PROBLEMY ETYKI ZAWODOWEJ W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Etyka (z greckiego éthikós – zwyczajny; éthos – obyczaj, zwyczaj),
1. zespół norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowości społ. (np. grupy
społecznej, klasy, warstwy, środowiska);
2. 2. filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak
dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego
postępowania.
Postawy moralne /człowieka/ - na życie moralne składają się sfery – etyka polityczna.
Stanowiska etyczne:
- formalizm
- utylitaryzm
- etyka cnoty
- etyka bliźniego miłości
- etyka umowy społecznej
- etyka uprawnień moralnych
- etyka roztropności.
Formalizm etyczny – (Kant) przyjmuje, że wartości moralne są takie, co w nas powszechne.
Formaliści przyjmują, że etyka żąda od nas specyficznego punktu widzenia, żeby abstrahować to, co
jednostkowe, indywidualne. Etyka ta wiąże się z etyką obowiązku. Przyjmuje ona, że nie istnieją
wyjątki, obowiązki muszą być zawsze spełnione. Kant – (postępuj zawsze według takiej maksymy,
co, do której mógłbyś pragnąć, aby stać się częścią przyrody, której ty częścią był byś sam). Według
niego człowiek jest racjonalny, rozumny. Badał on też warunki możliwości, co rozumie się przez
moralność.
^X[P(X)-Q(X)] –okres warunkowy, (jeżeli jesteś takim człowiekiem to musisz postępować w taki i
taki sposób, bo inaczej przeczysz swojemu człowieczeństwu).
Ocena moralna abstrahuje od partykularyzmu. Formaliści uznają, że podstawowym uczuciem, które
decyduje oddaniu moralnemu jest szacunek do tego prawa. Moralność podobnie jak prawo musi być
ślepa.
Utylitaryzm zwany też "filozofią zdrowego rozsądku" Programem utylitarystów była próba
obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym
kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada
użyteczności. Głosi ona, że "postępowanie jest słuszne jeśli prowadzi do uzyskania jak największej
ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia", przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu
samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii,
co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych.
To co łączy wszystkich utylitarystów jest podkreślenie efektów postępowania. Zdaniem utylitarystów,
intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego - ważne jest tylko czy daje on więcej efektów
korzystnych czy szkodliwych.
Jednym z pierwszych wyrazicieli idei utylitaryzmu był Francis Hutcheson, który jako pierwszy głosił
zasadę użyteczności w jawnej formie (1725 r.), choć zalążki tych idei są już obecne w filozofii
Shaftesbury'ego i Hume'a.
Najbardziej wyrazistą, klasyczną postać utylitaryzmu, w której szczęście zostało utożsamione z
przyjemnością, lub w późniejsze formie ze zmniejszaniem przykrości, stworzyli Jeremy Bentham i
John Stuart Mill. Mill jednak po pewnym czasie odwrócił się od utylitaryzmu skłaniając się bardziej
do koncepcji Kanta.
W potocznym znaczeniu tego słowa jest to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych.
Utylitaryzm – (Jon Stuart Mil). Utylitaryści uznają, że powinno przyczyniać się do szczęścia jak
największej liczby ludzi. Każdy powinien mieć możliwość eksperymentowania w poszukiwaniu
własnego szczęścia. Dobre jest to poczym czujemy się dobrze. Tylko konsekwencje czynu mają
wartość. Etyka nie uczy świętości, ale użyteczności. Pokazuje nam jak dawać sobie radę w życiu.
Szczęście i nieszczęście wzajemnie się neutralizują. Słabością utylitarystów jest to, że depcze
wolności jednostkową, że łamie się zasadę praworządności w imię uczciwości.
Etyka cnoty – (Platon, Arystoteles). Etyka ta przyjmuje, że cnota jest wartością samą w sobie.
Platon –„Pewne czyny budzą w nas podziw”. Platon wyznaje 4 cnoty: roztropność, umiarkowanie,
odwaga, sprawiedliwość. Arystoteles – (odwaga jest czymś pomiędzy zuchwałą głupotą a
tchórzostwem, należy poszukiwać złotego środka).
1
Według tej etyki człowiek musi uporać się z wyzwaniami, jakie stawia mu los.
Cnota jest nagrodą samą w sobie. Pewną wartością, która nie wymaga żadnej dodatkowej gratyfikacji.
Etyka ta była najbardziej rozpowszechniona w starożytności i społeczności średniowiecznej.
Niedoskonałością tej etyki jest to, że zmusza ona do ślepego podporządkowania się jej.
Etyka miłości bliźniego –(Gandi). Każdy człowiek według niej powinien być traktowany z
szacunkiem. Życzliwość, współczucie, braterstwo to powinno istnieć między ludźmi. Każda przemoc
natomiast budzi odrazę. Złe uczynki budzą wyrzuty sumienia. Wyznawcy tej etyki przyjmują
przeciwstawianie się złu. Gandi – (jeśli przemocą odpowiesz na przemoc to ona się nie skończy).
