MEDYCZNA DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WYKŁADY 2016

MEDYCZNA DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
WYKŁADY 2016/2017
1. Diagnostyka enzymologiczna
Ogólne właściwości enzymów, klasyfikacja biochemiczna, jednostki aktywności
enzymatycznej. Swoistość tkankowa enzymów – izoenzymy i izoformy. Aspekty
analityczne – metody oznaczeń enzymów, standaryzacja metod enzymatycznych,
materiał biologiczny, wartości referencyjne. Enzymologiczna diagnostyka schorzeń
narządowych – cele diagnostyki, podział kliniczny enzymów, znaczenie kliniczne
wybranych enzymów wskaźnikowych, ekskrecyjnych i sekrecyjnych w diagnostyce
schorzeń narządowych (wątroba, trzustka, mięsień sercowy, mięśnie szkieletowe).
2. Diagnostyka zaburzeń homeostazy białek
Właściwości ogólne białek, białka osocza i płynów ustrojowych, funkcje biologiczne,
wskazania do oznaczania, materiał biologiczny i wartości referencyjne. Podstawowe
pojęcia w zaburzeniach ilościowych i jakościowych białek (hiperproteinemie,
hipoproteinemie, dysproteinemie, paraproteinemie). Badania dostarczające
podstawowych informacji o białkach osocza (poziom białka całkowitego, albumin,
odczyn Biernackiego, białkomocz). Ocena zaburzeń homeostazy białek w reakcjach
ostrej fazy. Charakterystyka białek ostrej fazy (białka dodatnie i białka ujemne).
Budowa i właściwości immunoglobulin. Znaczenie kliniczne hipergammaglobulinemii
poliklonalnych i monoklonalnych (szpiczak mnogi, makroglobulinemia
Waldenstrӧma, choroba łańcuchów lekkich i ciężkich) oraz hipogammaglobulinemii
(zaburzenia odporności). Krioglobuliny (budowa, właściwości, znaczenie kliniczne).
3. Diagnostyka chorób nerek, rola badań czynnościowych
Rodzaje badań diagnostycznych w chorobach nerek (podstawowe, specjalistyczne).
Badania czynnościowe nerek (znaczenie badań klirensowych). Badania oceniające
wielkość przesączania kłębuszkowego (GFR) - klirens kreatyniny i inuliny.
Szacowanie GFR poprzez oznaczanie cystatyny C. Badania oceniające funkcje cewek
nerkowych - homeostaza wodna (klirens wolnej wody, próba rozcieńczeniowa i
zagęszczeniowa), ocena czynności sekrecyjnej i reabsorbcyjnej (transport
maksymalny PAH i glukozy, β2 mikroglobulina), ocena zdolności do zakwaszania
moczu (próba Wrong’a i Davies’a), badania oceniające stan ukrwienia nerek (ERPF,
RBF). Kwasice cewkowe (frakcyjne wydalanie wodorowęglanów). Diagnostyka
przednerkowej i nerkowej ostrej niewydolności nerek (frakcyjne wydalanie
przesączonego sodu).
4. Analityka ogólna, diagnostyka płynów ustrojowych
Badanie ogólne moczu (parametry fizyczne, chemiczne, elementy osadu). Analiza
białkomoczu (rodzaje, wykrywanie, znaczenie kliniczne). Płyny z jam ciała (podział,
charakterystyka ogólna). Etiologia i patomechanizm powstawania przesięków i
wysięków. Laboratoryjne badanie charakteru płynu z jam ciała (płyn przesiękowy,
wysiękowy i mieszany). Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) – wytwarzanie,
wchłanianie, krążenie. Bariera krew-mózg i krew-płyn. Schemat laboratoryjnego
badania PMR (cechy fizyczne, pleocytoza/odczyny cytologiczne, badania
1
5.
6.
7.
8.
biochemiczne). Kliniczne zastosowanie oznaczeń białek PMR - ocena sprawności
bariery krew-płyn (wsp. albuminowy)
i ocena wewnątrzoponowej syntezy
immunoglobulin. Różnicowanie zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych na podstawie
badania PMR. Badanie wydzielin i wydalin przewodu pokarmowego (sok żołądkowy
BAO i MAO, sok trzustkowy, testy jelitowe, badanie kału). Badanie wydzielin układu
oddechowego (BAL jako materiał diagnostyczny).
Diagnostyka hematologiczna
Hematopoeza – rola cytokin w procesie krwiotworzenia. Układ czerwonokrwinkowy.
Morfologia układu granulocytowego. Morfologia układu monocytowego. Morfologia
komórek układu chłonnego. Morfologia komórek układu płytkotwórczego.
Nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego. Podział i diagnostyka
laboratoryjna
niedokrwistości.
Diagnostyka
różnicowa
niedokrwistości
normocytowych, mikrocytowych i makrocytowych. Podział i diagnostyka zaburzeń
układu
białokrwinkowego (zaburzenia ilościowe i jakościowe leukocytów).
Nowotworowe choroby układu krwiotwórczego. Diagnostyka laboratoryjna zespołów
mieloproliferacyjnych (przewlekła białaczka szpikowa, czerwienica prawdziwa) i
limfoproliferacyjnych (szpiczak mnogi, przewlekła białaczka limfatyczna).
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń hemostazy
Elementy hemostazy pierwotnej (ściana naczyniowa, płytki krwi) i wtórnej (czynniki
krzepnięcia i fibrynolizy, inhibitory krzepnięcia). Mechanizmy hemostazy (układ proi antykoagulacyjny). Osoczowy układ krzepnięcia krwi (tor wewnątrzpochodny i
zewnatrzpochodny). Układ fibrynolityczny. Skazy krwotoczne (naczyniowe,
płytkowe, osoczowe). Zakrzepice tętnicze i żylne (patogeneza, czynniki ryzyka).
Metody stosowane w badaniach hemostazy pierwotnej (czas krwawienia, czas okluzji,
liczba płytek krwi, agregometria, cytometria przepływowa). Metody stosowane w
badaniach hemostazy wtórnej (funkcjonalne krzepnięciowe, funkcjonalne
chromogenne, immunologiczne). Diagnostyka laboratoryjna skaz krwotocznych
(zespół DIC, hemofilie). Diagnostyka laboratoryjna żylnej choroby zakrzepowej
(trombofilii).
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki węglowodanowej
Przemiany glukozy, mechanizmy regulacji glikemii. Insulina (mechanizmy działania,
regulacja sekrecji) i transportery glukozy. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej
wynikające z nieprawidłowego bilansu energetycznego (stany przedcukrzycowe,
rodzaje cukrzycy). Enzymatycznie uwarunkowane zaburzenia gospodarki
węglowodanowej. Patogeneza cukrzycy i zaburzenia metaboliczne w cukrzycy,
hiperlipidemia cukrzycowa, zespół metaboliczny. Przewlekłe powikłania cukrzycy
(mikroangiopatia, makroangiopatia) i ostre powikłania cukrzycy (kwasica ketonowa i
mleczanowa, śpiączka, hiperosmolarna). Stany hipoglikemiczne (rodzaje,
diagnostyka). Testy laboratoryjne w diagnostyce cukrzycy (glikemia na czczo,
glikemia przygodna, DTTG, przeciwciała w cukrzycy typu 1). Ocena wrażliwości
tkanek na insulinę (HOMA, HEC). Testy laboratoryjne w monitorowaniu cukrzycy
(dobowy profil glikemii, HbA1C, fruktozamina, mikroalbuminuria, lipidogram,
insulina i peptyd C, ciała ketonowe). Leczenie cukrzycy (podstawy i cele).
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki lipidowej
2
Lipidy i lipoproteiny surowicy/osocza. Metabolizm lipoprotein – enzymy (LPL,
HTGL, HTL, LCAT, CETP) i receptory (LRP, apoB100/E, receptor SR-B1
zmiatający). Transportery kasetowe. Zmodyfikowane lipoproteiny (beta VLDL, LpX,
lipoproteina a, małe gęste LDL). Podstawowe badania lipidowe (Chc, TG, LDL,
HDL). Lipidowe czynniki ryzyka choroby wieńcowej serca. Przegląd badań
uzupełniających i specjalistycznych w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Diagnostyka
laboratoryjna zaburzeń lipidowych wg klasyfikacji Fredricksona i Europejskiego
Towarzystwa Miażdżycowego. Klasyfikacja genetyczna zaburzeń lipidowych.
Dyslipoproteinemie wtórne.
9. Równowaga kwasowo-zasadowa.
Równowaga kwasowo-zasadowa (RKZ) – wiadomości ogólne (pH, bufory krwi,
laboratoryjne parametry RKZ). Klasyfikacja prostych zaburzeń RKZ (pierwotne i
wtórne). Zaburzenia RKZ – zaburzenia metaboliczne (kwasica i zasadowica) i
oddechowe (kwasica i zasadowica). Mechanizmy kompensacji zaburzeń
metabolicznych i oddechowych. Mieszane zaburzenia RKZ. Ruch jonów wodorowych
i potasowych pomiędzy przestrzenią śród- i pozakomórkową w zaburzeniach
metabolicznych i oddechowych. Przyczyny kliniczne prostych i mieszanych zaburzeń
RKZ. Równowaga kwasowo-zasadowa w różnych schorzeniach (schorzenia układu
oddechowego, przewlekła niewydolność serca, ostra i przewlekła niewydolność nerek,
kwasice cewkowe, schorzenia układu pokarmowego i wątroby, choroby nadnerczy i
tarczycy).
