Teoria i Filozofia Prawa Pytania
advertisement
1. Dziedziny filozofii prawa (wymien/ omów- jaki mają przedmiot, jaką metodę i na jakie pytania odpowiadają) Przedmiotem jest prawo stanowione, celem jest wyjaśnienie pojęć, metoda- formalno-dogmatyczna analiza języka Dziedziny filozofii prawa : Epistemologia prawa - jak prawo jest poznawane? (aspekt opisowy) - jak powinno się poznawać prawo? (aspekt normatywny) Aksjologia prawa- jakie wartości są zakładane / uznane? (aspekt opisowy) - jakie wartości powinny być zakładane / uznane? (aspekt normatywny) Metaaksjologia – czym są / jak istnieją wartości zakładane / uznane w prawie? (aspekt opisowy) - co prawodawca powinien przyjąć na temat istnienia wartości? (aspekt normatywny) Pytania łączące dziedziny filozofii prawa • Co to znaczy, że prawo obowiązuje? • Jakie są podstawy obowiązywania prawa? • Jakie są źródła treści prawa? • Jaka jest ostateczna podstawa słuszności lub niesłuszności osądów dokonywanych przez ludzi? • Czy i czym różni się prawo od ustawowego bezprawia? • Co to jest sprawiedliwość? 2. Kto rozpropagował nazwę ‘filozofia prawa’ Wilhelm Fryderyk Hegel 3. Aspekty opisowe a normatywne poszczególnych dziedzin filozofii prawa Epistemologia prawa - jak prawo jest poznawane? (aspekt opisowy) - jak powinno się poznawać prawo? (aspekt normatywny) Aksjologia prawa Aksjologia – jakie wartości są zakładane / uznane? (aspekt opisowy) - jakie wartości powinny być zakładane / uznane? (aspekt normatywny) Metaaksjologia – czym są / jak istnieją wartości zakładane / uznane w prawie? (aspekt opisowy) - co prawodawca powinien przyjąć na temat istnienia wartości? (aspekt normatywny) 4. Aksjologia a metaaksjologia prawa Aksjologia – jakie wartości są zakładane / uznane? (aspekt opisowy) ; jakie wartości powinny być zakładane / uznane? (aspekt normatywny) Metaaksjologia – czym są / jak istnieją wartości zakładane / uznane w prawie? (aspekt opisowy) ; co prawodawca powinien przyjąć na temat istnienia wartości? (aspekt normatywny) 5. Historia filozofii prawa ( teorii prawa) w Polsce W Polsce w latach 1918-1950 termin "teoria prawa" używany często zamiennie z terminem "filozofia prawa". Od 1950 r. administracyjny zakaz filozofii prawa jako – „nienaukowej”, opartej na "idealistycznych założeniach filozoficznych”, – burżuazyjnej, – nie do przyjęcia „na gruncie naukowym”, tzn. na gruncie marksizmu. Teoria prawa połączona została z teorią państwa i pojawiała się dyscyplina akademicka "teoria państwa i prawa" (zwana też socjologią państwa i prawa). Łączenie teorii prawa z teorią państwa nie było przypadkowe: – w teorii marksistowskiej (i nie tylko) zakłada się, że nie można sensownie mówić o prawie w oderwaniu od państwa – nie można sensownie mówić o prawie naturalnym. W miejsce historii filozofii prawa wprowadzono historię doktryn polityczno-prawnych. Obecnie nazwa "teoria prawa" już nie ma w Polsce obciążenia ideologicznego. 6. Definicja sprawiedliwości wg Ulpiana Sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą, przyznającą każdemu należne mu prawo 7. Typy sprawiedliwości I. Sprawiedliwość w sferze moralnej 1. Sprawiedliwość jako dzielność –cnota (sprawność moralna) działającego podmiotu a) sprawiedliwość jako doskonałość moralna b) sprawiedliwość jako jedna z cnót - sprawiedliwość rozdzielająca - sprawiedliwość wyrównująca 2. Sprawiedliwość działania II. Sprawiedliwość prawa stanowionego 1. sprawiedliwość sformułowania prawa a) Sprawiedliwość w prawie b) sprawiedliwość formalna 2. Sprawiedliwość stosowania prawa a) sprawiedliwość legalna b) epikeia III. Sprawiedliwość instytucji społecznych IV Sprawiedliwość czasu transformacji 8. Sprawiedliwość sprawiedliwości w sferze moralnej 1. Sprawiedliwość jako dzielność –cnota (sprawność moralna) działającego podmiotu a) sprawiedliwość jako doskonałość moralna b) sprawiedliwość jako jedna z cnót - sprawiedliwość rozdzielająca - sprawiedliwość wyrównująca 