Etyka ta uznaje, że człowiek z natury jest dobry, źródłem zła są trudne warunki życia. Usunięcie ich
przywraca dobry charakter. Opiera się ona również na niezłomnej łagodności. Odpowiadanie złem na
zło doprowadzi do błędnego koła. Wzorem do naśladowania jest charyzmatyczny męczennik. Nad
złem należy raczej płakać a nad złym człowiekiem się litować. W stosunku do ludzi złych etyka ta nie
jest stanowcza. Ludzi prawych moralnie wystawia na niepotrzebne cierpienie.
Etyka umowy społecznej – (Russo, Rols). Według niej każdy człowiek otrzymuje to, na co
zasługuje. Bezstronne oceny moralne można formułować, jeżeli zapomina się o swojej tożsamości.
Rzeczywista umowa społeczna jest możliwa, gdy zrezygnujemy z partykularyzmu. Sprawiedliwie
rozsądzać umiemy konflikty tylko pomiędzy tymi osobami, których los jest nam obojętny.
Abstrahować należy od wszelkiej indywidualności i tylko liczyć się z forma prawa. Za zasłoną
niewiedzy wszyscy będą działać bezstronnie. Oszust, który zapomni o oszustwie stanie się osobą
uczciwą według tej etyki.
Etyka uprawnień moralnych – (Look). Według niej człowiek musi być inaczej traktowany niż
wszystkie istoty żywe. Człowiek cierpi inaczej, nie dba tylko o siebie, interesuje się, sztuka, nauką.
Człowiek jest bytem jakościowo innym od innych istot na ziemi. Oświecenie było tutaj epoką kryzysu.
Dla każdego człowieka pewne rzeczy są święte i jako tako powinny być szanowane. Prawa tutaj mogą
być liczne i wymagają potwierdzenia. Prawa przysługują jednostkom nie społecznościom. Nikogo nie
można ich pozbawić. Podmiotem moralnym jest zawsze jednostka a nie społeczność w tym konflikcie
jednostka zawsze wygrywa. Wartości moralne musza być egzekwowane. Retrospektywne korekty
moralne są niedopuszczalne. Nie wolno robić niczego, czego inni sobie nie życzą. Nie wolno nikogo
nawracać na siłę.
Etyka roztropności – wartości moralne nie są nadrzędne. Nie musimy poświęcać się dla innych bez
reszty, ale też nie możemy innych poświęcać dla siebie. Roztropność nie zastępuje, ale etyce
wyznacza pewne moralne granice. Wzorem moralnym staje się postawa przyzwoitości.
Perswazyjność etyki – zakładamy, że każdy człowiek jest w stanie kształtować swoje życie.
Perswazyjna moc etyki ma 3 źródła:
 filozofia moralna – zainteresowanie człowiekiem
 konformizm
 sankcje moralne
Wpływają one na czynnik osobowości moralnej (stosowanie presji moralnej).
Etyka indywidualna – to, co myślimy i czego pragniemy. Wolność ma dwa znaczenia negatywne i
pozytywne. Kant powiadał, że zdolność: to zdolność do wywoływania skutków w świecie. Hegel –
twierdził, że państwo jest sfera realizowania naszej wolności..
Każdy jest osoba prywatna, indywidualna, a z drugiej strony osoba państwowa.
Autonomia moralna (autonomiczna osobowość moralna).
Piętrowość osobowości autonomicznej.
Ja samoświadomość moralna
Ja działania
Podmiot
Człowiek dysponujący autonomiczną osobowością moralną ma piętrowość osobowości. Autonomia
jest cnotą. Umacnianie autonomii moralnej prowadzi do piętrowości osobowości
DETERMINIZM SILNY I SŁABY.
Determinizm (łac. determinare — oddzielić, ograniczyć, określić) — koncepcja filozoficzna, według
której wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę, a zatem znając stan wszechświata w danym
2
momencie można teoretycznie przewidzieć wszystkie przyszłe wydarzenia i nie ma tu miejsca na
przypadkowość czy działanie wolnej woli.
Silny – każde działanie ma swoją ...
Słaby – izolowane układy są nieprzewidywalne.
Największą słabością determinizmu jest, że jest on hipotezą, której nauka nie potrafi potwierdzić ani
obalić. Człowiek zachwycony nauką stosuje ja do opisu samego siebie. Kant – odkrył, że o tyle, o ile
dysponujemy swoją wiedzą, wiedza zakłada wolność podmiotu. Proponuje określać człowieka z 2
stron:
- mechanizm przyrody i
- jako rzecz sama w sobie
Istota moralną jest jako rzecz sama w sobie i wtedy jest wolny, bo nie podlega przyrodzie.
Skrajny indeterminizm – przyjmuje, że mamy wolę, ale jej nie podlegamy.
Sokrates –( poznaj samego siebie). Człowiek mądry, uczciwy wybiera możliwość bardziej uczciwą od
uczciwej. Racjonalność wymaga, aby dokonywać lepszych wyborów. Człowiek racjonalny musi robić
to, co lepsze, słaba wola nie istnieje. Słaba wola okazuje się mimowolnym zaniedbaniem, które daje
się naprawić dzięki lepszej świadomości umysłu. Silną wolę ma człowiek, który trzyma się zasad i
zgodnie z nimi postępuje, słabą wolę ma człowiek silniejszy.
