System ubezpieczeń społecznych
advertisement
Nowy system emerytalny Co dotychczas i co dalej? Ocena systemu ubezpieczeń społecznych z perspektywy: adekwatności świadczeń stabilności finansowej modernizacji Adekwatność systemu wysokość świadczeń 70 65 60 58.5 57 54.7 52.7 55 54.5 56.4 57.5 57.6 % przeci 50 ętnego w ynagrodzenia 45 40 1997 Ogół em 1998 Emerytury 1999 2000 2001 2002 Renty z tytuł u ni ezdol ności do pr acy 2003 2004 Renty rodzinne Źródło: ZUS Uwaga: od 1999 r. przeciętne wynagrodzenie pomniejszone o składkę na ubezpieczenia społeczne finansowaną przez pracownika Adekwatność systemu dochód rozporządzalny gosp. domowych (2003) 1000 900 800 700 500 400 300 200 100 typ gospodarstwa domowego Źródło: Szacunek GUS na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych. rolników pracowników użytkujących gospodarstwo rolne rencistów Ogółem emerytów i rencistów pracowników emerytów 0 pracujących na własny rachunek zł 600 Adekwatność systemu ubóstwo wśród emerytów i rencistów Granice ubóstwa relatywnaa) 2002 2003 GOSPODARSTWA DOMOWE OGÓŁEM Pracowników Pracujących na własny rachunek Emerytów i rencistów Emerytów Rencistów Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł społecznej. 18,4 14,8 9 16,3 10,6 25,3 43,3 19,7 16 11,6 17 11 27 45,6 ustawowab) 2002 2003 w % osób 18,5 19,2 14,8 15,5 9,2 11,3 16,4 16,5 10,8 10,6 25,4 26,2 43,6 45,8 minimum egzystencjic) 2002 2003 11,1 8,5 4,5 9,9 5,9 16,4 32,4 11,7 8,6 7,2 10,4 6,4 17,2 34 a) 50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych. b) Kwota, która zgodnie z ustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego c) Szacowane przez IPiSS. Źródło: Szacunek GUS na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych. Adekwatność systemu ocena – sytuacja bieżąca Od 2000 do 2004 r. relatywna wysokość przecinej emerytury i renty w porównaniu do przeciętnego wynagrodzenia rosła Dochód rozporządzalny gospodarstw emerytów i rencistów jest wyższy niż ogółu społeczeństwa Wynika to z dochodu gospodarstw emeryckich Dochód gospodarstw rencistów jest niższy niż dochód ogółem W efekcie, skala ubóstwa wśród gospodarstw emerytów jest istotnie niższa niż wśród gospodarstw ogółem Ubóstwo częściej niż przeciętnie dotyka gospodarstwa domowe rencistów Adekwatność systemu ocena - przyszłość W nowym systemie emerytalnym: Wysokość emerytury zależy od: Wysokość składek (a więc wynagrodzeń) Wzrostu wynagrodzeń i zwrotu z inwestycji na rynkach kapitałowych Średniego dalszego trwania życia w wieku przejścia na emeryturę Realna wysokość przyszłych świadczeń zależy więc w dużym stopniu od przyszłej sytuacji makroekonomicznej Stabilność finansowa 14,000 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 tys. osób 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Ubezpieczeni Emeryci i renciśc i Systemowy współ czynn i k Źródło: ZUS 2002 2003 2004 na 100 ubezpieczonych relacja pomiędzy liczbą ubezpieczonych i emerytów i rencistów pogarsza się... Stabilność finansowa 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Źródło: EUROSTAT 2048 2045 2042 2039 2036 2033 2030 2027 2024 2021 2018 2015 2012 2009 2006 0 2003 osoby w wieku 65+ na 100 osób w wieku 1564 lata współczynnik obciążenia demograficznego potroi się do 2050 r.... Stabilność finansowa Obecna prognoza salda systemu emerytalnego 1,5 1,0 0,5 % PKB 0,0 -0,5 -1,0 -1,5 -2,0 -2,5 -3,0 Ostatnia prognoza ZUS Powody różnicy: - spadek liczby ubezpieczonych - zwiększenie relatywnej wysokości świadczeń - duża dynamika wzrostu liczby emerytów 2049 2044 2039 2034 