Histologia

KSZTAŁCENIE STUDENTÓW
KIERUNKU LEKARSKIEGO WYDZIAŁU LEKARSKIEGO PAM
W KATEDRZE I ZAKŁADZIE HISTOLOGII I EMBRIOLOGII
W ZAKRESIE HISTOLOGII, CYTOFIZJOLOGII I EMBRIOLOGII
Jednostka, w której realizowany jest program nauczania przedmiotu:
Katedra i Zakład Histologii i Embriologii
Al. Powstańców Wlkp. 72
70-111 Szczecin
Tel. 0-91 466 16 77
Fax. 0-91 466 16 78
www.histologia.scapula.pl
Kierownik jednostki:
Prof. dr hab. Barbara Wiszniewska
Adiunkt dydaktyczny
Dr hab. Mariola Marchlewicz
Wymiar godzinowy przedmiotu:
Łącznie 150 godzin, w tym:
45 godzin wykładów
15 godzin seminariów
90 godzin ćwiczeń
Punkty kredytowe: 18
Wykłady
prof. dr hab. Barbara Wiszniewska
dr hab. Mariola Marchlewicz
Podstawowym celem nauczania histologii i cytofizjologii jest zintegrowanie wiedzy z
zakresu dyscyplin podstawowych z naukami klinicznymi. Istotnym jest wskazanie powiązania
zagadnień z zakresu biologii komórki z problemami praktycznymi medycyny. Znajomość
ultrastruktury poszczególnych organelli komórkowych, molekularnych mechanizmów
mających miejsce na ich terenie, regulacji procesów metabolicznych toczących się w
prawidłowej komórce, ułatwi zrozumienie etiopatogenezy wielu schorzeń. U podstaw wielu z
nich leżą bowiem zaburzenia w budowie molekularnej poszczególnych struktur
komórkowych, pociągające za sobą nieprawidłowości w funkcji komórek, tkanek, narządów i
całych układów. Ten sposób nauczania histologii i cytofizjologii da studentom również
podstawę zrozumienia komórkowych i subkomórkowych mechanizmów działania leków oraz
substancji toksycznych.
Celem nauczania embriologii natomiast jest przedstawienie przebiegu rozwoju zarodka i
płodu, począwszy od momentu zapłodnienia aż do urodzenia, ze szczególnym
uwzględnieniem pierwszych dwóch tygodni po zapłodnieniu, gdy przyszłe matki mogą być
jeszcze nieświadome tego, że są w ciąży. Szczególnie istotne dla przyszłych lekarzy jest
uświadomienie zagrożeń dla rozwoju zarodka związanych z oddziaływaniem czynników
mogących wpływać na różnicowanie się poszczególnych listków zarodkowych, a przez to
powodować powstawanie wad rozwojowych, obejmujących tkanki i narządy, wywodzące się
z danego listka. Szczególny nacisk kładziony jest na znajomość kolejnych etapów rozwoju
płodowego człowieka. W związku z licznymi zagrożeniami cywilizacyjnymi i zwiększającą
się liczbą wad wrodzonych głównym celem nauczania embriologii jest określenie przyczyn,
rodzajów i mechanizmów powstawania wad i czynników je wywołujących, tak żeby wiedza o
wadach wrodzonych mogła być wykorzystana w profilaktyce.
FORMY PROWADZENIA ZAJĘĆ
Zajęcia z Histologii, Cytofizjologii i Embriologii są prowadzone w II i III-cim semestrze w
wymiarze 150 godzin, w formie: wykładów, ćwiczeń i seminariów, kolokwiów i egzaminu
1. Wykłady z Histologii i Embriologii są prowadzone dla studentów w liczbie 15 godz.
w semestrze letnim i 30 godz. w semestrze zimowym.
2. Ćwiczenia z Histologii są prowadzone w liczbie 45 godz. w semestrze II oraz 45
godz. w semestrze III i obejmują materiał z zakresu budowy komórek, tkanek i
narządów w połączeniu z ich funkcją. Ćwiczenia są prowadzone w grupach 12-15
osobowych przypadających na jednego asystenta. Zajęcia trwają 3 godz. lekcyjne, w
czasie których oglądanie każdego preparatu przez studentów jest poprzedzone
krótkim jego omówieniem i pokazaniem go na w powiększeniu n ekranie. W czasie
ćwiczeń sprawdzane są wiadomości z zakresu danego ćwiczenia w formie ustnej lub
pisemnej. Dwa razy w semestrze w trakcie ćwiczeń sprawdzana jest znajomość
preparatów przed kolokwium.
