wprowadzenie do psychologii biologicznej opracowanie

wprowadzenie do psychologii biologicznej opracowanie.doc
(4463 KB) Pobierz
Cechy materii ożywionej
Chemia komórek opiera się na 4 podstawowych zasadach:
1. Opiera się prawie wyłącznie na związkach węgla.
2. Zależy od reakcji prawie wyłącznie przebiegających w roztworach wodnych i w
stosunkowo wąskim zakresie temperatur
3. Jest ogromnie złożona: nawet najprostsza komórka jest znacznie bardziej
skomplikowana pod względem chemicznym niż jakikolwiek inny znany układ
chemiczny.
4. Jest zdominowana przez ogromne cząsteczki polimerowe, będące łańcuchami
kolejno połączonych podjednostek. Unikatowe właściwości tych polimerów
umożliwiają komórkom i organizmom wzrost, rozmnażanie i dokonywanie tego
wszystkiego, co jest charakterystyczne dla życia.
5. Podlega ścisłej kontroli: aby zapewnić zachodzenie wszystkich reakcji
chemicznych w odpowiednim miejscu i czasie komórki wykształciły różnego
rodzaju mechanizmy.
W skład komórek wchodzi niewiele rodzajów atomów, pierwiastki: C,H,N i O
Ponadto:
- złożoność molekularna
- pobieranie i przekształcanie energii
- autoregulacja
- autoreplikacja
- zbudowana z komórek i produktów wytwarzanych przez te komórki
- wzrost i rozwój
- rozmnażanie się
- ruch (organizmy mogą się poruszać, a ich składowe komórki również są w ruchu)
- reakcja na bodźce
- ewolucja i adaptacja
- metabolizm (przemiana materii i energii)
Zasady molekularnej logiki życia
Cząsteczki biologiczne:podstawowe pierwiastki, komplikacja budowy,
wielorakość funkcji, zestawy supramolekularne
1) Podstawowe pierwiastki biologiczne
Tlen (O), Węgiel (C ), Wodór (H) – są podstawowymi składnikami
związków organicznych będącymi podstawą budowy wszelkich
organizmów żywych - węglowodanów (cukrów), białek (protein) i kwasów
nukleinowych (DNA i RNA)


Azot (N) – stanowi składnik wszystkich białek, zasad azotowych oraz
związków odpowiedzialnych za przenoszenie energii w organizmie (ATP,
ADP)
 Fosfor (P) – ma wiele funkcji, między innymi jest składnikiem kwasów
nukleinowych, ATP, ADP czy witamin
 Siarka (S) – składnik metioniny i cysteiny, tworzy enzymy oraz koenzymy
i bierze udział w oddychaniu komórki
 UWAGA! Pierwiastkiem nie nazywamy pojedynczej cząsteczki, lecz całą
ich sumę we Wszechświecie.
2) Reszta : P
Mówiąc o cząsteczkach biologicznych na ogół ma się na myśli białka,
węglowodany, lipidy oraz kwasy nukleinowe.
 Białka – są związkami wielocząsteczkowymi złożonymi z aminokwasów
połączonych wiązaniami peptydowymi. Białko zwierzęce buduje 20
aminokwasów. Dzielimy je na proste i złożone. Białka proste są złożone z
samych aminokwasów. Natomiast złożone maja w sobie cząsteczki inne niż
aminokwasy, np. metale. Białka mają przede wszystkim rolę budulcową, są
składnikami każdego żyjącego organizmu. Innymi funkcjami są: energetyczna,
transportowa (hemoglobina), odpornościowa (przeciwciała), wzmacniająca i
uelastyczniająca (kolagen), a także enzymatyczna.
 Węglowodany – to po postu cukry, które pełnią funkcje energetyczną w
organizmie. Składają się przede wszystkim z łańcucha węglowodorowego (jak
wskazuje ich nazwa). Cukry dzielimy ze względu na budowę i ilość cząsteczek
na proste (np. fruktoza czy glukoza) oraz złożone: dwucukry (np. sacharoza) i
wielocukry (np. celuloza i skrobia).

Lipidy – to cząsteczki biologiczne składające się z glicerolu i ‘przyczepionych’ do
niego kwasów tłuszczowych. Tłuszcze zwierzęce są zbudowane z nasyconych .
Są składnikiem energetycznym, który pozwala na utrzymanie stałej temperatury
ciała (dostarcza energii cieplnej). Nadmiar lipidów odkłada się w tkance
podskórnej (tłuszczowej) i stanowi barierę ochronną przed zimnem.

