teorii transakcyjnego popytu na pieniądz

1
Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II,
:)…
2
RYNEK
PIENIĄDZA
3
1. RODZAJE PIENIĄDZA
Pieniądz definiujemy jako ŚRODEK WYMIANY, ŚRODEK OSZCZĘDZANIA, MIERNIK WARTOŚCI.
Jednak w praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne
do wytyczenia.
4
Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje
odsetek, lecz jest płynny (M1). Jednak w latach 80. XX w. wkłady
czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało
się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych (M3)
bez straty odsetek.
W efekcie dziś nie jest jasne, co mają kontrolować banki
centralne, chcąc wpływać na poziom zagregowanych wydatków w
gospodarce.
5
W USA w końcu 2002 r. rozróżniano cztery rodzaje podaży pieniądza: M1, M2, M3, L. (Łatwo dostrzec, że rekompensatą za ich coraz
mniejszą płynność jest ich coraz wyższe oprocentowanie).
M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus
np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe).
(M1: 4 190$/os.).
---------* Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie
1400$ gotówki; badania pokazywały, że w rzeczywistości przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem
płatności w „szarej strefie” i za granicą).
6
M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje PEWNE MNIEJ
PŁYNNE AKTYWA, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich transferu na rachunek czekowy), małe (do
100 000$) wkłady terminowe (ich wycofanie przed uzgodnionym
terminem jest karane obniżką odsetek); udziały w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20 080$/os.).
7
M3 – DODATKOWO obejmuje np. DUŻE WKŁADY TERMINOWE I DUŻE WKŁADY BANKOWE DOKONYWANE NA
INDYWIDUALNYCH WARUNKACH; (M3: 29 480$/os.).
8
L – dodatkowo obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz
jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych
ciułaczy”; bony skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).
9
2. POPYT NA PIENIĄDZA
Pieniądz jest ŚRODKIEM WYMIANY, MIERNIKIEM WARTOŚCI, ŚRODKIEM OSZCZĘDZANIA. Ludzie trzymają (realne!) zasoby pieniądza ze względu na jego pierwszą i trzecią funkcję.
PRZECIEŻ USTALAĆ, CO ILE KOSZTUJE, MOŻNA
NIE MAJĄC PIENIĘDZY.
------------------------------Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe
i firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np.
nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów oszczędnościowych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatniczego (KASY TRANSAKCYJNEJ).
A
10
Są różne teorie popytu na pieniądz.
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) podkreślają
rolę pieniądza jako środka przechowywania wartości.
TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories) podkreślają rolę pieniądza jako środka ułatwiającego wymianę dóbr.
Teoriom portfelowym i transakcyjnym odpowiadają
Keynesa „motywy” trzymania pieniądza: spekulacyjny oraz transakcyjny i przezornościowy.
11
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
Zgodnie z tymi teoriami ludzie trzymają pieniądz NIE DLA JEGO
PŁYNNOŚCI, LECZ Z POWODU SPECYFICZNEJ KOMBINACJI ZYSKOWNOŚCI I RYZYKOWNOŚCI jego posiadania w porównaniu z innymi aktywami.
12
Zgodnie z teoriami portfelowymi popyt na pieniądz zależy od zyskowności i ryzykowności trzymania pieniądza, w porównaniu z innymi aktywami, a także od całkowitego majątku ludzi. Oto ogólna
forma takiej funkcji popytu na pieniądz:
(M/P)d = L(rs, rb, πe, W), gdzie:
(M/P)d – popyt na pieniądz.
rs - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup akcji.
rb - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup obligacji.
πe - oczekiwana stopa inflacji.
W – realna wartość majątku.
13
Zauważmy, że najwęższe miary pieniądza, takie jak M1, obejmują
jedynie gotówkę i depozyty czekowe. Zyskowność ich trzymania
jest bliska zeru (lub po prostu niska).
Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np. wkłady oszczędnościowe, bony skarbowe), które - PRZY TYM SAMYM RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku.
14
Ekonomiści nazywają zatem pieniądz (M1) ZDOMINOWANYM
RODZAJEM AKTYWÓW; „zdominowanym”, ponieważ na rynku
są dostępne inne aktywa, które równie dobrze jak pieniądz pełnią
funkcję środka przechowywania oszczędności (są równie mało
ryzykowne), a jednocześnie są lepsze od pieniądza, ponieważ są
bardziej zyskowne.
Trzymanie pieniądza w portfelu aktywów NIE JEST zatem rozwiązaniem optymalnym...
15
Pieniądz (M1) jest zdominowanym rodzajem aktywów...
Wynika stąd, że portfelowe teorie popytu na pieniądz NIE
WYJAŚNIAJĄ zadowalająco popytu na pieniądz (M1).
Natomiast teorie PORTFELOWE SĄ UŻYTECZNE JAKO WYJAŚNIENIE POPYTU NA INNE, SZERSZE RODZAJE
PIENIĄDZA. W przypadku M2 i M3 analiza zyskowności i ryzykowności składników portfela inwestycyjnego jest istotna i może
wyjaśnić, dlaczego ludzie trzymają swe zasoby np. raczej w formie
wkładów oszczędnościowych niż w formie udziałów w funduszach
inwestycyjnych.
16
TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories)
Zwolennicy teorii transakcyjnych uznają pieniądz za zdominowany składnik aktywów, podkreślając, że LUDZIE
TRZYMAJĄ PIENIĄDZ, NIE ZE WZGLĘDU NA ZYSK,
LECZ ABY OBNIŻYĆ KOSZTY WYMIANY DÓBR. W
odróżnieniu od innych aktywów pieniądzem można bowiem łatwo płacić, zawierając transakcje kupna/sprzedaży.
17
W efekcie transakcyjne teorie popytu na pieniądz wyjaśniają popyt na środek płatniczy, M1, odwołując się do
bilansu STRAT (utracony zysk z trzymania innych niż pieniądz aktywów) i KORZYŚCI (wygoda płacenia pieniądzem, a nie innymi aktywami), związanych z posiadaniem
zasobu pieniądza.
Najbardziej znanym przykładem transakcyjnej
teorii pieniądza jest MODEL BAUMOLA-TOBINA.
18
MODEL BAUMOLA-TOBINA
Oto ktoś ma roczny dochód równy Y i w ciągu roku chce
stopniowo wydać tę sumę.
JAKĄ CZĘŚĆ TEJ KWOTY POWINNA TA OSOBA
TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU ROKU, NIE LOKUJĄC JEJ W BANKU I TRACĄC OPROCENTOWANIE? (Zauważ, że to pytanie dotyczy popytu tej osoby na
gotówkę).
19
Oto niektóre z możliwych odpowiedzi (zachowań tej osoby):
1.
