Jakie znaczenie na gruncie ekonomi klasycznej miała teoria podziału

x60Jakie
znaczenie
na
gruncie ekonomi klasycznej miała teoria podziału? Przedstaw teorię podziału w ujęciu D.
Ricardo.
Teoria podziału kształtowała się dość długo i przeszła znaczna ewolucję. Jej podstawy
można znaleźć w pracach ekonomistów klasycznych. Jednym z głównych problemów teorii
podziału jest problem źródeł dochodów który jest zazwyczaj analizowany w związku z
wartością towaru. Tego typu związek widoczny był już u A. Smitha. W jego rozważaniach
można było znaleźć zalążki dwóch teorii wartości: teorii wartości opartej na pracy i teorii
czynników produkcji. Teoria wartości1 oparta na pracy uznaje pracę ludzką za główne lub
1
Roman Milewski „Podstawy ekonomii” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s 272
1
jedyne źródło i zarazem jedyny miernik wartości towaru. Teoria czynników produkcji 2
zakłada że każdy z trzech podstawowych czynników produkcji ma swój udział w tworzeniu
wartości towaru i w procesie podziału otrzymuje to co sam wytworzył. Teorię czynników
produkcji rozwinął J.B.Say, według niego każdy z trzech czynników produkcji świadczy w
procesie produkcji usługi, za które otrzymuje ukształtowane przez rynek wynagrodzenie.
Wynagrodzeniem pracy jest płaca, ziemi renta, a kapitału procent. Płaca, renta i procent są z
jednej strony składnikami kosztów produkcji i wartości towarów, a z drugiej strony
dochodami właścicieli czynników produkcji.
Podział osobistych dochodów zależy od cen i ilości czynników produkcji
sprzedawanych przez poszczególne jednostki. Praca jest zwykle jednym czynnikiem
produkcji posiadanym przez większość gospodarstw domowych w związku z czym dochód
gospodarstwa domowego zależy od stawki płacy i liczby przepracowanych godzin. Wielkość
dochodu od własności zależy od ilości kapitału i ziemi posiadanych przez gospodarstwo i od
cen tych czynników. Płace, zyski i renty są w gospodarstwie cenami, podział dochodów
zależy od ich wartości a jednocześnie od ilości pracy, kapitału i ziem wnoszonych na rynek
przez jednostki.
W modelu Ricardo istnieją trzy grupy społeczne: kapitaliści, pracownicy i właściciele
ziemscy. Kapitaliści odgrywają zasadniczą rolę w grze ekonomicznej, ponieważ są
producentami i kierownikami. Spełniają oni dwie istotne funkcje dla gospodarki, po pierwsze
przyczyniają się do skutecznej alokacji zasobów, ponieważ przesuwają swój kapitał do
dziedzin przynoszących najwyższe przychody w których potrzeby konsumentów są
zaspakajane po możliwie najniższym koszcie społecznym. Po drugie, przez oszczędzanie i
inwestowanie dają oni początek wzrostowi gospodarczemu.
Teoria podziału według Ricardo obejmuje trzy powiązane ze sobą teorie: renty, płacy i
zysku.
Teoria renty
Stała się punktem wyjścia do sformułowania ogólnego prawa malejącej wydajności
czynników produkcji: jeżeli udział jednego z czynników produkcji (ziemi, kapitału, pracy)
rośnie, podczas gdy pozostałe są stałe, to stopa wzrostu produktu globalnego będzie się
zmniejszać.
2
Ibidem, s 272
2
Renta gruntowa jest częścią produktu ziemi, którą płaci się jej właścicielowi za użytkowanie
pierwotnych i niezniszczalnych sił gleby.
Teoria renty opiera się na dwóch przesłankach: ograniczonej ilości urodzajnych gleb
i zasadzie malejącej wydajności. Ponieważ pod wpływem wzrostu ludności zachodzi potrzeba
brania pod uprawę uboższych gleb, to stopa przyrostu produktu z ziemi się zmniejsza.
Właściciel ziemi czerpie dodatkową korzyść w postaci renty różniczkowej. To różnica
między urodzajnością poszczególnych działek wydzierżawionej ziemi dostarcza dochodów
posiadaczom gruntów. Ricardo uważał, że współczynnik produkcji; tj. relacje kapitał - praca
są stosowane w nakładach inwestycyjnych , są stałe i wynikają z poziomu technologii. Każda
kolejna porcja kapitału i pracy będzie przynosiła coraz mniejszy przyrost produktu i w tym
przypadku renta będzie różnica efektów między kolejnymi nakładami kapitału i pracy.
W warunkach konkurencji między farmerami cena zboża będzie się kształtować na poziomie
kosztu krańcowego jednostki produkcji, a rywalizacja o nabywanie obszarów rolnych
prowadzi do wzrostu renty posiadaczy najżyźniejszych gleb.
Renta właścicieli gruntu wykazuje tendencje do wzrostu w wyniku połączenia się rosnącego
popytu na produkty ze zjawiskiem „malejących przychodów” w rolnictwie.
Teoria płacy roboczej
Podstawą jest teza, że praca jest towarem, płaca jest ceną a rynek pracy gra popytu i podaży
odchylającą płace od ceny naturalnej.
Cena naturalna jest to cena, która jest niezbędna, aby umożliwić ogółowi robotników
utrzymanie i zachowanie swego gatunku, nie zwiększając ani też nie zmniejszając ich liczby.
Cena naturalna rośnie z tych samych przyczyn co renta gruntowa, tj., ze względu na potrzebę
angażowania coraz większych nakładów kapitału i pracy na pozyskanie dodatkowych
środków utrzymania rosnącej liczby ludności.
Teoria zysku
Sprowadza się do tezy, że zysk jest prostym potrąceniem z produktu wytworzonego przez
robotnika. Do zapewnienia wysokiej stopy zysku niezbędne jest utrzymanie płac na poziomie
minimalnych kosztów utrzymania, a praktyce - niskich cen na zboże.
Przeciętna stopa zysku kształtuje się w procesie alokacji kapitału i zasobów pracy,
kierujących się do tych działów gospodarki; które sygnalizują wyższe stopy zysku
i zarobków.
3
Teoria podziału autorstwa D. Ricardo jest o wiele bardziej dopracowana niż
analogiczna teoria Smitha. W szczególności pokazuje on wzajemne relacje, jakie mogą
zaistnieć między wzrostem i podziałem. Kluczowym elementem jego analizy jest teoria renty.
Renta różnicuje zysk od kapitału zainwestowanego w ziemię tzn. dochód wypłacany
właścicielowi za wykorzystanie ziemi. Jeżeli korzysta się z ziemi o różnej urodzajności, to
renta jest równa różnicy między produkcją zboża otrzymaną na danej ziemi i produkcją zboża
otrzymaną przy użyciu takiej samej ilości pracy i kapitału na ziemi najmniej urodzajnej.
Właściciel najmniej urodzajnej ziemi nie otrzymuje więc renty. Z kolei, wraz ze wzrostem
liczby ludności, coraz większym wykorzystaniem coraz mniej żyznych ziem i w związku z
potrzebą wyżywienia ludności, występuje historyczna tendencja do wzrostu renty
otrzymywanej przez właścicieli najurodzajniejszej ziemi.
Bibliografia:
„Podstawy ekonomii” Roman Milewski
Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2000
„Historia myśli ekonomicznej” Harry Landreth, Dawid C. Collander
Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1998
„Historia myśli ekonomicznej” Wacław Stankiewicz
PWE Warszawa 2000
„Zarys historii myśli ekonomicznej” Gedymin B. Spychalski
4
PWN
Warszawa
Łódź
2001
5