15 Monopol PRINCIPLES OF MICROECONOMICS FOURTH EDITION N. G R E G O R Y M A N K I W PowerPoint® Slides by Ron Cronovich © 2007 Thomson South-Western, all rights reserved W tym rozdziale szukaj odpowiedzi na pytania: Dlaczego powstają monopole? Dlaczego MR < P dla monopolu? Jak monopole wybierają P i Q? Jak monopole wpływają na dobrobyt społeczeństwa? Co państwo może robić z monopolem? Czym jest dyskryminacja cen? CHAPTER 15 1 MONOPOLY Wstęp Monopol to przedsiębiorstwo, które jako jedyne sprzedaje swój produkt niemający bliskich substytutów. W tym rozdziale omówimy monopol i jego kontrast w warunkach doskonałej konkurencji. Kluczowa różnica: Firma monopolistyczna ma siłę rynkową, zdolność wpływania na cenę rynkową sprzedawanego produktu. Firma konkurencyjna nie posiada siły rynkowej. CHAPTER 15 MONOPOLY 2 1 Dlaczego powstają monopole Główną przyczyną monopolizacji są bariery wejścia – inne firmy nie mogą wejść na rynek. Trzy główne przyczyny barier wejścia: 1. Tylko jeden producent posiada zasób niezbędny do produkcji. Przykład: DeBeers posiada większość kopalni diamentów na świecie. 2. Państwo przyznaje jednemu producentowi wyłączne prawo do wytwarzania pewnego dobra lub usługi. Przykład: patenty, prawa autorskie. CHAPTER 15 3 MONOPOLY Dlaczego powstają monopole 3. Monopol naturalny: pojedynczy producent wytwarza Q rynkową przy niższym ATC niż inne firmy. Przykład: 1000 domów potrzebuje elektryczności. Koszt Elektryczność Ekonomia skali spowodowana ogromnym FC $80 ATC jest niższe jeśli jedna firma zapewnia serwis dla 1000 domów, niż robią to dwie firmy, obsługując 500 $50 domów każda. ATC 500 CHAPTER 15 Q 1000 4 MONOPOLY Monopol a konkurencja: Krzywa popytu W rynku konkurencyjnym, krzywa popytu rynku jest nachylona ku dołowi. ale krzywa popytu dla produktu pojedynczej firmy jest pozioma przy cenie rynkowej. Firma może ponieść Q bez obniżania P, więc MR = P dla firmy konkurencyjnej. CHAPTER 15 MONOPOLY P Krzywa popytu przedsiębiorstwa konkurencyjnego D Q 5 2 Monopol a konkurencja: Krzywa popytu Monopol jest jedynym sprzedawcą dobra, więc rynkowa krzywa popytu jest jego krzywą popytu. P Aby sprzedać większą ilość Q, firma musi obniżyć P. Krzywa popytu monopolu Więc, MR ≠ P. D Q CHAPTER 15 6 MONOPOLY A C T I V E L E A R N I N G 1: Utarg monopolu Moonbucks jest jedynym sprzedawcą kawy cappuccino w mieście. Q P 0 $4.50 1 4.00 Tabela przedstawia popyt rynku na cappuccino. 2 3.50 3 3.00 Uzupełnij brakujące pola. Jaka jest zależność pomiędzy P i AR? Pomiędzy P i MR? 4 2.50 5 2.00 6 1.50 TR AR MR n.a. 7 A C T I V E L E A R N I N G 1: Odpowiedzi: Q Tutaj, P = AR, tak samo jak w firmie konkurencyjnej. Tutaj, MR < P, podczas gdyMR = P dla firmy konkurencyjnej. P 0 $4.50 1 4.00 2 3.50 3 3.00 4 2.50 5 2.00 6 1.50 TR AR n.a. MR n.a. 8 3 Krzywe D i MR firmy Moonbuck P, MR $5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 0 CHAPTER 15 Krzywa popytu (P) MR 1 2 3 4 5 6 7 Q MONOPOLY 9 Krzywa utargu krańcowego monopolu Zwiększenie Q ma dwa efekty na utarg: • efekt ilościowy: zwiększenie ilości sprzedanego dobra powoduje wzrost utargu • efekt cenowy: spadek ceny powoduje zmniejszenie utargu Aby sprzedać większą ilość Q, monopol musi obniżyć cenę każdej sprzedanej jednostki. Więc, MR < P Utarg