2029 2024 2019 2014 2009 2004 1999 Prognozy sprzed reformy Stabilność finansowa wskaźniki zatrudnienia w Polsce są bardzo niskie..... Wskaźniki zatrudnienia Razem 15-64 EU - 25 Polska Mężczyźni 15-64 EU - 25 Polska Kobiety 15-64 EU - 25 Polska Razem 55-64 EU - 25 Polska Mężczyźni 55-64 EU - 25 Polska Kobiety 55-64 EU - 25 Polska 2001 2002 2003 2004 62,8 53,4 62,8 51,5 63,0 51,2 b.d. 51,7 71,3 59,2 71,1 56,9 70,9 56,5 b.d. 57,2 54,2 47,7 54,7 46,3 55,1 46,0 b.d. 46,2 37,1 27,4 38,4 26,2 40,1 26,9 b.d. 26,2 47,2 35,6 48,6 34,6 50,1 35,2 b.d. 34,2 27,6 20,4 28,8 18,9 30,6 19,8 b.d. 19,4 Źródło: EUROSTAT Stabilność finansowa dotacje budżetu państwa do FUS rosły do 2003 r.... 35 000 30 000 tys. zł 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 1999 2000 2001 Transfer do OFE Źródło: ZUS 2002 2003 2004 Dotacja uzupełniająca - pozostała część 2005p Stabilność finansowa Skąd się biorą wysokie składki? Wysoki koszt wydatków na emerytury i renty Wysoki relatywny koszt świadczeń Duża liczba emerytów i rencistów Wysoka absencja chorobowa Wysoka wypadkowość Stabilność finansowa Wiek przechodzenia na emerytury i renty jest niski.... Struktura według wieku osób którym w 2004 r. przyznano: emerytury 100 80 60 40 20 0 mężczyźni kobiety 49 lat i mniej 35 30 25 20 15 10 5 0 50-54 55-59 60-64 renty 65 lat i więcej mężczyźni kobiety 19 lat i mniej 25-29 Źródło: ZUS 35-39 45-49 55-59 65 lat i więcej Przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę w 2004 r. to 56.8 lat, a na rentę – 47.6 lat - praktycznie niezmienne od wielu lat W efekcie, chociaż ludność Polski demograficznie jest młoda – obciążenie systemu jest duże Stabilność finansowa Liczba rencistów jest w Polsce relatywnie wysoka.... Liczba rencistów na 100 osób w wieku 20-64 lata 14 13 0,7 12 11 10 Nieskładkowe 9 Składkowe 1,2 8 7 12,4 0,8 2,6 4 7,8 8,2 1,6 7,7 3 5,7 5,3 4,3 4,1 2 2,2 3,9 1 1,7 2,1 5,2 4,6 2,5 1,6 1,7 3,0 4,2 2,8 0,6 Kanada Niemcy Francja Austria Hiszpania USA Australia Szwajcaria Włochy Belgia Portugalia Wlk. Brytania Dania Szwecja Holandia Norwegia Polska 0 Źródło: OECD 0,2 1,8 0,1 0,1 Turcja 9,2 Korea 5 Meksyk 6 OECD 19 (bez Polski) OECD 20 Stabilność finansowa ... W efekcie wydatki na renty z tytułu niezdolności do pracy w Polsce są wysokie Wydatki na renty w relacji do PKB 4,5 4 3,98 3,5 % PKB 3 2,5 2,81 2,39 2,10 2 1,97 1,95 1,81 1,68 1,34 1,5 1 OECD 18 ( bez Polski) OECD 19 1,32 1,13 1,05 0,99 0,87 0,86 0,74 0,50 0,5 0,32 0,11 0 Źródło: OECD Stabilność finansowa Absencja chorobowa utrzymuje się... Absencja chorobowa według źródeł finansowania finansowana ze środków FUS - zasiłki chorobowe finansowana z funduszy zakładów pracy 250 000 tys. dni 200 000 150 000 100 000 50 000 0 1999 Źródło: ZUS 2000 2001 2002 2003 Stabilność finansowa Liczba osób otrzymujących wcześniejsze emerytury lub świadczenia przedemerytalne rośnie.... 1 600 1 400 tys. osób 1 200 1 000 800 600 400 200 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Emery tury dla osób poniżej w ieku emery talnego Św iadczenia przedemery talne Zasiłki przedemery talne Z perspektywy całości systemu – zmiany w zasadach przyznawania świadczeń powodują, że jedne świadczenia zastępowane są innymi; Obciążenie pracujących – nadal rośnie. W 2002 r. przeciętny koszt świadczeń przedemerytalnych i wcześniejszych emerytur to 100 zł miesięcznie przypadające na jedną osobę pracującą Otwarte fundusze emerytalne Stały przyrost aktywów nowe składki zwrot z inwestycji Rosnąca liczba członków Stopniowe rozliczanie zaległości z ZUS Wolna konsolidacja