2. Sprawiedliwość działania 9. Sprawiedliwość prawa stanowionego 1. sprawiedliwość sformułowania prawa a) Sprawiedliwość w prawie b) sprawiedliwość formalna 2. Sprawiedliwość stosowania prawa a) sprawiedliwość legalna b) epikeia 10. Co to jest epikeia? Epikeia to słuszność, prawość 11. Sprawiedliwość wyrównująca i rozdzielająca - Sprawiedliwość rozdzielająca: , co sprawiedliwe, zakłada tedy co najmniej cztery człony; jako że dwie są osoby, dla których jest sprawiedliwe, i dwie są rzeczy, których dotyczy. Równość jednak będzie ta sama w odniesieniu do osób i w odniesieniu do rzeczy; taki sam jest bowiem stosunek między rzeczami, w których ta równość się przejawia, jak stosunek osób, między którymi zachodzi. Bo jeśli nie ma równości między tymi osobami, to nie powinny też mieć równych udziałów i to jest źródłem sporów i skarg, kiedy albo równi mają i otrzymują nierówne udziały, albo, na odwrót, nierówni mają i otrzymują równe. • Wynika to też z zasady podziału wedle wartości [κατ᾿ ἀξία] wszyscy bowiem godzą się na to, że sprawiedliwy rozdział powinien być dokonywany ze względu na pewną wartość, tylko że nie wszyscy wymieniają tu tę samą wartość, lecz demokraci mówią o wolności, zwolennicy oligarchii o majątku lub dobrym urodzeniu, arystokraci - o dzielności etycznej.". Polega ona na obiektywnym podejściu do każdego członka danej społeczności - sprawiedliwość wyrównawcza (wyrównująca, komutatywna) – wymaga „oddawania” równowartości tego, co się otrzymuje / traci – nie bierze pod uwagę różnic między podmiotami – u Arystotelesa: dotyczy relacji między obywatelami (wymiar horyzontalny) – np. kupno – sprzedaż „ Sprawiedliwość natomiast w rodzących zobowiązania stosunkach między ludźmi jest pewnego rodzaju równością, a [odpowiednia] niesprawiedliwość - pewnego rodzaju nierównością, ale nie według wspomnianej wyżej proporcji, lecz według proporcji arytmetycznej. • Wszystko bowiem jedno, czy człowiek dobry pozbawił mienia człowieka złego, czy na odwrót: zły - dobrego, lub czy cudzołóstwa dopuścił się człowiek dobry, czy zły; prawo baczy tylko na różnicę w wielkości straty i traktuje wszystkie osoby jako równe, baczy tylko na to, czy ktoś postąpił niesprawiedliwie, a ktoś drugi doznał krzywdy lub czy ktoś komuś wyrządził szkodę, a tamten ją poniósł. Tak że niesprawiedliwość w tym znaczeniu jest nierównością, którą sędzia stara się wyrównać; bo jeśli ktoś zadał, a ktoś inny odniósł ranę lub ktoś zabił, a ktoś inny zginął, to zachodzi nierówność między czynem jednego a doznaniem drugiego; sędzia jednak usiłuje usunąć za pomocą kary nierówność umniejszając zysk [sprawcy]. (...) • Tak tedy sprawiedliwość wyrównująca byłaby środkiem między zyskiem a stratą". 12. Platon części państwa, części duszy- cnoty kardynalne CZĘŚCI DUSZY INTELEKT WOLA UCZUCIA CAŁOŚĆ DUSZY CZĘŚCI PAŃSTWA RZĄDZĄCY POMOCNICY RZĄDZENI CAŁOŚĆ PAŃTWA CNOTY MĄDROŚĆ MĘSTWO UMIARKOWANIE SPRAWIEDLIWOŚĆ 13. Na czym polega sprawiedliwość duszy państwa Platon: „do czego się ktoś urodził, do tej roboty trzeba każdą jednostkę przydzielić, tak żeby się każdy czymś jednym, co do niego należy, zajmował i każdy był czymś jednym, a nie większą ilością jednostek. W ten sposób i całe państwo zrośnie się w jedność, a nie rozpadnie się na wiele państw.” sprawiedliwość duszy to wewnetrzna jedność oparta na uporzadkowniu 14. Sprawiedliwość (w ogóle) u Arystotelesa a sprawiedliwość u Platona ODPOWIEDŹ: Dla wszystkich była sprawnością moralną. Wg Platona Skoro cnota jest wiedzą, to można i trzeba się jej uczyć. Dlatego celem państwa doskonałego – o jakim marzył Platon – jest uczyć obywateli cnoty. Ale dokonać tego może tylko władca, który będąc filozofem czyli miłośnikiem mądrości, nosi w sobie prawdziwą wiedzę o cnocie i o państwie, i jest w stanie przekazać ją innym. Sprawiedliwość zaś jest dla Platona najważniejszą cnotą moralną, którą każdy człowiek nosi w głębi duszy. Dobro państwa rozstrzyga