Kwasy nukleinowe – ich jednostką podstawową jest nukleotyd, składający się z zasady
azotowej (Adenina, Guanina, Cytozyna, Tymina), cukru (rybozy lub deoksyrybozy) oraz
reszty kwasu fosforowego. Natomiast sama zasada azotowa, połączona z cukrem,
tworzy tzw. Nukleozyd. W komórkach występują dwa rodzaje kwasów: DNA (kwas
deoksyrybonukleinowy) i RNA (kwas rybonukleinowy). W DNA jest informacja w formie
genów. Zawiera ona "przepis' na wszystkie niezbędne dla organizmu białka. DNA
budują dwa łańcuchy polinukleotydowe, które splatają się ze sobą tworząc podwójną
helisę. Kwas rybonukleinowy uczestniczy głównie w procesie biosyntezy białka. W
komórce spotykamy trzy jego rodzaje: mRNA, biorące udział w przekazywaniu informacji
genetycznej z jądra do cytoplazmy, tRNA, który dostarcza odpowiednie aminokwasy do
rybosomów oraz odczytuje poszczególne kodony w kwasie mRNA, oraz rRNA budujący
obie podjednostki rybosomów.
3) Ważne pojęcia

Dysocjacja – rozdzielanie się substancji w środowisku wodnym na jony


Kohezja – zjawisko przyciągania się cząsteczek substancji
Adhezja - łączenie się powierzchni dwóch różnych (stałych lub ciekłych) ciał
(faz) na skutek przyciągania międzycząsteczkowego.
Typy wiązań chemicznych – wiązania silne i wiązania słabe, ich rola w
budowie cząsteczek i znaczenie dla oddziaływań między
cząsteczkami, przykłady oddziaływań opartych na strukturalnych
dopasowaniu cząsteczek.
1)wiązania silne - kowalencyjne
2)wiązania słabe - niekowalencyjne (są jedynie oddziaływaniami między atomami), jonowe
1 - WIĄZANIA KOWALENCYJNE (wspólna para)- tworzą stałe cząsteczki.
np. tlen z tlenem, wodór z wodorem. ->atomy tlenu ma taką samą elektroujemność
dlatego dzielą się jednym elektronem by uzyskać oktet.
Z kolei wodór jest wyjątkiem, któremu wystaczr uzyskać 2 elektrony. Zatem wodór z jednym
elektronem łączy się z drugim wodorem z jednym elektronem, tworząc cząsteczkę H2.
jest to wiązanie NIESPOLARYZOWANE, ponieważ żaden z atomów nie przyciąga do siebie silnej
drugiego atomów – równoważą się.
Z kolei wiązania SPOLARYZOWANE są wtedy, gdy jeden atom ma większą elektroujemność od
drugiego, dlatego
przyciąga go do siebie. Wciąż jest to wiązanie kowalencyjne, ponieważ każdemu z atomów pasuje takie
dzielenie się elektronami. Np H20, gdzie tlen ma większą elektroujemność i aby uzyskać oktet, przyciąga
do siebie dwie
cząsteczki wodoru, z czego każdej zabiera po elektronie.
Wiązanie kowalencyjne jest podstawą związków organicznych.
2)- WIĄZANIE JONOWE (jeden ma za dużo, drugi ma za mało) - atom, który ma zbyt wiele elektronów,
oddaje je atomowi, który ma ich zbyt mało. Ten, który oddał jest kationem(+), ten, który przyjął staje się
anionem(-).
np Na(+)Cl(-), Ca(2+)Cl2(-)
3) - WIĄZANIE NIEKOWALENCYJNE (tak naprawdę nie powinno być nazwane wiązaniem, ponieważ nie
tworzą się dzięki niemu nowe cząsteczki. To takie oddziaływanie elektrostatyczne)
+ łączy się z - np h20
ROLA WIĄZAŃ:
a) kowalencyjne - struktura białka 1-rzędowa (kolejność aminokwasów), bądź struktura DNA (kolejność
nukleotydów)
b) niekowalencyjne (wodorowe) - wyższe struktury białek - nietrwałe oddziaływania
pozwalają na modyfikację białka. Wiązania wodorowe istnieją też pomiędzy zasadami azotowymi
Dzięki wiązaniom kowalencyjnym spolaryzowanym powstają cząstkowe ładunki
elektryczne, dzięki którym możliwe są oddziaływania między cząsteczkami. Każda
wielka cząsteczka zawierająca grupy polarne ma typowy dla siebie wzór ułożenia
cząstkowych ładunków dodatnich i ujemnych na jej powierzchni. Gdy taka cząsteczka
napotka inną, z komplementarnym układem ładunków to dochodzi do wzajemnego
przyciągania się obu cząsteczek poprzez słabe oddziaływanie jonowe, ale bardzo
słabe. Jeśli wytworzy się w ten sposób dostatecznie dużo słabych wiązań
niekowalencyjnych między powierzchniami styku dwóch cząsteczek, to następuje ich
specyficzne łączenie się (niekowalencyjne). W ten sposób tworzone są białka.
Podstawy chemicznej użyteczności węgla
Prawie wszystkie cząsteczki w komórkach (oprócz wody) są związkami węgla. Cechą
wyróżniającą węgiel spośród innych pierwiastków jest jego zdolność do tworzenia
wielkich cząsteczek; daleko za nim drugie miejsce pod tym względem zajmuje krzem,
pierwiastek mający taką samą konfigurację zewnętrznej powłoki. Atom węgla jest mały,