Od początku roku ta osoba będzie trzymać w formie gotówki całą kwotę Y, stopniowo i w równym tempie wydając
ją, aż jej wielkość spadnie do 0 w końcu roku.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y
przeciętny
zasób= Y/2
czas
1
20
1. cd.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y
przeciętny
zasób= Y/2
czas
1
W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu
roku wynosi:
(Y+0)/2 = Y/2.
Przecież na początku roku trzymano Y, a na końcu – 0 gotówki. PRZECIĘTNIE W TYCH DWÓCH MOMENTACH
trzymano zatem (Y+0)/2 gotówki.
21
1. cd.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y
przeciętny
zasób= Y/2
1
Kiedy zwiększamy liczbę analizowanych momentów, wynik
się nie zmienia. Uwzględnijmy dodatkowo np. początek lutego i początek grudnia.
Na początku lutego trzymano (Y-1/12•Y), a na początku
grudnia (Y-11/12•Y) gotówki. Jednak [Y+(Y-1/12•Y)+(Y11/12•Y)+0]/4 nadal równa się 2•Y/4=Y/2!
czas
22
Oto ktoś chce stopniowo wydać przez rok Y. JAKĄ CZĘŚĆ
Y POWINIEN TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU ROKU, TRACĄC ODSETKI?
Oto niektóre z możliwych odpowiedzi; cd.:
2. Ta osoba będzie na początku roku trzymać Y/2, resztę –
dla oprocentowania - ulokowawszy w banku. W równym
tempie wydawszy tę kwotę, w środku roku ta osoba wyjmie z
banku drugie Y/2 i stopniowo wyda je do końca roku.
Trzymany
zasób
pieniądza
Przeciętny
zasób=Y/4
Y/2
½
1
Czas
W tej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi (Y/2+0)/2 = Y/4.
23
Oto ujęcie ogólne MODELU BAUMOLA-TOBINA TRAN-
SAKCYJNEGO POPYTU NA PIENIADZ:
Ta osoba na początku roku będzie trzymać Y/N tej kwoty,
resztę – dla odsetek - ulokowawszy w banku. Stopniowo wydawszy tę kwotę, po upływie 1/N roku ta osoba wyjmie z
banku drugą porcję Y/N, a następnie stopniowo wyda tę gotówkę do końca drugiej 1/N roku. Itd.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y/N
1/N
Czas
Przeciętny
zasób= Y/2N
1
24
W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu
roku wynosi (Y/N+0)/2 = Y/(2N).
Trzymany
zasób
pieniądza
Y/N
1/N
Czas
Przeciętny
zasób= Y/2N
1
25
MODEL BAUMOLA-TOBINA; CD.
Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną
przeciętnie w ciągu tego roku?
26
Otóż należy zminimalizować spowodowany tym koszt całkowity, TC (ang. total cost).
TC = i•Y/(2N)+F•N, gdzie:
TC–całkowity koszt trzymania przeciętnego zasobu gotówki
Y/(2N) w ciągu roku.
i–stopa procentowa.
Y–wartość wydatków w ciągu roku.
N–liczba wizyt w banku związana z „zarządzaniem gotówką”*.
F–koszt jednej „wizyty” w banku związanej z „zarządzaniem gotówką”.
---*Chodzi o „wizyty” (np. „wizyty” telefoniczne w banku w
celu zamiany oszczędności na gotówkę).
27
Minimalizujemy koszt całkowity:
TC = i•Y/(2N) + F•N.
Pierwsza pochodna tej funkcji kosztu całkowitego po N
równa się zeru dla N=N*=
(i • Y/2 • F) .
dTC/dN = -iYN-2/2 + F = 0  N*=
(i • Y/2 • F) .
Oznacza to, że wielkość przeciętnego zasobu gotówki minimalizująca koszt „zarządzania gotówką” wynosi:
MD= Y/(2N*) =
(Y • F/2 • i) .
28
MD= Y/(2N) =
(Y • F/2 •. i)
Jak widać, transakcyjny popyt na gotówkę jest wprost proporcjonalny do wartości transakcji do obsłużenia, Y, i kosztu
jednej wizyty w banku, F, a odwrotnie proporcjonalny do
poziomu stopy procentowej, i.
29
MD= Y/(2N) =
(Y • F/2 • i) .
Uznając „i” za różnicę poziomu oprocentowania M1 i innych
rodzajów aktywów (M2 itd.), „F” za koszt zamiany środka
płatniczego, M1, na te inne aktywa, model Baumola-Tobina
można uogólnić , czyniąc zeń model popytu na pieniądz, a
nie tylko model popytu na gotówkę.
OGÓLNIE, MODEL BAUMOLA-TOBINA STANOWI ZATEM MIKROEKONOMICZNĄ PODSTAWĘ
FUNKCJI POPYTU NA PIENIĄDZ: MD=L(Y, i).
30
MD = Y/(2N) =
(Y • F/2 • i) .
Z teorii Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½, a elastyczność popytu
na pieniądz względem stopy procentowej równa się –½.*
Jednak badania empiryczne pokazują, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi nieco więcej niż ½ (np.
¾), a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się nieco więcej niż -½ (np. –¼).
---------------------------------------------------------------------------*Zob. s. 32.
31
Dla wielu osób „N” wydaje się stałe (np. z powodu
wysokiego kosztu transakcyjnego, F), co sprawia, że przeciętny zasób trzymanego pieniądza, MD, równy Y/(2N*),
gdzie N* = (i • Y/2 • F) , staje się proporcjonalny tylko do „Y”
, a nie do „i”. (Zmiany „Y” wpływają wtedy silniej, a zmiany „i” słabiej na popyt całej populacji na pieniądz). Wyniki
obserwacji tłumaczy to, że ta populacja składa się po części
z ludzi o zmiennym, a po części z ludzi o stałym „N”.
32
DYGRESJA
Z „pierwiastkowej” teorii transakcyjnego popytu na pieniądz BaumolaTobina [MD=Y/(2N)= (Y • F/2 • i) ] wynika, że:
1. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½.
2. Elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa
się -½...
Ad. 1.
(ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=(YΔMD)/ΔYMD)=Y/MD [MD(Y)]’
(1)
[MD(Y)]’={[(YF)/(2i)]½}’=½[F/(2i)] ½Y-½=½{[(FY)/(2i)(1/Y)]}½Y-½=
=½MD(1/Y)½(1/Y)½= ½MD(1/Y).
(2)
(1) i (2) to (ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=½.
(3)
AD. 2.
(ΔMD/MD)/(Δi/i)=(iΔMD)/ΔiMD)=i/MD [MD(i)]’
(4)
[MD(i)]’={[(YF)/(2i)]½}’={[(YF/2]½i-½]}’=-½(FY/2)½i-3/2=
=-½ [(YF/2i)i]1/2 i-3/2=-1/2 MD i½ i-3/2=-1/2MD(1/i).
