Część III

Część III
„CZERWONA” ROSJA
PRZECIW „BIAŁEJ” POLSCE
Rozdział 1
Bolszewicy i nacjonaliści
Wielka wojna lat 1914–1918 nie zakończyła się podziałem terytoriów i stref wpływów, jak to działo się zwykle w przeszłości. Tym razem
stała się detonatorem, wywołała falę rewolucji, zamachów stanu, wojen
domowych i interwencji. W chaosie burzliwych wydarzeń upadły cztery
imperia: rosyjskie, niemieckie, austro-węgierskie i osmańskie, a na ich
ruinach pojawiły się nowe państwa narodowe.
Pokój brzeski (marzec 1918 roku)
Po zdobyciu Pałacu Zimowego i podziale tek podstawowym zadaniem
dla bolszewików stało się zawarcie separatystycznego pokoju z Niemcami.
Przyszedł czas oddawania długów tym, bez których pomocy Lenin nigdy
nie wstąpiłby na rosyjski tron, a przecież trzeba było jeszcze na nim usie­
dzieć.
503
Historycy niepodzielający idei narodowego patriotyzmu rosyjskie-
przed oskarżeniami o otwartą wyprzedaż interesów Rosji. Trzeba było
go już dawno udowodnili, że bolszewicy działali zgodnie z planem, za-
wpoić masom, że nowa władza sprzeciwia się żądaniom Niemiec, a za-
aprobowanym przez niemieckie kierownictwo wojskowo-polityczne .
warty pokój ma charakter wymuszony, narzucony. Po drugie, w Piotro­
Właśnie dlatego niemieckie i austriackie dowództwo od lata 1917 roku
grodzie liczono na rychłą rewolucję socjalistyczną w Niemczech: a nuż
nie prowadziło działań ofensywnych na Froncie Wschodnim, a zawie-
Karol Liebknecht w towarzystwie Róży Luksemburg i Klary Zetkin obalą
szenie broni zawarte 15 grudnia z nowym rządem Rosji, było w rzeczy-
niemieckich imperialistów i „wyplączą nas ze wszystkich kłopotów”.
1
wistości rozejmem z ich marionetkami.
Później, w Pałacu Białym twierdzy Brześć Litewski, dla społeczno-
podpisały w Brześciu traktat pokojowy z przedstawicielami Ukraińskiej
ści światowej i rosyjskiej został specjalnie odegrany spektakl negocjacji
Centralnej Rady (połączonego organu władzy ukraińskich partii nacjo-
o zawarciu separatystycznego pokoju. Ale zaproponowane przez Niem­
nalistycznych), która 25 stycznia ogłosiła Ukrainę niepodległą republiką.
ców warunki traktatu pokojowego oznaczały faktyczne przyznanie się
Na znak protestu przeciw temu, rzekomo „nielegalnemu spiskowi” dele­
Rosji do klęski w wojnie, co nie odpowiadało sytuacji na froncie. Były
gacja rosyjska, na czele z Trockim opuściła Brześć.
one na tyle haniebne, że nawet w ściśniętej żelazną obręczą dyscypliny
18 lutego żeby pomóc Iljiczowi przekonać jego zbyt rewolucyjnych
partii bolszewików powstała silna opozycja przeciw „bezwstydnemu po­
współpracowników, wojska kajzerowskie ruszyły do ataku na całym fron­
kojowi”. W styczniu 1918 roku na poszerzonym posiedzeniu Komitetu
cie, od Zatoki Ryskiej do bagien Polesia. Posuwały się bez pośpiechu,
Centralnego Frakcji Bolszewików Rosyjskiej Socjaldemokratycznej Partii
ale nieustannie, nie napotykając na najmniejszy opór. Naczelnik sztabu
Robotniczej za propozycją Lenina, aby podpisać traktat zagłosowała
głównodowodzącego, byłego chorążego Nikołaja Krylenki, były generał­-­
zdecydowana mniejszość. Większość członków KC partii nie wiedziała
-lejtnant, a wtedy „żołnierz rewolucyjny” Michaił Boncz-Brujewicz mel­
o zakonspirowanych związkach Lenina i Zinowiewa z niemieckim do-
dował Radzie Komisarzy Ludowych:
wództwem wojskowym. Ci partyjniacy nie wierzyli oświadczeniom „Le­
Dlatego początkowo Adolf Joffe (pierwszy przewodniczący delega-
„Wielu odcinków frontu, całkowicie porzuconych przez jednostki, nikt
nie ochrania. W takich warunkach front należy uważać tylko za wyznaczony.
