W 2012 r. odpłynęło z Rosji 136,6 mld dol. (spadek o 17
advertisement
STRATEGIA BIZNESOWA W ZAKRESIE UMIĘDZYNARODOWIENIA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wnioskodawca: „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Sp. z o. o. ul. Stefana Wyszyńskiego 11D, 05-220 Zielonka Autor dokumentu: UNIPOL Consulting Krzysztof Bielecki ul. Maćka z Bogdańca 1/27, 92-434 Łódź Data rozpoczęcia przygotowywania Strategii Biznesowej: 22.07.2016 r. Data sporządzenia Strategii Biznesowej: 26.08.2016 r. Data zatwierdzenia Strategii Biznesowej: 29.08.2016 r. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 1 Spis treści 1. Cel opracowania .............................................................................................................................. 4 2. Analiza możliwości przedsiębiorstwa w zakresie internacjonalizacji działalności .......................... 5 2.1 Charakterystyka działalności przedsiębiorstwa ..................................................................... 5 2.2 Opracowania dotyczące analizy konkurencyjnej przedsiębiorstwa pod kątem produktów przedsiębiorcy ................................................................................................................ 7 2.3 Struktura organizacyjna i zdolność produkcyjna przedsiębiorstwa .................................. 12 2.4 Zasoby organizacyjne i rzeczowe.......................................................................................... 14 2.5 Zasoby finansowe i powiązania kapitałowe ......................................................................... 15 3. Określenie celów przedsiębiorstwa w zakresie internacjonalizacji............................................... 18 4. Wskazanie rynków docelowych, identyfikacja potencjalnych grup odbiorców na tych rynkach . 20 4.1 CZECHY ........................................................................................................................................ 20 4.1.1 Informacje ogólne ............................................................................................................. 20 4.1.2 Sytuacja gospodarcza ...................................................................................................... 21 4.1.3 Wymiana handlowa z Polską .......................................................................................... 23 4.1.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa ............................................................................ 25 4.1.5 Dostęp do rynku tekstylnego ........................................................................................... 26 4.2 Rosja ............................................................................................................................................ 28 4.2.1 Informacje ogólne ............................................................................................................. 28 4.2.2 Sytuacja gospodarcza ...................................................................................................... 29 4.2.3 Wymiana handlowa z Polską .......................................................................................... 31 4.2.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa ............................................................................ 34 4.2.5 Dostęp do rynku tekstylnego ........................................................................................... 36 4.3 Niemcy ......................................................................................................................................... 38 4.3.1 Informacje ogólne ............................................................................................................. 38 4.3.2 Sytuacja gospodarcza ...................................................................................................... 39 4.3.3 Wymiana handlowa z Polską .......................................................................................... 40 4.3.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa ............................................................................ 41 4.3.5 Dostęp do rynku tekstylnego........................................................................................... 