(5)
(4) i (5) to (ΔMD/MD)/(Δi/i)=-½.
(6)
KONIEC DYGRESJI
33
3. PODAŻ PIENIADZA
Jak wiemy, zwykle bank centralny kontroluje ilość pieniądza w
gospodarce, M1, za pomocą trzech narzędzi: operacji otwartego
rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych.
Stopa
dyskontowa
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r).
Operacje
otwartego rynku
stopa rezerw
minimalnych
g – parametr określający strukturę M1 (g = C/D).
r - stopa rezerw bankowych (r = R/D).
34
3.1. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Przykładem może być zakup przez FED bonów skarbowych za 1 mln $. Efektem jest wzrost aktywów banku centralnego (państwowych papierów wartościowych) o 1 mln
$. Za papiery te FED płaci czekiem adresowanym do siebie
samego. Sprzedawca bonów przekazuje czek swojemu bankowi komercyjnemu, ten wysyła go do FED, a FED zasila
jego rachunek w FED kwotą 1 mln $.
W efekcie po stronie pasywów bilansu FED wzrost aktywów FED zostaje zrównoważony wzrostem wkładów banków komercyjnych w banku centralnym.
35
Przykładem może być zakup przez FED bonów skarbowych za 1 mln $. Efektem jest wzrost aktywów banku centralnego (państwowych papierów wartościowych) o 1 mln
$. Za papiery te FED płaci czekiem adresowanym do siebie
samego. Sprzedawca bonów przekazuje czek swojemu bankowi komercyjnemu, ten wysyła go do FED, a FED zasila
jego rachunek w FED kwotą 1 mln $. W efekcie po stronie
pasywów bilansu FED wzrost aktywów FED zostaje zrównoważony wzrostem wkładów banków komercyjnych w
banku centralnym.
Ponieważ depozyty jednych banków komercyjnych w FED
mogą być wykorzystywane w celu dokonywania płatności
na rzecz innych banków komercyjnych, a także zamieniane
na gotówkę, DOCHODZI TU DO TWORZENIA PRZEZ
BANK CENTRALNY M0.
36
Podobne do operacji otwartego rynku są kupno i sprzedaż przez
bank centralny złota lub walut (np. w celu interwencji na rynku
walutowym). Jeśli nie następuje STERYLIZACJA* interwencji
za pomocą odpowiedniej operacji otwartego rynku, M0 zmienia
się o równowartość ilości kupionej (sprzedanej) waluty, co oznacza, że DOCHODZI DO KREACJI M0.
--------*STERYLIZACJA polega na sprzedaży/kupnie przez bank centralny papierów wartościowych na otwartym rynku na kwotę
równą kwocie, która trafiła do obiegu pieniądza (opuściła obieg)
w wyniku interwencji walutowej. Celem „sterylizacji” jest skompensowanie wpływu interwencji walutowej na podaż pieniądza
krajowego.
3.2. STOPA DYSKONTOWA
37
Stopa dyskontowa stanowi cenę pożyczek banku centralnego dla
banków komercyjnych, cierpiących na chwilowy brak M0.
Zwykle w grę wchodzą tu niewielkie pożyczki (bank centralny odmawia bankom komercyjnym, które usiłują zbyt często pożyczać
od niego M0). Wyjątkiem są sytuacje, kiedy bank centralny
spełnia swą funkcję „kredytodawcy ostatniej instancji” (np. w
Stanach w czasie załamania się kursów na giełdzie w 1987 r.).
Ogólnie jednak stopa dyskontowa jest dla banku centralnego tylko NARZĘDZIEM SYGNALIZACJI INTENCJI innym bankom.
38
Z punktu widzenia banków komercyjnych alternatywą dla
pożyczek banku centralnego są pożyczki zaciągane w innych bankach komercyjnych (na „rynku międzybankowym”). W USA ich cena to inaczej „cena funduszy federalnych” (ang. federal funds rate).
Otóż FED wpływa na cenę funduszy federalnych
(czyli stopę procentową na rynku międzybankowym) za
pomocą operacji otwartego rynku. Chodzi o codzienny
handel państwowymi papierami wartościowymi.
39
Np., Fed może podnieść cenę funduszy federalnych, zaciągając na rynku międzybankowym dużo kredytu oprocentowanego WYŻEJ od obowiązującej do tej pory stopy procentowej. Rynkowa presja spowoduje wtedy wzrost ceny wszystkich pożyczek na rynku międzybankowym.
40
Np., bank centralny zaczyna sprzedawać 14-dniowe bony
pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. [Takie bony
są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100].
Oznacza to, że oto bank centralny oferuje za udzielany sobie
14-dniowy kredyt 100 od sta [(100-50)/50=100%], a nie
33,(3) od sta [(100-75)/75= 33,(3)%], jak miało to miejsce
wcześniej.
41
W praktyce w USA stopa dyskontowa, „cena funduszy federalnych” i inne stopy procentowe dotyczące krótkoterminowych pożyczek [np. stopa oprocentowania krótkoterminowych (np. 3-miesięcznych) bonów skarbowych (ang. 3month T-billl rate)] zmieniają się w bardzo podobnie.
42
3.3. STOPA REZERW MINIMALNYCH
Stopa rezerw minimalnych jest rzadko wykorzystywana
przez bank centralny w roli narzędzia sterowania ilością
pieniądza w gospodarce. Powodem jest jej silny wpływ na
zyski banków komercyjnych. Swoje rezerwy obowiązkowe
zmuszone są one trzymać w banku centralnym, który –
często - nie płaci im za to żadnych odsetek, co sprawia, że
rezerwy te przypominają podatek.
43
4. MECHANIZM DZIAŁANIA RYNKU PIENIĄDZA
Znamy model rynku pieniądza, na którym bank centralny
operacjami otwartego rynku, stopą dyskontową i stopą
rezerw minimalnych steruje M1. W ten sposób – bezpośrednio (np. poprzez efekt majątkowy) i pośrednio (np. poprzez efekt stopy procentowej) – wpływa na zagregowane
wydatki, AEPL, chroniąc gospodarkę przed inflacją lub
bezrobociem.
Przypomnijmy sobie te mechanizmy...
44
4.1. „PREFERENCJA PŁYNNOŚCI” A STOPA PROCENTOWA
Równowaga na rynku pieniądza
in
in *
in
S
M1
MS
E2
1
E1
MD
0
M2
M1
M
FED zmniejsza M1 z MS do MS1 (np. zmalało M0, bo FED
sprzedawał papiery wartościowe). Przy dotychczasowym
poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1
pieniądza. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań
papiery banku!), więc na M1 zamieniają swoje wkłady oszczędnościowe i papiery wartościowe.