(…) Znaczna większość dowódców bojowych została albo wydalonych przy
wyborach albo odeszła przy zwalnianiu żołnierzy w ich wieku ze służby.
Przygniatająca większość żołnierzy ma jedno życzenie: odejść na tyły. (…)
Umocnione pozycje się rozpadają, zasypane śniegiem umocnienia rozwalają się, drzewo rozkradane jest na opał, a drut zdejmowany jest, by ułatwić
„bratanie się” i handel. (…) Front armii specjalnej na długości 120 wiorst
jest otwarty”.
cji Rosji Sowieckiej), a w ślad za nim Lew Trocki przeciągali negocjacje
Niemcy spokojnie weszli do Dźwińska (Daugavpils), Połocka i Miń­
w Brześciu, kierując się dwoma taktycznymi celami. Po pierwsze, żeby
ska, zbliżyli się do Pskowa, zdobyli ogromną ilość amunicji, dział i roz-
rozwinąć kampanię propagandową dla obrony wodzów bolszewickich
maitego wyposażenia. Jednocześnie wojska niemieckie i austriackie, zgod­
Chodzi o tajne „memorandum doktora Helphanda” (A. Parvusa), zatwierdzone przez niemiecki Sztab Generalny w marcu 1915 roku.
nie z warunkami traktatu brzeskiego, okupowały prawie całą Ukrainę.
nin – szpieg niemiecki”, słusznym w swojej treści. Co więcej, rozlegały
się propozycje prowadzenia z Niemcami „wojny rewolucyjnej”!
W tej sytuacji Lenin, Zinowiew i inni przywódcy bolszewików, skry­
wając przed narodem i członkami KC swoje powiązania z Niemcami,
całkiem słusznie obawiali się, że w przypadku faktycznej kapitulacji
504
9 lutego 1918 roku delegacje Niemiec, Austro-Węgier, Bułgarii i Turcji
zmiecie ich fala powszechnego oburzenia.
1
505
506
Tymczasem spektakl trwał. Z jednej strony Lenin i Trocki donośnie
Bolszewicy zostali wzięci w dwa ognie. Obawiając się, że ich władza
oświadczyli, że „socjalistyczna ojczyzna jest w niebezpieczeństwie” i utwo­
w najbliższym czasie skończy się, doszli do wniosku, że kapitulacja
rzyli rewolucyjny sztab obrony Piotrogrodu, który na najważniejszych
przed Niemcami to jedyne dla nich wyjście.
kierunkach pospiesznie tworzył punkty oporu złożone z uzbrojonych
Należy przypomnieć, że 18 lutego 1918 roku w dyskusji nad projek-
robotników (czerwonogwardzistów), „rewolucyjnych” marynarzy i żoł­
tem drugiego wariantu traktatu, w KC Frakcji Bolszewików Lenin pię-
nierzy.
ciokrotnie poddawał pod głosowanie rezolucję o jego zatwierdzeniu i za
Z drugiej strony „Pan Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych”
każdym razem pozostawał w mniejszości2. Jednak dalej uparcie „wykrę-
Włodzimierz Uljanow otrzymywał tajne instrukcje od oddziału rosyj-
cał ręce” członkom KC, grożąc swoją rezygnacją ze wszystkich stanowisk,
skiego niemieckiego sztabu generalnego:
dopóki nie osiągnął właściwego postanowienia: siedem osób zagłoso-
„Oddział sztabu ma honor prosić o informacje o nastrojach oddziałów
skierowanych do Pskowa i ostrzega o możliwych smutnych następstwach,
jeśli w oddziałach tych będzie prowadzona propaganda patriotyczna i agitacja przeciw Armii Niemieckiej” (…).
wało „za” , pięć – „przeciw”, a jedna wstrzymała się od głosu. A 24 lutego
Psków zajęli Niemcy bez walki. Następnie wstrzymali ofensywę i rano
3 marca po otrzymaniu odpowiednich rekomendacji od Komitetu
23 lutego, wysunęli twardsze warunki pokoju. Kajzerowi i jego generałom
Centralnego, Rady Komisarzy i WCIK, ludowy komisarz spraw zagra-
potrzebny był nie Piotrogród (jego zdobycie mogłoby wywołać w Rosji
nicznych Lew Trocki podpisał w Brześciu Litewskim traktat pokojowy
taki wybuch patriotyzmu, że nieuchronnie nadszedłby koniec bolszewi­ków),
z państwami Centralnymi. Treść traktatu niezaprzeczalnie dowodzi, że
a separatystyczny pokój, rosyjskie surowce i kieszonkowy rosyjski rząd.
bolszewicy znaleźli się na kolanach.
Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy [WCIK – przyp. tłum.]
i Rada Komisarzy Ludowych [Snowarkom – przyp. tłum.] także przyjęły
wszystkie warunki postawione przez przeciwnika.
Nawiasem mówiąc, wstrzymanie niemieckiego natarcia posłużyło
Po pierwsze, zrzekli się wszystkich ziem byłego imperium okupowa-
póź­niej jako powód do ogłoszenia 23 lutego „dniem narodzin Armii Czer­
nych przez przeciwnika w tamtym czasie: Polski, Litwy, większej części
wonej”, która rzekomo „zatrzymała niemiecką ofensywę pod Pskowem
Białorusi, Ukrainy i Łotwy.
i Narwą”. Jak jednak jasno wynika z wystąpienia Lenina na VII Zjeździe
Po drugie, uznali niepodległość Ukrainy, zatwierdzili traktat brzeski
partii odbywającego się w dniach 6-8 marca 1918 roku, przeciwnik za-
Ukraińskiej Centralnej Rady z 9 lutego i obiecali zawrzeć z nią umowę
trzymał się z własnej woli:
o granicy państwowej między Ukrainą a Rosją.
„Przypuszczaliśmy że w ciągu kilku dni utracimy Piotrogród, kiedy nad­
chodzące wojska niemieckie znajdowały się w odległości od niego o kilka dni
marszu, a najlepsi marynarze i putiłowcy [uzbrojeni robotnicy zakładów Pu­
tiłowa – przyp. tłum.], przy całym swoim wielkim entuzjazmie zostali osamot­
nieni, kiedy wynikł niesłychany chaos, panika, zmuszająca wojska dobiec do
Gatczyny, kiedy przejmowaliśmy się, że wycofujemy się z nieoddanych pozycji, przy czym polegało to na tym, że telegrafista przyjeżdżał na stację, sia­
dał przy aparacie i telegrafował: „Żadnego Niemca nie ma. Zajęliśmy stację”.
Po trzecie, zobowiązali się do wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Fin­
landii, Estonii, Gruzji, Azerbejdżanu i Armenii. Turcja otrzymała na
Południowym Kaukazie ogromne terytorium z miastami Kars, Ardahan
i Batumi. Państwo rosyjskie utraciło (łącznie z Ukrainą) terytorium
wielkości 800 tysięcy km² z ludnością liczącą 56 milionów ludzi.
Po czwarte, władze Rosji zobowiązane zostały do przeprowadzenia
Bolszewicka frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (b) w marcu 1918 roku
została przemianowana na Rosyjską Partię Komunistyczną (bolszewików) – RKP(b).
2
507
w ciągu trzech miesięcy demobilizacji sił zbrojnych, likwidacji frontów,
Niemcy nadal okazywali pomoc nie tylko finansową i materialną, ale
rozformowania armii i likwidacji stanowiska głównodowodzącego.
również wysyłali do Rosji pododdziały armii niemieckiej, aby stłumić
Oto jak skomentował traktat brzeski dyplomata amerykański Edgar
Lenin wierzył, że czas pracuje dla niego. Wiosną 1918 roku można
Sisson:
„Niemcy zawarły rosyjski pokój z własnym, podstawionym rządem, kłam­
liwie nazywającym się Radą Komisarzy Ludowych. (…) Nie odwrócili się od
hersztów bolszewickich, uznając ich dalszą przydatność dla światowej kam­
panii Niemiec, nastawionej na wewnętrzną dezorganizację narodów, z którymi walczą. Jednak ograniczyli ich działalność do granic zamkniętej prowincji, w jaką przekształciła się Wielka Rosja”.
już było mieć nadzieję, że Niemcy przegrają wojnę. Będąc rewolucjonistą­-
Za to w granicach tej „zamkniętej prowincji” bolszewicy przy bezpo­
stów na czele z Semenem Petlurą i Wołodymyrem Winniczenką, wspierać
­
średnim udziale niemieckich „doradców” mogli teraz wyczyniać wszyst
oddziały powstańcze atamana Nestora Machno, uzbrajać fińską Czerwoną
ko, co im przyjdzie do głowy. Dla takiej możliwości Lenin gotów był się
Gwardię, rozwijać nową broń ideologiczną „bakcyl bolszewizmu” i roz­
cofać „choćby do Uralu”. Najważniejsze – utrzymać władzę i zyskać na
przestrzeniać go na ościenne państwa. Dlatego akceptując w całości po­
czasie. Od 4 do 10 lipca 1918 roku, na V Wszechrosyjskim Zjeździe Rad
kój brzeski, VII Zjazd przyjął także tajną „Rezolucję o wojnie i pokoju”.
Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich Lenin długo tłumaczył to de-
W szczególności zostało w niej powiedziane:
legatom zjazdu (było ich 1164), oburzonym warunkami pokoju brzeskiego. Tłumaczył prawdziwy sens tego traktatu. Powiedział:
„Tak, zawarliśmy bardzo niesprawiedliwy, nieprzyzwoity pokój. Ale zro­
biliśmy to wyłącznie po to, żeby zachować władzę. I zawrzemy, jeżeli będzie
trzeba, jeszcze tuzin takich traktatów, żeby utrzymać władzę w swoich rękach”.
Chyba bardziej cynicznie i szczerze wyrazić się nie można.
Od marca do listopada 1918 roku Rosja była w rzeczywistości niemiec­
kim protektoratem, którego rząd „czołgał się przed Niemcami na brzu508
sprzeciw narodowy.
-fanatykiem, Iljicz planował po upadku Niemiec rozniecić pożar rewolucji w Europie – „wywołać rewolucję międzynarodową, dokonać przej­
ścia od naszej rewolucji narodowej do światowej”.
Ale na razie należało cierpliwie czekać, potajemnie pomagając rzeko­
mo niepodległej Ukraińskiej Republice Sowieckiej, „dławić” nacjonali-
„Za najpierwsze i podstawowe zadanie zarówno naszej partii, jak i całej
awangardy świadomego proletariatu i władzy sowieckiej Zjazd uznaje podjęcie najbardziej energicznych, bezlitośnie zdecydowanych i drakońskich
działań dla podwyższenia samodyscypliny i dyscypliny robotników i chłopów Rosji. (…)
Zjazd widzi trwałą gwarancję umocnienia rewolucji socjalistycznej zwy­
ciężającej w Rosji tylko przez jej przekształcenie w międzynarodową rewolucję robotniczą.
Zjazd uznaje za konieczne niepublikowanie przyjętej rezolucji i zobowiązuje wszystkich członków partii do zachowania tej rezolucji w tajemnicy”.
chu”, czekając na swój czas i marząc o wojnie rewolucyjnej w Europie.
Na VII Zjeździe partii Lenin konstatował:
509
Szeroka publiczność praktycznie nie zna dodatkowej umowy so-
„Nie mamy armii, a musimy żyć obok drapieżnika, który uzbrojony jest
po zęby (…)”.
wiecko-niemieckiej, będącej załącznikiem do pokoju brzeskiego, którą
W tym czasie uspokojony „drapieżnik” robił wszystko, co możliwe,
Adolf Joffe i sekretarz stanu niemieckiego MSZ Paul von Hintze. Umo­
żeby przyspieszyć proces ustanawiania władzy bolszewików na prowincji.
wa dotyczyła zobowiązania bolszewików do wypłacenia Niemcom og­
27 sierpnia 1918 roku w Berlinie podpisał przedstawiciel Sownarkomu
romnej kontrybucji – 6 miliardów marek, częściowo w złocie, częścio-
niezwłocznie ustanowić władzę Rad Robotniczych i Żołnierskich, przy
wo w żywności i surowcach. Niezła arytmetyka, nieprawdaż? Za kredyt
czym wyłącznie pod kierownictwem bolszewików (a nie jakichś tam
w wysokości 50 milionów na rewolucję, dostać 6 miliardów . To 120
eserowców czy narodników), zlikwidować „swoją” burżuazję i ponow-
razy więcej!
nie zjednoczyć się wokół „rewolucyjnej Rosji”. Jeżeli nie będą w stanie
3
Tak oto Uljanow – Lenin i banda jego wspólników-komisarzy prze-
zrobić tego samodzielnie, to Rosja okaże im pomoc bagnetami swoich
kształcili Rosję w półkolonię Niemiec, w niewyczerpane źródło żywności
„rewolucyjnych żołnierzy”. Innymi słowy to samo imperium, tylko z no­
i surowców, a w perspektywie – także w kolosalny rynek zbytu. Bol­
wym porządkiem!
szewicy nie tylko wyprowadzili Rosję z wojny. Odtąd zaopatrywali oni
Jednakże na tych terenach byłego Imperium Rosyjskiego (albo Ro­
Niemcy w zboże, mięso, drewno i węgiel, odesłali do ojczyzny prawie
syjskiej Republiki Demokratycznej ogłoszonej we wrześniu 1917 roku),
dwa miliony jeńców niemieckich, określając się tym samym jako sojusz­
które okupowane były przez wojska niemieckie i austro-węgierskie,
nicy Niemiec.