Perspektywizm – (Heyn). Moralność polega na wydawaniu rozkazów samemu sobie. Rozkaz
wydany samemu sobie jest bezosobowy. Normy moralne są najwyższego rzędu i nie podlegają innym
normom. Czyny wykonalne nigdy nie są obowiązkiem. Człowiek zdolny do zachowania moralnego
nigdy nie postąpi nie moralnie.
Kant – (słaba wola w ogóle nie istnieje). Źródłem błędu nie jest słabość woli, ale intelekt. Jeśli nie
jesteśmy w stanie wypełnić jakiegoś rozkazu to jest on niewykonalny, czyli niemoralny, aby go
wykonać.
Prawo moralne – ustala pewne uprawnienia, popiera pewne roszczenia.
Heops twierdził, że w stanie natury ludzie mają uprawnienie, wyłącznie co do ciała drugiego
człowieka.
Każde nowe ciało likwiduje inne prawa:
- prawo jako roszczenie
- prawo jako prawo wyboru
- prawo jako siła i władza
- prawo jako przywilej
- prawo jako zdolność do działania.
Jeśli prawa naturalne istnieją, to muszą jakoś powstać jeżeli nie ma takich zasad tzn., że są one
tworzone bez żadnych podstaw. Uprawnienia podlegają instytucjonalizacji.
Look:
- prawo do życia
- prawo do wolności
- prawo do swobody
Wg. Monteskiusza instytunalizacja jest zbędna. Ale niektórzy twierdzą, że prawo zatwierdzone może
być stanowione.
Św. Tomasz- prawo natury jest zbiorem nakazów, których Bóg nie sformułował.
Prawo niezbywalne – służy ochronie dobra, można wybierać i przyjąć kodeks, do którego będą się
wszyscy stosować. Zrzeczenie się tych praw niezbywalnych jest czynem heroicznym. Przypisać je
może jednostka.
Prawa abstrakcyjne – wg. Workina – nie są społecznie wiążące. Mamy ich tyle ile chcemy. Z
chwilą, gdy zostanie publicznie uznane to jest stosowane. Prawa konkretne nadają prawu
abstrakcyjnemu egzekwowalność.
Prawo polityczne - jest ogólnym stwierdzeniem. Wielkie prawa retoryki społecznej mają charakter
praw abstrakcyjnych.
Prawa abstrakcyjne obowiązują tylko teoretycznie, a zaczynają obowiązywać, gdy są
zinstytucjonalizowane. Prawa abstrakcyjne stosuje się zawsze bez elementów natury praktycznej.
Prawa abstrakcyjne są konkretne we wszystkich sprawach bez wyjątku np. prawo do obrony przed
sądem.
3
Prawa konkretne – wiążą się z zasadami. Zasady to twierdzenia opisujące uprawnienia. Zasady
muszą być stosowane w każdej sytuacji.
Uprawnienia moralne
2 znaczenia praw moralnych:
1. Wg Kanta – określają co jest obowiązkiem, a co nim nie jest;
2. ustalają pewne uprawnienia, a więc roszczenia.
Jak mówił T. Hobbes : "homo homini lupus" („Człowiek człowiekowi wilkiem”)
W stanie natury panuje walka wszystkich z wszystkimi.
Każde nowe prawo likwiduje dotychczasowe stare prawo.
5 rodzajów praw:
jako zasadne roszczenie
jako swoboda wyboru
jako siła i władza
jako przywilej
jako zdolność do działania
Jedna osoba może mieć uprawnienie jednego rodzaju, nie posiadając przy tym innego.
Bergham(?) – „Prawa to nonsens na koturnach”
Instytucjonalizacja uprawnień
Prawa mogą być egzekwowane pod warunkiem, że zostały nadane jako konkretne uprawnienia. Prawa
muszą podlegać instytucjonalizacji.
Lock wymienia 3 rodzaje praw:
a. prawo życia
b. prawo wolności
c. prawo własności prywatnej
Wg Kalmana(?) instytucjonalizacja uprawnień jest zbędna, ponieważ podstawowe prawa są wrodzone,
naturalne i wsteczne.
Św. Tomasz o prawach natury mówił, że zwierzęta tym prawom są posłuszne, natomiast człowiek
może je przestrzegać bądź też nie.
Maier(?) przyjmował 2 kryteria praw niezbywalnych. Z praw niezbywalnych można zrezygnmować
samemu, jednak nikt nie może żądać od nas ich zrzeknięcia się. Wyróżnił on następujące rodzaje
praw:
- życia
- osobistej wolności
- oględnego traktowania
- zaspakajania podstawowych potrzeb
- w stosunku do dziecka – prawo do moralnego wychowania
R. Dworkin wymienia prawa:
a) abstrakcyjne – mamy ich tyle, ile chcemy. Są to prawa pierwszego rzędu, które obowiązują
teoretycznie, ponieważ muszą zostać przekształcone w prawa konkretne;
b)
konkretne – prawa drugiego rzędu. To one nadają prawom abstrakcyjnym egzekwowalność.