NA RYNKU KAPITAŁOWYM TANIEJĄ OBLIGACJE (I
AKCJE), CZYLI ROŚNIE STOPA PROCENTOWA. TAKŻE BANKI PODNOSZĄ OPROCENTOWANIE, USIŁUJĄC ZAPOBIEC WYCOFYWANIU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH.
(MS↓→i↑)
Równowaga na rynku pieniądza
in
M
1
in
S
M
45
S
1
E1
E2
i n*
M
0
M1
M2
D
M
Rośnie podaż M1 (np. zwiększyło się M0, bo bank centralny
skupował bony skarbowe). Przy dotychczasowej stopie
procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 pieniądza. Jednak
niektórzy mają pieniądza za dużo (M2>M1), więc zamieniają
go na papiery wartościowe i wkłady oszczędnościowe.
NA RYNKU KAPITAŁOWYM DROŻEJĄ OBLIGACJE (I
AKCJE), CZYLI SPADA STOPA PROCENTOWA. W
OBLICZU NAPŁYWU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH BANKI OBNIŻAJĄ OPROCENTOWANIE.
(MS↑→i↓)
46
Równowaga na rynku pieniądza
A)
in
in*
S
M1
in
B)
S
M
E2
1
in
E1
1
in
S
M
S
M1
E1
E2
in*
D
M
D
M
0
M2
M1
M
0
M1
M2
M
To jest TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓ-
RA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI
(ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury
majątku (ang. portfolio balance theory of intrest).
47
DYGRESJA
Opisany mechanizm bynajmniej nie zawsze działa skutecznie...
Np., w USA na początku lat 90. XX w., walcząc z recesją,
FED agresywnie obniżał stopy procentowe, co nie powodowało
odpowiedniego zwiększenia się akcji kredytowej banków komercyjnych. Te, pod wpływem poniesionych wcześniej strat (bessa na rynku nieruchomości!), reagowały LIMITOWANIEM KREDYTU.
Kiedy zdesperowany Fed obniżył stopę rezerw minimalnych, banki
komercyjne wykorzystywały uwolnione dzięki temu zasoby pieniądza wielkiej mocy, INWESTUJĄC W PAŃSTWOWE PAPIERY
WARTOŚCIOWE, a nie - kredytując firmy produkcyjne.
KONIEC DYGRESJI
48
4.2. BEZPOŚREDNIA KONTROLA STOPY PROCENTOWEJ
Otóż przedstawiony przed chwilą obraz polityki pieniężnej
banku centralnego uległ zasadniczej zmianie na początku lat
90. XX wieku .
49
Doszło wtedy do „innowacji finansowych”, czyli usprawnień
działania banków i innych instytucji finansowych. W efekcie
rozróżnienie środka płatniczego, M1, i nie-środka płatniczego, M2,
M3 itd., przestało być jednoznaczne.
1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły przynosić wysokie odsetki. (M1 upodobniło się do M3).
2. Umożliwiono wystawianie czeków właścicielom akcji i obligacji,
które nabrały płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie, bankomaty
zaczęły wypłacać gotówkę z rachunków oszczędnościowych, co nie
wpływa na oprocentowanie tych lokat). (M3 upodobniło się do M1).
50
M1, M2 itd. stały się bliskimi substytutami (można je szybko zamieniać na siebie). Zmiany rodzajów podaży pieniądza przestały być przewidywalne i kontrolowalne i przestały dobrze informować o zmianach AEPL. (Np., na początku
lat 90. różne agregaty pieniężne zmieniały się z zupełnie
inną szybkością).
Stabilna przestała być „dochodowa”* szybkość obiegu pieniądza (podaż M1 zmieniała się szybko, więc także iloraz
PKBN/M1 stał się zmienny). Efektem były silne wahania
popytu na pieniądz i – przy stałej podaży pieniądza - stóp
procentowych, co utrudniało POLITYKĘ STABILIZACYJNĄ.
------*„Dochodowa” szybkość obiegu pieniądza dotyczy transakcji dobrami wchodzącymi w skład PKB, a nie transakcji
wszystkimi dobrami, których dotyczy „transakcyjna” szybkość obiegu pieniądza.
51
DYGRESJA
Obok NISKIEJ INFLACJI i WZROSTU PKB także SKUTECZNA POLITYKA STABILIZACYJNA jest jednym z GŁÓWNYCH
CELÓW (ang. ultimate targets) polityki pieniężnej (taki cel, osiągnięty, bezpośrednio wpływa na dobrobyt obywateli).
CELEM POŚREDNIM (ang. intermediate target), którego osiągnięcie sprzyja realizacji celu głównego, mogą być: wyznaczona
wielkość podaży pieniądza lub poziom stopy procentowej.
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ (np. operacje otwartego rynku, stopa dyskontowa, stopa rezerw minimalnych) służą z
kolei realizacji celów pośrednich.
KONIEC DYGRESJI
52
Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M2 (zamiast M1). Na początku lat 90. XX w. kontroli poddano M3. To nie
rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi, umożliwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów
niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej).
W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza
w gospodarce, próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę
procentową. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach 50.
XX w.).
53
A zatem w praktyce współcześnie bank centralny często
kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, czego skutkiem ubocznym jest poziom stopy procentowej, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, czego skutkiem ubocznym
jest podaż pieniądza w gospodarce. Bank centralny wykorzystuje w tym celu operacje otwartego rynku.
Na czym polega takie działanie banku centralnego?*
--------*Już wcześniej wspominałem, że bank centralny wpływa na
poziom ceny pożyczek na rynku międzybankowym; teraz
rozwijam te uwagi.
54
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i?
W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA:
1.
Kiedy na rynku międzybankowym rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i>i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Rynkowa stopa procentowa, i, spada wtedy do poziomu i*.
55
Bank centralny skupuje (np. od banków komercyjnych)
krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony pieniężne).
Zgodnie z umową są one następnie odkupywane przez
sprzedawców. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie takiego „kredytu pod zastaw papierów wartościowych”, oferowanego przez bank centralny.
Oczywiście, kiedy bank centralny oferuje dowolną
ilość taniego kredytu, nikt nie chce zaciągać kredytu po
wyższej cenie w innych bankach. W efekcie obniża się stopa
procentowa na rynku międzybankowym.
56
PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął
kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej
pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena
kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni?
57
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął
kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej
pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena
kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni?
Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank
centralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100%
[(100-50)/50] wynagrodzenia.
b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
58
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął
kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej
pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena
kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni?
Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank
cen-tralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100%
[(100-50)/50] wynagrodzenia.
b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
Spadnie z 100% do 33,(3)%.
c) Dlaczego?
59
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął
kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej
pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena
kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni?
Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank
cen-tralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100%
[(100-50)/50] wynagrodzenia.
b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
Spadnie z 100% do 33,(3)%.
c) Dlaczego?
