Wykład 2 - wprowadzenia cd

Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą
wiedzę o gospodarowaniu
Economics is what economists do (ekonomia jest tym
czym zajmują się ekonomiści)
Jacob Viner
Ekonomia – nauka o społecznych prawach gospodarczych w
warunkach ograniczonych zasobów i wielkości celów.
(Encyklopedia Popularna PWN)
Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział
miedzy ludzi
Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak
i dla kogo wytwarza społeczeństwo.
Dobro to wszystko to co zaspokaja potrzeby: rzecz,
usługa, prawo.
1
Gospodarując, ludzie i całe społeczeństwa zużywają
zasoby (inaczej: czynniki produkcji), czyli dobra
niezbędne do wytwarzania innych dóbr.
Problem ekonomiczny polega na tym, że rzadkim
środkom (zasobom) towarzyszą nieograniczone
pragnienia i potrzeby.
Zasoby są rzadkie – ich podaż jest ograniczona (jest ich
mniej niż potrzeba).
Zasoby czyli czynniki produkcji to praca, ziemia
i kapitał.
1. ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty,
ale i woda, zasoby mineralne, roślinność.
2. KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje
wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki,
których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na
wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych.
3. PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia
dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane
umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest
większy.
2
Ekonomia informacji - dział ekonomii, który
zajmuje się badaniem w jaki sposób informacja
wpływa na gospodarkę i decyzje gospodarcze.
Informacja ma szczególne właściwości w
porównaniu z innymi rodzajami dóbr:





łatwa do wytworzenia i rozpowszechniania,
trudna do ochrony i kontroli,
ma wpływ na podejmowanie decyzji
gospodarczych,
nie można dwa razy sprzedać tej samej informacji
jednemu kupującemu,
nie można jej ocenić przed poznaniem.
Informacja ma cechy dobra publicznego:


wielkość konsumpcji jednego podmiotu w zasadzie
nie wpływa na konsumpcję innego,
wykluczenie kogokolwiek z korzyści związanych z
posiadaniem informacji jest trudne albo
nieefektywne.
Ekonomiści, zajmujący się ekonomią informacji to m.in.
George Akerlof, Michael Spence i Joseph Stiglitz.
źródło: wikipedia.org
3
„Zapomniany człowiek” Sumnera
Wyobraźmy sobie czterech ludzi A, B, C oraz X.
„Jeśli tylko A zauważy coś, co wydaje mu się złe, a od czego
cierpi X, rozmawia o tej sprawie z B. Po tej rozmowie A i B
proponują wprowadzenie prawa, które usunie zło i pomoże X.
Prawo to określa co dla X powinien zrobić C, a w najlepszym
przypadku, co dla X powinni zrobić A, B i C. Jeśli chodzi o A
i B, którzy ustanawiają prawo odnoszące się do X w dobrej
dla niego intencji, to warto powiedzieć jedynie to, że byłoby
lepiej, gdyby pomogli mu bez ustanawiania jakiegokolwiek
prawa. Ale chciałbym się przyjrzeć C, chciałbym pokazać kim
on jest. Nazywam go Zapomnianym Człowiekiem.
Prawdopodobnie termin ten nie jest najodpowiedniejszy. O
człowieku tym nigdy się nie myśli. Jest ofiarą reformatora,
intelektualisty społecznego i filantropa. Nim przejdę dalej,
chciałbym pokazać ci, że zasługuje on na twoją uwagę
zarówno ze względu na jego osobiste właściwości, jak i na
liczne ciężary, jakie się na niego nakłada”.
Kto zatem jeżeli nie ekonomiści, powinien zadbać o
„zapomnianego człowieka”? Wydaje się, że jest to
najważniejsze zadanie stojące przed ekonomią i
ekonomistami.
Witold Kwaśnicki
4
Krzywa możliwości produkcyjnych – przykładowy
model ekonomiczny
Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą
możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji
drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).
Przykład
Produkujemy dobro A i B, do dyspozycji mamy 5 osób.
Zatrudnienie
Produkcja
przy produkcji przy produkcji
dobra A
dobra B
dobro A
0
1
2
3
4
5
5
4
3
2
1
0
dobro B
0
5
9
12
14
15
15
14
12
9
5
0
Krzywa możliwości produkcyjnych
20
15
15
14
12
B 10
9
5
5
0
0
0
5
10
15
20
A
5
Kosztem
alternatywnym
(kosztem
utraconych
możliwości) są utracone możliwości robienia czegoś
innego.
Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to
utrata pewnej ilości dobra A.
Koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych
korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru.
Koszt alternatywny:


jest ponoszony przez podejmującego decyzję,
ma subiektywny charakter.
6
Cztery fazy analizy ekonomicznej:
- obserwacja gospodarowania
- indukcja (uogólnienie)
- dedukcja
- krytyka
(na podstawie Czarny 2002)
7
indukcja (łc. inductio ‘wprowadzenie’) 1. nauk. metoda
uzasadniania, polegająca na wyprowadzaniu wniosków
ogólnych z faktów dowiedzionych badawczo.
1) w filozofii jedna z metod poznania i ustalania prawdy,
wnioskowanie, polegające na wyprowadzeniu ogólnych
wniosków z przesłanek, które są poszczególnymi przypadkami
tych wniosków.
2) w naukach empirycznych metoda polegająca na
wprowadzeniu uogólnień na podstawie eksperymentów i
obserwacji faktów, formułowaniu i weryfikacji hipotez.
Zaczątki indukcji w sensie nowożytnym stworzył F. Bacon,
który uznał, że indukcja i eksperyment to dwie skuteczne
metody ustalania prawdy.
dedukcja (łc. deductio ‘wywód, wyprowadzenie’)
1. usystematyzowany proces myślowy, w trakcie którego
analiza poszczególnych faktów doprowadza do uzyskania
poprawnego logicznie wniosku.
2. filoz. rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z
przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe następstwa
będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem.
8
Przykład postawienia fałszywej hipotezy
- wielkość stopy a inteligencja
Problemy ze statystyką
- „jak dojdę do władzy, to wszyscy będą zarabiać
powyżej średniej krajowej”
_______________________________________________________________________
9
Założenie ceteris paribus
Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.
Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ
jednego lub kilku najważniejszych czynników określających
daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych,
mniej istotnych.
Takie uproszczenie jest często konieczne, aby można było w
niezwykle skomplikowanym modelu zobaczyć zależności
poszczególnych zmiennych.
Przykład
Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między
wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają
zmianie.
10
Ekonomia pozytywna to część wiedzy ekonomicznej
nie zawierająca sądów wartościujących.
 objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika
 bada rzeczywiste działanie gospodarki
Przykład:
Cena równowagi leży na przecięciu krzywej popytu i
podaży.
Ekonomia normatywna zawiera sądy wartościujące.
 ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być
oraz co należy zrobić, aby było lepiej
 zaleca, co powinno się czynić
 jest często używana przez polityków
Przykład:
„Odejście od dotychczasowej polityki skrajnego liberalizmu
pozwoliłoby na odwrócenie niekorzystnych tendencji
panujących w gospodarce i przyniosłoby, odczuwalną przez
wszystkich obywateli, poprawę poziomu życia.”
_____________________________________________
11
Kłopoty ekonomistów:
- trudności z zastosowaniem eksperymentu
- statystyczny charakter praw ekonomicznych oznacza, że
działają one jedynie w przypadku masowego powtarzania
zdarzeń, których dotyczą (natomiast można także
zaobserwować pojedyncze przypadki, które temu prawu
zaprzeczają)
- zmienność warunków gospodarowania: czynniki
egzogeniczne (demograficzne, kulturowe,
psychologiczne, socjologiczne) mają ogromny wpływ na
procesy gospodarcze
- czynnik ludzki
- konflikty jednostek oraz grup
- prognozy, które same się obalają
Przykład
Ekonomiczne analizy stanu gospodarki amerykańskiej
doprowadziły swego czasu do sformułowania opinii, że w 1947 r.
w USA nastąpi ogólny spadek produkcji i wzrost bezrobocia.
Wiedząc to przemysłowcy zawczasu obniżyli ceny wielu
produktów. Popyt na te produkty wzrósł, co stworzyło dobre
perspektywy zbytu dla wszystkich producentów. W efekcie
przepowiedziana przez ekonomistów recesja nie nastąpiła.
Krytyczne uwagi na temat ekonomii i ekonomistów:
- Ekonomia jest nauką kontrowersyjną. Powszechnie
wiadomo, że trudno znaleźć dwóch ekonomistów, którzy
zgadzaliby się ze sobą.
- Modele ekonomiczne są daleko posuniętym uproszczeniem
rzeczywistości i nie mają z nią wiele wspólnego.
- Ludzie nie są istotami tak nieskomplikowanymi, jak
zakładają ekonomiści.