się zatem w duszy każdego obywatela. I w tym znaczeniu dusza stanowi pewien model państwa. Sprawiedliwość zaś sprawia, że ludzie mogą żyć ze sobą w pokoju. Natomiast niesprawiedliwość jest złem, głupotą i prowadzi do nieszczęścia. Arystoteles podziela stanowisko Platona w tym względzie. I dodaje, że człowiek z natury jest istotą, która pragnie żyć i realizować siebie w społeczności, którą stanowi rodzina, a przede wszystkim państwo. Ta prawda winna ułatwić rządzącym wychowanie każdego obywatela do cnoty, zwłaszcza tej najważniejszej, jaką jest sprawiedliwość. Najwyższą władzą człowieka jest rozum. Dzięki niemu człowiek odróżnia zło od dobra, to, co sprawiedliwe od tego, co niesprawiedliwe. Żeby ułatwić rządzącym sprawowanie władzy Arystoteles wprowadza słynny podział sprawiedliwości na sprawiedliwość rozdzielczą, dotyczącą dóbr i na sprawiedliwość wyrównawczą (wymienną). Nie ulega wątpliwości, że nauka wspomnianych filozofów na temat sprawności moralnych, jakimi są cnoty, zwłaszcza cnota sprawiedliwości, stanowi znaczącą część greckiej filozofii. A ta z kolei łącznie z prawodawstwem rzymskim i chrześcijaństwem jest u fundamentów europejskiej kultury. 15. Co to jest „zasłona niewiedzy” i do czego może się przydać? (wg Johna Rawlsa). Sytuacja gdy każda osoba ignoruje to w jaki sposób różne opcje wyboru mogą wpłynąć na nią samą. Nie wie jaką rolę przyjdzie mu pełnić w społeczeństwie i decyduje tylko na podstawie ogólnych charakterystyk. Gwarantuje całkowitą bezstronność- wyklucza tworzenie koalicji 16. Struktura normy prawnej w ujęciu tradycyjnym i współczesnym. Ujęcie tradycyjne • - hipoteza • - dyspozycja • - sankcja Ujęcie nowoczesne dwie różne normy • - norma sankcjonowana • - norma sankcjonująca Różni adresaci Różne hipotezy Różne dyspozycje 17. Koncepcje norm – – – – – Lingwistyczna: norma wyrażeniem językowym („szkoła poznańska”) Psychologiczna: norma to akt woli normodawcy Socjologiczno-psychologiczna: norma faktyczny sposób zachowania się adresatów normy (realizm skandynawski) Socjologiczno-prewidystyczna: norma to prognoza przyszłego zachowania się stosujących prawo (realizm amerykański) Powinnościowa: norma to powinność określonego zachowania się 18. Uzasadnienie norm • • • • • • a) tetyczne: O uzasadnieniu tetycznym normy mówi się tedy, jeśli taką normę ustanowił (to znaczy sformułował, żądając przy tym od adresatów jej przestrzegania) ktoś taki, którego pozycja społeczna skłania adresatów normy do posłuchu: może to być ktoś, kto dysponuje środami do tego, by przymusić adresatów normy do posłuszeństwa, lub ktoś, kto ma odpowiedni autorytet w oczach adresatów, lub taki, kto otrzymał odpowiednie upoważnienie do stanowienia norm od kogoś, kto dysponuje środkami przemocy lub autorytetem.” Normę uważa się za obowiązującą mocą jej uzasadnienia tetycznego, jeśli została ona ustanowiona i nie uchylona przez jakiś taki podmiot, któremu przypisuje się władzę nad adresatami danej normy (opartą na sile, na autorytecie itp.).” b) Aksjologiczne- oznacza, że do oceny norm prawnych stosujemy jakieś wartości, że oceniamy je w kategoriach dobra i zła, słuszności lub niesłuszności; często nazywane psychologicznym uzasadnieniem; prawo obowiązuje, jeżeli jego treść jest zgodna z powszechnie uznanymi wartościami funkcjonującymi w społeczeństwie, 19. Uzasadnienie aksjologiczne (co to jest aksjologia, metaaksjologia) • • • • • • • • • • • Aksjologia w szerokim sensie obejmuje: Aksjologię: Co jest dobrem / wartością? Co jest dobre / wartościowe? Jakie wartości są uznane / zakładane w systemie prawa? Metaaksjologię Dlaczego coś jest dobrem / wartością? Dlaczego coś jest dobre / wartościowe? Jak dobro jest ugruntowane? Jak wartości są ugruntowane? Czym są wartości? (Jaki jest ich status ontologiczny?) O uzasadnieniu aksjologicznym normy mówi się w tych przypadkach, gdy w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen czyny przez tę normę