42 4.4 Finlandia ...................................................................................................................................... 44 4.4.1 Informacje ogólne ............................................................................................................. 44 4.4.2 Sytuacja gospodarcza ...................................................................................................... 45 4.4.3 Wymiana handlowa z Polską .......................................................................................... 47 4.3.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa ............................................................................ 48 „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 2 4.3.5 Dostęp do rynku tekstylnego ........................................................................................... 49 „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 3 1. Cel opracowania Strategia Biznesowa (SB) jest dokumentem sporządzonym w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 20142020, Działanie 3.2.2 „Modele biznesowe”. Jest ona formą opracowania, która w sposób kompleksowy określa koncepcję strategii eksportowej do realizacji przez przedsiębiorstwo w dwóch kolejnych latach. Dokument ten zawiera opracowania dotyczące bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa w najważniejszych obszarach funkcjonowania, jego analizy konkurencyjnej pod kątem oferowanych produktów lub usług, badania wybranych rynków docelowych oraz prognoz rozszerzenia działalności ze szczególnym uwzględnieniem eksportu. Ponadto strategia biznesowa określa i wskazuje cele oraz podejmowaną przez przedsiębiorstwo strategię eksportową, jednoznacznie rekomendując przy tym rozwój firmy poprzez zwiększenie eksportu wyrobów na zagraniczne rynki. W związku z tym, jest to narzędzie, dzięki któremu można wskazać właściwy kierunek rozwoju firmy, podjąć odpowiednie działania pozwalające osiągnąć zamierzone cele, oszacować wielkość ewentualnych, poniesionych nakładów finansowych oraz określić i przyjąć wstępny harmonogram wdrażania strategii eksportowej. Strategia biznesowa jest dokumentem istotnym dla koncepcji przyszłości firmy. Kompleksowe badania podjęte i opisane w strategii dotyczące możliwości rozwoju przedsiębiorstwa poprzez zwiększenie eksportu są decydującym czynnikiem, który wskazuje ewentualne szanse i zagrożenia wynikające z podjętej zagranicą ekspansji. Celem przedstawionych w strategii biznesowej analiz jest osiągnięcie przez przedsiębiorstwo jak największych sukcesów i stabilnej pozycji na zagranicznych rynkach, co pozwoli na zwiększenie przychodów, ewentualną ich dywersyfikację oraz podjęcie inwestycji zwiększających stabilność i potencjał firmy. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 4 2. Analiza możliwości przedsiębiorstwa w zakresie internacjonalizacji działalności 2.1 Charakterystyka działalności przedsiębiorstwa Wadima jest jedną z wiodących polskich firm w branży odzieżowej. Firma specjalizuje się w produkcji bielizny osobistej oraz szerokiego asortymentu bluzek damskich na skalę przemysłową. Wadima może poszczycić się zespołem wysoko wykwalifikowanych pracowników, zatrudnionych w trzech zakładach firmy zlokalizowanych na terenie centralnej Polski. Siedziba główna firmy mieści się w Zielonce przy ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 11 D. Firma dodatkowo posiada dwa zakłady produkcyjne w miejscowościach Krzywda i Adamów zlokalizowanych w województwie lubelskim i stanowiące odziały zarejestrowane w KRS. Firma Wadima została założona w 1994 roku w Zielonce k. Warszawy jako mały zakład zatrudniający w początkowym okresie 20 osób. Ukierunkowanie na zaspakajanie potrzeb i oczekiwań klientów oraz wsłuchiwanie się w ich gust umożliwiły firmie dynamiczny rozwój. W pierwszych latach produkcja skoncentrowana była na wyrobach z czystej bawełny. Z konsekwencją jednak rozwijano zarówno technologię jak i asortyment produkcji, budowano sieć dystrybucji krajowej. Działania te doprowadziły do powstania w 1996 roku drugiego zakładu produkcyjnego w Krzywdzie. Kolejne lata przynosiły szybki rozwój firmy w każdym wymiarze. Powstawały nowe innowacyjne kolekcje, wdrażano do produkcji nowoczesne technologie, zwiększano zatrudnienie, powstał kolejny zakład produkcyjny w Adamowie. Wszystko to było możliwe dzięki szybko rosnącej grupie stałych klientów ceniących jakość i komfort użytkowania produktów Wadimy. W 1999 r. centrala firmy została przeniesiona do nowego, większego budynku mieszczącego się w Zielonce przy ul. Prymasa St. Wyszyńskiego. Lata 2000 – 2005 to okres zdobywania rynków zagranicznych. Firma zbudowała silną pozycję w europejskich krajach, a eksport stał się jednym z silnych motorów wzrostu. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 5 Bardzo istotną częścią codziennej pracy firmy jest dbałość o wysoką jakość w każdym wymiarze działalności przedsiębiorstwa. W dniu 10 maja 2004 roku została opracowana przez Zarząd i Kierownictwo firmy następująca polityka jakości: „Jesteśmy przedsiębiorstwem produkującym i dostarczającym na rynek bieliznę damską, męską i dziecięcą. Dążymy do zapewnienia satysfakcji klienta przez oferowanie wyrobów o wysokiej jakości, po konkurencyjnych cenach zgodnie z obowiązującymi trendami mody i wymaganiami określonymi w normach i przepisach. Działania swoje opieramy na zasadzie: jakość jest codziennością nie celem”. W latach 2003 – 2005 opracowano i wdrożono System Zarządzania Jakością zgodny z normą ISO 9001:2000, a w sierpniu 2005 r. firma otrzymała odpowiedni Certyfikat Jakości. We wrześniu 2009 firma otrzymała certyfikat zgodności SZJ z nową normą ISO 9001:2008. Wdrożone i stale utrzymywane procedury postępowania zgodne z normą ISO 9001:2008 gwarantują sprawne funkcjonowanie wewnętrznych procedur ze szczególnym naciskiem na: natychmiastową reakcję w kontaktach z klientem, otwartość na wszelkie spostrzeżenia i sugestie, ciągłe doskonalenie System Zarządzania Jakością zgodny z normą ISO 9001:2008 jest skutecznie utrzymywany i stale doskonalony, a jego funkcjonowanie oceniane jako przynoszące wiele korzyści zarówno firmie jak i jej klientom. W roku 2008 został rozpoczęty w Wadimie proces wdrażania zintegrowanego systemu zarządzania klasy ERP. System ten ma zapewnić sprawniejszą realizację procesów produkcyjnych oraz przyczynić się do jeszcze wyższego poziomu obsługi klientów firmy. Ostatnie lata przyniosły istotne zmiany w zakresie dystrybucji i sprzedaży Bielizny WADIMA. Zespół handlowców firmy pozyskał do współpracy liczną grupę sklepów bieliźniarskich. Rozpoczęto też budowę sieci własnych sklepów firmowych. Bieliznę marki WADIMA można kupić w ponad 2000 sklepach oraz 38 własnych punkach handlowych na terenie całej Polski. W swojej działalności WADIMA podejmuje wiele działań marketingowych mających na celu systematyczne umacnianie swojej pozycji na rynku. Firma kreuje swój wizerunek na rynku poprzez różnorodne formy reklamy, a także prezentuje swą markę za własne środki na imprezach targowych w Polsce i za granicą. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 6 2.2 Opracowania analizy dotyczące konkurencyjnej przedsiębiorstwa pod kątem produktów przedsiębiorcy Wzornictwo w firmie WADIMA to kunszt połączony z tradycją, a zarazem nowoczesność i innowacyjność. Przyciąga fantazją, oryginalnością i modną stylistyką. Dzięki temu bielizna firmy charakteryzuje się wysokim komfortem, wygodą i elegancją, które są cenione przez odbiorców. Bielizna powstaje w nowoczesnym studiu projektowym oraz wpisuje się w światowe trendy. Własny zespół projektowy oraz współpraca z projektantami z Włoskiej stolicy mody - Mediolanu „ART STUDIO s.n.c. Di Grazia Trenti & Roberto Arsura Via Cherubini, pomaga firmie w pełni wykorzystywać najnowsze tendencje. Udział w targach zagranicznych inspiruje firmę do szukania rozwiązań, aby cały czas pozytywnie zaskakiwać swoich obecnych i przyszłych klientów. Bielizna wykonana jest wyłącznie z naturalnych dzianin wysokiej jakości o różnej grubości i fakturze np.: żakardy, ściągacze, interlocki, frotte. Nowe kolekcje, zgodne z obowiązującymi trendami modowymi, powstają dwa razy w roku. Każda z nich tworzona jest w atmosferze wzajemnej współpracy, co przekłada się na udane wzornictwo. Asortyment przedsiębiorstwa obejmuje następujące grupy produktowe: 1. bielizna damska - bielizna osobista damska - bielizna nocna damska 2. bielizna męska - bielizna osobista męska - bielizna nocna męska 3. bielizna młodzieżowa - bielizna młodzieżowa chłopięca - bielizna młodzieżowa dziewczęca 4. bielizna dziecięca - bielizna dziecięca chłopięca - bielizna dziecięca dziewczęca 5. kolekcja bluzek „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 