10. Gospodarka wodno-elektrolitowa.
Bilans wodny i przestrzenie wodne. Prawa rządzące gospodarką wodno-elektrolitową i
równowagą kwasowo-zasadową. Regulacja homeostazy ustrojowej (izotonia,
izowolemia, izojonia, izohydria). Zaburzenia gospodarki wodno-sodowej
(hiponatremia i hipernatremia). Podział kliniczny zaburzeń gospodarki wodnosodowej – przewodnienia i odwodnienia (izotoniczne, hipotoniczne i hipertoniczne).
Wyniki badań laboratoryjnych w przewodnieniach i odwodnieniach (stężenie sodu,
białka całkowitego, parametry morfologii krwi). Zaburzenia przemiany potasowej
(przyczyny hipokaliemii- i hiperkaliemii). Związek kaliemii z gospodarką jonu
wodorowego. Zaburzenia chlorkowe.
11. Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń endokrynologicznych
Systemy kontroli endokrynnej (sprzężenia zwrotne). Ocena zaburzeń osi
podwzgórzowo-przysadkowej (hormony podwzgórzowe liberyny i statyny, testy
czynnościowe). Zastosowanie testów czynnościowych do diagnostyki zaburzeń
tylnego i przedniego płata przysadki mózgowej. Diagnostyka laboratoryjna chorób
tarczycy – przegląd badań laboratoryjnych stosowanych w niedoczynności i
nadczynności tarczycy, algorytmy postępowania diagnostycznego. Diagnostyka
laboratoryjna chorób przytarczyc. Diagnostyka laboratoryjna chorób nadnerczy w
zakresie zaburzeń sekrecji mineralokortykoidów (zespół Conna) i glikortykoidów diagnostyka niedoczynności kory (ch. Addisona) i nadczynności kory (zespół
Cushinga). Diagnostyka różnicowa hiperkortykolizmu (zespół Cushinga, ośrodkowa
choroba Cushinga, ektopowa sekrecja ACTH). Choroby rdzenia nadnerczy (badania
3
w guzie chromochłonnym). Diagnostyka laboratoryjna dysfunkcji jajników. Badania
laboratoryjne w monitorowaniu okresu ciąży (diagnostyka prenatalna).
12. Diagnostyka laboratoryjna chorób nowotworowych
Markery nowotworowe (charakterystyka ogólna, podział, kryteria kwalifikacyjne).
Wymagania kliniczne markerów nowotworowych (czułość i swoistość diagnostyczna,
ujemna i dodatnia wartość predykcyjna, swoistość narządowa, wartość
prognostyczna). Wartość diagnostyczna markerów nowotworowych (wykrywanie,
rozpoznawanie i monitorowanie choroby nowotworowej). Eutopowa i ektopowa
produkcja hormonów jako markerów nowotworowych. Markery nowotworów
przewodu pokarmowego (rak wątroby, trzustki, żołądka i jelita grubego). Markery
nowotworowe raka jajnika i raka piersi. Markery nowotworowe układu
moczopłciowego (rak prostaty i raki jąder). Aspekty analityczne oznaczania PSA
(diagnostyka różnicowa nowotworowego i łagodnego przerostu prostaty). Markery
nowotworowe układu oddechowego (płaskonabłonkowy i drobnokomórkowy rak
płuc). Markery kostne (znaczenie w diagnostyce przerzutów do kości). Metody
immunochemiczne stosowane w oznaczaniu markerów nowotworowych i hormonów.
13. Gospodarka żelazowa. Diagnostyka metabolizmu hemu.
Żelazo w organizmie człowieka (rozkład, zapotrzebowanie, metabolizm, mechanizmy
regulacji). Biochemiczne parametry metabolizmu żelaza w surowicy krwi (żelazo,
transferyna, ferrytyna, TIBC, krzywa żelazowa) – znaczenie diagnostyczne, metody
oznaczania. Zastosowanie testów żelazowych w diagnostyce różnicowej
niedokrwistości syderopenicznej i chorób przewlekłych. Zaburzenia syntezy hemu –
porfirie (patogeneza i klasyfikacja porfirii). Metody laboratoryjnej diagnostyki
porfirii. Rola diagnostyki laboratoryjnej w ocenie narażenia na ołów.