Powinny obowiązywać trwale, ponieważ są znane intuicyjnie. Np. prawo do bezpieczeństwa jest
nadrzędne do prawa i wolności słowa;
c) absolutne – są to prawa abstrakcyjne, w których żadne zdarzenia uboczne nie są brane pod uwagę.
Stosuje się je zawsze bez względu na elementy natury praktycznej. Stosowane są bezwględnie i
powszechnie. Są konkretne we wszystkich przypadkach bez wyjątku, np. prawo do obrony przed
sądem.
Dworkin odróżnia od siebie cele i zasady działania. Zasady przestrzegane są w każdej sytuacji,
związane są z przepisami i mogą być łamane. Natomiast cele są stosowane tylko do pewnego czasu.
Etyka społeczna
Różne poziomy/piętra życia moralnego/etyki:
 etyka indywidualna
 etyka grupowa – nad etyką indywidualną, np. grupy religijne, wyznaniowe, zawodowe
 etyka społeczna
4
 etyka uniwersalna – na szczycie etyki. Składają się na nią twierdzenia bazowe. Nie wszystkie zaleca
się bezwzględnie. Źródłem etyki uniwersalnej jest praktyka.
Tu również pojawia się sfera autonomii moralnej.
Wierne trwanie w błędzie to GŁUPOTA!
Zasady wierności opierają się na odmiennej od utylitarnej moralności.
Obowiązki tworzą hierarchię. Wobec konfliktu obowiązku wybieram ten nadrzędny!
Siła obietnic bierze się z faktu. Oprócz wypowiadania słów liczą się fakty: intencje, konwencja
składania obietnic i ich dotrzymywania.
Perfomatywy – wypowiedzi, przez które coś się dzieje – Austin. Akt perfomatywny – składany przez
osobę uprawnioną do tego. Składanie obietnic to jedna z perfomatyw. Nie jest faktem surowym a
społecznym.
W odniesieniu do składania obietnic wyróżnia się (wg Serla?):
a. zasady regulujące – jak czynność powinna być dokonana;
b. zasady konstytutywne – bez których składanie obietnic byłoby niemożliwe.
Z faktów nie wynika dla nas nic wiążącego.
Kant twierdził, że zwyczaje społeczne nie mają znaczenia. Prawo moralne kształtuje obyczaje
społeczne, a nie odwrotnie. Nie ma powodu powoływania się na obyczaje społeczne, by uzasadnić
składanie obietnic. Każdy może odstąpić od składania obietnic, jeśli jest to dla niego niewygodne.
Kant był regorystą etycznym – nie przyjmował wyjątków.
Imperatyw kategoryczny – jeśli dopuszczam niedotrzymywanie obietnic, to czy dopuszczam, że inni
tez mogą niedotrzymywać obietnic.
Richard Herl? Przyjmował, że obietnice wiążą nas nie dlatego że są perfomatywne. Są zrozumiałe, ale
niewiążące. Najważniejsze jest zachowanie tożsamości. Chodzi o tożsamość podmiotową.
Obiecywać jest w stanie ktoś kto dysponuje autonomią moralną – postawa trwała, niezmienności
przekonań.
Uzależnienie- zachwianie zdolności do trwania w złożonej obietnicy.
Zdrowy rozsądek i doświadczenie pozwalają nam stwierdzić, że życie pozbawione obowiązków
przepływa nam przez palce.
 Etyka uprawnień – by wycofać się ze złożonej obietnicy
 Etyka miłości bliźniego – wybacza tym, którzy...
 Formalizm i rygoryzm etyczny
 Etyka umowy społecznej – każde zobowiązanie może podlegać zmianie.
PATERNALIZM
To dobrowolne zobowiązanie do podjęcia opieki nad innym. Postaci paternalizmu:
- Autorytarne
- Moralne
Freud – „Największym wrogiem dziecka jest jego rodzic”
Formy paternalizmu np.:
a) prawny;
b)
medyczny – jest uzasadniony w 3 przypadkach:
1. pacjent jest dzieckiem lub został uznany za niepoczytalnego;
2. nieprzytomny, pijany;
3. gdy nie jest w stanie zrozumieć co mu grozi (WYJĄTEK: pacjenci szpitali psychiatrycznych).
Postawy paternalizmu:
 mocna – budzący zaufanie wtedy, gdy podopieczni nie są zdolni do kierowania sobą;
 słaba – powstrzymywanie sprawcy przed dokonaniem czynu, którego skutku podopieczny nie jest w
stanie przewidzieć, dopuszczany bez większych zastrzeżeń.
