Unia europejska, a polityka regionalna w Polsce
advertisement
Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny na podstawie opracowania Jerzego Wilkina Beata Pastusiak I. Ekonomia wobec problemu sprawiedliwości Wg większości ekonomistów sprawiedliwość nie jest kategorią ekonomiczną Pole zainteresowań ekonomisty obejmuje 3 pytania: co, jak i dla kogo produkować? Sprawiedliwość wobec wzrostu i rozwoju gospodarczego: przechodząc od efektywności statycznej do efektywności dynamicznej ekonomista znajduje konieczność uwzględnienia problemu sprawiedliwości, jednak najważniejsza jest efektywność ekonomiczna Sprawiedliwość w s2ferze gospodarowania wiąże się z: - równością w podziale dóbr, - dostępnością do dóbr i usług oraz do działalności gospodarczej, - sposobami oceny uczestników gospodarowania - zakresem różnic w posiadaniu zakumulowanego majątku Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 2 I. Ekonomia wobec problemu sprawiedliwości Sprawiedliwość wiąże się z trzema wymiarami równości: 1) równość miar – równość wobec prawa, brak dyskryminacji rasowej i religijnej, zależności od płci, jednakowe kryteria oceny takich samych pracowników 2) równość szans – w dostępie do kształcenia, w korzystaniu z dóbr publicznych, w realizacji praw obywatelskich, uzdolnień, aspiracji 3) równość sytuacji – majątkowej, w korzystaniu z dóbr i usług, pozycji społecznej Za najbardziej niesprawiedliwe ludzie uważają naruszanie zasady równości miar, za niesprawiedliwe – równości szans, skłonni są zaakceptować nierówność sytuacji majątkowej. Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 3 II. Równość i efektywność, czyli ‘coś za coś’ M. Okun, Equality and Efficiency. The Big Tredeoff Postulaty zawarte w lekturze dotyczą społeczności USA: - wszyscy obywatele są równi na płaszczyźnie politycznej - równości nie gwarantuje system ekonomiczny oparty na mechanizmie rynkowym zapewniającym efektywną gospodarkę - każde społeczeństwo kapitalistyczne staje przed dylematem równości, a efektywności stanowiącym podstawowy problem społeczno – ekonomiczny naszych czasów - ‘coś za coś’ = istota wyboru ekonomicznego; efektywność ekonomiczna, a równość czy sprawiedliwość Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 4 II. Równość i efektywność, czyli ‘coś za coś’ - koszty i korzyści: równość materialnego dobrobytu przynosi znacznie mniejsze korzyści i wymaga dużo wyższych kosztów niż równość praw politycznych i obywatelskich (…) dlaczego kapitalizm godzi się na uszczerbek efektywności na rzecz większej równości ekonomicznej? wolności polityczne ponad wartości samych w sobie mają pozytywny wpływ na sferę gospodarki pluralizm – osiągnięty dzięki zapewnieniu praw obywatelskich; społeczeństwo nie może być zdominowane przez rynek i wartości ekonomiczne, humanitaryzm – osiągnięty dzięki równym i powszechnym prawom obywatelskim, które są przywilejami. Zapewnienie ich stwarza podstawowe warunki umowy społecznej, na której oparta jest zasada sprawiedliwości społecznej. Wyrzeczenia w dziedzinie efektywności ekonomicznej są uzasadnioną ceną wolności, pluralizmu i humanizmu. Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 5 III. „Dziurawe Wiadro” Sprawiedliwość dystrybutywna relacje między nakładem ponoszonym przez poszczególnych uczestników życia gospodarczego i społecznego, a wynagrodzeniem otrzymywanym za te nakłady Problemem z pogranicza teorii ekonomii i problemem sprawiedliwości (nierównomiernego podziału) jest analiza skutków redystrybucji dochodów przez instrumenty polityki ekonomicznej państwa, zwłaszcza instrumenty polityki fiskalnej Teza Samuelsona, Nordhausa i Okuna: w wyniku redystrybucji dochodów motywowanej chęcią zmniejszenia nierówności marnotrawiona jest część wytworzonego dochodu (redystrybucja kosztem efektywności). Teoria ekonomii nie dostarcza wyraźnej odpowiedzi na pytanie: czy działania na rzecz większej sprawiedliwości społecznej (równości dochodów) pociągają za sobą straty w efektywności gospodarowania i przez to, straty w ogólnej wielkości dochodu narodowego Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 6 IV. Sprawiedliwość, czy sprawiedliwość społeczna? - - Teoria Rawlsa: sprawiedliwość jako kategoria umowy społecznej odnoszona do systemów: politycznego, społecznego i ekonomicznego, jako zespół związanych ze sobą