wszędzie tworzyły się nie „republiki sowieckie”, a narodowo-demokra-
Ponadto bolszewicy odmówili wypełniania wszystkich przedwojen-
tyczne państwa typu burżuazyjnego. Oto „nagie” fakty:
nych umów i zobowiązań carskiej Rosji, czyli w pierwszej kolejności
1) Już 16 marca 1917 roku w Kijowie został utworzony organ poli-
zwrotu miliardowych długów wobec Francji i Stanów Zjednoczonych
tyczny przedstawicieli partii narodowych (Ukraińska Centralna Rada)
i jed­nocześnie przywłaszczyli wywiezione do Rosji rezerwy złota Ru­
na czele z profesorem Michaiłem Hruszewskim, która przyjęła kurs na
munii.
niepodległość Ukrainy. Rada ogłosiła autonomię Ukrainy i 28 czerwca
Jednak Niemcom wszystko to i tak nie pomogło. Wiosną–latem 1918
utworzyła rząd – Sekretariat Generalny. A w nocy 24/25 stycznia 1918 roku
roku niemal odnieśli zwycięstwo na Froncie Zachodnim, ale nie star-
Rada proklamowała niepodległą Ukraińską Republikę Ludową. Jak wspo­
czyło im rezerw ludzkich do rozwinięcia skutecznej ofensywy.
mniano wcześniej, Niemcy natychmiast ją uznali i zawarli z nią traktat
pokojowy.
Państwa „peryferyjne”
Już 15 listopada 1917 roku – w tydzień po zamachu stanu w Piotro­
grodzie – Rada Komisarzy Ludowych zatwierdziła „Deklarację praw na­
rodów Rosji” i tego samego dnia opublikowała ją w gazecie „Prawda”.
510
2) 16 lutego 1918 roku Litewska Rada Narodowa (Taryba) proklamowała Republikę Litewską.
3) 25 marca 1918 roku w Mińsku została proklamowana Białoruska
Republika Ludowa (BRL).
Deklaracja uznawała nie tylko równość i suwerenność wszystkich
4) W kwietniu–maju 1918 roku niemieckie wojska i marynarka wo-
narodów, ale także ich prawo do swobodnego samostanowienia, aż do
jenna przyszły z pomocą legalnemu rządowi Finlandii (niepodległość
oddzielenia się i utworzenia samodzielnych państw włącznie. Jednak
została proklamowana przez fiński sejm 6 grudnia 1917 roku i uznana
bardzo szybko wyjaśniło się, że samostanowienie pojmowali bolszewi-
przez Snowarkom Rosji) w walce z fińskimi „czerwonymi”, którzy roz-
cy wyłącznie w taki sposób, że wszystkie „narody peryferyjne” powinny
pętali w kraju wojnę domową.
Chodzi o pieniądze, które Lenin otrzymał od rosyjskiego wydziału niemieckiego Sztabu Generalnego wiosną 1917 roku. Pokwitowanie odnalezione w archiwach i zostało już dawno
temu opublikowane.
3 5) na początku czerwca (5) 1918 roku w Symferopolu został utworzony Rząd Krymskiej Republiki Ludowej (premierem był polski Tatar
511
Maciej Sulejman Sulkiewicz, ministrami m.in: spraw zagranicznych –
jawiły się w byłych koloniach, udało się bolszewikom rozszerzyć swoją
Dżafar Seid Achmedow in. Saidomet – lider Tatarów krymskich, a spra­
władzę na Ukrainę Wschodnią, Białoruś Wschodnią, Kaukaz i Azję
wiedliwości polski Tatar Aleksander Achmetowicz, w przyszłości sena-
Środkową. Ale Finlandii, Estonii, Łotwie, Litwie, Besarabii, zachodnim
tor II Rzeczypospolitej).
obwodom Białorusi i Ukrainy, a także Polsce udało się uniknąć wątpli-
6) 26 maja 1918 roku została proklamowana Demokratyczna Re­pu­
wego szczęścia życia pod „władzą sowietów”.
b­lika Gruzji. W czerwcu rząd niemiecki uznał jej niepodległość i za-
Polityka narodowościowa bolszewików
warł z nią traktat „O wspólnej obronie” (oznaczało to obronę młodej
republiki przed Turkami i bolszewikami). Nieliczne oddziały niemieckie
przybyły na teren Gruzji.
dziernikowa nastąpiła na całym terytorium Rosji carskiej”.