nakazywane uznawane są za dobre, a czyny zakazane – za złe [[deontonomizm]], lub też, co ma miejsce znacznie częściej, przewidywane skutki danych czynów uważane są za [[oceniane są jako]] złe czy dobre z określonego punktu widzenia w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen [[teleologizm]]”. „Normę uważa się za obowiązującą z uzasadnienia aksjologicznego, jeśli [30] uzasadnia się jej obowiązywanie tym, że postępowanie nakazywane przez daną normę jest oceniane dodatnio, a zaniechanie go – oceniane ujemnie (albo odwrotnie – przy normie zakazującej) według żywionych czy choćby deklarowanych przez jakichś ludzi ocen.” 20. Kognitywizm i akognitywizm Kogntywizm- pogląd zgodniez którym etyka normatywna ma poznawczy naukowy charakter i można o jej tezach orzekać czy są prawdziwe czy fałszywe Akognitywizm- pogląd zakładający nieistnienie obiektywnych wartości etycznych i moralnych uznających je za wynikające z jednostkowego bądź zbiorowego przeświadczenia 21. Teleologizm i denotonizm Teleologizm- pogląd wg którego rozwój świata zmierza do jakiegoś ostatecznego celu Denotonizm- twierdzenie, że powinność moralną kontynuuje nakaz autorytetu. 22. Wady ujęcia podręcznikowego – co poprawić? oceny- pojmować jako znaczenie wypowiedzi ocennej, nie może być w definicji uzasadnienia aksjologicznego (chyba) odsyłać do ocen okreslonych podmiotów 15. Zasada sprawiedliwości formalnej Perelmana. . Zasada sprawiedliwości formalnej • to zasada, „w myśl której osoby należące do tej samej kategorii istotnej powinny według jego dzieł [od każdego według jego zdolności] • Każdemu według jego potrzeb • Każdemu według jego pozycji 24. Struktura prawa podmiotowego 1. Pierwotne sytuacje prawne • 2. Podstawowe sytuacje prawne • 3. Pochodne sytuacje prawne • 4. Prawo podmiotowe jako kompleks pierwotnych, podstawowych i pochodnych sytuacji prawnych Prawo podmiotowe Pierwotne sytuacje prawne • Podstawową strukturą w prawie podmiotowym jest relacja podmiotu praw do pewnego stanu rzeczy. • Relacja należności („mienia prawa”). • W przypadku praw człowieka oba człony tej relacji wskazane są w przepisach proklamujących każde z praw – w normie pierwotnej (normie proklamacyjnej). • Norma pierwotna określa pierwotną sytuację prawną podmiotu - prawo lub wolność. 25. Co to jest prawo podmiotowe? ( kompleksowa definicja ) Prawo podmiotowe to • zespół podstawowych i pochodnych sytuacji prawnych tworzących funkcjonalną całość ze względu na realizację jakiegoś – określonego pierwotną sytuacją prawną (normą pierwotną) - dobra podmiotu prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe jako prawo człowieka • Dwie koncepcje praw człowieka jako praw podmiotowych: • koncepcja wyboru – choice theory – skrajnie liberalna, – nieadekwatna do międzynarodowej i konstytucyjnej ochrony praw człowieka – nie pozwala ujmować praw przyrodzonych i niezbywalnych • koncepcja korzyści – benefit theory – w przypadku praw człowieka jako wywodzących się z przyrodzonej godności w grę wchodzi całościowo pojęta korzyść podmiotu danego prawa 26.Podstawowe sytuacje prawne • Kwalifikacjom normatywnym czynów odpowiadają podstawowe sytuacje prawne podmiotu czynu – adresata lub potencjalnego adresata normy. • Podstawowe sytuacje prawne charakteryzowane są ze względu na normy adresowane (lub nie) do podmiotu danej podstawowej sytuacji prawnej. • działanie nakazane • działanie zakazane • działanie indyferentne prawo) działania w określony sposóbPrawo podmiotowe Pochodne sytuacje prawne • Pochodne sytuacje prawne powstają wówczas, gdy kwalifikacja prawna zachowania danego podmiotu zawiera relatywizację tego zachowania do jakiejś innej osoby – gdy sytuacja prawna jakiegoś podmiotu determinowana jest normami adresowanymi do innych podmiotów. NAISTOTNIEJSZE: (prawo w wąskim sensie): a jest podmiotem prawa sensu stricto wobec p do S, wtedy i tylko wtedy, gdy p jest podmiotem obowiązku wobec a do S 1. Uprawnienie