Ekonomiczne skutki zjawiska pogoni za rentą Przykłady z życia

Ekonomiczne skutki zjawiska
pogoni za rentą
Przykłady z życia gospodarczego
Aleksandra Nieuważny
Pogoń za rentą
angażowanie zasobów w działalność nieprodukcyjną,
realizowaną za pomocą mechanizmów władzy
politycznej, mających na celu uzyskanie korzyści, czyli
renty (Wilkin, 2005)
Zjawisko niekorzystne dla gospodarki i dla społeczeństwa:
 prowadzi do przechwytywania dochodów przez jednostki
nieproduktywne i mało produktywne
 ma wiele negatywnych efektów zewnętrznych
 prowadzi do nieproduktywnego wykorzystania zasobów
 prowadzi do poniesienia kosztów na zabiegi mające na celu
uzyskanie renty, a także kosztów ochrony przed praktykami
monopolowymi
Przykłady historyczne
(Sztaba, 2002)
Analiza gospodarki angielskiej i francuskiej w okresie
merkantylizmu (R.B. Ekelund i R.D. Tollison)
 przed powstaniem monarchii absolutnej koszt negocjacji o
przyznanie praw monopolu był względnie wysoki (pertraktacje z
wieloma feudałami)
 monarcha również zyskuje na sprzedaży praw monopolu
 osłabienie monarchii i zwiększenie znaczenia parlamentu –
naciski na parlament i sądownictwo
 koszty aktywnego poszukiwania renty rosną, gdy władzę sprawuje
reprezentatywny, silny rząd kontrolujący podległych mu
urzędników
 stabilna władza zwiększa pewność aktywnie poszukujących renty,
że utrzymają przywileje
Przykłady historyczne
→ współczesność
„Zła prasa” gospodarki rynkowej a aktywne poszukiwanie renty:
umacnianie w społeczeństwie przekonania, że rynek jest złym
regulatorem – korzystne warunki dla grup interesu aktywnie
poszukujących renty
Przyczyny:
 brak opisów sprzed czasów gospodarki rynkowej,
 wzrost aspiracji świata pracy
 przedstawianie rynku jako złego regulatora i promowanie większej
roli państwa leży w interesie biurokracji
Przykłady współczesne
Wysoko rozwinięte gospodarki mieszane
 oligopol jako dominująca forma rynku
- zależność między koncentracją gałęzi i rozmiarami firm a ich
polityczną aktywnością we współczesnych USA
 silne zaangażowanie państwa w gospodarkę (przez regulacje lub
duży udział sektora państwowego)
 silny interwencjonizm państwa w sferze makro
 wysoki stopień redystrybucji dochodów i autonomizacja biurokracji
 powszechność negocjacji między grupami interesu a
administracją i politykami w kwestii kształtowania płac, cen i
zysków
Przykłady współczesne cd.
Oligopol stwarza dogodne warunki do aktywnego
poszukiwania renty, które oparte jest na transferze
dochodów i negocjacjach między grupami interesu a
administracją lub politykami
 Wsparcie przemysłu motoryzacyjnego w ramach specjalnych stref
ekonomicznych
 Klasyczne przykłady: górnictwo, rolnictwo
Szacowanie strat społecznych
Metody bezpośrednie:
 szacowanie dla gałęzi gospodarki rozmiarów renty konsumenta
przejętej przez monopolistę
Zalety: precyzyjne wyniki
Wady: : problemy z szacowaniem popytu, trudność i żmudność
obliczeń, wyniki fragmentaryczne (tylko dla jednej gałęzi), koszty
przeprowadzenia analizy całej gospodarki
 próby szacowania strat społecznych w skali całej gospodarki
 Metody oparte na analizie społecznych strat spowodowanych
występowaniem monopoli
Wady: nieprecyzyjne i prowadzą do bardzo robieżnych szcunków
 szacowanie przez korelację z ilością prawników w gospodarce
Wady: oparte jest na nieścisłej zależności, więc nie daje
kwantyfikowalnych rezultatów
Szacowanie strat społecznych
cd.
Metody pośrednie:
 indeks wolności gospodarczej sporządzany przez Heritage
Foundation
Zaleta: związek poziomu wolności gospodarczej ze skalą
aktywnego poszukiwania renty
Wada: brak informacji o wielkości strat społecznych
 Producer Support Estimate
(PSE, wskaźnik subsydiowania producenta)
i Consumer Support Estimate (CSE, wskaźnik subsydiowania
konsumenta) w rolnictwie
Udział PSE w przychodach producentów rolnych
i udział CSE w wydatkach na konsumpcję krajowych
produktów rolnych dla UE-15
% CSE
% PSE
2003
2002
rok
2001
2000
Źródło: Producer and
Consumer Support
Estimates, OECD
Database 1986-2003
1999
1998
1997
1996
1995
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
%
%PSE to udział różnych form wsparcia dla rolnictwa w wielkości
brutto przychodów producentów rolnych,
%CSE to udział transferów od konsumentów do producentów
rolnych w całkowitych wydatkach na konsumpcję krajowych
produktów rolnych (OECD, 2007)
Przykłady badań