7) 3 listopada 1918 roku na terytorium autonomicznej Galicji w skła­
Po pierwsze: przewrót październikowy nie miał miejsca w impe-
dzie Austro-Węgier, została proklamowana Zachodnioukraińska Repu­
rium carskim, lecz w Republice Rosyjskiej, proklamowanej 14 września
blika Ludowa (ZURL).
1917 roku.
8) 19 listopada 1918 roku została utworzona Republika Estońska, na
Po drugie: pojawienie się organów samorządu lokalnego historycy
mocy umowy tymczasowego rządu Konstantyna Pätsa z dowództwem
sowieccy nazywali „triumfalnym pochodem władzy sowieckiej”, gdy
niemieckim o przekazaniu mu pełnej władzy.
tymczasem było to nieuniknione zjawisko wydarzające się w każdym
9) 18 listopada 1918 roku pojawiła się Republika Łotewska, na mocy
takiej samej umowy rządu tymczasowego Karla Ulmanisa z niemieckim dowództwem okupacyjnym.
Bolszewicy na wszystkie te „geograficzne innowacje” zareagowali nie­
zwykle wrogo, ponieważ do władzy we wszystkich „nowych starych”
512
Autorzy sowieccy kłamali bezczelnie twierdząc, że „rewolucja paź-
kraju, po upadku starej machiny państwowej.
Po trzecie: dopatrywali się w tym uzasadnienia do okupowania przez
ich armię byłych kolonii rosyjskich ogłaszających swoje wyjście ze składu Rosji. Niby że to nie żadna okupacja, tylko wyzwolenie ziem „zagarniętych przez miejscowych nacjonalistów”.
państwach doszły siły nacjonalistyczne, które ich likwidację uznały za
Tak zwana „władza sowiecka” w nowych republikach była rzeczywi-
swój główny cel. Właśnie dlatego do niemiecko-sowieckiej umowy do-
ście czymś w rodzaju początków parlamentaryzmu – prawdziwej repre-
danej do traktatu brzeskiego (z 27 sierpnia 1918 roku), pod naciskiem
zentacji ludowej. Ale w Rosji przeciwnie – żadnej władzy rad nie było,
strony sowieckiej włączono rozdział, który stwierdzał:
ponieważ krajem rządziły nie rady, a bolszewicy; co prawda, początkowo
„Niemcy nie będą ingerować w stosunki Państwa Rosyjskiego z obwodami narodowymi i nie będą zachęcać ich do odłączania się od Rosji albo
do tworzenia samodzielnych organizmów państwowych.”
w towarzystwie przedstawicieli innych radykalnych partii lewicowych
Po 8 miesiącach od zawarcia pokoju brzeskiego, na początku listopa­da
Donośne deklarowanie praw narodów do samostanowienia sprzyjało
1918 roku doszło w Niemczech do rewolucji, reżim kajzerowski upadł,
rozpadowi Imperium Rosyjskiego i rozdziałowi narodów, lecz było prze­
a traktat brzeski przestał odpowiadać rzeczywistości. Później w toku bru­
szkodą w zespoleniu sił antybolszewickich, z nacjonalistów czyniło so-
talnej wojny domowej i agresji przeciw państwom narodowym, które po­
juszników Lenina, który obiecywał „nikogo nie utrzymywać przemocą”.
(lewych eserowców, maksymalistów itd.). Parlament tworzy się przecież
z deputowanych reprezentujących interesy różnych grup społecznych.
513
514
Oczywiście – do czasu. Bo przecież interesy rewolucji światowej wyma-
W latach 1918–20 RFSRS zaatakowała wszystkich sąsiadów w euro-
gały czegoś odwrotnego – globalnej sowietyzacji. Iljicz wskazywał swoim
pejskiej i azjatyckiej części kraju, pokonała ich młode armie narodowe
współpracownikom:
i okupowała. Tak stało się z Białorusią, Ukrainą, Gruzją, Azerbejdżanem,
„Ze swojej strony zupełnie nie chcemy oddzielania. Chcemy jak największego państwa, jak najbardziej ścisłego związku, jak największej liczby
narodów. (…) Chcemy jedności rewolucyjno-proletariackiej, łączenia, a nie
podziału”.