Jeśli banki nie obniżą stopy procentowej, nikt nie pożyczy
od nich pieniędzy, ponieważ nie będzie to opłacalne.
60
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i?
W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA:
2.
Kiedy zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i < i*), bank centralny zaciąga na rynku
na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby
rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do poziomu i*.
61
W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np.
bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je
później po odpowiednio wyższej cenie. Różnica ceny kupna i
ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu.
(Kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego kredytu, inne
banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie
wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.
62
PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął
sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do
tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za
oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
63
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął
sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do
tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za
oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
64
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął
sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do
tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi central-nemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%,
czyli o prawie 67 p. proc.
c) Dlaczego?
65
Cd. PRZYKŁAD
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym
wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął
sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do
tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za
oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku
międzybankowym?
14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%,
czyli o prawie 67 p. proc.
c) Dlaczego?
W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał pożyczać
pieniędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, gdyż
nie będzie to opłacalne.
66
4.3. REGUŁA TAYLORA (o „automatyzacji” polityki pieniężnej)
67
Reguła Taylora uzależnia docelowy poziom stopy procentowej od
wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywistego tempa
inflacji od zakładanego przez bank centralny docelowego tempa
inflacji. W szczególności przy ustalaniu poziomu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stosować się do następującej reguły:
r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*),
gdzie:
π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku;
π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji;
y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB);
y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.
68
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
69
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
(y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej
wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.
b) A co to jest: (π – π*)?
70
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
(y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej
wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.
b) A co to jest: (π – π*)?
(π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego
tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.
c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora.
71
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
(y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej
wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.
b) A co to jest: (π – π*)?
(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego
tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.
c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (p) w regule Taylora.
Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa procentowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to
hamowaniu inflacji.
(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.
72
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
(y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej
wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.
b) A co to jest: (π – π*)?
(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego
tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.
c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora.
Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji.
Sprzyja to hamowaniu inflacji.
(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.
Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie
rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej
wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.
(iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.
73
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
a)Co to jest: (y – y*)/y*?
(y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej
wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji.
b) A co to jest: (π – π*)?
(π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego
tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji.
c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora.
Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji.
Sprzyja to hamowaniu inflacji.
(ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.
Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie
rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej
wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.
(iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.
Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa
procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie
rzeczywistego tempa inflacji w górę (w dół) od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.
74
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
d)
Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora.
ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje ustalenie stopy
procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną –
zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza
nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompetencji na politykę
pieniężną.
ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich
możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy
procentowej ustalanej przez bank centralny (np. poziom kursu
walutowego).
75
ZADANIE
Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½•(y – y*)/y* + ½• (π – π*).
e)
Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny
być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami inflacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania.
ZALETY:
Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sytuacji w gospodarce.
(ii) A jakie są jego wady?
WADY:
Prognozy bywają zawodne…
76
4.4. STRUKTURA CZASOWA STÓP PROCENTOWYCH
KRÓTKOTERMINOWĄ,
ŚREDNIOTERMINOWĄ
i
DŁUGOTERMINOWĄ STOPĄ PROCENTOWĄ będę
nazywał ZNORMALIZOWANE DO STÓP ROCZNYCH
(ZANNUALIZOWANE) stopy procentowe pożyczek udzielanych na – odpowiednio – krótki (np. 14 dni), średni (np. 1,5
roku) i długi (np. 30 lat) okres.
CO ZNACZY „ZNORMALIZOWANE DO STÓP ROCZNYCH (ZANNUALIZOWANE)”??
77
Niech dla pewnej pożyczki stopa procentowa wynosi a.
ZANNUALIZOWANA STOPA PROCENTOWA dla tej pożyczki to STOPA, KTÓRA W CIĄGU ROKU ZAPEWNIA
POŻYCZKODAWCY TAKI SAM ZYSK, jak zysk zapewniany w ciągu roku przez tę pożyczkę o stopie a (np. wtedy,
kiedy ta pożyczka jest powtarzana).
78
Np., jeśli półroczna stopa wynosi 10%, to odpowiadająca jej
zannualizowana stopa wynosi 21% [w roku mieszczą się 2
półrocza i (1+10%)•(1+10%)=(1+21%)].
79
Odwrotnie, jeśli stopa dla pożyczki dwuletniej wynosi 21%,
to odpowiadająca jej zannualizowana stopa wynosi 10% [na
2 lata składają się 2 okresy roczne i (1+10%)•(1+10%)
=(1+21%)].
80
POWTÓRZMY…
Niech dla pewnej pożyczki stopa procentowa wynosi a.
ZANNUALIZOWANA STOPA PROCENTOWA dla tej pożyczki to
STOPA, KTÓRA W CIĄGU ROKU ZAPEWNIA POŻYCZKODAWCY TAKI SAM ZYSK, jak zysk zapewniany w ciągu roku
przez tę pożyczkę o stopie a (np. wtedy, kiedy ta pożyczka jest powtarzana).
81
Relacja poziomów krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych (zannualizowanych) stóp procentowych to CZASOWA STRUKTURA STÓP PROCENTOWYCH (ang. term structure of interest).
Obserwacja ujawnia, że zwykle:
1.
Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe stopy procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIERUNKU.
82
Relacja poziomów krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych stóp procentowymi to CZASOWA STRUKTURA STÓP PROCENTOWYCH (ang.
term structure of interest). Obserwacja ujawnia, że zwykle:
1.
Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe stopy procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIERUNKU.
2.
DŁUGOTERMINOWE stopy procentowe są zwykle O
KILKA P. PROC. WYŻSZE od stóp KRÓTKOTERMINOWYCH.
83
Relacja poziomów krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych stóp procentowymi to CZASOWA STRUKTURA STÓP PROCENTOWYCH (ang. term
structure of interest). Obserwacja ujawnia, że zwykle:
1.
Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe
stopy procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIERUNKU.
2.
DŁUGOTERMINOWE stopy procentowe są zwykle O
KILKA P. PROC. WYŻSZE od stóp KRÓTKOTERMINOWYCH.
3.
RÓŻNICE krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych stóp procentowych SIĘ ZMIENIAJĄ.
84
Na konkurencyjnym rynku pożyczek:
PO PIERWSZE:
Za sprawą arbitrażu* długoterminowa stopa procentowa
oraz obecna i przyszłe krótkoterminowe stopy procentowe
dla serii równoważnych pożyczce długoterminowej pożyczek
krótkoterminowych muszą zapewniać równą opłacalność
pożyczania pieniędzy.
----* Niespełnienie tego równania powodowałoby nieopłacalność
pożyczania pieniędzy albo na długi albo na krótki termin. W
efekcie zmiany popytu i podaży na rynku pożyczek zapewniają spełnienie tego warunku.