3. Seminaria z Cytofizjologii i Embriologii są prowadzone w liczbie 15 godz. w
semestrze III i obejmują materiał z zakresu budowy i funkcji komórki, wybranych
zagadnień z cytofizjologii oraz rozwoju zarodka i płodu, ze szczególnym
uwzględnieniem, zapłodnienia, powstawania błon płodowych, czynników
teratogennych i omówienia rozwoju poszczególnych tkanek, narządów i układów oraz
wad rozwojowych. Seminaria są prowadzone w grupach 24-30 osobowych,
przypadających na jednego asystenta. Zajęcia trwają 1 godz. lekcyjną i są
prowadzone w formie prelekcji, dyskusji ze studentami. Seminaria z cytofizjologii i
embriologii są prowadzone dla dwóch grup dziekańskich jednocześnie (48-60
studentów), przez dwóch asystentów. Część seminarium jest poświęcona sprawdzeniu
wiadomości z zakresu poprzedniego tematu w formie pisemnej lub ustnej. W
pozostałej części seminarium studenci poznają nowy materiał w formie prelekcji
prowadzonej na zmianę przez asystentów prowadzących, lub w formie dyskusji
prowadzonej w dwóch grupach.
4. Materiał z zakresu Histologii, Cytofizjologii i Embriologii jest sprawdzany w formie
4 kolokwiów (2 w semestrze II i 2 w semestrze III). Kolokwia są prowadzone w
formie testowej (test jedno- i wielokrotnego wyboru) i obejmują materiał zawarty w
wykładach, ćwiczeniach i seminariach. Test można poprawiać dwukrotnie. Testy
przeprowadzane są łącznie dla wszystkich studentów kierunku lekarskiego.
5. Egzamin sprawdzający wiadomości z Histologii, Cytofizjologii i Embriologii jest
przeprowadzany w formie testowej (test jedno- i wielokrotnego wyboru). Student
zobowiązany jest także do zdania egzaminu praktycznego, ze znajomości preparatów.
Egzamin testowy można poprawiać dwukrotnie. Drugi termin poprawkowy, na
życzenie studenta, może być przeprowadzony w formie ustnej.
2
PROGRAM ZAJĘC Z HISTOLOGII, CYTOFIZJOLOGII I EMBRIOLOGII
HISTOLOGIA
1. Tkanka nabłonkowa









Ogólna charakterystyka tkanki nabłonkowej
Typy nabłonków - ich występowanie, morfologia w zależności od pełnionej funkcji
Pochodzenie nabłonków
Struktury powierzchniowe komórek nabłonkowych
Błona podstawna - budowa i funkcja
Połączenia międzykomórkowe: zamykające, zwierające, jonowo-metaboliczne
Gruczoły zewnątrzwydzielnicze: budowa, podział, funkcje, sposoby wydzielania
Odnowa nabłonków
Cząsteczki adhezji komórkowej i ich udział w procesach fizjologicznych i
patologicznych.
2. Tkanka łączna właściwa i tkanka tłuszczowa
 Ogólna budowa i podział, pochodzenie
 Komórki tkanki łącznej: pochodzenie; rodzaje; budowa i funkcje
 Substancja międzykomórkowa: substancja podstawowa (glikozaminoglikany,
proteoglikany, glikoproteiny) ich degradacja w tkance; włókna (kolagenowe,
siateczkowe i elastyczne)
 Krążenie płynu tkankowego
 Biosynteza kolagenu i elastyny: nieprawidłowości w biosyntezie kolagenu, czynniki
mogące zakłócać prawidłową syntezę kolagenu i elastyny - przykłady zespołów
 Włókna kolagenowe: budowa, właściwości, typy kolagenu
 Włókna elastyczne: budowa, właściwości, system włókien elastycznych
(oksytalanowe, elauninowe)
 Rodzaje tkanki łącznej właściwej
 Tkanka tłuszczowa: podział (żółta i brunatna), budowa, dystrybucja, funkcje i rozwój
3. Tkanka chrzęstna i kostna
 Lokalizacja i podział tkanki chrzęstnej: chrząstka szklista, sprężysta i włóknista
 Budowa: komórki, substancja międzykomórkowa, chondron, ochrzęstna
 Powstawanie, wzrost, odżywianie i regeneracja chrząstki
 Rodzaje tkanki kostnej: grubowłóknista i drobnowłóknista
 Komórki tkanki kostnej: osteocyty, osteoblasty, osteoklasty
 Budowa i funkcje substancji międzykomórkowej kości
 Okostna i śródkostna: budowa i funkcja
 Kostnienie na podłożu łącznotkankowym i chrzęstnym
 Wzrost, modelowanie i połączenia kości.