Społeczne koszty ceł (G.Tullock)
straty w dobrobycie wynikające ze spadku konsumpcji dobra,
nieefektywne zużycie zasobów na produkcję dobra chronionego
cłami,
koszty transakcyjne systemu celnego,
koszty zasobów zaangażowanych w uzyskanie renty politycznej
Koszty monopolu (R.Posner)
 konkurowanie firm o uzyskanie pozycji monopolisty - strata
społeczna,
 wartość zasobów zaangażowanych w publiczną regulację
monopoli jest prawdopodobnie jeszcze większa – w latach 60. w
przemyśle amerykańskim koszty społeczne monopolu wynosiły
0,6% GNP a koszty społeczne regulacji tego przemysłu aż 1,7%
GNP
Przykłady
(Sztaba, 2002)
 Peru: kraj rozwijający się, gdzie aktywne poszukiwanie renty przez
grupy interesu jest skuteczną barierą wzrostu gospodarczego
 Poszukiwanie renty w gospodarce socjalistycznej PRL i jego
wpływ na funkcjonowanie i postrzeganie działalności grup interesu
w okresie transformacji
Rozwiązania stwarzające
korzystne warunki dla
określonych grup i jednostek
Koncesjonowanie działalności
 monopol państwa i podmiotów innych niż państwo,
koncesjonowanie, zawody, których wykonywanie wymaga
szczególnych uprawnień, dziedziny działalności gospodarczej
wymagające zezwolenia
Często nie budzą zastrzeżeń merytorycznych,
jednak nie zawsze (np. zawód notariusza)
Rozwiązania stwarzające
korzystne warunki cd.
Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw
 dotacje, ulgi i zwolnienia podatkowe, preferencyjne kredyty i
pożyczki, poręczenia i gwarancje kredytowe, operacje na
podatkach i należnościach parabudżetowych, i inne
Ogólna wartość w 2005 roku - 4 795,1 mln PLN
Udzielona pomoc stanowiła 0,5% PKB /1,9% w 2004 roku/
Najczęściej stosowane były dotacje (77%) i ulgi podatkowe
Rosnący udział pomocy udzielanej w formie dotacji w ogólnej
wartości udzielanej pomocy jest zjawiskiem pozytywnym,
ponieważ dotacja jest najbardziej przejrzystą formą pomocy
publicznej (UOKiK, 2006).
Rozwiązania stwarzające
korzystne warunki cd.
Specjalne strefy ekonomiczne
 - Według Urzędu Ochrony Konsumenta i Konkurencji, spółki sektora
motoryzacyjnego działające na terenie specjalnych stref
ekonomicznych nie przekroczyły dopuszczalnej intensywności
pomocy, więc wszystkie spółki pomimo faktu korzystania z pomocy
przez dłuższy okres zachowały uprawnienia do pomocy publicznej w
formie zwolnienia z podatku dochodowego w kolejnych latach
(UOKiK, 2005).
Rozwiązania stwarzające
korzystne warunki cd.
Normy techniczne
 Polski Komitet Normalizacyjny w 2005 roku zatwierdził 6 814
Polskich Norm, opracowanych w Polsce lub będących transpozycją
norm unijnych, a 5 286 dokumentów europejskich i
międzynarodowych zaopiniowano lub poddano pod głosowanie (PKN,
2006).
Sukces zaprawy do ciast w półlitrowych butelkach
Wymiana tablic rejestracyjnych
Rozwiązania stwarzające
korzystne warunki cd.
Protekcjonizm i regulacje handlowe
Zakaz importu żelatyny z krajów UE
Bezcłowe kontyngenty na import zboża
Wsparcie rolnictwa (PSE i CSE w Polsce)
PYTANIA DO DYSKUSJI
 Czy wysoki poziom zabezpieczeń (zabezpieczenia
przed kradzieżą, regulacje antymonopolowe, silne
państwo) rzeczywiście zniechęcają do pogoni za
rentą?
 „Wilczy kapitalizm” czy wolny rynek - czy koszty
społeczne pogoni za rentą są ważnym argumentem na
rzecz zmniejszenia regulacyjnej i redystrybucyjnej roli
państwa?
Literatura








Fiedor B. Nowa Ekonomia Instytucjonalna jako podstawa teoretycznej refleksji nad
OECD (2007) Producer and Consumer Support Estimates, OECD Database 19862003. Pobrane z
http://www.oecd.org/document/58/0,2340,en_2649_37401_32264698_1_1_1_37401,00
.html 20-05-2007
UOKiK (2005) Urząd Ochrony Konsumenta i Konkurencji, Raport o pomocy publicznej
w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2005 roku.
UOKiK (2005) Urząd Ochrony Konsumenta i Konkurencji, Wyniki monitorowania
pomocy publicznej udzielonej spółkom motoryzacyjnym prowadzącym działalność
gospodarczą na terenie specjalnych stref ekonomicznych (stan na 31 grudnia 2005 r.)
Stankiewicz PKN (2006) Polski Komitet procesem transformacji od gospodarki
centralnie sterowanej do rynkowej. Otwarty
Sztaba S., Aktywne poszukiwanie renty. Teoria. Przykłady historyczne. Przejawy w
polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych. Szkoła Główna Handlowa. Warszawa
2002.
Wilkin J. (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i
funkcjonowania sfery publicznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa 2005.
PKN (2006). Polski Komitet Normalizacyjny. Sprawozdanie z działalności w 2005 roku.