85
Np., ustalana w 2007 r. roczna (zannualizowana) stopa
procentowa dla 5-letniej pożyczki, 5i2007,spełnia równanie:
(1+5i2007)5=(1+1i2007)•(1+1i2008)•(1+1i2009)•(1+1i2010)•(1+1i2011),
gdzie stopy 1i2007-2011 oznaczają krótkoterminowe (roczne)
stopy procentowe w kolejnych pięciu latach okresu 20072011. Zatem:
5i2007
=
[(1+1i2007)•(1+1i2008)•(1+1i2009)•(1+1i2010)•(1+1i2011)]1/5-1.
86
PO DRUGIE:
W praktyce z powodu niepewności przyszłe krótkoterminowe stopy procentowe i2007-2011 nie są znane. Ich miejsce we
wzorze (1) zajmują OCZEKIWANE przyszłe krótkoterminowe stopy procentowe ie2008-2011.
Na przykład,
e
e
e
5i2007=[(1+1i2007)•(1+1i 2008)•(1+1i 2009)•(1+1i 2010)•(1+
e
1/5
1i 2011)] -1,
gdzie stopy 1ie2008-2011 oznaczają OCZEKIWANE krótkoterminowe (roczne) stopy procentowe w kolejnych czterech latach.
87
PO TRZECIE:
Długookresowe stopy procentowe zawierają dodatkowo
PREMIĘ ZA RYZYKO (PZR; w praktyce np. od 0,1 p. proc.
dla pożyczki 3-miesięcznej do 2,0 p. proc. dla pożyczki 30letniej). Przecież prognozy poziomu przyszłych stóp procentowych obarczone są ryzykiem błędu. To ryzyko, a więc i ta
premia, są tym większe, im dłuższy jest wchodzący w grę
okres.
Np.,
5i2007
=
[(1+1i2007)•(1+1ie2008)•(1+1ie2009)•(1+1ie2010)•(1+
e
1/5 -1+PZR
1i 2011)]
88
5i2007
=
[(1+1i2007)•(1+1ie2008) •(1+1ie2009)•(1+1ie2010)•(1+
e
1/5 -1+PZR
1i 2011)]
Zatem:
POZIOM DŁUGOTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH JEST WPROST PROPORCJONALNY DO POZIOMU KRÓTKTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH.
89
Ta UWZGLĘDNIAJĄCA OCZEKIWANIA TEORIA CZASOWEJ STRUKTURY OPROCENTOWANIA (ang. expectation theory of the interest term structure) uzasadnia następujący wniosek:
USTALAJĄC KRÓTKOTERMINOWE STOPY PROCENTOWE, BANK CENTRALNY WPŁYWA NA WYSOKOŚĆ
ŚREDNIOTERMINOWYCH I DŁUGOTERMINOWYCH
STÓP PROCENTOWYCH W GOSPODARCE!
DYGRESJA
90
Dla danego okresu KRZYWA DOCHODOWOŚCI (ang. yield curve) ilustruje relację poziomów krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych stóp procentowych, czyli ich
CZASOWĄ STRUKTURĘ. Krzywa dochodowości zwykle jest
nachylona ku górze, choć bywa inaczej (zob. rysunek). Nachylona
ku dołowi krzywa dochodowości jest często uznawana za zapowiedź
recesji.
Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGraw Hill 2003, s. 439.
KONIEC DYGRESJI.
91
ZRÓB TO SAM!
Tak czy nie?
1. Dochodowa szybkość obiegu pieniądza jest zawsze większa od
transakcyjnej szybkości obiegu pieniądza.
Nie. Wszak V=PY/M. W przypadku dochodowej szybkości obiegu
pieniądza „PY” stanowi nominalną wielkość PKB, a w przypadku
transakcyjnej szybkości obiegu pieniądza „PY” stanowi wartość
wszystkich transakcji dobrami finalnymi i pośrednimi i aktywami
finansowymi w gospodarce, która jest – oczywiście - większa od
nominalnego PKB.
2.
Jeśli PKB w Hipotecji rośnie w tempie 4% rocznie, zgodnie z modelem Baumola-Tobina popyt na pieniądz zwiększa się również w
tempie 4% rocznie.
Nie. Z modelu Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi około ½. A zatem wzrostowi realnego PKB, czyli także dochodów, w tempie 4% rocznie powienien
towarzyszyć wzrost popytu na pieniądz w tempie około 2% rocznie.
3.
Innowacje finansowe utrudniły stosowanie równania wymiany Fishera jako narzędzia prognozowania inflacji.
Tak. Przecież „innowacje finansowe” spowodowały m. in. wahania
M1 w gospodarce, a więc także zmiany szybkości obiegu pieniądza,
V (V=PY/M!). W rezultacie (mimo prawdziwości równania wymiany: MV=PY) tempo wzrostu cen, P, przestało odpowiadać tempu
zmian nominalnej podaży pieniądza, M.
92
4.
Za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy
rezerw minimalnych bank centralny może narzucić gospodarce
dowolną kombinację poziomu stopy procentowej i wielkości podaży pieniądza.
Nie. Bank centralny może jedynie wybierać spośród kombinacji
poziomu stopy procentowej, i, oraz wielkości podaży pieniądza,
MS, odpowiadających punktom na linii popytu na pieniądz, MD.
5.
Bank centralny może ustalić albo podaż pieniądza, akceptując
odpowiadający jej poziom stopy procentowej, albo stopę procentową, akceptując odpowiadający jej poziom podaży pieniądza.
Tak.
6.
Zwykle długoterminowe stopy procentowe są wyższe od krótkoterminowych stóp procentowych.
Tak.
93
Zrób to sam!
Zadania.
1.
a) Czy ważne przez cały miesiąc bony towarowe do sklepu
„Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i
powinny zostać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie
bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości?
(iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego? b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś
wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)?
1.
a) (i) (ii) (iii)
Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym
stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres
ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym
stopniu. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszechnie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć
do M1 lub M2.
b)
Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje takie bony,
tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...
94
2.
Zdaniem wielu ekonomistów przestępcy chętniej posługują się
gotówką, a nie np. przelewami bankowymi (pieniądzem bezgotówkowym). a) Dlaczego tak jest? Wymyśl przykład. b) Jak taka
sytuacja wpływa na ilość gotówki w obiegu pozabankowym? Dlaczego? c) Dlaczego dla kryminalistów go-tówka może nie być „zdominowanym składnikiem aktywów”? d) Czy Twoje rozumowanie
wzmacnia, czy osłabia pozycję zwolennikow portfelowej teorii
popytu na środek płatniczy? Dlaczego?