na ostatniej powłoce ma 4 atomy i 4 wolne miejsca, może więc tworzyć 4 wiązania
kowalencyjne z innymi atomami. Może również łączyć się z innymi atomami węgla
wiązaniami kowalencyjnymi. tworzącą łańcuchy i pierścienie. Mało i
wielkocząsteczkowe związki węgla, wytwarzane prze komórki, nazywa się
cząsteczkami organicznymi, pozostałe związki w tym woda, nazywane są
nieorganicznymi.
Małe cząsteczki organiczne mogła pełnić w komórce różne role: mogą np. łączyć się w
większe lub służyć jako źródło energii. Wszystkie cząsteczki organiczne syntetyzowane
są z jednakowego zestawu bardzo prostych związków i ulegają rozpadowi dając
podobny ich zestaw.
Woda – właściwości cząsteczki i ich znaczenie dla organizacji i
funkcjonowania komórki, pojęcie hydrofobowy i hydrofilowy
Woda stanowi 70% masy komórek, a większość wewnątrzkomórkowych reakcji
przebiega w środowisku wodnym. W każdej cząsteczce wody dwa atomy wodoru są
kowalencyjnie związane z atomem tlenu. Wiązania te są silnie spolaryzowane,
ponieważ tlen przyciąga elektrony znacznie silniej niż wodór. W rezultacie w cząsteczce
wody elektrony są nierównomiernie rozmieszczone, co prowadzi do przesunięcia
ładunku dodatniego na atomy wodoru, u ujemnego – na tlenu. Czyli tam gdzie siła
przyciągania elektronów jest większa, tam jest ładunek ujemny. Kiedy dodatnio
naładowany rejon H2O (jeden z atomów wodoru) przybliża się do ujemnie
naładowanego rejonu (czyli atomu tlenu) drugiej cząsteczki, ich wzajemne przyciąganie
się prowadzi do powstania słabego wiązania, wiązania wodorowego. Wiązania takie są
bardzo słabe i ulegają łatwo zerwaniu przez przypadkowe ruchy termiczne pod
wpływem energii cieplnej cząsteczek, przez co czas trwania każdego z nich jest bardzo
krótki. Ale sumaryczne efekt wielu słabych wiązań nie jest mały. Każda cząsteczka
wody może tworzyć wiązania wodorowe poprzez swoje dwa atomy H z dwiema innymi
cząsteczkami, co prowadzi do powstania całej sieci, w której wiązania wodorowe stale
ulegają zrywaniu i ponownemu tworzeniu. Tylko dzięki wiązaniom wodorowym
łączącym poszczególne cząsteczki woda w temperaturze pokojowej nie jest gazem,
lecz cieczą o wysokim punkcie wrzenia i dużym napięciu powierzchniowym. Bez wiązań
wodorowych życie w takiej postaci jaką znamy, nie mogło by istnieć.
Hydrofobowy – taki, który nie wchodzi w reakcję z wodą
hydrofilowy – taki, który wchodzi w reakcje z wodą
Komórka, a prawa termodynamiki: dostępne, użyteczne i
nieużyteczne postaci energii, stan uporządkowania i
nieuporządkowania
Reakcje zachodzące w organizmach żywych, podobnie jak wszystkie inne reakcje
chemiczne, podlegają zasadom termodynamiki, opisującym przepływ energii
cieplnej i pracy. Według drugiej zasady termodynamiki całkowita
wartość entropii (stopnia nieuporządkowania układu) wykazuje tendencję wzrostową w
procesach zachodzących samorzutnie. Mimo że wyjątkowa złożoność komórek zdaje
się przeczyć temu prawu, faktem jest, że wszystkie żywe organizmy są tak
naprawdę układami otwartymi wymieniającymi nieustannie materię i energię z
otoczeniem. Nie pozostają one wprawdzie w stanie równowagi termodynamicznej, są
jednak systemami dyssypatywnymi( Są to dalekie od stanu równowagi stabilne stany
stacjonarne, których powstaniu towarzyszy wzrost uporządkowania. Do utrzymania tych
struktur (stanów) niezbędna jest ciągła nieodwracalna wymiana energii z otoczeniem),
utrzymującymi stan wysokiej złożoności dzięki zwiększaniu entropii swego otoczenia.
Jest to osiągane dzięki łączeniu spontanicznych (niewymagających doprowadzenia
energii) reakcji katabolicznych z niespontanicznymi procesami anabolizmu. Druga
zasada termodynamiki pozostaje spełniona, ponieważ wzrost stopnia uporządkowania
wewnątrz organizmu, jest kompensowany obniżeniem stopnia uporządkowania w
środowisku otaczającym organizm. Tym samym entropia całego układu stale wzrasta.
Można powiedzieć, że metabolizm utrzymuje porządek tworząc nieporządek.
Uporządkowanie struktur komórkowych i cząsteczek związków organicznych jest
możliwe tylko dzięki stałemu dostarczaniu do komórki energii. Organizmy
heterotroficzne mogą pozyskiwać energię jedynie ze związków organicznych, natomiast
istnieją też organizmy autotroficzne (głownie rośliny), które wykorzystują energię
