarczą. W 1989 z niektórych oddziałów operacyjnych NBP utworzono 9 państwowych banków komercyjnych, w 1991 stały się SA. W 1989 uchwalono dwie ustawy: Prawo bankowe i o NBP. FUNKCJE, ZAUFANIE, BEZPIECZEŃSTWO Banki pełnią w gospodarce 3 podstawowe funkcje: -rozliczeniową -mobilizacji oszczędności -alokacji zgromadzonych środków w celach inwestycyjnych Funkcjonowanie banku (czyli realizacja tych funkcji banku) wymaga bezwarunkowego zaufania klientów. W związku z tym pojawia się taka kategoria jak: instytucja zaufania publicznego. Kryje się za tym intencja nadania bankom i systemowi bankowemu cech znacznie wyróżniających je od innych sektorów gospodarczych. Nie bez znaczenia dla nadawania im cech instytucji zaufania publicznego jest specyfika rynków finansowych. Rynki finansowe bazują bowiem na zaufaniu i poufności. Umożliwia to między innymi zawieranie transakcji wartości miliardów dolarów czy euro, przeprowadzanych codziennie za pomocą telefonu lub klawisza komputera. Zaufanie deponentów do banków polega w znacznym stopniu na wierze, iż regulatorzy nadzorują złożony system rozliczeń, stopień ryzyka bankowego, a także chronią przez przestępstwami czy kryzysami finansowymi. Funkcje banku centralnego W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni trzy podstawowe funkcje, jako: Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki między bankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym ruchu pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcje banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. ZEZWOLENIA NA DZIAŁALNOŚĆ BANKOWĄ Prowadzenie działalności bankowej wymaga zezwolenia co wynika z ustawowej definicji banku. Z ustawy o Prawie działalności gospodarczej wynika, że uzyskania zezwolenia wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie określonym w przepisach odrębnych ustaw. Zezwolenia na działalność gospodarczą spełnia związane z tym ustawowe wymogi. Zezwolenie jest aktem zgody uprawnionego organu administracji publicznej, udzielonej przedsiębiorcy zainteresowanemu podjęciem i wykonywaniem, na warunkach określonych przepisami Prawa działalności gospodarczej. Zezwolenie legalizuje wykonywanie działalności gospodarczej, upewnia, iż jest zgodna z warunkami określonymi w przepisach obowiązującego prawa oraz nadaje działalności charakter publiczny. ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE BANKIEM 1. Zarządzanie bankiem uniwersalnym wg B. Kosińskiego to całość działań polegających na podejmowaniu decyzji, mających na celu wykorzystanie dostępnych środków i pracy zespołu bankowego do jak najlepszego wykonania ustalonych zadań banku i osiągnięcia wytyczonych celów. Ogólnie zarządzanie przedsiębiorstwem (wg B. Glińskiego) czyli także bankiem odbywa się poprzez: planowanie organizowanie motywację kontrolę wykonania Zarządzanie jest nieodłącznie związane z organizacją. Organizacja banku obejmuje strukturę organizacyjną banku i elementy tej struktury, np. rada nadzorcza, centrala, departamenty centrali, oddziały regionalne, oddziały operacyjne, filie, agencje itd. Szersze definicja organizacji banku obejmuje, oprócz struktury i jej elementów, także: organizowanie pracy poszczególnych elementów tej struktury procedury dotyczące pracy poszczególnych elementów tej struktury procedury wykonywania czynności bankowych zakres uprawnień osób zatrudnianych w banku Struktura organizacyjna banku nie jest stała i niezmienna. Kształtują ją przede wszystkim potrzeby klientów i oddziaływanie konkurencji, także postęp techniki i innowacji (zmiany w sferze informatyki i telekomunikacji). Organizacja i struktura NBP Narodowy Banki Polski jest Polskim bankiem centralnym. Jego zdania i struktura są określone w konstytucji w artykule 227, a organizacja i zasady działania, oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania organów reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. „o Narodowym Banku Polskim” Według konstytucji organami NBP są: Prezes NBP, Rada polityki Pieniężnej, oraz zarząd NBP. NBP ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustala i realizuje politykę pieniężną. NBP odpowiada również za wartość polskiego pieniądza. Bardzo ważnym dla działania NBP