 Hormonalna kontrola metabolizmu kości
4. Tkanka mięśniowa
 Budowa i podział tkanki mięśniowej (poprzecznie prążkowana szkieletowa, sercowa i
tkanka mięśniowa gładka), podobieństwa i różnice w morfologii
 Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa - ultrastruktura włókna
mięśniowego
3




Przerost i regeneracja mięśnia
Podstawy strukturalne i biochemiczne skurczu mięśnia, biogeneza
Tkanka mięśniowa sercowa: budowa (komórki, wstawki, diady, siateczka gładka)
Tkanka mięśniowa gładka: budowa, ultrastruktura komórki, skurcz mięśnia gładkiego
5. Krew i szpik kostny
 Osocze, erytrocyty, leukocyty (granulocyty, agranulocyty) - diapedeza, płytki krwi
 Wartości liczbowe, budowa komórek i płytek krwi, funkcje
 Funkcje krwi
 Szpik kostny: podścielisko szpiku
 Przedział naczyniowy, przedział hematopoetyczny
 Komórki macierzyste i hematopoeza –erytrotopoeza, granulopoeza, monopoeza,
limfopoeza, megakariopoeza – tworzenie płytek krwi
 Czynniki pobudzające tworzenie poszczególnych linii komórkowych.
 Nieprawidłowości hematopoezy
 Miejsca prenatalnej i postnalnej hematopoezy
 Dynamika hematopoezy w życiu zarodkowym i płodowym
6. Układ krążenia
 Budowa ściany naczyń krwionośnych (błona wewnętrzna, środkowa i zewnętrzna)
 Podział naczyń krwionośnych: typy naczyń włosowatych; naczynia tętnicze – tętnice
typu mięśniowego i sprężystego; naczynia żylne – różnorodność budowy naczyń;
połączenia tętniczo-żylne i tętniczo-tętnicze, naczynia limfatyczne
 Śródbłonek – jego rola transportowa i produkcja substancji biologicznie czynnych
 Serce – budowa ściany serca (wsierdzie, śródsierdzie, nasierdzie), osierdzie
 Szkielet serca i zastawki (podział, budowa i funkcja)
 Układ przewodzący serca (węzeł zatokowo-przedsionkowy, szlaki międzywęzłowe,
węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa i jego odgałęzienia)
 Rozwój serca i naczyń krwionośnych. Wady rozwojowe serca
7. Tkanka nerwowa
 Budowa neuronu: perykarion, akson, dendryty (charakterystyka ultrastrukturalna
komórki)
 Rodzaje komórek nerwowych (różne klasyfikacje podziału)
 Włókna i pnie nerwowe – w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym
(podział, budowa i funkcja); strukturalne i chemiczne podstawy przewodnictwa
nerwowego
 Synapsy nerwowe- budowa i funkcja, neurotransmitery
 Neuroglej – rodzaje i funkcje komórek glejowych (glej ośrodkowego i obwodowego
układu nerwowego; ependyma, glej właściwy i mezoglej),
 Zwój międzykręgowy
 Degeneracja i regeneracja włókien i nerwów
 Zakończenia nerwowe: podział , lokalizacja, budowa i funkcja
 Rozwój tkanki nerwowej – wady rozwojowe
8. Centralny układ nerwowy
 Ogólna struktura i podział CUN - mózgowie i rdzeń kręgowy (skład istoty szarej i
białej)
4









Kora mózgu : kryteria podziału (kora nowa, dawna i stara, podział na warstwy,
rodzaje komórek),
Wzgórze i podwzgórze – budowa i funkcja
Kora móżdżku: budowa (podział na warstwy, rodzaje komórek); funkcja
Rdzeń móżdżku : budowa (jądra móżdżku, włókna nerwowe); funkcja
Rdzeń kręgowy : budowa (substancja szara i biała, rodzaje komórek i włókien)
Splot naczyniówkowy i płyn mózgowo-rdzeniowy, bariera krew-płyn mózgowordzeniowy
Bariera krew – mózg: budowa, lokalizacja, funkcja
Opony mózgowo – rdzeniowe: opona miękka, pajęczynówka, opona twarda, rola w
mechanicznej ochronie i odżywianiu