rynku częste zmiany ustawowe Stabilność finansowa ocena FUS nie jest samofinansujący się: Niezbędna dotacja z budżetu państwa W latach 1999-2003 wzrost dotacji Nie będący efektem wdrożenia reformy emerytalnej, lecz wzrostu wydatków spowodowanych głównie efektem waloryzacji emerytur i rent W latach 2004-2005 szacowany i prognozowany spadek wysokości dotacji Warunkiem niezbędnym poprawy stabilności finansowej jest wzrost przychodów ze składek Poprzez poszerzenie bazy, czyli wzrost zatrudnienia Nie jest możliwe ani pożądane podwyższanie składek Stabilność finansowa ocena c.d. W ramach funduszy FUS Jedynie fundusz chorobowy odnotowuje nadwyżkę Poprzez wspólny fundusz rezerwowy – nadwyżka finansuje deficyt funduszu rentowego Niezbędne monitorowanie sytuacji funduszy i dążenie do ich samofinansowania, a w przyszłości – zmniejszania składki Pogarszająca się sytuacja demograficzna: Rosnący współczynnik obciążenia demograficznego Tym bardziej niezbędne działania poprawiające sytuację na rynku pracy Modernizacja dostęp do systemu ubezpieczeń społecznych Wspólny system dla pracowników i prowadzących działalność gospodarczą Składka zależna od wynagrodzeń dla pracowników Faktycznie ryczałtowa składka dla prowadzących działalność gospodarczą Wysoki koszt ubezpieczeń społecznych Zachęca do pracy w ‘szarej strefie’ i wychodzenia poza system Porównanie liczby ubezpieczonych i aktywnych zawodowo wskazuje, iż pracujący w szarej strefie rekrutują się z grupy biernych zawodowo Modernizacja zachęty do wydłużania aktywności zawodowej.... 180 wskaźnik emerytury (emerytura w wieku 65 lat=100) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 w iek stary system (65=100) now y system (65=100) 69 70 Modernizacja dostęp do informacji Przejrzystość systemu emerytalnego: Dostępność informacji Wyciągi z kont - podstawą budowania świadomości emerytalnej Planowane utworzenie urzędu Aktuariusza Krajowego Systemowe przygotowywanie i publikowanie prognoz dotyczących wydatków związanych z procesem starzenia się ludności Podsumowanie System ubezpieczeń społecznych podlega w ostatnich latach istotnym zmianom Stopniowe porządkowanie poszczególnych systemów/ryzyk Niezbędne stałe monitorowanie bieżącej i prognozowanej sytuacji w obszarze: Wysokości świadczeń Sytuacji finansowej FUS Kontynuacja zmian Emerytury pomostowe realizacja zobowiązań z 1999 r. świadczenia dla osób, które zgodnie z oceną ekspertów nie mogą pracować do osiągnięcia wieku emerytalnego Wypłata emerytur z systemu finansowego przygotowane założenia do ustawy propozycja: zakłady ubezpieczeń z kontraktowaniem kohort Aktuariusz krajowy budowa systemowego prognozowania wydatków w długim okresie opiniowanie zmian legislacyjnych mających wpływ na systemy zabezpieczenia społecznego W funduszach emerytalnych: zapisy dotyczące funkcjonowania funduszy typu B Kontynuacja zmian Debata na temat wieku emerytalnego wyrównanie wieku emerytalnego to równe traktowanie kobiet i mężczyzna na rynku pracy i w systemie emerytalnym Zmiany w systemie rentowym dopasowanie do nowego systemu emerytalnego budowanie zachęt do aktywizacji Dążenie do stabilizacji finansowej i możliwości obniżania składek Wnioski Budowanie systemu emerytalnego i ubezpieczeń społecznych musi być oparte na szerokim konsensusie Efekty zmian dotyczą bardzo długiej perspektywy Propozycje zmian muszą wynikać z oceny merytorycznej, a nie próby politycznego ‘wygrania’ pewnej grupy wyborców System ubezpieczeń społecznych powinien być stabilny Społecznie Finansowo Prawnie Instytucjonalnie