TOLERANCJA
Akceptacja bez aprobowania. Tolerancję okazuje ten, kto nie zawsze akceptuje to, co aprobuje. Nie
jest tolerancyjny:

regorysta

absolutysta

fanatyk

człowiek niezdolny do wybaczania
5
często myli się tolerancję z absolutyzmem lub immoralizmem. Krańcowym przeciwieństwem
immoralisty jest absolutysta. Relatywista jest pośrodku. Absolutyści są regorystami i twierdzą, że
należy przestrzegać poglądów moralnych. Przykładem absolutysty regorystycznego był Kant.
Słabość imperatywu kategorycznego – pokazuje jakie działania są zabronione, zle nie pokazuje jakie
są zalecane.
Absolutyzm jako postawa moralna jest niemożliwy, nie do przyjęcia. Podobnie immoralizm.
Akceptowane wydaje się: pluralizm i relatywizm.
Skrajną wersją absolutyzmu jest fanatyzm - kształtowanie własnych poglądów wg wąskich,
niekompromisowych kryteriów. Fanatyk ma swoją misję do spełnienia. Każdą próbę krytyki odbiera
jako atak na własną osobę.
 Idealizm, fanatyzm, despotyzm
Fanatyzm nie związany z przemocą prowadzi jednak zawsze do męczeństwa. Podstawą fanatyzmu jest
rekompensacja z powodu rozczarowania dotyczącego własnej osoby. Kompensacja następuje np.
poprzez sztukę.
Fanatyzm często graniczy z geniuszem.
Konwertysta – radykalizuje swe stanowisko, by przekonać, że jego stanowisko nie jest
powierzchowne.
Tolerancja pojawiła się po rozpowszechnieniu się protestantyzmu. Pytanie o granice tolerancji jest jak
pytanie o to, jak często myć ręce.
Fanatycy mają skłonność do naprawiania świata. Osoba tolerancyjna to nie tylko osoba akceptująca,
ale i pomocna. Tolerancja jest cnotą, to akt dobrej woli. Przyjmuje ją etyka cnoty, miłości bliźniego i
koncepcja...
Formalizm i etyka umowy społecznej mają problemy z przyjęciem tolerancji.
ETYKA BIZNESU
Dobro publiczne identyfikowane jest ze stopą życia ludzi. Chciwość bogacza i zawiść biednego.
2 formy zazdroszczenia:
- nie ma nic złego w tym, że zazdroszczę bliźniemu bogactwa i robię wszystko, by tez tak mieć;
- zawiść – robimy wszystko, by bogaty zubożał.
Koncepcje wprowadzania ceny sprawiedliwej towaru
Pojęcie ceny sprawiedliwej zastąpione zostało ceną naturalną. Marks zadaje sobie pytanie o warunki
sprawiedliwej wymiany. Wartość towaru jest pracą (nie rentą gruntową czy kapitałem). Marks
odróżnia w wartości towaru: wartość użytkową i wymienną (czas niezbędny do uzyskania towaru).
Niesprawiedliwość kapitalizmu pojawia się kiedy pojawiają się pieniądze. Wartość użytkowa i
wymienna siły roboczej – różnicę między siłą roboczą a tym, co zostało przez nią wyprodukowane
zagarniają kapitaliści. Robotnik i kapitalista staja się niewolnikami tego samego procesu – posiadania
środków produkcji. Prowadzi to do powolnej pauperyzacji siły robotniczej.
Emanuel Kant
W sferze estetyki podstawowym pytaniem jest jak możliwe jest wydawanie sądów estetycznych o
pięknie?
Transcentydentalne poznanie etyczne dotyczy przedmiotów względem samego poznania.
Moralność dotyczy tego, co być powinno – jakie przedmioty mocą woli powoływać.
Czysty rozum ze swej natury jest rozumem praktycznym. Rozum ze swej zasady jest moralny.
Moralność istoty ludzkiej jest dla Kanta faktem.
Kant całkowicie przekształcił myśl filozoficzną. Nie należy pytać, czy człowiek jest moralny, bo to
widać. Natomiast należy zapytać co znaczy być moralnym. Nie należy pytać czy moralność jest
możliwa, ale jak jest możliwa. Co ważne nie należy ulegać złudzeniu. Analiza Kanta jest analizą
krytyczną. Moralność trzeba oczyścić z tego, co zewnętrzne. Człowiek jest wolny, o ile uznaje
ważność prawa moralnego.
Kant zaleca rozpatrywanie człowieka niejako z 2 stron:
1)
jako zjawiska przynależnego do przyrody i związku przyczynowego;
2)
jako rzecz samą w sobie, osobie, która odpowiada za swoje czyny.
Wolność stanowi warunek prawa moralnego. Stanowi rację dla obowiązującego prawa moralnego.
Gdyby wolność nie podlegała prawu moralnemu nie byłaby wolnością. Za sprawą prawa moralnego
człowiek staje się podmiotem prawa moralnego. Kant definiuje wolność woli jako szereg
przyczynowo-skutkowego zdarzenia zjawisk. Aspekty wolności:
6
- negatywny
- pozytywny
Nie świat oddziałuje na nas, ale my oddziałujemy, powodujemy skutki w świecie. Oddziaływanie woli
na nas samych – mamy uprzedni cel i jesteśmy w stanie determinować siebie, by osiągnąć ten cel..