rma nakazująca a jest podmiotem uprawnienia wobec p do S wtedy i tylko wtedy, gdy p jest adresatem normy nakazującej wykonać świadczenie S na rzecz a. 2. Wolność prawnie chroniona a jest podmiotem wolności prawnie chronionej wobec p do S wtedy i tylko wtedy, gdy p jest adresatem normy zakazującej ingerencję w S względem a. Prawo podmiotowe Pochodne sytuacje prawne • II. Kompetencja a ma kompetencję wobec p do S wtedy i tylko wtedy, gdy a może wykonać czynność konwencjonalną K z takim skutkiem, że przez jej dokonanie ulegnie zmianie sytuacja prawna S podmiotu p. PRYPOMNIENIE: czynność konwencjonalna czynność psychofizyczna, której sens nadają reguły umowne Przykład: - podniesienie ręki jako czynność głosowania 27.Podstawowe znaczenia zwrotu „mam prawo” (umiecwyjasnickazde ze znaczen) TABELA KTÓREJ NIE DA SIĘ SKOPIOWAĆ NA SLAJDACH PRAWO W SENSIE PODMIOTOWYM 28.Koncepcja wyboru a koncepcja korzyści Pierwsza z tych koncepcji głosi, że tym , co chronione, jest korzyść podmiotu praw, którą może odnieść dzięki temu, co uzyska przez realizację praw a podmiotowego. Akcent położony jest na wyróżnioną relację należności. coś jest należne, bo przynosi pożytek podmiotowi prawa. Natomiast zgodnie z koncepcją wolnościową chroniona jest władza podmiotów nad ich wolą Na pytanie, dlaczego coś jest przedmiotem „praw a do” , koncepcja korzyści odpowie: ponieważ jest korzystne, pożyteczne dla podmiotu prawa; natomiast koncepcja wolnościowa: ponieważ pozostaje we władaniu podmiotu prawa, pozostaje „w mocy jego w o li” . b) W koncepcji korzyści podmiot ma „praw o do” czegoś bezpośrednio ze względu na charakter przedmiotu „prawa do” i jego relację do podmiotu prawa; relacje do innych są czymś wtórnym . W koncepcji wolnościowej podmiot ma „praw o do” czegoś pośrednio, ze względu możliwości kontroli zachowania innych, którego przedmiotem jest przedmiot „prawa dp” 29. Co należy do istoty prawa pozytywnego zdaniem Harta? • To reguły wtórne nadają specyficznie "prawnego" charakteru normatywnego różnego od tego, który właściwy jest np. normom moralnym "Minimalna treść prawa natury" • oparta jest na celu prawa, którym - podobnie jak moralności - jest "zapewnienie przetrwania ludziom żyjącym we wspólnocie". • Przetrwanie jest powszechnie akceptowanym celem • Realizacja celu, którym jest przetrwanie, wymaga uwzględnienia pięciu elementarnych prawd o człowieku żyjącym w społeczeństwie: • a. kruchość ludzkiej egzystencji; człowiek może być zraniony lub zabity przez innych • b. przybliżona równość; przede wszystkim w aspekcie biologicznym, fizycznym: – np. utrata przewagi nad innymi w okresie snu; ochrona przed innymi, okiełznanie agresji, wzajemne ustępstwa; • c. ograniczony altruizm; człowiek nie jest ani aniołem gotowym do ciągłych poświęceń dla innych, ani diabłem pragnącym za wszelką cenę szkodzić d. ograniczona ilość dóbr i zasobów naturalnych; • e. ograniczona zdolność rozumienia: nie każdy pojmuje, co jest dobre dla niego i społeczności; nie każdy pojmuje, że życie pod rządami prawa jest lepsze i bezpieczniejsze niż życie w świecie nieuregulowanym; • i ograniczona siła woli: nie zawsze jest skłonny postępować zgodnie z tym, co uznaje za słuszne) kcji. 30. Reguły pierwotne i wtórne wg Harta Reguły pierwotne • nakazy lub zakazy zachowania się; • niektóre reguły pierwotne nie tylko nie ograniczają wolność, ale ją poszerzają – reguły udzielające kompetencji, – bądź to urzędom / instytucjom ("osobom publicznym"), – bądź to osobom fizycznym („prywatnym”), np. instytucja małżeństwa. Reguły wtórne: • reguły uznania (rozpoznawania), rules of recognition – pozwalają określić, co jest prawem w danej społeczności; czyli pozwalają określić, które reguły należą do systemu prawnego danej społeczności; • reguły zmiany, rules of change – określają jak modyfikować prawo, jak zmieniać reguły pierwotne, • reguły rozsądzania (rozstrzygania), rules of adjudication – określają