krańcowy MR może nawet być ujemny jeśli efekt cenowy przewyższa efekt ilościowy (np. kiedy Moonbuck zwiększa Q z 5 do 6). CHAPTER 15 MONOPOLY 10 Maksymalizacja zysku Podobnie jak firma konkurencyjna, monopol maksymalizuje zyski produkując ilość, dla której MR = MC. Kiedy monopolista określi tę ilość, nakłada najwyższą cenę, którą będą chcieli zapłacić nabywcy za tę ilość. Cena wychodzi z krzywej popytu. CHAPTER 15 MONOPOLY 11 4 Maksymalizacja zysku 1. Maksymalizująca zysk ilość Q gdy MR = MC. Koszty i utarg 2. Znajdź P z krzywej popytu dla tej Q. MC D MR Q CHAPTER 15 12 MONOPOLY Zysk monopolu Koszty i utarg MC Jak w firmie konkurencyjnej, zysk monopolu równa się (P – ATC) x Q ATC D MR Q CHAPTER 15 MONOPOLY 13 Dlaczego monopol nie ma krzywej podaży Firma konkurencyjna jest cenobiorcą Posiada krzywą podaży, pokazującą jak Q zależy od P Monopol Jest cenodawcą, nie cenobiorcą Q nie zależy od P; raczej, Q i P są wspólnie określone przez MC, MR, i krzywą popytu. Więc, monopol nie ma krzywej podaży. CHAPTER 15 MONOPOLY 14 5 Przypadek: Monopol a lekarstwa generyczne Prawo patentowe zapewnia tymczasowy monopol na sprzedaż nowych leków jego producentom. Rynek lekarstw P MC Kiedy patent traci ważność, rynek staje się konkurencyjny i pojawiają się produkty generyczne. CHAPTER 15 D MR Q 15 MONOPOLY Monopolizacja zmniejsza dobrobyt Przypomnienie: W równowadze rynku konkurencyjnego, P = MC a nadwyżka całkowita jest zmaksymalizowana. W równowadze monopolu, P > MR = MC • Wartość każdej dodatkowej jednostki (P) dla • • kupujących przewyższa koszt zasobów potrzebnych do jej produkcji (MC). Q monopolu jest zbyt niskie – można zwiększyć nadwyżkę całkowitą zwiększając Q. Więc monopol generuje stratę pustą. CHAPTER 15 16 MONOPOLY Monopolizacja zmniejsza dobrobyt Równowaga konkurencyjna: QE dla …………… Nadwyżka całkowita jest maksymalna. Równowaga monopolu: QM dla …………. Strata pusta CHAPTER 15 P MC D MR Q MONOPOLY 17 6 Polityka państwa wobec monopoli Zwiększenie ustawodawstwa antymonopolowego • • Przykład: Ustawa Antykartelowa Shermana (1890), Akt Claytona (1914) Ustawodawstwo antymonopolowe daje państwu różne możliwości wspierania konkurencji. Regulacja • • • Agencje państwowe ustalają ceny monopoli naturalnych. Dla monopoli naturalnych, MC < ATC dla każdego Q, więc krańcowy koszt marginalny przynosiłby straty. W tej sytuacji, regulacje mogą subsydiować monopol, albo ustalić P = ATC przy zerowym zysku ekonomicznym. CHAPTER 15 MONOPOLY 18 Polityka państwa wobec monopoli Własność publiczna • Przykład: Poczta Polska • Problem: własność publiczna jest zwykle mniej efektywna ponieważ nie istnieje motyw zysku do minimalizacji kosztów. Uwaga: Każdy z powyższych sposobów rozwiązania problemu monopolu ma swoje wady. CHAPTER 15 MONOPOLY 19 Różnicowanie cen Dyskryminacja to różne traktowanie ludzi w oparciu o różne cechy np. płeć lub rasa. Dyskryminacja cenowa polega na sprzedawaniu takiego samego dobra różnym klientom po różnej cenie. Cechą używaną przy dyskryminacji cenowej jest skłonność do płacenia (WTP): • Firma może zwiększyć zysk poprzez nakładanie wyższych cen nabywcom z wyższą skłonnością do płacenia. CHAPTER 15 MONOPOLY 20 7 Doskonała dyskryminacja cenowa a zwykły monopolista. Tutaj, zwykły monopol nakłada tę