Rozwój centralnego układu nerwowego i wady rozwojowe
9. Powłoki skórne
 Budowa skóry - naskórek i skóra właściwa; tkanka podskórna; podział skóry na grubą
i cienką; charakterystyka skóry z różnych okolic ciała
 Naskórek – budowa; rodzaje komórek (keratynocyty, melanocyty, komórki
Langerhansa, komórki Merkla), keratynocyty i proces rogowacenia, bariera
naskórkowa, układ SALT, homeostaza naskórka, naskórkowa jednostka melaniny
 Skóra właściwa – budowa (warstwa brodawkowa i siateczkowa); unaczynienie i
unerwienie
 Włosy – kryteria podziału; budowa włosa (cebulka, korzeń i łodyga); budowa włosa,
generacje włosów, cykl rozwoju włosa.
 Gruczoły skórne: łojowe i potowe; budowa, sposoby wydzielania
 Połączenia skórno-naskórkowe  zaburzenia
10. Układ pokarmowy
 Jama ustna: warga, język, zęby, ślina, udział w trawieniu i ochronie immunologicznej
(IgA), występowanie nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego i
nierogowaciejącego,
 Warga – budowa części skórnej, czerwieni wargowej, części śluzowej
 Język – brodawki języka
 Zęby – budowa
 Rozwój zęba, łuków i kieszonek skrzelowych
 Ogólna budowa układu pokarmowego – budowa ściany przewodu pokarmowego
 Budowa i funkcja przełyku
 Żołądek, jelito cienkie, grube, wyrostek robaczkowy – budowa i funkcja
 Cykl odnowy nabłonka powierzchniowego żołądka i jelit
 Tkanka limfatyczna jelita – GALT
 Komórki endokrynne (APUD) i hormony układu pokarmowego
 Gruczoły przewodu pokarmowego
 Ślinianki – przyuszna, podżuchwowa, podjęzykowa, budowa i funkcja
 Wątroba – organizacja i unaczynienie wątroby (zrazik klasyczny, aortalny, gronko
wątrobowe). Ultrastruktura i funkcja hepatocyta. Komórki Browicza-Kupffera,
komórki gromadzące lipidy (Ito). Drogi wyprowadzające żółć, pęcherzyk
żółciowy
 Trzustka – struktura części zewnątrzwydzielniczej, budowa i funkcja pęcherzyka
wydzielniczego, komórek gruczołowych i dróg wyprowadzających, enzymy
trzustkowe
5

Rozwój układu pokarmowego
11. Układ limfatyczny
 Ogólna budowa i funkcja układu limfatycznego – podział na narządy centralne,
obwodowe i tkankę limfatyczną rozproszoną
 Komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych – ich lokalizacja,
charakterystyka i kooperacja, limfocyty T i B, komórki dendrytyczne i makrofagi.
 Organizacja grudki chłonnej.
 Immunoglobuliny - klasy Ig, ich występowanie i funkcje
 Grasica – budowa, rola grasicy jako centralnego narządu limfatycznego, bariera krewgrasica, funkcja sekrecyjna grasicy
 Węzeł chłonny – budowa, czynności węzłów chłonnych
 Śledziona  organizacja miazgi białej i czerwonej, krążenie śledzionowe
 Migdałki (podniebienne, językowe i gardłowy) – budowa i funkcja
 Strefy grasiczozależne i grasiczoniezależne
 Immunologiczna bariera jelitowa
 Rozwój narządów układu limfatycznego
12. Narządy zmysłów
 Klasyfikacja receptorów ze względu na ich budowę
 Układ słuchu i równowagi. Ucho - ogólna budowa
 Ucho zewnętrzne
 Ucho środkowe
 Ucho wewnętrzne: błędnik kostny (przedsionek, kanały półkoliste, ślimak),
błędnik błoniasty (łagiewka, woreczek, przewód limfatyczny i worek
endolimfatyczny). Grzebienie bańkowate, plamki statyczne. Narząd spiralny
Cortiego
 Układ widzenia. Oko – ogólna budowa gałki ocznej
 podział na błony: zewnętrzną (twardówka, rogówka); środkową (naczyniówka, ciało
rzęskowe, tęczówka) wewnętrzną (siatkówka receptorowa i niereceptorowa).