jest zasada „autonomii i niezależności”, która polega na tym, że bank centralny jest niezależny od władzy wykonawczej i od polityków w ogóle. Widać ją chociażby w zadaniach NBP określonych przez ustawę, według której podstawowym celem NBP jest utrzymanie wartości złotego, i nie jest zobowiązującej banku do wspierania polityki gospodarczej rządu, jeśli może ona oznaczać wzrost cen. Kolejnym przejawem tej zasady jest sposób powoływania jak i odwoływania zarówno prezesa NBP, jak i członków Rady Polityki Pieniężnej. Procedura odwołania jest tak skonstruowana, że wyklucza możliwość odwołania prezesa NBP lub któregoś z członków RPP z przyczyn politycznych. Ustawa o NBP określa następujące zadania Banku: 1. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. 2. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa, wykonywanie innych zadań określonych ustawami, Organy Narodowego Banku Polskiego 1. Prezes NBP Jest powoływany na sześcioletnią kadencję przez sejm na wniosek prezydenta, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Kadencja NBP wygasa po: upływie 6-letniej kadencji, w razie śmierci, w razie złożenia rezygnacji, w razie odwołania. Odwołanie prezesa NBP może nastąpić w razie gdy: zrzeknie się swojej funkcji, nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długiej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo, Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa. Prezes NBP jest jedną z najważniejszych osób w państwie. Jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. Przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Reprezentuje też interesy Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych. Obecnie prezesem NBP jest prof. Leszek Balcerowicz, powołany na to stanowisko w 2000r. 2. Rada Polityki Pieniężnej W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi: prezes NBP jako Przewodniczący i 9 członków, powoływanych po trzech przez sejm, senat i prezydenta na sześcioletnią kadencję. Organy uprawnione do powołania członka RPP mogą go odwołać tylko w razie: zrzeczenia się funkcji, choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwa lub gdy członek rady jest jednocześnie członkiem partii lub związku zawodowego i nie zawiesi na okres kadencji w radzie swojej działalności w tych organizacjach. Zadania RPP: ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przekłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, ustala wysokość stóp procentowych NBP, ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP, przyjmuje roczne sprawozdania finansowe NBP, ustala zasady operacji wolnego rynku 3. Zarząd NBP W skład zarządu NBP wchodzi: Prezes NBP – jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu w tym 2 wiceprezesów NBP. Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego. Czynności bankowe to pozostające w funkcjonalnym związku czynności faktyczne i prawne, związane z zawieraniem i wykonywaniem umów, przewidziane wyłącznie dla banku albo mające charakter czynności bankowych, o ile są wykonywane przez banki lub przez inne podmioty na podstawie prawem przewidzianego zlecenia banku. Charakteryzują się: złożoną strukturą np. może dochodzić do zawarcia kilku umów tworzeniem określonych relacji między bankiem a innym podmiotem pieniężnym lub niepieniężnym przedmiotem (np. udzielanie kredytu, albo przyjęcie rzeczy na przechowanie) osobistym wykonywaniem przez bank Kierowanie bankiem zarząd baku- wykonuje funkcje kierownicze w odniesieniu do bieżącej działalności banku i reprezentuje bank w stosunkach z władzami państwowymi oraz wobec innych podmiotów, w tym klientów banków rada nadzorcza- sprawuje funkcje kontrolne i nadzorcze wobec banku i w tym zakresie reprezentuje interesy banku na zewnątrz, a także współpracuje z organem państwowym nadzoru bankowego. Zarządzanie bankiem obejmuje te same elementy co zarządzanie przedsiębiorstwem. Działalność emisyjna: Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty. Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu, a drugą monety kolekcjonerskie, o niskich nakładach. Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia Prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monety także stop, próba i masa. Do NBP należy wycofywanie z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach. Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości. W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet. Działalność analityczna i badawcza: Działalność analityczno-badawcza służy przede wszystkim prowadzeniu polityki pieniężnej. Jednym z ważniejszych kierunków badań są modelowe studia mechanizmu transmisji polityki pieniężnej oraz modelowanie i prognozowanie inflacji. Podstawowe narzędzia regularnych analiz scenariuszowych i prognoz inflacji to strukturalne modele ekonometryczne. W badaniach mechanizmu transmisji dodatkowo wykorzystuje się strukturalne modele wektorowej autoregresji. Polityka pieniężna wymaga również wnikliwego badania konkurencyjności gospodarki, bilansu płatniczego, zmian w strukturze gospodarki i ich wpływu na procesy inflacyjne oraz rynku pracy. Dużą wagę przywiązuje się także do badań dotyczących gospodarstw domowych i popytu konsumpcyjnego. Wśród nich istotną rolę odgrywa kwantyfikacja oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych. Badania obejmują również sytuację sektora finansów publicznych oraz relacje pomiędzy polityką pieniężną i fiskalną. Nowym kierunkiem prac analityczno-badawczych jest analiza strategii pieniężnej w strefie euro oraz zagadnienia związane z przyszłym przystąpieniem Polski do tej strefy. Analizom i badaniom podlegają zagadnienia: o charakterze bardziej ogólnym, w tym sformalizowane metody analizy polityki pieniężnej, polityka makroekonomiczna w warunkach niepewności oraz optymalne i odporne reguły polityki pieniężnej. o charakterze międzynarodowym, m.in. międzynarodowy system finansowy i sytuacja gospodarcza w krajach Unii Europejskiej, bezpośrednio wiążące się z przystąpieniem Polski do strefy euro, głównie dotyczące dostosowania instrumentów polityki pieniężnej do wymagań ESBC, warunków udziału Polski w systemie kursowym ERM II, kursu złotego oraz polityki kursowej w procesie dochodzenia do strefy euro. Działalność analityczno-badawcza obejmuje również polski system finansowy, który tworzą: instytucje i rynki finansowe, a także regulacje prawne określające zasady ich funkcjonowania oraz powiązania między nimi. Przedmiotem analiz są przede wszystkim rozwój oraz stabilność systemu finansowego. Rozpoznawane są także możliwe zagrożenia stabilności systemu finansowego oraz ich skutki. Ważnym przedmiotem badań jest wzajemne oddziaływanie między sytuacją instytucji finansowych (zwłaszcza banków) a polityką pieniężną prowadzoną przez Narodowy Bank Polski. Analizuje się m.in. oczekiwania rynków finansowych wobec polityki stóp procentowych NBP oraz kursu walutowego. Wyniki tych analiz NBP wykorzystuje do tworzenia systemu wczesnego ostrzegania przed sytuacjami zagrażającymi stabilności systemu finansowego i całej gospodarki. Polityka pieniężna: Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego. Od 1999r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacji, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływającym na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popytu w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe. Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzone przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (14-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej. Rezerwa obowiązkowa Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy, na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004r. są oprocentowane. Operacje kredytowo-depozytowe W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 14-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koncie dnia). Operacje kredytowodepozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego dolną oprocentowanie depozytu w NBP. NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach: zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej, termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej. Zasady polityki kursowej Od 12 kwietnia 2000r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określania z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego. Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, ze przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie, zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a polityke pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny. Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kursu złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. Działalność edukacyjna i informacyjna: Element misji NBP jako instytucji, która wpiera rozwój gospodarczy Polski, jest podejmowanie działań służących upowszechnieniu edukacji ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej i promocji przedsiębiorczości. Program Edukacji Ekonomicznej NBP został stworzony, by wspierać i promować rozmaite inicjatywy z zakresu edukacji ekonomicznej, realizowane m.in. przez szkoły, uniwersytety, biblioteki, organizacje pozarządowe, media i instytucje szkoleniowe. Głównymi adresatami działań edukacyjnych NBP są ludzie młodzi – uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci, a także Ci, którzy z racji wykonywanego zawodu sami przekazują wiedzę: nauczyciele, dziennikarze i pracownicy organizacji pozarządowych. Przy realizacji projektów edukacyjnych NBP współpracuje z wieloma instytucjami i organizacyjnymi, m.in. z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, Biblioteką Narodową, Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości, Fundacją Edukacyjną Przedsiębiorczości, Centrum Edukacji Obywatelskiej, agencją Reuters Polska i Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich. Uruchomiony został NBPortal – Portal Edukacji Ekonomicznej (www.nbportal.pl). Celem NBPortalu jest przekazywanie i pogłębianie wiedzy o ekonomii i gospodarce, a także wspieranie innych działań edukacyjnych NBP. Korzystanie z zasobów portalu jest bezpłatne. Można w nim znaleźć informacje na temat aktualnych wydarzeń z życia gospodarczego kraju, analizy makroekonomiczne i opinie ekspertów, multimedialne kursy e-learningowe, pomoce dydaktyczne dla nauczycieli, związane z tematyką ekonomiczną quizy decyzyjne i gry oraz wirtualną bibliotekę, zawierającą elektroniczne wersje publikacji naukowych oraz słownik pojęć ekonomicznych. Ogólnopolski konkurs na pracę pisemną o tematyce ekonomicznej skierowany jest do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Co roku uczniowie z całego kraju nadsyłają ponad 500 prac. Konkurs „Z ekonomią na ty” jest adresowany do młodzieży szkolnej, która uczestniczy w czasie wakacji w organizowanych przez biblioteki powiatowe warsztatach, szkoleniach, seminariach czy konferencjach z zakresu ekonomii. Program „Ekonomia na co dzień” poszerza i uzupełnia program nauczania ekonomii w gimnazjum. Nauczyciele biorą udział w szkoleniach i otrzymują zestaw materiałów do prowadzenia zajęć, a uczniowie mają możliwość rozwoju praktycznych umiejętności, które ułatwiają im funkcjonowanie w warunkach gospodarki rynkowej. Co roku NBP przyznaje Nagrodę im. Władysława Grabskiego. Otrzymują ją dziennikarze przygotowujący wartościowe artykuły, audycje i programy, które przyczyniają się do podniesienia poziomu wiedzy ekonomicznej w społeczeństwie. Działania na rzecz systemu płatniczego: System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń w gospodarce – zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą: organizowanie rozliczeń pieniężnych, działania regulacyjne, nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierow wartościowych. Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych. ŁĄCZENIE SIĘ BANKÓW (KONSOLIDACJA) KONKURENCJI MIĘDZY BANKAMI A PROBLEM W gospodarce rynkowej dwa zjawiska niezmiennie towarzyszą funkcjonowaniu banków: konkurencja między bankami oraz łączenie się banków. Ze swej istoty są to zjawiska przeciwstawne. Związek pomiędzy nimi polega jednak na tym, ze konkurencja na rynku usług bankowych grozi upadkiem słabszych banków i zmusza je do podejmowania wzmocnień kapitałowych i organizacyjnych przez różne formy powiązań z innymi bankami, poczynając od łączenia się (fuzji) przez tworzenie bankowych grup kapitałowych aż do powiązań nie tworzących struktur organizacyjnych między bankami. Procesy te określa się mianem konsolidacji banków. W takim znaczeniu zjawisko to jest od dawna znane i powszechne na świecie. Konsolidacja banków jest bowiem praktykowana jako zarówno forma koncentracji kapitału