jak stosować prawo, zwłaszcza w sytuacja spornych: – pozwalają ustalić treść i sposób stosowania reguł pierwotnych w przypadku pojawienia się wątpliwości co do ich znaczenia lub stosowania 31.Wymień 4 tezy charakteryzujące pozytywizm 1) teza społeczna 2) teza o rozdziale 3) teza pozytywistyczno- scjentyczna 4)teza normatywistyczna 32. Teza 1, 3, 4 – dwa, trzy sensowne zdania dot istoty sprawy 1.Teza społeczna (the social thesis) – to, co uchodzi za prawo w danym społeczeństwie powstaje, zasadniczo rzecz biorąc, za sprawą pewnych faktów społecznych lub umowy. Wg Johna Austina - jedynym źródłem prawa jest ustawa; • - ustawa jest przejawem niczym nie ograniczonej woli suwerena; • - posiada sankcję; • - reguła jest rozkazem o charakterze generalnym. 3.. Teza pozytywistyczno-scjentystyczna – fenomeny należące do dziedziny prawa są w całości dostępne badaniom za pomocą metod spełniających pewne kryteria właściwe dla nauk w ścisłym tego słowa znaczeniu.NorbertoBobbio: • pozytywizm prawniczy to stanowisko w sprawie sposobu badania prawa, głoszące, że podejście badawcze powinno być neutralne, naukowe. Założenia: • przedmiotem badania tylko prawo pozytywne • metody ścisłe, wolne od założeń wartościujących (neutralność aksjologiczna) • 4. Teza normatywistyczna – obowiązywanie prawa jest fenomenem specyficznym, niesprowadzalnym do obserwowalnych zjawisk. Istotą reguły prawnej jest to, że nakłada ona zobowiązanie (powinność) pewnego zachowania się c faktyczne; – amerykański realizm prawny: prawo jest fenomenem społecznym, – skandynawski realizm prawny: prawo jest fenomenem Psychicznym 33. Teza 2: Wersje tezy o rozdziale – wymień + dwa sensowne zdania A. Kwestia bycia prawem Dwie interpretacje tezy o rozdziale - dwie wersje pozytywizmu: Wersja "włączająca" (inkorporacjonizm) • a. nie jest rzeczą konieczną, aby w każdym systemie prawnym norma była uważana na normę prawną wtedy i tylko wtedy, gdy posiada odpowiednią kwalifikację moralną - tzw. "pozytywizm negatywny" • b. to, które normy są normami prawnymi w każdym poszczególnym społeczeństwie, jest zasadniczo sprawą umowy o charakterze społecznym (socialconvention); można się umówić, że za normy prawne uznane będą tylko te, które posiadają odpowiednią kwalifikację moralną. • - restryktywna (Joseph Raz): kryterium obowiązywalności normy nie może być nigdy to, że norma posiada odpowiednią kwalifikację moralną; B. Kwestia posłuszeństwa prawu (authority of law) – prawo jako racja działania Pozytywizm skrajny: normativity of law = authority of law Pozytywizmumiarkowany: normativity of law ≠ authority of law prawo stanowione niekiedy nie jest 35. Co to jest inkorporacjonizm? Pogląd głoszący, że nie jest rzeczą konieczną, aby w każdym systemie prawnym norma była uważana na normę prawną wtedy i tylko wtedy, gdy posiada odpowiednią kwalifikację moralną - tzw. "pozytywizm negatywny" • to, które normy są normami prawnymi w każdym poszczególnym społeczeństwie, jest zasadniczo sprawą umowy o charakterze społecznym (socialconvention); można się umówić, że za normy prawne uznane będą tylko te, które posiadają odpowiednią kwalifikację moralną 36. Charakterystyka pozytywizmu prawniczego Pozytywizm prawniczy głosi, że: jedynie prawo pozytywne (stanowione) jest prawem i każde prawo pozytywne jest prawem 37.Reguły i zasady wg Dworkina- dlaczego Dworkin uważany jest za przeciwnika pozytywizmu prawniczego? "Pozytywistyczna separacja prawa i moralności jest równie sztuczna jak separacja zasad i reguł, bo zapoznaje integralny charakter normatywnej struktury społecznej." stąd określenie: "integralna teoria prawa" • Zasady moralne – szerzej: treści normatywne powstające poza procesem stanowienia prawa, które nie zostały uznane w sposób instytucjonalny, w sposób nieunikniony brane są pod uwagę w interpretacji obowiązujących reguł prawnych ujęcie niepozytywistyczne PRAWO TO NIE TYLKO REGUŁY, ALE TAKŻE ZASADY Reguły: • "wszystko