12
Narzędzia ekonomisty
- dane statystyczne – gotowych zestawów danych
statystycznych
dostarczają
wyspecjalizowane
instytucje państwowe (GUS) lub prywatne.
- modele ekonomiczne ukazują podstawowe związki
badanych zmiennych w formie np. rysunku, wykresu,
układu równań różniczkowych itp.
Źródła danych liczbowych:
 Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami
miesięcznymi i kwartalnymi)
 publikacje Narodowego Banku Polskiego
 publikacje OECD, Eurostatu, Banku Światowego itp.
13
Wielkości realne to wielkości obliczone w taki sposób,
aby wyeliminować wpływ zmian cen, czyli wielkości
obliczane przy cenach stałych.
Wielkości nominalne to wielkości obliczane w cenach
bieżących czyli cenach z kolejnych momentów
pewnego okresu.
Wskaźnik zmian wartości
zmiennej w ujęciu realnym
Wskaźnik zmian wartości
zmiennej w ujęciu nominalnym
Wskaźnik wzrostu cen
Przykład
Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze
możemy nabyć.
Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić
wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:
1996
1997
-
710,46 zł
872,91 zł
Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych
podniósł się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o
14,9%.
O ile procent wzrosła płaca nominalna?
22,9% = (872,91-710,46)/710,46×100
O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% =(122,9-114,9)/114,9×100
14
Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych
jednostkach miary (np. zł, kg, cm) i bezpośrednio informują o
poziomie tej zmiennej
Przykład
Miesięczna sprzedaż bananów sklepu „Zocha” w [kg]
styczeń
100
luty
110
marzec
120
kwiecień
130
maj
150
czerwiec
170
lipiec
190
sierpień
190
wrzesień
180
październik
190
listopad
200
grudzień
250
15
Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany
wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z
ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego.
Wartość względna jest często wyrażona w procentach przyjmując
formę tzw. stopy zmiany.
Przykład 1: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej
sprzedaży bananów w stosunku do poprzedniego miesiąca w [%]
styczeń
luty
10,0%
marzec
9,1%
kwiecień
8,3%
maj
15,4%
czerwiec
13,3%
lipiec
11,8%
sierpień
0,0%
wrzesień
-5,3%
październik
5,6%
listopad
5,3%
grudzień
25,0%
Przykład 2: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej
sprzedaży bananów w stosunku do miesiąca stycznia wyrażone w [%]
styczeń
luty
10,0%
marzec
20,0%
kwiecień
30,0%
maj
50,0%
czerwiec
70,0%
lipiec
90,0%
sierpień
90,0%
wrzesień
80,0%
październik
90,0%
listopad
100,0%
grudzień
150,0%
16
Stopa wzrostu danej zmiennej jest to zmiana
procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej
w ciągu roku)
Wskaźniki
Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej
odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do
wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).
Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych
w różnych jednostkach miary.
Przykład
Przewozy ładunków transportem kolejowym
Lata
w mln
tonokilometrów
wskaźnik
1996
68 332
100
1997
68 651
 68651

 100
 68332

100,5 
Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.
Przewozy pasażerów transportem kolejowym
Lata
w mln pasażerów
wskaźnik
1996
26 569
100
1997
25 806
 25806

 100
 26569

97,1 
Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.
17
Szereg czasowy zawiera kolejne wartości przyjmowane
przez daną zmienną w różnych momentach.
Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997
Lata
W mln ton
1980
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
193
148
140
132
130
134
137
138
138
Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie
przyjmuje określona zmienna dla poszczególnych jednostek
tworzących pewną populację.
Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach
1990-1997
OGÓŁEM
5887
Przekształcone w jednoosobowe spółki
1277
Skarbu Państwa
Objęte prywatyzacją bezpośrednią
1429
w tym sprywatyzowane
(1388)
Poddane likwidacji
1527
w tym zlikwidowane
614
Włączone do zasobu własności rolnej 1654
Skarbu Państwa
18