Armenią, Bucharą i Chorezmem, nie udała się tylko okupacja Finlandii,
13 listopada 1918 roku WCIK uroczyście oświadczył, że warunki po­
rosyjskim przeszkadzali burżuazyjni nacjonaliści z miejscowych wyż-
koju brzeskiego zostały „pozbawione mocy i znaczenia” i wezwał naro-
szych sfer, którzy wzywali do całkowitego zerwania z Rosją Sowiecką.”
dy, żeby „samodzielnie zadecydowały o swoim losie”. Jednak Centralne
Nawiasem mówiąc rząd BRL (Białoruskiej Republiki Ludowej) od
Biuro Bolszewickich Organizacji Obwodów Okupowanych [chodziło
pierwszego dnia swojego istnienia planował ścisłe relacje sojusznicze z Re­
o Ukrainę, Białoruś, Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię, Finlandię – przyp. red.],
publiką Rosyjską (aż do połączenia w federację), którą obalili bolszewi-
które pojawiło się jak z powietrza, natychmiast wydało odezwę:
cy. I w ogóle w rządach BRL (Białoruskiej RL), RU (Republiki Ukrainy),
państw bałtyckich i Polski.
Wszystkie narody tych krajów jakoby marzyły wprost o życiu pod
władzą okupantów – bolszewików, tylko że „w ich zbliżeniu z narodem
„Nie możemy dopuścić do organizowania się elementów kontrrewolucyjnych i do przejmowania władzy. (…) Natychmiast przystępujcie do organizowania Rad Delegatów Robotniczych”.
ZURL (Zachodnioukraińskiej RL), Gruzji i innych nowych państw wio­
Ani na Ukrainie, ani w państwach bałtyckich nikt nie zamierzał orga­
rych trudno nazwać „burżuazyjnymi nacjonalistami”.
dące role odgrywali eserowcy (socjaliści-rewolucjoniści), „trudowicy”
[członkowie Grupy Pracy – przyp. tłum.], socjaliści, socjaldemokraci, któ­
nizować sowietów. Tłumy uchodźców z Rosyjskiej Federacyjnej Socja­
Jeszcze trudniej nazwać okupację Białorusi w latach 1918–1919 przez
listycznej Republiki Sowieckiej (RFSRS) zdążyły już opowiedzieć wiele
wojska RFSRS „aktem pomocy internacjonalistycznej”. Jak tylko Armia
o okropnościach życia w kraju zwycięskiego proletariatu – o sławetnych
Czerwona zdobyła stolicę BRL, komisarze bolszewiccy ogłosili wyjęcie
„białych tygodniach”, o reżimie „czerwonego terroru” i o wielu innych
spod prawa parlamentu (Rady) i jego rządu (Sekretariatu Ludowego)
rzeczach. W Estonii i na Łotwie doszły do władzy legalnie wybrane rzą-
wybranych przez samych Białorusinów i te miejsca obsadzili swoimi
dy tymczasowe. Na Ukrainie utworzono rząd hetmana (byłego generał-
ludźmi, wśród których w ogólne nie było Białorusinów, tylko Żydzi i Ro­
-lejtnanta) Pawła Skoropadskiego. Proklamowały swoją niepodległość
sjanie! A ci niezwłocznie zatwierdzili wniosek Lenina o przekazanie na
republiki Kaukazu Południowego – Armenia, Gruzja i Azerbejdżan.
rzecz RFSRS przez Białoruską Socjalistyczną Republikę Sowiecką (BSRS)
Jednak wszystkie te rządy były burżuazyjne, czyli – zdaniem bolszewi-
ponad połowy swojego kraju (terytorium guberni witebskiej, mohylew­
ków – „niesłuszne” i „nielegalne”. Faktyczni władcy mieszkali w Moskwie
skiej i smoleńskiej). W drugiej połowie lat 20. RFSRS zwróciła Biało­
– „prawdziwi hersztowie” („istinnyje wory w zakonie”). Przez linię demar­
rusinom część tych terenów, ale zatrzymała obwód smoleński, mimo iż
kacyjną, w celu zapewnienia „jedności rewolucyjno-proletariackiej” na­
według spisu z 1913 roku, obwód ten był uważany za etnicznie białoruski.
rodów i okazania pomocy „międzynarodowej rewolucji robotniczej” na
Możemy przejrzeć wszystkie podręczniki historii Komunistycznej
zachód i na południe ruszyły jednostki Armii Czerwonej.
Partii Związku Sowieckiego (KPZS) i sławetnego „komunizmu nauko-
515
wego” (były kiedyś takie przedmioty na uczelniach), lecz nigdzie nie
tragedią stało się właśnie utworzenie ZSRS. Skutkowało ono ograbia-
znajdziemy odpowiedzi na pytanie: dlaczego podczas okupacji BRL i two­
niem chłopstwa w tych republikach, masowymi represjami wobec świa­
rzenia BSRS trzeba było odebrać trzy gubernie. Czyżby celem ruchu ko­
domej narodowo części ludności, szaleńczą rusyfikacją, niepotrzebną
munistycznego było powiększanie Rosji za pomocą obcych terytoriów?
industrializacją i wieloma innymi okropnymi zjawiskami „budownictwa
Widać tu chciwą rękę Uljanowa – Lenina. On wyraźnie liczył się z tym,
socjalistycznego”.