2. a)
Przelew bankowy nie zapewnia tajności transakcji. Jeśli handlarz
narkotyków z Warszawy zapłaci przelewem z banku Citi-Handlowy dostawcom w Bogocie (Kolumbia), ułatwi pracę policji.
b)
Powoduje to wzrost ilości gotówki w obiegu. Dla kryminalistów
jest ona wygodnym środkiem płatniczym.
c)
Ponieważ użycie gotówki wiąże się z mniejszym ryzykiem odkrycia
przestępstwa niż np. użycie przelewu bankowego.
d)
To zjawisko wzmacnia pozycję zwolenników portfelowej teorii
popytu na środek płatniczy. Co prawda trzymanie gotówki jest
mniej zyskowne niż trzyma-nie oprocentowanych wkładów czekowych, jednak zdarza się, że te wkłady czekowe są bardziej ryzykowne dla posiadacza. Okazuje się, że w niektórych sytuacjach
gotówka nie jest „zdominowanym składnikiem aktywów”.
95
3.
Czy to prawda, że z modelu Baumola-Tobina wynikają m. in. następujące tezy: a) Dochodowa szybkość obiegu pieniądza maleje wraz
ze wzrostem produkcji i dochodu. (Wskazówka: wykorzystaj równanie wymiany Fishera). b) Bogaci zwykle oszczędzają więcej niz biedni. (Wskazówka: czy wzrost Y powoduje proporcjonalny wzrost MD?).
3. a)
Nie. Jak pamiętamy, MV = PY. Z formuły Baumola - Tobina [MD =
Y/(2N) = (Y • F/2 • i) ] wynika, że kiedy Y się zwiększa, MD rośnie,
lecz wolniej niż Y. Skoro tak, to i podaż pieniądza, MS, rośnie wolniej od Y. (Na rynku pieniądza panuje równowaga i MD=MS). A
zatem, po prawej stronie równania wymiany, MV=PY, zmienna Y
rośnie szybciej niz rośnie zmienna M po lewej stronie równania
wymiany. Wynika stąd, że kiedy Y się zwiększa, przy stałych lub rosnących cenach zwiększać się musi także szybkość obiegu pieniądza,
V.
b)
Nie. Z formuły Baumola-Tobina wynika co prawda, że kiedy Y
rośnie, MD rośnie wolniej niż Y. Zatem im ktoś ma większy dochód,
tym mniejszą część tego dochodu trzyma w formie środka płatniczego. Jednak nie wiadomo, co dzieje się z resztą tego dochodu.
Być może np. bogaci wydają względnie większą część tej reszty na
konsumpcję niż biedni, co sprawia, że oszczędności bogatych w porównaniu z biednymi są mniejszą częścią ich dochodu.
4. Pewna osoba zarabia i wydaje 1200 miesięcznie (te pieniądze
wpływają na konto w banku). Oszczędzając w banku, może otrzymywać odsetki 1,5% na miesiąc, a koszt zamiany wkładu oszczędnościowego na gotówkę wynosi 1. a) Ile wynosi popyt na pieniądz
tej osoby? b) Dochód wzrósł do 1400. O ile procent zmieni się popyt tej osoby na pieniądz? c) Wracamy do pytania (a). Stopa procentowa wzrosła do 2%. O ile procent zmieni się popyt tej osoby
na pieniądz? d) Dla sytuacji (b) i (c) wylicz, odpowiednio, przybliżone wartości dochodowej i cenowej elastyczność popytu na pieniądz.
4. a)
Zgodnie z modelem Baumola-Tobina MD=Y/(2N)= (Y • F/2 • i) . A
zatem:
MD=(1200/0,03)1/2=200.
b)
MD=(1400/0,03)1/2 ≈ 216. Popyt na pieniądz zwiększył się o około
8,0%.
c)
MD=(1 200/0,04)1/2 ≈ 173,2. A zatem, popyt na pieniądz, MD, zmalał
z 200 do około 173,2, czyli o około 13,4%.
d)
W sytuacji z podpunktu (b) tego zadania wzrost dochodu z 1200
do 1400, czyli o 16,(6)% spowodował zwiększenie się popytu na
pieniądz z 200 do około 216, czyli o około 8,0%.
Natomiast w sytuacji z podpunktu (c) wzrost stopy procentowej z 1,5% do 2%, czyli o 33,(3)% spowodował spadek popytu na pieniądz z 200 do 173,2, czyli o około 13,4%.
Wyniki obliczeń potwierdzają, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz i elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej wynosi ½, oraz –½ (zauważ, że w tym zadaniu zmiany zmiennych niezależnych nie były nieskończnie małe).
97
5.
Banki całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich
rezerwy gotówkowe (R) wynoszą 1000 gb (50% zgromadzonych
wkładów, D). Poza bankami znajduje się 1000 gb gotówki (C). a)
Oblicz mnożnik kreacji pieniądza. b) Preferencje mieszkańców co
do struktury posiadanego M1 trwale zmieniły się: w rezultacie 400
gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie
depozytów czekowych (D) (pożądana stopa rezerw, r, się nie
zmieniła). O ile zmieni się podaż środka płatniczego w tej
gospodarce po zakończeniu procesu kreacji pieniądza? c) Wylicz
ilość gotówki w bankach komercyjnych (R) po zakończeniu procesu
kreacji pieniądza.
5. a)
1,5.
b)
Wzrośnie z 3000 do 3333,(3).
(1) kp’= (1+g’)/(g’+r’)=(1+600/2400)/(600/2400+0,5)=1,25/0,75=1,(6).
(2) M0=R+C=1000+1000=2000. M0’=R’+C’=1400+600=2000.
Z (1) i (2) wynika, że: M1’=M0’·kp’=2000·1,(6)=3333,(3).
c)
1333,(3).
Przecież po zakończeniu procesu kreacji pieniądza umożliwionej
dzięki uloko-waniu w bankach dodatkowych 400 jednostek gotówki
(zob. pytanie (b)):
R/D=0,5 i R+C=2000 i C+D=3333,(3). Po rozwiązaniu tego układu
trzech rów-nań przekonujemy się, że R=1333,(3).
98
6.
Bank centralny kontroluje podaż pieniądza. a) Dlaczego zwiększenie się popytu na pieniądz spowoduje wzrost stopy procentowej? b) A dlaczego zmniejszenie się popytu na pieniądz spowoduje spadek stopy procentowej? W obu przypadkach odpowiedz szczegółowo. Posłuż się teorią stopy procentowej, która
zależy od preferencji płynności (ang. liquidity preference theory of
intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance theory of
intrest).
6. a)
Wzrost popytu na pieniądz sprawia, że przy dotychczasowej stopie
procentowej ludzie chcą trzymać więcej środka płatniczego. W
efekcie tanieją papiery wartościowe, a także maleją wkłady oszczędnościowe. Powoduje wzrost stóp procentowych.
b)
Spadek popytu na pieniądz sprawia, że przy dotychczasowym
poziomie stopy procentowej ludzie chcą trzymać mniej środka
płatniczego. W efekcie drożeją papiery wartościowe i rosną wkłady
oszczędnościowe. Powoduje spadek stóp procentowych.