Hiperbilirubinemie i żółtaczki. Rodzaje hiperbilirubinemii, charakterystyka różnych
form bilirubiny, metody oznaczania. Żółtaczki (podział kliniczny, diagnostyka
laboratoryjna żółtaczek). Urobilinogen (znaczenie diagnostyczne, metody oznaczania).
SEMINARIA
2016/2017
1. Diagnostyka enzymologiczna
Znaczenie kliniczne badań enzymologicznych. Diagnostyka enzymologiczna schorzeń
wątroby (ALT, AST, LDH, ALP, ACP, CHE). Diagnostyka enzymologiczna chorób
trzustki – amylaza, lipaza (ostre zapalenie trzustki), elastaza, chymotrypsyna
(przewlekłe zapalenie trzustki). Diagnostyka laboratoryjna zawału mięśnia sercowego.
Znaczenie badań enzymatycznych w chorobach nowotworowych (ACP, ALP, 5’ NT,
GGT, LDH). Markery enzymatyczne w chorobach nerek (NGAL).
2. Diagnostyka zaburzeń homeostazy białek
Metody rozdziału białek surowicy i płynów ustrojowych (elektroforeza,
immunofiksacja). Zmiany stężeń białek ostrej fazy a obraz elektroforetyczny białek
surowicy. Interpretacja rozdziałów elektroforetycznych (proteinogramów) w różnych
patologiach (ostry i przewlekły stan zapalny, zespół nerczycowy, marskość wątroby).
4
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Nieprawidłowości
w
elektroforezie
w
gammopatiach
monoklonalnych
(monoklonalność, biklonalność, hipo- i agammaglobulinemia). Interpretacja
rozdziałów met. immunofiksacji (wykrywanie monoklonalności IgG, IgA, IgM,
łańcuchów lekkich kappa i lambda). Diagnostyka laboratoryjna szpiczaka mnogiego.
Białko oligoklonalne w elektroforezie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Diagnostyka chorób nerek, związki azotowe niebiałkowe
Związki azotowe w surowicy i w moczu. Znaczenie diagnostyczne oznaczania
związków azotowych (aminokwasy, amoniak, mocznik, kreatyna/kreatynina, kwas
moczowy). Metody oznaczania związków azotowych.
Badanie ogólne moczu
Mikroskopowa ocena składu osadu moczu. Standardy w badaniach osadu moczu.
Cytodiagnostyczne badanie osadu moczu. Techniki wspomagające wizualizację
badania osadu moczu (barwienie barwnikami przyżyciowymi, mikroskopia jasnego
pola, mikroskopia kontrastowo-fazowa, polaryzacyjna). Automatyzacja badania
ogólnego moczu (techniki cytometrii przepływowej, techniki cyfrowe). Testy paskowe
badania ogólnego moczu. Składniki prawidłowego badania ogólnego moczu.
Diagnostyka hematologiczna
Diagnostyka
chorób
układu
krwiotwórczego.
Najczęściej
wykonywane
hematologiczne badania diagnostyczne. Ocena rozmazu krwi obwodowej. Badanie
morfologii krwi. Parametry charakteryzujące układ czerwonokrwinkowy i
białokrwinkowy. Badania w niedokrwistościach hemolitycznych (biochemiczne
wskaźniki hemolizy). Badanie oporności krwinek czerwonych. Odczyn opadania
krwinek czerwonych (OB).
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń hemostazy
Badania laboratoryjne najczęściej stosowane w diagnostyce zaburzeń hemostazy.
Zagadnienia analityczne (pobieranie materiału, źródła błędów). Metody badań
koagulologicznych (czasy krzepnięcia osocza: APTT, PT, TT, fibrynogen,
antytrombina, białko C, D-Dimery). Badania przesiewowe w diagnostyce oporności
na aktywowane białko C (test APCR). Testy laboratoryjne w monitorowaniu terapii
przeciwzakrzepowej. Preparaty krwiopochodne stosowane w zaburzeniach krzepnięcia
krwi. Przypadki kliniczne.
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki węglowodanowej.
Aspekty diagnostyczne i kliniczne cukrzycy typu 1, 2 i cukrzycy ciążowej. Algorytmy
postępowania diagnostycznego w cukrzycy typu 1, 2 i ciążowej. Ocena zaburzeń
przemiany węglowodanowej − aspekty analityczne, materiał do badań, najczęściej
stosowane testy diagnostyczne (oznaczanie glikemii na czczo i hemoglobiny HbA1C,
wykonanie DTTG). Omówienie przypadków klinicznych.
Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki lipidowej.
Wskazania do przeprowadzenia badań lipidowych. Materiał do badań. Metody
oznaczania parametrów podstawowego profilu lipidowego (cholesterol całkowity,
triglicerydy, cholesterol frakcji LDL i HDL). Badania uzupełniające w diagnostyce
zaburzeń lipidowych (elektroforeza, ultrawirowanie, test zimnej flotacji,
apolipoproteiny). Badania specjalistyczne w diagnostyce zaburzeń lipidowych.
5
Lipidowe czynniki ryzyka choroby wieńcowej serca. Omówienie przypadków
klinicznych.
9. Równowaga kwasowo-zasadowa (RKZ)
Układy buforowe krwi i tkanek. Rola płuc i nerek w regulacji równowagi kwasowozasadowej. Podział zaburzeń RKZ (zaburzenia metaboliczne i oddechowe).
Kompensacje zaburzeń RKZ (mechanizmy kompensacji, wyliczanie pCO2 i HCO3- w
warunkach całkowitej kompensacji zaburzeń metabolicznych i oddechowych).
Podstawowe parametry stosowane do oceny zaburzeń RKZ (pH, pCO2, HCO3-, BE ).
Parametry gazometryczne (pO2, sO2, krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny). Pobieranie
materiału do badań RKZ i gazometrii. Przykłady kliniczne zaburzeń RKZ.
10. Gospodarka wodno-elektrolitowa
Przemiana magnezu, przyczyny hipo- i hipermagnezemii, metody oznaczania
magnezu. Przemiana fosforanowa, przyczyny hipo- i hiperfosfatemii, metody
oznaczania fosforu. Przemiana wapniowa, przyczyny hipo- i hiperkalcemii, metody
oznaczania wapnia (wapń całkowity i zjonizowany). Przemiana chlorków, przyczyny
hipo- i hiperchloremii. Oznaczanie sodu, potasu i chlorków we krwi i innych płynach
ustrojowych.
ĆWICZENIA
2016/2017
Ćwiczenie organizacyjne
1. Diagnostyka enzymologiczna
Oznaczanie ALT i GGT.
2. Diagnostyka zaburzeń homeostazy białek
Oznaczanie stężenie białka całkowitego w surowicy krwi metodą biuretową, stężenia
albuminy, rozdział elektroforetyczny białek surowicy.
3. Związki azotowe niebiałkowe
Wykonanie klirensu kreatyniny. Oznaczanie mocznika.
4. Badanie ogólne moczu
Ocena cech fizycznych moczu. Ocena cech chemicznych moczu – testy probówkowe,
testy paskowe. Badanie osadu moczu – składniki prawidłowego i patologicznego
osadu.
5. Badanie hematologiczne
Wykonanie morfologii krwi obwodowej metodą tradycyjną (oznaczenie hemoglobiny
metodą Drabkina, hematokrytu) i za pomocą analizatora hematologicznego.
Wykonanie rozmazu krwi obwodowej – oznaczanie wzoru odsetkowego leukocytów.
6. Diagnostyka koagulologiczna
6
Oznaczanie czasu protrombinowego (PT), czasu częściowej tromboplastyny po
aktywacji (APTT).
7. Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki węglowodanowej
Oznaczanie glukozy na czczo. Wykonanie krzywej cukrowej.
8. Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki lipidowej
Oznaczanie
cholesterolu
całkowitego
metodą
enzymatyczną.
Oznaczanie
triacylogliceroli metodą enzymatyczną.
9. Oznaczanie parametrów gospodarki wodno-elektrolitowej
Oznaczanie wapnia, magnezu, fosforu nieorganicznego w surowicy krwi.
10. Równowaga kwasowo-zasadowa
Oznaczanie kwaśności miareczkowej moczu. Oznaczanie stężenia hemoglobiny
tlenkowęglowej metodą ilorazów
Obowiązujące podręczniki:
1. Dembińska-Kieć A., Naskalski J. (red.) Biochemia kliniczna z elementami diagnostyki
laboratoryjnej. Volumed, Wrocław 2002
2. Brunzel N.A.: Diagnostyka laboratoryjna. Nerka i badania laboratoryjne moczu.
Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010
3. Brunzel N.A.: Diagnostyka laboratoryjna. Płyn mózgowo-rdzeniowy i inne płyny
ustrojowe. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010
4. Neumeister B., Bosenthel I. Diagnostyka laboratoryjna. Elsevier Urban & Partner,
Wrocław 2013
5. Kopczyński Z. (red.) Wybrane zagadnienia z laboratoryjnej diagnostyki medycznej.
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2014.
7