bankowego, jak i jedna z metod restrukturyzacji finansowej i organizacji banków. Konsolidacja banków występuje w państwach rozwijających się lub zmieniających system gospodarczy, lecz także w najbogatszych krajach świata (np. w USA), w tym w państwach o dużych tradycjach bankowości (Włochy, Szwajcaria). Nadzór bankowy: Głównym celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego oraz jej organ wykonawczy – Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. Cele i zadania nadzoru są realizowane poprzez prowadzenie polityki nadzorczej (w tym polityki licencyjnej) oraz sprawowanie nadzoru analitycznego i inspekcyjnego nad sektorem bankowym. W ramach polityki nadzorczej tworzone są regulacje prawne, których celem jest zapewnienie, aby banki stosowały się do norm bezpiecznego funkcjonowania. Regulacje te odnoszą się przede wszystkim do poziomu kapitału i płynności banków, jakości kredytów i pożyczek oraz tworzenia rezerw. Stosowane obecnie regulacje są w pełni dostosowane do Unii Europejskiej. Polityka licencyjna polega na określaniu warunków dokonywania inwestycji kapitałowych w sektorze bankowym przy zapewnieniu właściwego pochodzenia kapitału oraz rozpatrywaniu wniosków dotyczących prowadzenia działalności operacyjnej przez banki i przedstawicielstwa banków zagranicznych w Polsce. Stała analiza sektora bankowego oraz poszczególnych banków zapewnia bezpieczeństwo całego systemu. W ramach analiz kompleksowych oceniane są m.in. sytuacja sektora bankowego oraz wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na sektor bankowy. Nadzór inspekcyjny nad działalnością banków polega na analizie i ocenie ryzyka oraz przestrzegania przez banki norm bezpieczeństwa funkcjonowania. Nadzór bankowy czuwa też nad sprawnym przebiegiem restrukturyzacji i uzdrowieniem sytuacji banków realizujących programy naprawcze. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej weszły w życie przepisy normujące zasady podejmowania i prowadzenia działalności na terenie Polski przez instytucje kredytowe mające siedzibę w innych krajach Unii. Obowiązuje zasada jednej licencji. Oznacza to, że bank mający licencję wydaną w jednym z krajów UE może podjąć działalność na terenie wszystkich państw Unii, po zawiadomieniu kraju, na którego terenie będzie placówka. Działalność statystyczna: Podstawowe zadania statystyczne NBP obejmują: gromadzenie, przetwarzanie oraz bieżącą analizę danych dotyczących: o bilansu płatniczego, zadłużenia zagranicznego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, o informacji zawartych w bilansach banków, wykorzystywanych w prowadzeniu polityki pieniężnej oraz nadzorze nad bankami, o stóp procentowych stosowanych przez banki, o sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, w tym koniunktury gospodarczej i mechanizmów transmisji polityki pieniężnej, prace nad metodyką opracowywania i prezentacji statystyki monetarnej oraz bilansu płatniczego. Podjęto także przygotowania do rozszerzenia zakresu prowadzonych badań statystycznych. Nowe obszary badań obejmują kwartalne rachunki finansowe, pozyskiwanie danych z niebankowych instytucji finansowych, a także dotyczących emisji papierów wartościowych. Dane po odpowiednim opracowaniu przekazywane są organizacjom międzynarodowym, takim jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Szczególnie intensywna jest współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym, wynikająca z uczestnictwa NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Najistotniejszym zadaniem w tej dziedzinie jest pełne dostosowanie opracowywanej statystyki do wymogów Unii Europejskiej. Obsługa Skarbu Państwa: Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi m.in.: centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, urzędów skarbowych i państwowych funduszy celowych. Od 2002r. Narodowy Bank Polski wprowadza u posiadaczy rachunków w NBP system Bankowości Elektronicznej enbepe, który zapewnia klientom stały dostęp do rachunków bankowych i pozwala na ograniczenie kosztów związanych z wykonywaniem operacji. Również od 2002r. NBP prowadzi prace związane z przygotowaniem i wprowadzeniem Zintegrowanego Systemu Księgowego, który dostosowuje oprogramowanie operacyjno – księgowe oraz ewidencyjno – zarządcze do wymagań współczesnej rachunkowości oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym. Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski. Zarządzanie rezerwami dewizowymi: Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie. W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruj się: bezpieczeństwem inwestowanych środków, płynnością rezerw, dochodowością rezerw przy nie przekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka. NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach. Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych. Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakoś zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności. Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosowanego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu. Emisja monet kolekcjonerskich: Poza momentami powszechnego obiegu Narodowy Bank Polski emituje monety kolekcjonerskie. Są one obowiązującym w Polsce środkiem płatniczym i jednocześnie towarem oferowanym kolekcjonerom. Dotychczas ukazało się ponad 450 monet kolekcjonerskich. Współpraca z między narodowymi instytucjami finansowymi: Współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW) Współpraca koncentruje się na opracowywaniu stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii związanych z członkostwem w Funduszy. Bank centralny współdziała w tym zakresie z Ministerstwem Finansów. NBP pokrywa ze środków własnych wydatki związane z przynależnością Polski do tej instytucji. NBP uczestniczy w corocznym przeglądach gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów Funduszu. Ich efektem są raporty i prognozy dotyczące rozwoju polskiej gospodarki. NBP współpracuje też z MFW w ramach programów oceny sektora finansowego i rozszerzania międzynarodowych standardów statystycznych. Współpraca z Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR) Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach Banku Światowego oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Narodowy Bank Polski formułuje stanowisko Polski dotyczące najważniejszych kwestii omawianych przez Bank Światowy i EBOR. Przedstawiciele NBP uczestniczą w dorocznych spotkaniach Grupy Banku Światowego oraz w obradach EBOR. NBP obsługuje zobowiązania i należności zagraniczne Skarbu Państwa wobec międzynarodowych instytucji finansowych. Współpraca z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM) NPB jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę w organizowaniu współpracy banków centralnych. Narodowy Bank Polski utrzymuje z BRM stałe kontakty robocze w zakresie nowych instrumentów finansowych oraz oferty depozytowej tego banku. Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC) Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W związku z tym rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej. Prezes NBP uczestniczy w pracach Rady Ogólnej EBC, będącej obok Rady Zarządzającej i Zarządu, jednym z trzech organów decyzyjnych EBC. Eksperci NBP biorą udział w pracach komitetów i grup roboczych ESBC, które przygotowują stanowiska merytoryczne w kwestiach dotyczących działalności ESBC, np. w zakresie emisji waluty euro, statystyki bankowej i regulacji prawnych. Współpraca z EBC polega także na kontaktach ekspertów NBP i EBC, konsultowania projektów aktów prawnych, tłumaczeniach opracować analitycznych i regulacji prawnych oraz organizowaniu różnych form szkoleń. NBP przekazuje EBC dane statystyczne w zakresie finansów i bankowości, umożliwiające ocenę sytuacji gospodarczej w skali Unii Europejskiej. Bibliografia: 1. Ofiarski Z. Prawo bankowe, Zakamycze 2004 2. Janc A. Szambelańczyk J., Podstawy zarządzania bankiem komercyjnym, [w:] Bankowość. Podręcznik dla studentów, pod red. J. Głuchowskiego, Jana Szambelańczyka 3. Dziawgo L., Operacyjna działalność banku komercyjnego 4. Kosikowski C., Publiczne prawo bankowe, Warszawa 1999 5. Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii, Warszawa 1996 6. Solska J., Drugie skrzypce, „Polityka” z dn. 25 września 2004, Nr 39 (2471) 7. Stosiak P., Jak zaciągać, żeby nie przeciągnąć, „Polityka” z dn. 16 października 2004, Nr 42 (2474)