albo nic", nie mogą być spełnione czy realizowane częściowo, w pewnym tylko stopniu Zasady: • - mogą być spełnione czy realizowane częściowo, w pewnym tylko stopniu • - mają charakter pozaprawny; są obecne w społeczeństwie nie przysługuje im walor obowiązywania (w ogóle lub nie w sensie pozytywistycznym); • - pojawiają się w trakcie rozwiązywania konkretnych przypadków • - nie można a priori ustalić ich listy czy hierarchii • - mogą mieć charakter moralny, polityczny, ekonomiczny itp. • - są narzędziami sędziego pozwalającymi na trafne rozstrzygnięcie • - nie są kryteriami obowiązywania prawa – wbrew prawnonaturalistom. obowiązywanie zasad w systemie prawnym zależy od ich treści, a nie od sposobu powstania / ustanowienia zasady zakwestionowana jest reguła uznania, gdyż nie istnieją algorytmy identyfikacji zasad 38. John Austin(trzy-cztery sensowne zdania) prawnik i filozof prawa, przedstawiciel pozytywizmu prawniczego, twórca rozkazowej teorii prawa. Jego najważniejsze dzieło to The Province of JurisprudenceDetermined. Zdaniem Austina to, co potocznie określane jest jako prawo, podzielić można na cztery kategorie - prawo boskie (ustanowione przez Boga dla człowieka), prawo pozytywne, pozytywna moralność (różnego rodzaju normy społeczne), prawa figuratywne (określane jako prawo przez analogię, np. prawa ekonomii czy prawa fizyki) istnienie prawa to jedna kwestia, a jego zalety to inna: "pozytywizm uznaje, że ocena prawa jako prawa nie należy do moralności, ale wcale nie sprzeciwia się temu, że moralna ocena prawa należy do moralności". 39. Możliwe odróżnienie pojęć prawa naturalnego i prawa natury • prawo naturalne adresowane do ludzi jako świadomych i wolnych podmiotów • prawu natury pojętemu jako prawidłowości rządzące przyrodą 40. Najstarsze swiadectwo pisane dot prawa naturalnego- jaki autor? (anaksymander z Miletu) [Diels 12 B 1; Symplikos, In Arist. Phys., 24, 13, przeł. D. Kubok] Nauczcie sie tego dziela w wersji greckiej- dostaniecie ocene celującą u prof. Piechowiaka , a oto tekst:ἐξὦνδέ ἡ γένεσιςἐστιωοῖςοῦσι, καὶ τὴνφθοράνεἰς ταῦτα γίνεσθαι τατάτὸχρεθόνδιδόναι γάρ αὐτα δίκην καὶ τίσινἀλλήλοιςτῆςἀδικίας κατὰτὴντοῦχρόνουτάξιν 60. jakie są argumenty za uznaniem dobra wspólnego za pierwszą wartość porządku konstytucyjnego ? Dobro wspólne jest powiązane z godnością która jest wyrażona w Konstytucji. Godność należy do elementu dobra wspólnego i to się łączy ze sobą i tworzy całość 61. jakie rozstrzygnięcia metaaksjologiczne zostały dokonane w preambule konstytucji Uznanie czterech uniwersalnych wartości konstytucyjnych -prawda , piękno, sprawiedliwość , dobro. Godność jako wartość przyrodzona. Główne wartości są chronione prawami człowieka 40.Najstarsze świadectwo pisane dot. prawa naturalnego- jaki autor? - Anaksymander z Miletu 41.Prawo naturalne wg Tomasza z Akwinu- definicja + definicja prawa wiecznego Dwa poglądy decydujące o specyfice klasycznych koncepcji prawnonaturalnych? -„Prawo naturalne nie jest niczym innym, jak uczestniczeniem prawa wiecznego w stworzeniu rozumnym.” -prawo wieczne- prawo odwieczne nie jest niczym innym jak zamysłem bożej mądrości, o ile ukierunkowuje wszystkie akty i poruszenia... wszystkie akty i poruszenia pojawiające się w poszczególnych stworzeniach -kongnitywizm aksjologiczny, 42. Autor najbardziej wpływowej dziś koncepcji klasycznej prawno naturalnej –Dworkin 43. Zgodnie z tezą o nieznośności- co jest nieznośne? Nie doniesienia staję się niesprawiedliwość ustawy, wtedy ustawa nie ma pierwszeństwa. Odwołanie się do tej tezy podstawą derogacji niektórych poprawnie ustanowionych norm prawnych lub podstawą decyzji o niestosowaniu dalej danej normy prawnej./derogacja normy prawnej lub decyzja o jej niestosowaniu w danym przypadku 44. Zgodnie z teza odmowyco i czemu (komu) się odmawia? –odmawia się ustanowionej normie, odmawiamy ustawie/ odmawia się normie i ustawie charakteru prawnego 45.Zgodnie