Moralność zawiera się w intencji woli, nie w czynach.
Poznanie praktyczne dotyczy nie tylko pobudek. Moralność Kanta jest zbudowana na klasycznej
moralności człowieka.
ARYSTOTELES – logos to prawo istniejące w rzeczywistości.
W średniowieczu człowiek jest określany przez swoją relację do Boga. Tracić człowieczeństwo
możemy poprzez grzech.
Nowożytność to z kolei wg niektórych koniec myślenia religijnego. J. Nietsche pisał o śmierci Boga.
Rozum uzyskuje całkowitą rację istnienia człowieka – Kant.
Człowiek jako z definicji jest istotą moralną. Należy do przyrody zmysłowej, to zwierzę rozumne.
Tzn. jak zwierzęta mamy instynkty i potrzeby. Jako zwierzę człowiek przynależy do przyrody i
podlega zjawisku przyczynowo-skutkowemu. Człowiek jest ponadto istotą rozumną. Człowiek jest
moralny, bo jest rozumny. Prawo moralne stanowi najważniejszy fakt istnienia ludzkiego. Rozum
podpowiada: „jak chcę tak wolę”.
Prawo moralne to aprioryczny fakt – nie wyprowadzony z przeszłości.
Racjonalność staje się tajemnicą nie do pokonania.
Człowiek jest istotą racjonalną, ale i zmysłową.
Skończona istota rozumu – człowiek w przeciwieństwie do Boga jest skończonym bytem. Wola
stanowi władzę jaką dysponuje rozum.
Kant posługiwał się pojęciem:
Zbydlęcenie – niemoralne postępowanie – tracimy własną istotę, postępując niemoralnie.
Człowiek jest bytem racjonalnym, ale i skończonym.
Człowiek podlega bezpośrednim lub pośrednim pobudkom zmysłowym do działania. Bóg jako
nieskończony jest wszechmocny, wszystko co chce dostanie, co pomyśli i chce jest dobre.
Skończoność woli ludzkiej Kanta to nieskończona świętość woli. Wola święta z natury działa zgodnie
z moralnością.
Kanta uważano za ojca rygoryzmu.
Człowiek dąży do szczęścia. Niekoniecznie jest tak, że świat jest zgodny z naszym życzeniem. To czy
w naszym empirycznym myśleniu jesteśmy szczęśliwi, czy też nie jest przypadkiem.
Rygoryzm etyczny to etyka obowiązku nielicząca się z uczuciami i potrzebami. Kanta można
zinterpretować tak, że nie jest to krańcowy rygoryzm etyczny. Szczęście nie może stanowić zasady
moralności. Nasza skończoność polega na naszej subiektywności. Moralność w swojej istocie zakłada
wykonanie poza własną skończoność, a więc i szczęśliwość.
Postępowanie moralne musi przybrać postać obowiązku. Człowiek kieruje się nie tylko pobudkami
rozumnymi, ale i zmysłowymi.
Imperatyw – bezwzględny nakaz
Obowiązek – czyn, który zakłada wola podlega zniewoleniu.
Wszelka rozkosz odchodzi na drugi plan przy spełnianiu obowiązku. Odczuciem czysto praktycznym
jest szacunek wobec prawa moralnego – to jedyne uczucie przy spełnianiu obowiązku.
Człowiek musi upokorzyć własną moralność przez zwierzęcość.

natura zmysłowa i nadzmysłowa
przedmioty wyznaczają co jest naszym pragnieniem, a co nie hetero… woli. Celem praktycznego
rozumu jest znalezienie zasad prawa moralnego. Wyznaczają one kierunek woli. Jeśli zasady te są
subiektywne – to są to maksymy, jeśli są obiektywne – prawa praktyczne (odnoszą się do wszystkich).
Zasada praktyczna = „jeśli pragniesz zachować zdrowie, jedz zdrową żywność”.
To czy maksyma jest subiektywna czy nie decyduje odniesienie do warunków empirycznych.
Prawa praktyczne muszą uwzględniać jak prawa natury pod względem formalnym.
Dla każdego x, jeśli x-istota racjonalna
Jeśli x jest istotą racjonalną, musi postępować tak i tak.
Podział imperatywów Kanta:
7
a) imperatyw hipotetyczny – zawiera w sobie konieczność. Jeśli nie chcesz na starość cierpieć biedy,
powinieneś w młodości pracować i oszczędzać.
b)
imperatyw kategoryczny – determinuje wolę istoty moralnej
Maksymy są szczegółowymi zasadami, ale nie imperatywami.
Wola jako zdolność pożądania.
Wyrzucić wszystko, co empiryczne.
Zachowaj umiar we wszystkim, co robisz, a będziesz szczęśliwym!
Szczęście nie może stanowić pryncypium moralności.
Imperatyw kategoryczny
Determinuje wolę w sposób absolutny. Mówi jak należy postępować bez względu na wszelkie
empiryczne skutki. Powoduje, iż czysty rozum zyskuje realność w życiu człowieka.