instytucji sprawiedliwość jako bezstronność – forma teorii kontraktowej, tym doskonalsza, im forma wyjściowa uczestników umowy pozbawiona jest cech nierówności i uprzywilejowania kogokolwiek, zbiór taki będzie podstawą społeczeństwa sprawiedliwego i efektywnego łączy w sobie trzy równości miar, jako podstawy sprawiedliwości społecznej przyznaje sprawiedliwości prymat nad innymi kryteriami struktur społecznych lub ekonomicznych, w tym efektywności Teoria utylitarystów - sprawiedliwość nie jest umową społeczną - potrzeby i satysfakcje ludzi nie są oceniane i porównywane - najważniejsze jest osiągnięcie maksymalnej ogólnej sumy satysfakcji Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 7 V. Społeczne postrzeganie sprawiedliwości Badanie w Polsce XII 1998 B. Cichomski W. Morawski społeczeństwo uważało, że najważniejszą formą niesprawiedliwości społecznej są: - nierówności polityczne (brak wolności) - nadmierne spłaszczenie dochodów Badanie 1991 13 krajów (Niemcy, GB, Holandia, USA, Japonia) - poparcie dla systemu ekonomicznego (z powodu nadmiernego zróżnicowania płac, nierówne możliwości awansu, niedostateczne wynagradzanie indywidualnego wysiłku) - pod względem satysfakcji ekonomicznej ludzi z osiąganych dochodów, standardu życiowego oraz sposobu wynagradzania najwyższe oceny otrzymały kapitalistyczne państwa dobrobytu (Niemcy, Holandia, GB), najniższe zaś Bułgaria, Estonia i Rosja. Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 8 V. Społeczne postrzeganie sprawiedliwości Wnioski z eksperymentów Lissowskiego 1994 - badane osoby dokonały wyboru zasady sprawiedliwości, inne wyniki otrzymano w zakresie wyboru indywidualnego i wyboru grupowego - przedmiotem badania były różne kryteria wyboru (kryteria sprawiedliwości), w tym hipoteza J. Rawlsa - podział dóbr ustalony w warunkach kooperacji (decyzje grupowe) jest zgodny z zasadą maksymalizacji średniej użyteczności przy zagwarantowaniu minimum - ludzie biorą pod uwagę nie tylko efekty osobiste podziałów, lecz również skutki dla pozostałych uczestników podziału Powyższe wyniki wskazują na istotne znaczenie społecznej percepcji zasad sprawiedliwości społecznej. Percepcja ma wpływ na subiektywne poczucie satysfakcji i szczęścia oraz na stabilność i legitymizację podstawowych struktur społeczeństwa. Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 9 VI. Czy sprawiedliwość może być efektywna ekonomicznie? 1993 r. Raport Banku Światowego Czynniki sukcesu ekonomicznego krajów Azji Wschodniej: - połączenie niskiego i zmniejszającego się zróżnicowania dochodów z wysoką dynamiką wzrostu gospodarczego - zasady sprawiedliwości dystrybutywnej i wyrównanie warunków startu 1995 r. Raport Banku Światowego i jego wnioski: - powszechne współuczestniczenie obywateli w tworzeniu i korzystaniu z efektów wzrostu gospodarczego przy zaangażowaniu państwa w zmniejszenie nierówności ekonomicznych było czynnikiem wysokiej dynamiki gospodarczej - równość w dostępie do oświaty i równość dochodów nawzajem się wzmacniają i pozytywnie oddziałują na efekty gospodarowania - małe zróżnicowanie dochodów i pełne zatrudnienie spowodowało wzrost oszczędności i inwestycji prywatnych, wzmocniło stabilność polityczną i makroekonomiczną, jakość kapitału ludzkiego i motywacje pracowników Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 10 VI. Czy sprawiedliwość może być efektywna ekonomicznie? Wnioski z analiz: Uwzględnienie w większym stopniu zasad sprawiedliwości społecznej w tworzeniu systemów, następnie w realizacji polityki ekonomicznej, może doprowadzić do efektywnej gospodarki i płynnego łączenia ‘jakości życia’ społeczeństwa, stabilności systemu i jego powszechnej legitymizacji Joseph Stiglitz (ekonomista amerykański): „W dyskusjach w latach 90-ych w krajach Europy Wschodniej kładzie się nacisk na zagadnienie efektywności, a w niewielkim stopniu na konsekwencje podziału. Za kilka lat to niedocenienie podziału może prześladować te gospodarki, nie tylko w formie społecznych niepokojów, ale w wąsko pojmowanej, długookresowej efektywności ekonomicznej. Ostatecznie, NIE MA PODSTAW intelektualnych dla oddzielenia efektywności od spraw podziału.” Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 11 Dziękuję za uwagę Beata Pastusiak, Efektywność,a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny 12