słoneczną i zamieniają energię fal elektromagnetycznych na energię wiązań
chemicznych. Jest też mała grupa organizmów chemoautotroficznych, które potrafią
wykorzystywać energię z utleniania związków nieorganicznych powstałą w procesie
zwanym chemosyntezą.
Uwalniana w procesach katabolicznych energia przynajmniej w części jest przez
komórkę wykorzystywana do przeprowadzania procesów anabolicznych. Energia musi
być łatwo dostępna, a to gwarantuje jej magazynowanie w postaci związku o nazwie
adenozynotrójfosforan (ATP). Związek ten pełni swą rolę we wszystkich rodzajach
komórek.
ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii biologicznie użytecznej. ATP jest związkiem
zbudowanym z:
- adeniny (zasada azotowa),
- rybozy (cukier prosty - pentoza) oraz
- trzech reszt fosforanowych.
Pomiędzy resztami fosforanowymi tworzą się wysokoenergetyczne wiązania. Oznacza
to, że rozpad takiego wiązania wyzwala duże ilości energii i analogicznie, powstanie
wiązania jest jednoznaczne ze zmagazynowaniem znacznej jej ilości.
Metabolizm – poziomy regulacji, zasada działania i znaczenie
enzymów, koordynacja działania enzymów, katabolizm i anabolizm,
białka alleosteryczne
Metabolizm – ogół przemian i reakcji biochemicznych, zachodzących w całym
organizmie (w wyspecjalizowanych narządach i układach), a także w poszczególnych
komórkach (m. komórkowy), niezbędnych do jego prawidłowego funkcjonowania,
wzrostu i rozwoju. To całokształt przemian materii, prowadzących do syntezy złożonych
związków organicznych z prostszych substratów organicznych lub nieorganicznych
(anabolizm) ; oraz rozkładu substancji złożonych na związki prostsze, prowadząc do
uzyskania energii zmagazynowanej w postaci wiązań chemicznych (katabolizm).
Reakcje chemiczne są zorganizowane w szlaki metaboliczne, a substraty są
przekształcane za pomocą enzymów. Owe szlaki można podzielić na dwie grupy:
- reakcje egzoenergetyczne – przekształcają zw. chemiczne, wytwarzając tym samym
energię biologicznie użyteczną ( przekształcają zw. organiczne w energię) [reakcje
kataboliczne];
- reakcje endoenergetyczne – wymagają dostarczenia energii, by móc zachodzić, np.
tworzenie glukozy, lipidów albo białek [reakcje anaboliczne].
Większość reakcji metabolicznych można zakwalifikować ze względu na rodzaj
przenoszonej grupy funkcyjnej. Części metabolizmu wyspecjalizowane w przenoszeniu
tych grup pomiędzy związkami to koenzymy (każdy przyporządkowany konkretnemu
rodzajowi reakcji). Są one tworzone w komórce bez przerwy, są po jakimś czasie
rozkładane i ponownie
Użytkowane przez odpowiednie enzymy. Przykładem takiego koenzymu jest ATP.
Procesy kataboliczne wszystkich organizmów mają na celu utworzenia potencjału
redoks ( miara właściwości utleniających utleniacza lub redukujących reduktora w
reakcjach redoks) pozwalającego na przenoszenie elektronów między zredukowanymi
cząsteczkami. Można ten proces podzielić na trzy etapy:
1) cząsteczki substancji organicznych są trawione w układzie pokarmowym do
mniejszych;
2) mniejsze cząstki są transportowane do komórek i rozkładane na jeszcze
prostsze związki (najczęściej acetylo-CoA, czyli koenzym A związany z resztą
acylową. Koenzym ten jest odpowiedzialny za przenoszenie grup acylowych) ,
uwalnia się energia;
3) w cyku Krebsa gr. acetylenowa jest utleniana do CO2, energia jest przenoszona
na NADH (Dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy, pochodna wit. B2, koenzym,
pełni funkcję akceptora wodoru) i GTP (Guanozyno-5'-trifosforan, rybonukleotyd
purynowy, przenosi energię w komórce, powstaje w cyklu Krebsa) . NADH ulega
utlenieniu w łańcuchu oddechowym, wyzwala energię, finalnie magazynowaną w
ATP.
Katabolizm węglowodanów - głównie rozkładanie ich na mniejsze cząsteczki. Są
transportowane do komórek tuż po rozłożeniu na monosacharydy.
W glikolizie, kolejnym etapie rozkładu glukozy, z cukrów powstaje kwas pirogronowy
i energia, wiązana w ATP.
Trawienie to także element procesów metabolicznych. Główne enzymy trawienne w
organizmie to:
- lipazy (rozkładają tłuszcze);
- glikozydazy (depolimeryzują polisacharydy);
 proteazy (rozkładają białka).
Poprzez hydrolizę odbywa się katabolizm tłuszczów, uwalniają się kwasy tłuszczowe
(rozpadają się w procesie beta-oksydacji, wytwarza się acetylo-CoA) i glicerol