3 sformułowania imperatywu kategorycznego:
 postępuj tak, aby … woli mogła mieć pryncypium prawa moralnego
 zapytaj siebie czy czyn, jaki zamierasz uczynić to skutek woli
 tego czego się chce, władzę używać jako nie jako środka ale zawsze jako cel

aplikacja prawa moralnego
Postępujemy o tyle moralnie, o ile postępujemy zgodnie z prawem moralnym.
Idea osobowości
Osobowości ludzi nie wykorzystywać wyłącznie jako środka, ale zawsze zarazem cel.
Przedmiot czystego rozumu praktycznego = to co dobre (pożądane prze istotę jako takie) i to co złe
(konieczność pożądania)
ETYKA BIZNESU
Nie jest czymś całkowicie nowym. Koncepcje powstawały już w starożytności.
Zawiść – odrażająca wada charakteru
Zazdrość może być czasem zaletą. To uczucie, kiedy chcemy posiadać coś co już ktoś posiada. Zatem
zazdrość skłania nas do osiągnięcia celu, czyli pozytywnie wpływa.
Chciwość bogacza i zawiść biednego
Koncepcja ceny sprawiedliwej pojawiła się już w średniowieczu: np. św. Tomasz z Akwinu.
Kupujący dostawał towar, a sprzedający pieniądze, za które mógł utrzymać rodzinę.
Każde miasto w średniowieczu było samowystarczalne. Jeśli jedynym źródłem wartości towaru jest
praca, nie ma sensu podwyższania ceny towarów w momencie zmożonego popytu.
Koncepcje ceny sprawiedliwej przekształciły się w koncepcje naturalne.
Koncepcje naturalne reprezentował m.in. Adam Smith.
Cena naturalna – ile warta renta gruntowa, praca i zyski zawarte w towarze. Pojęcie ceny naturalnej
miało charakter czysto teoretyczny. Cena rynkowa bowiem grawituje, odchylając się w dół lub w górę
od ceny naturalnej.
Dalej poszedł Marks. Zasłynął on jako krytyk kapitalizmu. Dostrzegł niesprawiedliwość XIXwiecznego kapitalizmu. Marks przyjmował, że praca jest jedyną wartością towaru, ale i źródłem
towaru. Zadawał sobie pytanie: jakie są warunki sprawiedliwej ceny?
Mark wyróżnia:
Wartość wymienną, Marks zadawał sobie pytanie: czy istnieje wspólny mianownik dóbr – tak jest to
praca, np. 1 długopis za 2 chleby.
Wartość użytkową, czyli zdolność towaru do spełnienia oczekiwań, potrzeb ludzkich – jest to
wartość jakościowa.
Marks zauważa, że wraz z pojawieniem się pieniędzy, okazało się, że pieniądz tworzy pieniądz, nie
wymaga żadnej pracy. Za pieniądze można kupić towary, które nie podlegają wymianie i nie
wymagają żadnej pracy, np. przyjaźń, miłość.
Pieniądze umożliwiają koncentrację kapitału. Pieniądz zaczyna żyć własnym życiem.
Człowiek podporządkowuje wartości wymiennej. Towar na rynku to abstrakcyjna siła robocza
sprzedawana na czas za pieniądze. Okazało się, że siła robocza jako specyficzny towar na rynku pracy
jest w stanie wytworzyć więcej dóbr niż jest w stanie wytworzyć sama praca. Stąd powstaje wartość
dodana.
Siła robocza sprzedawana na rynku pracy zaczyna wpływać na wszystkich ludzi.
Czas pracy i czas wolny
Im więcej kapitału zawłaszczone przez kapitalistów, tym większa pauperyzacja wśród robotników.
8
Kierując się prawem popytu i podaży wartość siły roboczej maleje, gdy na rynku pracy pojawia się
przeludnienie. Powstaje „lumper proletariat” – wg Marksa machina, motor rewolucyjny 9 nie podlega
kapitalizmowi i ideologii).
Ideologia świadomości wyrasta z realnych warunków bytu ludzi.
Ideologia wskazywana jest w mediach, skłania nas do bogacenia się ponad potrzeby, przymusza do
utrzymania przeludnienia.
Kapitalizm wytwarza sztuczne potrzeby.
Rewolucja ma prowadzić do komunizmu.
Prawo i rewolucja pożera własne dzieci. Zawodowy rewolucjonista – sprawdza się w walce, ale nie
może sobie poradzić w okresie pokoju.
Projekt Marksa z rewolucją nie udał się. Marks istotnie oddziałał na kształtowanie się kapitalizmu.
Stąd działalność związków zawodowych, prowadzenie polityki społecznej, podatki itp.
Niewidzialna ręka rynku wg Smitha
Smith był przeciwnikiem ingerencji państwa w działalność gospodarczą.
Albert Kann (?) – amerykański etyk biznesu, mówił, że w biznesie panują niejako podwójne standardy
moralne – lojalność wobec klienta i wobec firmy!
Poza pracą osoba biznesowa powinna przestrzegać złotej reguły: „Nie rób drugiemu co Tobie
niemiłe.” Dla leni nie ma miejsca.