 Neurony drogi wzrokowej.
 Bariera krew- siatkówka
 Narządy dodatkowe oka - powieka, spojówka, gruczoł łzowy.
 Rozwój oka i ucha
13. Gruczoły wydzielania wewnętrznego
 Przysadka mózgowa – budowa (część gruczołowa i nerwowa).
 Morfologiczna i czynnościowa klasyfikacja komórek części gruczołowej.
 Przysadka nerwowa (pituicyty, aksony neuronów wydzielniczych podwzgórza).
 Neurony wydzielnicze podwzgórza: jądra drobnokomórkowe okolicy
hipofizjotropowej (liberyny, statyny) oraz jądra wielkokomórkowe - nadwzrokowe
i przykomorowe (wazopresyna i oksytocyna).
 Drogi podwzgórzowo-przysadkowe.
 Hormony przysadki (somatotropina; prolaktyna; proopiomelanokortyna –
pochodne; tyreotropina; folitropina; lutropina).
 Krążenie wrotne przysadki.
 Szyszynka – budowa, funkcja i hormony ( melatonina, wazotocyna)
 Tarczyca – ogólna budowa gruczołu.
6




 Budowa i funkcja komórek pęcherzyka tarczycy w różnych stanach
czynnościowych.
 Hormony tarczycy (tyroksyna, trójodotyronina), synteza, miejsca docelowe, efekt
biologiczny
 Nadczynność i niedoczynność tarczycy
 Komórki C – kalcytonina i jej receptory
 Regulacja czynności tarczycy
Przytarczyce – budowa, czynność gruczołów przytarczyc, parathormon
Nadnercze – budowa (część korowa i rdzenna).
 Część korowa - warstwy kłębuszkowata, pasmowata i siatkowata, ultrastruktura
komórek i ich funkcja: mineralokortykosteroidy (aldosteron), glikokortykosteroidy
(kortyzol), steroidy płciowe
 Regulacja czynności kory nadnercza
 Dysfunkcja kory nadnercza
 Część rdzenna, ultrastruktura komórek syntetyzujących katecholaminy (adrenalina
i noradrenalina). Regulacja nadrzędna wydzielania hormonów nadnercza.
 Krążenie krwi w nadnerczu.
Wyspy trzustkowe (Langerhansa) – rodzaje komórek (A, B, D, PP), charakterystyka
ultrastrukturalna i czynnościowa, hormony trzustki
Rozwój gruczołów wydzielania wewnętrznego
14. Układ moczowy
 Ogólna budowa układu moczowego (nerka, moczowody, pęcherz moczowy, cewka
moczowa)
 Nerka – budowa, funkcja
 Lokalizacja odcinków nefronu
 Ultrastruktura ciałka nerkowego
 Budowa i funkcja bariery nerkowej
 Aparat przykłębuszkowy
 Unaczynienie nerki
 Układ renina-angiotensyna-aldosteron
 Drogi wyprowadzające mocz: cewki zbiorcze, kielichy nerkowe, miedniczka nerkowa.
 Moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa – budowa i funkcja
 Rozwój układu moczowego, wady rozwojowe
15. Układ płciowy żeński
 Jajnik – budowa: zrąb jajnika, pęcherzyki jajnikowe, szczegółowa organizacja
pęcherzyka Graafa
 Oogeneza
 Owulacja i zaburzenie tego procesu.
 Powstawanie i budowa ciałka żółtego (estrogeny, progesteron)
 Atrezja pęcherzyków
 Gruczoł śródmiąższowy - funkcje.