z teza bezbronnościkto i wobec czego jest bezbronny? Bezbronność środowisk prawniczych wobec ustaw o samowolnej i zbrodniczej treści. Jest to pozytywizm prawniczy 46. Elementy idei praw wg radbrucha: -równość/sprawiedliwość formalna -celowość/sprawiedliwość materialna -pewność prawa 47.Formuła ogólnie charakteryzująca poglądy radbrucha (dokończ prawo…… nie jest prawem. Lex……non est lex) -lex iniustissimanonest lex-prawo skrajnie niesprawiedliwe nie jest prawem 49. Metody wykładni: -Wykładnia językowa (gramatyczna) -Wykładnia logiczna -Wykładnia systemowa -Wykładnia funkcjonalna (celowościowa) 50 .Na czym polega wykładnia -sensu largissimo sposób poznania / objaśniania wszelkich przedmiotów kulturowych -sensu largo rozumienie tekstów mówionych i pisanych -sensu stricto ustalanie znaczenia tekstu w przypadkach, gdy powstają wątpliwości co do znaczenia tekstu (clara non suntinterpretanda) 51. Teorie wykładni(wymienić): -opisowe -normatywne -statyczne/subiektywne -dynamiczne/obiektywne -koncepcja derywacyjna -koncepcja klaryfikacyjna/semantyczna intensjonalna -koncepcja interpretacji humanistycznej(L.nowak) 52.Co to subsumpcja (elementy) -krok myślowy, w którym stwierdza się, że dany przypadek jest jednym z tych przypadków, do których odnosi się określona norma prawna” 53. Idea Prawa Kaufamana jak u Radbrucha idea prawa obejmująca zasady sprawiedliwości: •a. równość/ sprawiedliwość formalna; •b. celowość/ sprawiedliwość materialna •c. pewność prawa(bezpieczeństwo prawne/ bezpieczeństwo obrotu prawnego) •[ujęcie struktury idei prawa przejmuje A. Kaufmann od G. Radbrucha] 54. koło hermeneutyczne co to i na czym polega-sposób myślenia, lepiej zrozumiemy całość kiedy zrozumiemy część, lepiej zrozumiemy część kiedy zrozumiemy całość / zgodnie z kołem hermeneutycznym lepiej zrozumiawszy część , pozwala nam zrozumieć całość 55. warunki rozumienia (transcendentalne) Transcendentalne warunki (elementy) rozumienia •Są to, m. in.: •-historyczność •-procesualność •-antycypacja pełności •-„przesąd” (Vorurteil) / przedrozumienie(Vorverständnis) •-tradycja (rehabilitacja autorytetu) •-aplikacja do sytuacji •-stapianie horyzontów rozumienia: historycznego z aktualnym. 56. Jak najkrócej określić poglądy Kaufmana? -wszystko podlega interpretacji, prawo powinno być sprawiedliwe 57. Do jakiego nurtu filozofii coś tam kaufman -do nurtu hermeneutycznego 58. aksjologia i metaaksjologia Aksjologia-nauka o wartościach Meetaksjologia-służy po to, żeby wiedzieć gdzie szukać wartości 59. jaki jest fundamentalny problem aksjologii konstytucji RP- jaka wartość jest pierwszą wartością? -problem pierwszej wartości konstytucyjnej: Godność czy dobro wspólne ? Co jest celem prawa? 60. jakie są argumenty za uznaniem dobra wspólnego za pierwszą wartość porządku konstytucyjnego ? 61. jakie rozstrzygnięcia metaaksjologiczne zostały dokonane w preambule konstytucji 62. uniwersalne wartości konstytucyjne: -prawda, piękno, sprawiedliwość, dobro 63. jakie dwie dyrektywy wynikają z uznania godności -jedna jest w postaci nakazu(każdego trzeba traktować jako cel, sam w sobie) -druga jest w postaci zakazu(podmiot godności nie można traktować przedmiotowo) 64. jaka jest podstawowa intuicja dotycząca godności osobowej? -jest celem samym sobie, mająca swoją drogę indywidualnego rozwoju który trzeba respektować 65. typy godności 1.Godność osobowa 1a. Godność warunków życia 2. Godność oparta na cechach osobowych, jak np. samoświadomość, inteligencja, wolność 3. Godność osobowościowa 4. Godność osobista –dobre imię –cześć 5. Godność narodu / państwa 6. Godność urzędu / pełnionej funkcji 7. Godność publiczna 8. Godność stanu / zawodu / roli społecznej (godność zawodu adwokackiego, godność żołnierza, godność kobiety) 9. Godność przedmiotu czci religijnej lub miejsca kultu 10. Godność jako postawa wobec innych ludzi 11. Godność jako nazwisko 12. Godność zwierząt jako źródło „praw zwierząt”