Etyka biznesu jest odmianą etyki grupowej.
Jako jednostki indywidualne postrzegamy prawo jako coś co nas ogranicza. Każdy z nas postrzegany
jest w społeczeństwie jako:
 Jednostka indywidualna, całkowicie niezależna od prawa,
 Podmiot prawny, obywatel posiadający prawa i obowiązki.
Prawo umożliwia nam wywoływanie skutków w świecie zewnętrznym. Prawo pozwala na naszą
wolność, która zarazem ogranicza naszą indywidualność.
ETYKA SPOŁECZNA
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA
W zasadzie stosowanie odpowiedzialności zbiorowej można uznać za negatywne. Stosowanie
odpowiedzialności zbiorowej w sytuacjach wychowawczych jest jednak dopuszczalne.
Dopuszczalne również jest instrumentalne traktowanie grupy. Stosowanie odpowiedzialności
zbiorowej dopuszcza się tam, gdzie osoba nadzorująca odpowiada za bezpieczeństwo i obronę.
Najczęstszym przypadkiem odpowiedzialności zbiorowej jest grzech pierworodny. W judaizmie jest to
następstwo nierozważnej decyzji pierwszych rodziców. Nie wygląda to jak w chrześcijaństwie.
Louis w artykule o odpowiedzialności zbiorowej napisał, że odpowiedzialność zbiorowa nie zachodzi,
gdy:
Zachodzi konieczność użycia….
Spada na rodzinę
Ponosi się odpowiedzialność → odpowiedzialność zastępcza – upoważnienie do działania w imieniu
innych osób
Został zmuszony → odpowiedzialność spoczywa na tych, co wywierali presję.
Moralnie odpowiedzialny jest ten, kto dokonała zła lub był świadkiem zła, mógł mu zapobiec, ale tego
nie zrobił.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ INSTYTUCJONALNA
Powstała, by bronić praw klienta. Jeśli któryś z urzędników złamie prawo lub działa na niekorzyść
klienta, instytucja nie ponosi odpowiedzialności.
Jeśli odpowiedzialność została zinstytucjonalizowana, odpowiedzialność spada na instytucję.
Należy wyróżnić sytuacje:

Gdy członkowie grupy działają z inną intencją. W luźnej grupie pozbawionej wspólnej
intencji, każdy odpowiada za swój czyn.

Tam gdzie członkowie działają z wspólną intencją, można mówić o odpowiedzialności grupy.
Jeśli intencja jest wspólna, to odpowiedzialność też jest wspólna.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA
Jaspers wprowadził odpowiedzialność polityczną. Mówił, że Hitler ośmieszył naród niemiecki.
Moralnie odpowiedzialni są tylko zbrodniarze, bo tylko oni brali udział w eksterminacji Żydów.
9
Winni jesteśmy natomiast wszyscy w sensie odpowiedzialności politycznej.
Przy odpowiedzialności grupowej mamy do czynienia z pojęciem solidarności grupowej.
John Feinberg (?) twierdził, że:
o Musi zachodzić szeroka wspólnota interesów między członkami grupy,
o Solidarność jest zwykle następstwem losów, jest często narzuconym zwrotem.
Musimy sobie zdawać sprawę, że działając w grupie, pomimo wewnętrznego protestu, ponosimy
odpowiedzialność zbiorową.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MORALNA
MORALNOŚĆ ZŁA
Hanna Arendt (?) w oparciu o Aihmanna (?):
Obóz koncentracyjny był spełnieniem funkcjonowania przedsiębiorstwa produkcyjnego. Arendt
zwraca także uwagę na ideologię. Ma ona to do siebie, że ma zdolność stwarzania rzeczywistości.
Zwarte społeczeństwa mają zdolność do stwarzania ideologii. Zło jest banalne. Połączenie 3
czynników:
 Antysemityzm,
 Połączenie banalnego….
 Dehumanizacja ofiar.
Wina i odpowiedzialność są zawsze indywidualne.
ETYKA POLITYCZNA
Liberalizm domaga się przestrzegania prawa. Społecznie uzasadniony liberalizm to prawo do
wolności/zasada równości wobec prawa.
Podstawą liberalizmu jest podstawowa konstytucja. Wolno robić wszystko, co nie jest zabronione. Z
zasady szanuje prawa obywatelskie i uznaje je za źródła prawa.
W liberalizmie konstytucyjnym nie ma miejsca na nierówność majątkową, bezrobocie – to pozostawia
się partiom politycznym itp.
Teoria prawa uprawnia, a nie ogranicza – pojawiła się w XIX wieku.
Słabość liberalizmu wynika z jej indywidualności – niewrażliwość na cierpienie.
Nie jest to ustrój dalekowzroczny. Akceptuje to, co społeczeństwo.
Zwrot absolutystyczny – wiąże się z pojawieniem się liberalizmu. Liberalizm silniej zachowuje się w
krajach protestanckich.
Gastant (?) – koncepcja liberalizmu profekcjonalizmu
10