 Cykl jajnikowy – regulacja hormonalna: podwzgórze-przysadka- jajnik
 Cykl miesiączkowy
 Estrogeny i progesteron – działanie w obrębie układu płciowego, działanie
ogólnoustrojowe
 Jajowód – podział na odcinki (lejek, bańka, cieśń, część maciczna), budowa ściany
jajowodu ze szczególnym uwzględnieniem komórek nabłonka jajowodu
 Macica – trzon, cieśń, szyjka z uwzględnieniem budowy ściany macicy
7
 Struktura błony śluzowej macicy i jej zmienność w przebiegu cyklu
miesiączkowego
 Gruczoł mlekowy – budowa i funkcja
 Rozwój układu płciowego żeńskiego
16. Układ płciowy męski
 Jądro – ogólna budowa
 Budowa i rola nabłonka plemnikotwórczego (komórki germinalne i podporowe)
 Budowa i funkcja bariery krew-jądro
 Spermatogeneza
 Cykl nabłonka plemnikotwórczego
 Morfologia i anomalie plemników.
 Gruczoł śródmiąższowy jądra (synteza i sekrecja steroidów)
 Regulacja hormonalna: podwzgórze – przysadka - jądro.
 Androgeny, działanie w obrębie układu płciowego, działanie ogólnoustrojowe.
 Czynniki uszkadzające męską gonadę
 Najądrze – budowa i funkcje najądrza
 Nasieniowód – budowa i funkcja
 Gruczoły dodatkowe męskiego układu płciowego: pęcherzyki nasienne, gruczoł
krokowy – funkcja w tworzeniu nasienia.
 Rozwój układu płciowego męskiego, wady rozwojowe
17. Układ oddechowy
 Ogólna budowa układu oddechowego – część przewodząca i oddechowa
 Kanały i jamy przewodzące powietrze – jama nosowa (charakterystyka błony śluzowej
jamy nosowej ze szczególnym uwzględnieniem błony węchowej), jama gardła, krtań,
tchawica,
 Drzewo oskrzelowe (oskrzela, oskrzeliki, oskrzeliki końcowe)
 Część oddechowa płuca – oskrzeliki oddechowe, przewody oddechowe, pęcherzyki
płucne.
 Budowa i funkcja nabłonka dróg oddechowych – rodzaje komórek.
 Organizacja miąższu płucnego.
 Pęcherzyk płucny – budowa i funkcja nabłonka oddechowego.
 Budowa i funkcja bariery krew – powietrze.
 Surfaktant i jego rola.
 Makrofagi płucne
 Unaczynienie płuc
 Rozwój układu oddechowego, wady rozwojowe i zespół niedomogi oddechowej
CYTOFIZJOLOGIA
1. Wprowadzenie do cytofizjologii
 Ogólna budowa komórki
2. Cytoszkielet – budowa i funkcja
 Mikrotubule (MT) – budowa, skład, powstawanie
 Białka motoryczne, białka towarzyszące tubulinie
 Lokalizacja MT w komórce i ich podział, struktury komórkowe zbudowane z MT
8
 Procesy komórkowe zależne od MT (transport wewnątrzkomórkowy, wrzeciono
podziałowe).
 Nieprawidłowości w budowie MT.
 Filamenty pośrednie – klasyfikacja. Rola filamentów pośrednich i ich swoistość
komórkowa. Diagnostyczne znaczenie filamentów.
 Mikrofilamenty – budowa, funkcja w komórkach mięśniowych i niemięśniowych.
 Białka wiążące aktynę
 Lokalizacja mikrofilamentów w różnych typach komórek
 Mikrokosmki i stereocylia
 Zaburzenia w budowie i funkcji cytoszkieletu, przykłady schorzeń
3. Cykl komórkowy
 Fazy cyklu
 Mitoza (faza M)
 Interfaza (G1, S, G2), czas ich trwania, punkty kontrolne
 Regulacja cyklu komórkowego
4. Wzrost, różnicowanie się komórek, populacje komórkowe, istota procesu
różnicowania
 Rozrost , przerost, akrecja, regulacja wzrostu, czynniki wzrostu
 Rodzaje populacji komórkowych: rozrastająca się, wzrastająca, odnawiająca się i
statyczna
 Różnicowanie komórek – etapy różnicowania (biochemiczne, tkankowe,
funkcjonalne), predeterminacja i determinacja; istota procesu różnicowania,
modulacja, metaplazja
 Wzajemne oddziaływanie komórek – oddziaływanie komórek z podłożem i sąsiednimi
komórkami. Zjawisko zahamowania kontaktowego, wybiórczego naprowadzania i
wybiórczego zatrzymywania.