(przechodzi glikolizę).
U aminokwasów proces oksydacji zaczyna się od usunięcia gr. aminowej podczas
transaminacji, co jest częścią cyklu ornitynowego.
Kluczowym elementem wytwarzania energii dla komórki jest fosforylacja
oksydacyjna, czyli proces, w którym elektrony pobrane z cząsteczek związków
organicznych są przekazywane na tlen, a uwolniona energia pożytkowana na
tworzenie ATP. Dzieje się to za sprawą białek zawartych w błonie mitochondriom,
zwanych łańcuchem oddechowym. Białka te użytkują energię powstałą w czasie
przemieszczania się cząsteczek zredukowanych na cząsteczkę tlenu, by
transportować protony na przez wewnętrzną błonę komórkową. Takie przeniesienie
protonów z macierzy mitochondrialnej do przestrzeni międzybłonowej powoduje
różnicę stężeń i potencjałów pomiędzy obiema stronami błony i generuje potencjał
elektrochemiczny. Jednak protony mogą powracać do macierzy mitochondrialnej
przez kanał jonowy enzymu – syntazy ATP. Przepływ dodatnich ładunków
powoduje rotację osi enzymu, dlatego też centrum aktywne syntazy zmienia kształt i
fosforyzuje ADP do ATP.
Glukogenezą nazywa się syntezę glukozy ze związków takich, jak kwas
pirogronowy, kwas mlekowy, glicerol, aldehyd 3-fosfoglicerynowy lub
aminokwasy.
Mnóstwo jest substancji, które mogą być znaczącym zagrożeniem dla organizmu
(ksenobiotyki, np. narkotyki, naturalne trucizny, leki, antybiotyki), gdyż nie spełniają
żadnych metabolicznych funkcji. Są one detoksyfikowane za pomocą specjalnych
enzymów, działających trzyetapowo: najpierw utleniają ksenobiotyk, dołączanie do
niego cząsteczki grup hydrofilowych, wydalenie z organizmu. Dużym problemem dla
organizmu jest też stres oksydacyjny. Różne procesy, np. fosforylacja
oksydacyjna, powodują powstawanie reaktywnych form tlenu. Te oksydany są
neutralizowane przez przeciwutleniacze lub enzymy: katalazy i peroksydazy.
Homeostaza – stan stałości warunków w organizmie. Ponieważ w organizmach
zachodzą nieustanne zmiany, reakcje metaboliczne podlegają regulacji, by
homeostaza była zachowana. Owa regulacja pozwala organizmom na interakcje ze
środowiskiem. Podstawowym sposobem regulacji jest automatyczna odpowiedź na
zmianę stężenia substratów. Regulacja zewnętrzna powoduje zmiany w
metabolizmie komórki, przy użyciu sygnałów płynących z innej komórki (zazwyczaj
te sygn. mają postać rozpuszczonych w wodzie substancji, np. hormonów i są
odbierane przez konkretne receptory na powierzchni innej komórki). Metabolizm
komórki podlega kontroli przez:
- regulację ilości enzymów;
- regulację katalitycznej aktywności enzymów;
- przestrzenne udzielenie zachodzących reakcji.
Regulacja ilości enzymów odbywa się także przez zmiany szybkości transkrypcji
genów kodujących dane enzymy, natomiast ich aktywności – przez modyfikację
kowalencyjną (odwracalna fosforylacja, mogąca zwiększać lub zmniejszać
aktywność enzymu).
Kontrola alleosteryczna polega na zmianie aktywności przez związki chemiczne,
biorące udział w reakcjach, składających się na szlak metaboliczny.
Podział komórki na wiele przedziałów izolowanych (tzw. kompartmentacja).
Poszczególne kompartymenty są utworzone przez system błon białkowo–lipidowych
(oddzielenie poszczególnych elementów komórki – jądra, mitochondriom etc.). Taki
podział umożliwia kontrolę reakcji biochemicznych w najprostszy sposób – przez
limitowanie dostępu substratów dla zachodzących we właściwych przedziałach
komórki szlaków metabolicznych.
Białka alleosteryczne to takie, które zbudowane jest z podjednostek, a jego
przestrzenna budowa i zastosowanie są zmienne (zmieniają się po przyłączeniu
efektora alleosterycznego: aktywatora lub inhibitora). Przykładem takiego białka jest
hemoglobina. Białka te odgrywają kluczową rolę w kontroli, integracji i regulacji
przemian molekularnych, zachodzących w komórkach organizmów.
Enzymy alleosteryczne – złożone z podjednostek, każda ma jedno lub więcej
miejsc aktywnych, kontrolują, najczęściej, pierwszą reakcję w szlakach lub cyklach
biochemicznych. Są wrażliwe na małe zmiany stężenia substratu. Kontrolowane
przez aktywatory i inhibitory.
Inhibitor – zw. chemiczny powodujący zahamowanie lub spowolnienie reakcji
chemicznej.
Podstawy odtwarzania komórek, droga od genu do białka