samą cenę (PM) na wszystkich nabywców. Pojawia się strata pusta. P MC D MR Q CHAPTER 15 21 MONOPOLY Doskonała dyskryminacja cenowa a zwykły monopolista. Tutaj, monopol produkuje ilość konkurencyjną, ale każdy nabywca płaci tyle ile wynosi jego WTP. P To zjawisko nazywa się doskonałą dyskryminacją cenową. Monopolista przejmuje całą nadwyżkę konsumenta jako zysk. MC Ale, nie ma ………!!! D MR Q CHAPTER 15 MONOPOLY 22 Różnicowanie cen w świecie realnym W świecie realnym, doskonała dyskryminacja cenowa jest niemożliwa: • Żadna firma nie zna skłonności do płacenia każdego nabywcy • Nabywcy nie podają swojej skłonności do płacenia sprzedawcom Więc, firmy dzielą klientów na grupy opierając się na zauważalnych cechach związanych ze skłonnością do płacenia jak, na przykład, wiek. CHAPTER 15 MONOPOLY 23 8 Przykłady dyskryminacji cen Bilety do kina Zniżki dla seniorów, studentów, ludzi którzy mogą wybrać się do kina wczesnym popołudniem w tygodniu. Prawdopodobnie, mają oni mniejszą skłonność do płacenia, niż ludzie, którzy korzystają z kina w piątkowy wieczór, płacąc za bilet wyższą cenę. Ceny biletów lotniczych Zniżki za pobyt „na miejscu” w nocy z soboty na niedzielę, pomagają odróżnić podróżujących w interesach od podróżujących w sprawach osobistych, którzy mają mniejszą skłonność do płacenia. CHAPTER 15 24 MONOPOLY Przykłady dyskryminacji cenowej Kupony zniżkowe Ludzie mający czas na wycinanie kuponów, prawdopodobnie mają niższy dochód i mniejszą skłonność do płacenia. Zniżki ilościowe Skłonność do płacenia kupującego często zmniejsza się z każdą dodatkową jednostką, więc firmy często oferują niższe ceny za większą ilość, niż za mniejszą. Przykład: Cena małego popcornu w kinie wynosi $4 a dużego (dwa razy większego) $5. CHAPTER 15 25 MONOPOLY Wnioski W realnym świecie, czysty monopol jest rzadki. Wiele firm posiada siłę rynkową ponieważ: • Sprzedaje dużą różnorodność unikatowych produktów • Posiada duży udział w rynku i kilku znaczących konkurentów Wiele takich przypadków, w większości ujętych w tym rozdziale, obejmuje • Marżę ceny powyżej kosztu krańcowego • Stratę pustą CHAPTER 15 MONOPOLY 26 9 Podsumowanie Monopol to przedsiębiorstwo, które jest jedynym sprzedawcą dobra na rynku. Monopole powstają z powodu barier wejścia, włączając: monopole przyznane przez państwo, kontrolę kluczowego zasobu, lub ekonomię skali. Monopol ma opadającą krzywą popytu na swój produkt. W efekcie, musi on zmniejszyć cenę aby sprzedać większą ilość, co powoduje, że utarg krańcowy jest mniejszy od ceny. CHAPTER 15 MONOPOLY 27 Podsumowanie Monopol maksymalizuje zysk wytwarzając tyle, żeby utarg krańcowy zrównał się z kosztem krańcowym. Ale, ponieważ utarg krańcowy jest niższy od ceny, cena monopolu będzie wyższa od kosztu krańcowego, generując marżę i powodując stratę pustą. Politycy gospodarczy mogą reagować na nieefektywność monopolu poprzez: regulację monopoli, ustawodawstwo antymonopolowe, regulację cen. Żadna z tych polityk nie jest doskonała. CHAPTER 15 MONOPOLY 28 Podsumowanie Często monopoliści (i inni posiadający siłę rynkową) próbują zwiększyć swoje zyski ustalając różne ceny na to samo dobro, zależnie od skłonności nabywcy do płacenia. Ta praktyka nazywa się dyskryminacją cenową. CHAPTER 15 MONOPOLY 29 10