że okupacja przez Armię Czerwoną Białorusi, Ukrainy i Południowego
Walka o Ukrainę
Kaukazu to sprawa tymczasowa. A co, jeśli jutro ci Białorusini wypędzą
armię Trockiego, obalą marionetkowy rząd BSRR utworzony przez ba-
Zaraz po rewolucji lutowej w Rosji, 17 marca 1917 roku, w Kijowie zo­
gnety okupantów i odrodzą swoją BRL? Właśnie z powodu takich obaw,
stała utworzona Ukraińska Centralna Rada, do której weszli przedsta-
które w tamtym czasie miały realne podstawy, Lenin pospiesznie urwał
wiciele partii nacjonalistycznych. Na czele Rady stanął historyk, profesor
jak największy kawałek, zagarnął połowę kraju.
Mychajło Hruszewski, jego zastępcami zostali pisarz Wołodymyr Wyn­
W 1922 roku dokładnie taka sama „metoda okupacyjna” legła u pod­
staw utworzenia ZSRS. Ponieważ wszystkie republiki narodowe zostały
Trzy miesiące później, 23 czerwca, Rada utworzyła rząd – Sekretariat
zagarnięte na drodze inwazji RFSRS, istniało ogromne ryzyko obalenia
Generalny i bezskutecznie próbowała ogłosić autonomię guberni ukraiń­
(lub osłabienia) ich marionetkowych rządów i dążenia do pełnej samo-
skich, ale po zamachu stanu przeprowadzonym przez bolszewików w Pio­
dzielności. Do tego status Białorusi, Ukrainy, Gruzji, Azerbejdżanu, Ar­
trogrodzie, 13 listopada Rada wprowadziła do Kijowa swoje wojska, które
menii, Turkiestanu jako terytoriów okupowanych wyglądał w 1922 roku
zajęły instytucje państwowe i 20 listopada proklamowała autonomiczną
anachronicznie. Przecież zakończyła się już wojna domowa i wojna z Pol­
Ukraińską Republikę Ludową (URL) w składzie Rosji.
ską. Ale Moskwa kategorycznie nie chciała wycofać wojsk z tych suwerennych państw – oficjalnie przez nią uznanych.
516
nyczenko i Siergiej Jefremow.
W odpowiedzi, 18 grudnia Snowarkom RFSRS postawił Radzie ulti­
matum. Żądał przekazania całej władzy sowietom, zwrócenia broni od-
A najważniejsze było to, że przeciwdziałając próbom kierownictw
działom czerwonogwardzistów, wstrzymania przepuszczania sił antybol­
republik narodowych (niech będzie – socjalistycznych), pragnących za­
szewickich nad Don. W przypadku niewypełnienia ultimatum, Lenin
pewnić sobie realną samodzielność, Moskwa chciała mieć nad nimi peł-
zagroził, że Rada znajdzie się w stanie wojny z Rosją. Mimo to ultimatum
ną kontrolę. Dlatego Lenin stworzył podstawy, a Stalin planowo wdrażał
zostało odrzucone.
politykę systematycznego niszczenia w republikach wszystkich odruchów
Wówczas bolszewicy zwołali do Charkowa na 24-25 grudnia Wszech­
narodowo-patriotycznych, obwołanych jako „separatystyczne”, „nacjo-
ukraiński Zjazd Rad. Tam proklamowali Ukraińską Republikę Ludową,
nalistyczne” i „burżuazyjne”.
ogłosili Ukraińską Centralną Radę za wyjętą spod prawa i w styczniu
Nawiasem mówiąc, w dzisiejszej Rosji większość ludności uważa roz­
1918 r. rozpoczęli przeciw niej wojnę. Uczestniczyły w niej przede wszyst­
pad ZSRS za „tragedię”, ponieważ owa większość utożsamia ZSRS z „Im­pe­
kim oddziały czerwonogwardzistów z Moskwy i Piotrogrodu, a później
rium Rosyjskim” i widzi w republikach narodowych „utracone terytoria”,
z tych miast Ukrainy, w których przeważała ludność rosyjska (Char­
czyli swoje kolonie. Jednak dla tych wszystkich – bez wyjątku – republik
kowa, Jekaterynosławia [obecnie: Dniepropietrowsk – przyp. tłum.], Jeli­
517