Gen- odcinek genomu przepisywany na cząsteczkę RNA; odcinek DNA zawierający
przepis budowy jednego konkretnego białka.
(*alternatywny splicing sprawia, że dany odcinek DNA może zawierać informację dotycząca kilku
białek; istnieją także geny RNA)
(str. 140 + ze slajdów dr H. Kmity)

Egzony- odcinki kodujące (fragment kodujący DNA, będący nośnikiem informacji)
(str. 141 + http://portalwiedzy.onet.pl/95047,,,,egzon,haslo.html...
Plik z chomika:
pszczolkaizulka
Inne pliki z tego folderu:

wprowadzenie do psychologii biologicznej opracowanie.doc (4463 KB)
 biologiczne podstawy zachowań opracowanie.doc (269 KB)
 historia myśli psychologicznej prof Ryszard Stachowski.docx (35 KB)
 filozofia pytania otwarte dr Andrzej Wiśniewski.doc (130 KB)
 psychologia społeczna cz1 dr Dariusz Rosiński.docx (22 KB)
Inne foldery tego chomika:

Dokumenty
Galeria
 pedagogika
 Prywatne
 zachomikowane

Zgłoś jeśli naruszono regulamin





Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dział Pomocy
Opinie


Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Copyright © 2012 Chomikuj.pl