99
7.
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
11,(1)%. a) Co to znaczy? b) Na masową skalę bank centralny
zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 80, a nie –
jak do tej pory – po 90. (Takie bony są odkupywane przez bank
centralny po 14 dniach za 100). O ile zmieniła się cena za
oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni? c) O ile zmieni
się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
Dlaczego?
7.
a)
To znaczy, że za 14-dniową pożyczkę na tym rynku trzeba pożyczkodawcy zapłacić wynagrodzenie równe 11,(1)% wartości tej pożyczki.
b)
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny
oferuje teraz 25%, a nie 11,(1)% wynagrodzenia.
c)
14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 11,(1)% do 25%, czyli o
prawie 14 p. proc. Przeciez nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, ponieważ nie będzie to opłacalne.
100
8.
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
25%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie kupować 14dniowe bony pieniężne po 90, a nie – jak do tej pory – po 80.
(Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach
za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank
centralny na 14 dni? b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? c) Dlaczego?
8.
a)
Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny żąda teraz 11,(1) %, a nie 25% wynagrodzenia.
b)
Spadnie z 25% do 11,(1)%.
c)
Jeśli stopa procentowa nie spadnie, nikt nie będzie chciał pożyczać
pieniędzy od kogokolwiek innego niż bank centralny, ponieważ nie
będzie to opłacalne.
101
9.
a) Czy obniżając stopy procentowe, bank centralny na pewno spowoduje rozszerzenie akcji kredytowej? (i) Co wspólnego ma z tym
„limitowanie kredytu”? (ii) Czym może być spowodowane „limitowanie kredytu”? b) Czy obniżając stopę rezerw minimalnych,
bank centralny na pewno spowoduje rozszerzenie akcji kredytowej
na rzecz prywatnych firm? Co wspólnego ma z tym wzrost długu
publicznego i „wypieranie”?
9. a)
Nie. (i) „Limitowanie kredytu” przez banki komercyjne może
sprawić, że – przy danym poziomie stopy procentowej - chętni nie
będą w stanie zaciagnąć tyle kredytu, ile pragną. (ii) Przyczyną
„limitowania kredytu” przez banki komercyjne może być ich trudna sytuacja, wzmagająca ich obawę przed stratami, spowodowanymi m. in. asymetrią informacji.
b)
Nie. Na przykład, banki komercyjne mogą inwestowac wolne środki
w papiery emitowane przez państwo, które finansuje w ten sposób
dług publiczny. Następuje wtedy „wypieranie” wydatków sektora
prywatnego przez wydatki sektora publicznego.
102
10. Trzem pożyczkom: półrocznej, rocznej i dwuletniej odpowiadają
następujące (półroczna, roczna i dwuletnia) stopy procentowe: 10%,
22% i 56,25%. a) Oblicz znormalizowane roczne (zannualizowane)
stopy procentowe dla tych pożyczek . b) Sporządź krzywą dochodowości. c) Dlaczego długoterminowe stopy zwykle są wyższe od krótkoterminowych stóp? Czy bywa inaczej? Dlaczego?
10.
a)
Odpowiednio: 21%, 22%, 25%.
b)
Stopa procentowa
25% •
22% •
21%
Długość pożyczki
•
Półroczna Roczna
•
Dwuletnia
c)
Z powodu premii za ryzyko. Bywa. Przyczyną jest np. spadek oczekiwanych krótkoterminowych stóp procentowych.
Test
103
Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi
1. Zapewne pojawienie się w Stanach Zjednoczonych oprocentowanych rachunków czekowych spowodowało:
A. Wzrost M1.
B. Zmniejszenie się dochodowej szybkości obiegu M1.
C. Wzrost M3.
D. Zwiększenie się popytu na środek płatniczy.
A. TAK. Odsetki zachęcają do otwierania takich rachunków, co
powoduje wzrost M1. (Zakładam, że chodzi o rachunki czekowe wliczane do M1).
B. TAK.
C. NIE/TAK. Ewentualny zwiększenie się M1 nie musi oznaczać
automatycznego wzrostu M3, lecz może się dokonywać „kosztem”
zmniejszenia się niektórych składników M3 (np. wkładów oszczędnościowych).
D. TAK.
2.
Zgodnie z modelem popytu na pieniądz Baumola-Tobina:
A. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od kosztu zamiany pieniądza
na niepieniądz.
B. Popyt na pieniądz jest tym większy, im wyższa jest stopa
procentowa.
C. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od dochodów ludzi.
D. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi (–½).
A. NIE. Przecież MD=Y/(2N)= (Y • F/2 •.i)
B. NIE.
C. NIE.
D. NIE.
104
3.
Kontrolowanie M3, a nie M1, może ułatwić bankowi centralnemu
prowadzenie polityki stabilizacyjnej, ponieważ:
A. Nie jest to innowacja finansowa.
B. Innowacje finansowe ułatwiają transfer środków wewnątrz M3.
C. Jest to innowacja finansowa.
D. Innowacje finansowe utrudniają transfer środków wewnątrz M3.
A. NIE.
B. TAK.
C. NIE.
D. NIE.
4.
Podaż pieniądza wielkiej mocy w Hipotecji zwiększy się po tych
zdarzeniach:
A. Broniąc kursu waluty krajowej bank centralny sprzedał 1 mld
dolarów na rynku walutowym.
B. Sprzedaż bonów pieniężnych przez bank centralny podmiotom
prywatnym.
C. Kupno 1 mld dolarów na rynku walutowym i „sterylizacja” tej
operacji przez bank centralny Hipotecji.
D. Bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku obniżył
stopę procentową na rynku międzybankowym.
A. NIE.
B. NIE.
C. NIE.
D.TAK.
5.
105
Dotycząca nominalnych stóp procentowych krzywa dochodowości:
A. Zwykle jest nachylona ku górze.
B. Ilustruje czasową strukturę oprocentowania pożyczek o różnej
długości.
C. Kiedy jest nachylona ku dołowi może zapowiadać recesję.
D. Zwykle przesuwa się w dół pod wpływem wzrostu tempa inflacji.
A. Tak.
B. Tak.
C. Tak.
D. NIE. (Ona przesunie się w górę).
6.
Głównym, a nie pośrednim, celem polityki pieniężnej bywa m. in.:
A. Odpowiedni poziom podaży pieniądza w gospodarce.
B. Niskie tempo inflacji.
C. Szybki wzrost gospodarczy.
D. Zapewnienie pełnego zatrudnienia.
A. NIE.
B. TAK.
C. TAK.
D. TAK.