5. Starzenie się komórek, uszkodzenie i śmierć komórek
 Starzenie się komórek w warunkach in vivo (starzenie się komórek populacji
nieproliferujących i intensywnie proliferujących)
 Starzenie się komórek w warunkach in vitro (starzenie się komórek w hodowli,
przyczyny starzenia się komórek in vitro)
 Uszkodzenie komórek - czynniki uszkadzające: uszkodzenie wywołane
niedotlenieniem, uszkodzenie chemiczne i toksyczne
 Śmierć komórek - nekroza i apoptoza
 Apoptoza –zmiany w życiu pre- i postnatalnym zachodzące w komórce w procesie
apoptozy.
 Przykłady apoptozy w organizmie ze szczególnym uwzględnieniem okresu
embriogenezy.
 Nekroza – martwica komórek uzależniona od czynników środowiskowych.
6. Receptory komórkowe
 Sposoby komunikacji międzykomórkowej: endokrynowy, parakrynowy, autokrynowy,
jukstakrynowy, kryptokrynowy
 Klasyfikacja receptorów w zależności od budowy i sposobu transdukcji sygnału:
błonowe (sprzężone z kanałem jonowym, białkiem G, enzymem),
wewnątrzkomórkowe (steroidowe, kalcyferolowe, hormonów tarczycy, retinoidów)
9
 Przekaźniki pierwszego rzędu – podział (hormony, neurotransmitery, czynniki
wzrostu, chalony, witaminy, leki)
 Znaczenie receptorów w metabolizmie i życiu komórki
 Endocytoza i egzocytoza
EMBRIOLOGIA
1. Zapłodnienie
 Procesy fizjologiczne zachodzące w czasie zapłodnienia:
 Kapacytacja
 Reakcja akrosomowa
 Przenikanie plemników przez wieniec promienisty
 Przenikanie plemników przez osłonkę przejrzystą, fuzja błony komórkowej plemnika i
komórki jajowej, podjęcie drugiego podziału dojrzewania przez oocyt II rzędu
 Reakcja korowa i reakcja osłony
 Blok przeciwko polispermii, tworzenie się przedjądrza męskiego i żeńskiego
 Powstawanie zygoty.
2. Okres zarodkowy – 2 pierwsze miesiące rozwoju
 1 tydzień rozwoju zarodka: bruzdkowanie, morula, blastocysta (budowa i funkcja),
implantacja zarodka w błonę śluzową macicy (prawidłowe i nieprawidłowe miejsca
implantacji)
 2 tydzień rozwoju zarodka - dwuwarstwowa tarczka zarodkowa (hipoblast i epiblast,
amnioblasty i jama owodni, pęcherzyk żółtkowy, powstawanie cyto- i
syncycjotrofoblastu, powstawanie pozazarodkowej jamy ciała
 3 tydzień rozwoju zarodka – trójwarstwowa tarczka zarodkowa (gastrulacja: tworzenie
mezodermy i endodermy zarodkowej; powstawanie struny grzbietowej, płytki
nerwowej, dalszy rozwój trofoblastu)
 Czwarty - ósmy tydzień rozwoju - tworzenie narządów pierwotnych (tkanki i narządy
pochodzące z ektodermalnego, endodermalnego i mezodermalnego listka
zarodkowego oraz z mezenchymy), budowa i różnicowanie somitu
 Ciąże bliźniacze – bliźnięta monozygotyczne i bizygotyczne
3. Okres płodowy – od trzeciego miesiąca ciąży do urodzenia
 Organogeneza – powstawanie narządów wtórnych typowych dla życia postnatalnego
(powtórzenie poznanych podczas ćwiczeń z histologii najważniejszych rozwojów
narządów)
 Rozwój ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego układu nerwowego – wraz
z zaburzeniami rozwoju ośrodkowego układu nerwowego (wady wrodzone rdzenia
kręgowego i mózgowia)
 Rozwój oka, ucha i narządu węchu
 Rozwój układu sercowo-naczyniowego – krążenie płodowe, wady wrodzone serca
i dużych naczyń krwionośnych, wrodzone wady łuku aorty
 Rozwój układu pokarmowego – rozwój jelita pierwotnego (przedniego,
środkowego i tylnego) i jego wady
 Rozwój układu moczowego – rozwój nerki i moczowodów wraz z zaburzeniami
rozwoju
 Rozwój układu płciowego – rozwój gonad, różnicowanie przewodów płciowych
męskich i żeńskich, wpływ hormonów płciowych na dalsze różnicowanie cech
płciowych, wady wrodzone układu płciowego (wadliwy rozwój gonad, zespół
10






feminizujących jąder, obojnactwo, spodziectwo, wnętrostwo). Wady somatyczne
dotyczące budowy macicy i pochwy. Różnicowanie ośrodków zachowania
seksualnego i preferencji seksualnych w mózgu i zaburzeń wynikających z tego
procesu.
Rozwój układu oddechowego – stadia rozwojowe oskrzeli i płuc
(rzekomogruczołowe,
kanalikowe,
woreczków
końcowych,
stadium
pęcherzykowe; dojrzałość morfologiczna i biochemiczna płuc; zaburzenia w
rozwoju układu (przetoka tchawiczo-przełykowa, zwężenie lub atrezja tchawicy,
agnezja płuc, wrodzone torbiele płuc). Zespół niedomogi oddechowej
Rozwój głowy i szyi: narząd skrzelowy, rozwój łuków i kieszonek skrzelowych powstawanie tkanek i narządów
Rozwój języka i zaburzenia w rozwoju
Rozwój ślinianek : przyusznej, podżuchwowej i podjęzykowej
Rozwój twarzy – rozwój jam nosowych i podniebienia (pierwotnego i wtórnego)
Rozwój zębów mlecznych i stałych - listewka zębowa, stadia rozwoju,
powstawanie narządu szkliwo- i zębinotwórczego; wytwarzanie korzenia zęba –
powstawanie cementu (cementoblasty); powstawanie ozębnej
4. Rozwój błon płodowych i łożyska
 Budowa i funkcja błon płodowych - owodni, pęcherzyka żółtkowego, omoczni i
kosmówki
 Łożysko – budowa (część matczyna i płodowa); typy łożysk; czynność łożyska
(bariera łożyskowa, jej przedziałowość, hormony łożyska), wady w rozwoju i budowie
łożyska, sznur pępowinowy
5. Wady rozwojowe
 Wady wrodzone wywołane nieprawidłowościami genetycznymi i mutacjami
genowymi
 Wady wrodzone  wywołane przez czynniki teratogenne środowiska zewnętrznego
(krytyczne okresy embriogenezy dla układów i narządów w okresie zarodkowym i
płodowym). Hormony, inhibitory wzrostu.
 Czynniki teratogenne – podział i przykłady najczęstszych czynników teratogennych
dla człowieka: leki; czynniki infekcyjne (różyczka, wirus cytomegalii, AIDS, kiła,
toksoplazmoza); niedobory pokarmowe i inne czynniki (promieniowanie jonizujące,
niedobór jodu w pokarmie, cukrzyca, palenie papierosów, alkohol, płodowy zespół
alkoholowy); związki chemiczne (metale ciężkie)
 Wady wrodzone u potomstwa – przykłady wad powstałych w wyniku podawania
czynników teratogennych zwierzętom
Obowiązujące podręczniki
Histologia
1. Sawicki W.: Histologia
2. Sobotta/Hammersen:. Histologia. Atlas cytologii i histologii Frithjofa Hammersena.
Tłumaczenie i opracowanie Zabel M.
Cytofizjologia
1.Kawiak J., Marecka J., Olszewska M., Warchoł J.: Podstawy cytofizjologii.
2.Kawiak J., Zabel M.: Seminaria z cytofizjologii.
Embriologia
1. Bartel H.: Embriologia.
2. Sadler: Embriologia
11
Umiejętności i kompetencje studenta po ukończeniu kursu z zakresu histologii,
embriologii i cytofizjologii:
 Rozpoznanie tkanek i narządów na preparatach histologicznych
 Opis i interpretacja budowy morfologicznej tkanek, narządów i ich funkcji
 Opis rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka
 Znajomość podstaw mechanizmu powstawania wad rozwojowych
 Rozumienie mechanizmów regulujących cykl komórkowy, proces proliferacji i
różnicowania się komórek
 Rozumienie znaczenia apoptozy w embriogenezie
 Ogólna wiedza na temat udziału cząsteczek adhezji komórkowej w procesach
fizjologicznych i patologicznych
12