7 - bluzki damskie - spodnie, spódnice i sukienki damskie - bluzki męskie 6. seria produktów wspomagających proces leczenia „Wadima zdrowie” - podkoszulki termiczne - nakolanniki i nałokietniki - pasy - produkty dla kobiet w ciąży Produkty z serii bieliźniarskiej charakteryzują się nowoczesnym wzornictwem oraz wysokiej jakości 100% bawełny. W grupie bielizny osobistej męskiej znajdują się slipy, bokserki, kalesony i podkoszulki bawełniane w bieliźnie damskiej wyróżnia się legginsy, majtki, figi, topy oraz podkoszulki bawełniane. Bielizna nocna to głownie piżamy dla mężczyzn oraz piżamy, koszule nocne i szlafroki dla kobiet produkowane w 100% z bawełny lub z domieszką ok 8% polistyrenu i 92 % bawełny. Bielizny młodzieżowe oraz dziecięce to głownie piżamy, podkoszulki, figi dla dziewczynek, bokserki dla chłopców, legginsy oraz spodenki dla dzieci. Duża innowacyjnością charakteryzują się produkty z serii „Wadima zdrowie”. To seria produktów wspomagająca procesy leczenia zarówno u osób młodych oraz w podeszłym wieku. Seria produktów „Wadima zdrowie”, powstała w efekcie prowadzonych prac badawczych we własnym studiu projektowym, wpisuje się w obszary inteligentnej specjalizacji województwa mazowieckiego „wysoka jakość życia” podobszar tematyczny „zdrowie” priorytetowy kierunek działań - Systemy wykorzystujące rozwiązania telemedyczne oraz informatyczne umożliwiające diagnostykę i terapię chorób cywilizacyjnych w medycynie spersonalizowanej; cel badawczy - Rozwiązania techniczne, technologiczne i procesowe służące zapewnieniu kompleksowego systemu rehabilitacji medycznej i psychologicznej osób po urazach narządu ruchu oraz ośrodkowego układu nerwowego oraz przedłużające sprawność ruchową seniorów. Firma posiada w swojej strukturze biuro projektowo – konstrukcyjne. Zatrudnione są w nim 5 osób na stanowiskach: kierownik działu projektowo – konstrukcyjnego, konstruktor – projektant, konstruktor odzieży, konstruktor odzieży i bielizny. Zadaniem działu jest projektowanie, konstrukcja i szycie nowych wzorów według zatwierdzonych projektów oraz nadzór nad wyrobami przyjętymi do produkcji. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 8 Z uwagi na wysokie właściwości termoizolacyjne, produkty z serii podkoszulek termicznych zaprojektowane są specjalnie dla osób z dolegliwościami bólowymi mięśni i stawów, osób starszych czy szczególnie narażonych na przebywanie w niskich temperaturach. Pasy wykonane są z 30% wełny antyalergicznej podtrzymują i chronią kręgosłup oraz narządy wewnętrzne. Kojące ciepło przynosi ulgę w bólach reumatycznych, bólach krzyża czy rwy kulszowej. Produktu „Wadima zdrowie” wspomagają proces rehabilitacji i rekonwalescencji. Pasy stanowią doskonałą ochronę przed zimnem u osób szczególnie narażonych na warunki pogodowe, osób starszych oraz sportowców. Nakolanniki oraz nałokietniki wykonane są w technologii bezszwowej. Dzięki unikalnemu składowi (wełna + angora) wykazują duże właściwości termiczne. Anatomiczny kształt i duża elastyczność nie ograniczają ruchów, idealnie dopasowując się do ciała. Szczególnie polecane są przy zapaleniach i bólach stawów, skręceniach oraz wszelkich dolegliwościach bólowych związanych z narządem ruchu. Produkty dla kobiet w ciąży to głownie majtki dla kobiet ciężarnych wykonane z włókien elastycznych oraz bawełny. Elastyczny pas podtrzymuje powiększający się brzuch, dopasowując się do zmieniającego się ciała kobiety, zapewniając wsparcie we wszystkich istotnych miejscach. Część okrywająca brzuch nie powoduje zbytniego ucisku zapewniając tym samym wysoki komfort użytkowania. Majtki poporodowe dla kobiet cechuje praktyczność oraz regulowane na rzep boczne pasy pozwalające optymalnie dopasować, w zależności od potrzeb, stopień podtrzymania mięśni brzucha. Majtki poporodowe pozwalają odzyskać elastyczność skóry jednocześnie modelując sylwetkę. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 9 Sprzedaż produktów w całym 2015r w ujęciu procentowym 1% 30% 37% bielizna damska bielizna męska bielizna młodzieżowa bielizna diecięca bluzki "Wadima zdrowie" 10% 4% 19% Sprzedaż produktów w I połowie 2016r w ujęciu procentowym 0.1% 35% 37% bielizna damska bielizna męska bielizna młodzieżowa bielizna diecięca bluzki "Wadima zdrowie" 9% 4% 16% „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 10 Bielizna osobista jest podstawowym profilem produkcji firmy WADIMA. Od założenia firmy celem działań była bielizna dopasowana do potrzeb i oczekiwań klientów. Cel ten jest realizowany między innymi poprzez: utrzymanie wysokiej jakości dzianiny produkowanej wyłącznie w oparciu o ekologiczne, przyjazne człowiekowi technologie, najwyższej staranności i dokładności wykonania wyrobów. Aby mieć 100% pewności wysokiego reżimu technologicznego i jakościowego firma WADIMA skupiła pełen cykl technologiczny wewnątrz firmy. Bielizna jest produkowana począwszy od podstawowego materiału – przędzy. Z przędzy wytwarzana jest dzianina surowa w różnych typach – zależnie od jej przeznaczenia. Dzianina surowa następnie jest barwiona na odpowiedni kolor. Bielizna WADIMA jest barwiona wyłącznie przy użyciu ekologicznych technologii przy zastosowaniu barwników pozbawionych wszelkich niebezpiecznych substancji i dopuszczonych do stosowania na terenie Unii Europejskiej. Gotowa, ufarbowana dzianina jest krojona w dwóch własnych krojowniach sterowanych komputerowo. Dzięki zastosowaniu takiej technologii bielizna WADIMA posiada idealny krój i kształt doskonale dopasowany do sylwetki. Ostatnim etapem produkcji bielizny jest zszycie wykrojów w gotowy wyrób. Bielizna WADIMA szyta jest w jednej z trzech własnych szwalni. Nowoczesne oprzyrządowanie oraz zaawansowany technicznie park maszynowy w połączeniu z zespołem wykwalifikowanych i doświadczonych pracowników gwarantuje doskonały efekt końcowy produktów. Firma dystrybuuje swoje produktu poprzez współpracę z liczną grupą sklepów bieliźniarskich. Wadima rozpoczęła też budowę sieci własnych sklepów firmowych. Bieliznę marki WADIMA można kupić w ponad 2000 sklepach oraz 38 własnych punkach handlowych na terenie całej Polski. W swojej działalności WADIMA podejmuje wiele działań marketingowych mających na celu systematyczne umacnianie swojej pozycji na rynku. Firma kreuje swój wizerunek na rynku poprzez różnorodne formy reklamy, a także prezentuje swą markę za własne środki na imprezach targowych w Polsce i za granicą. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 11 2.3 Struktura przedsiębiorstwa organizacyjna i zdolność produkcyjna W wyniku podjęcia przez Właścicieli decyzji o opracowaniu i wdrożeniu systemu zarządzania jakością zgodnego z normą ISO 9001, w dniu 13 października 2004 została opracowana przez Właścicieli i Kierownictwo polityka jakości: „jakość jest codziennością nie celem”. Aby osiągnąć powyższy cel firma zobowiązujemy się: • stale doskonalić jakość wytwarzanych wyrobów, • być czujnym na potrzeby rynku i nieustannie monitorować zadowolenie klientów, • dbać o rozwój pracowników i podnosić ich kwalifikacje, • stale doskonalić system zarządzania jakością. System zarządzania jakością w WADIMA został opracowany na bazie zidentyfikowanych, faktycznie funkcjonujących w Wadimie procesów. Zasadniczymi zadaniami, realizowanymi podczas budowy systemu, było: • zidentyfikowanie procesów • określenie potrzeb klientów • określenie metod służących realizacji zaspokojenia potrzeb klientów • realizacja przyjętej polityki jakości Wszystkie procesy funkcjonujące w WADIMA mają swojego lidera oraz zespół współpracowników, nadzorujących ich przebieg, poddających analizie osiągane wyniki, poprzez śledzenie uzyskiwanych miar wskaźników procesowych, a także podejmujących działania doskonalące, korygujące i zapobiegawcze. System zarządzania jakością w Wadimie, został opracowany i wdrożony w oparciu o wymagania normy: ISO 9001:2000. Od marca 2009 roku spełnia wymagania normy 9001:2008. System zarządzania jakością obowiązuje od 18 lutego 2004 zgodnie z zarządzeniem z dnia 18 lutego 2004 i jest realizowany przez wszystkich pracowników, co potwierdzają przeprowadzane audyty wewnętrzne zgodnie z opracowanym i zatwierdzonym planem auditów wewnętrznych. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 12 Zasadniczym celem opracowanego systemu zarządzania jakością jest zaspokojenie oczekiwań, wymagań klientów w zakresie prowadzonej działalnością w efekcie osiąganie założonych efektów ekonomicznych. W celu realizacji określonej i zatwierdzonej polityki jakości, a także wymagań systemu zarządzania jakością, Właściciele firmy zapewnili odpowiednie, niezbędne środki: • materialne, • dokumentację: systemu zarządzania jakością, • metody: systemu zarządzania jakością, szkoleń i mierzenia satysfakcji klienta, • dostawców: umowy o współpracy, określanie listy kwalifikowanych dostawców, • wszystkie surowce zakupywane do produkcji wyrobów są bezpieczne dla człowieka. Osobą odpowiedzialną za wdrożenie, utrzymywanie i doskonalenie systemu zarządzania jakością w Wadimie jest Pełnomocnik ds. Jakości. Który podlega bezpośrednio pod zarząd firmy. Struktura organizacyjna firmy wyodrębnia dodatkowo: - Szefa produkcji pod którego podlega główny technolog wraz z konstruktorem i specjalistą ds. układu kroju. Pod głównego technologa podlega cały dział produkcji zlokalizowany w siedzibie główniej w Zielonce oraz w dwóch oddziałach produkcyjnych w miejscowościach Adamów oraz Krzywda. - Specjalistę ds. podwykonawców odpowiedzialnego za kontakt z firmami zewnętrznymi - Głównego księgowego odpowiedzialnego za dział księgowości - Specjalistę ds. osobowych odpowiedzialnego za kadry w firmie - Specjalistę ds. zakupów odpowiedzialnego za dział zaopatrzenia - Kierownika magazynu wyrobów gotowych odpowiedzialnego za funkcjonowanie magazynów - Administratora systemów informatycznych odpowiedzialnego za dział informatyki w firmie - Specjalistę ds. kontroli jakości odpowiedzialnego za nadzór nad jakością wyrobów - Projektanta odpowiedzialnego za kreację nowych wzorów - Kierownika działu handlowego pod którego podlega dział sprzedaży krajowej i eksportowej oraz działa marketingu. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 13 Posiadane zasoby ludzkie zarówno w sferze zarządczej, administracyjnomarketingowej, jak i handlowej, gwarantują pomyślne wdrożenie projektu. Firma WADIMA posiada długoletnie doświadczenie oraz niezbędne know – how w zakresie sprzedaży bielizny. Wysoka jakość i różnorodność oferowanej gamy produktowej oraz stabilna pozycja firmy wśród lokalnych producentów branży bieliźniarskiej stanowi potwierdzenie profesjonalizmu wykwalifikowanej kadry pracowniczej Spółki. Firma nie osiągnęłaby obecnej, stabilnej pozycji na rynku, gdyby nie rzesza specjalistów, którzy czuwają nad unowocześnianiem oferty produktowej oraz opracowywaniem koncepcji nowych produktów, które odpowiadają obowiązującym trendom. Wprowadzane do sprzedaży przez Spółkę nowe gamy produktowe, stanowią skuteczną odpowiedź na zmieniające się zapotrzebowanie odbiorców, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Bezsprzecznie dotychczasowe sukcesy, wysoka pozycja Spółki potwierdzają wysoki poziom wykwalifikowania pracowników przedsiębiorstwa. Spółka posiada również niewielki dział ds. eksportu, w której planuje się zwiększenie zasobów o jedną osobę w związku z wdrażaniem strategii biznesowej przyjętej w przedmiotowym dokumencie. Jej pracownicy zajmują się utrzymywaniem efektywnych relacji biznesowych z dotychczasowymi partnerami. 2.4 Zasoby organizacyjne i rzeczowe Na chwilę obecną Spółka dysponuje budynkami umożliwiającymi jej prowadzenie działalności w skali i zakresie wykazującym potencjał do rozszerzenia skali działalności. Projekt rozwoju eksportu i związana z tym sprzedaż bielizny realizowana będzie w miejscu obecnie prowadzonej działalności tj. w miejscowości 05-220 Zielonka k/Warszawy w rejonie przemysłowym przy ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 11 D. Na obszarze o powierzchni 8943m2 mieści się siedziba firmy wraz z zakładem produkcyjnym o powierzchni 2606,3m2. Biuro i część socjalna zajmują 360m2, magazyn główny 970m2 oraz produkcja 1276m2. W siedzibie firmy zorganizowane jest biuro projektowo – konstrukcyjne. Jego zadaniem jest wdrażanie nowych projektów, czyli wybór materiałów, dodatków, opracowanie konstrukcji i odszycie pierwowzorów. Ponadto w dziale prowadzony „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 14 jest nadzór nad wzorami wdrożonymi do produkcji (szablony, układy kroju, dokumentacja) oraz ocena wzorów na poszczególnych etapach produkcji. Zakład produkcyjny to szwalnia wraz z krojownią oraz wydział produkcji dzianin na własne potrzeby produkcyjne jak też prowadzenie prac nad nowatorskimi dzianinami. Taki układ umożliwia szybkie wdrażanie do produkcji nowych kolekcji . Posiadanie dziewiarni ułatwia kontrolę nad jakością dzianin i ich unowocześnianie. Nieruchomość jest własnością współwłaścicieli Spółki małżonków Wiesławy i Szczepana Wyszomirskich (działki 61/12, 61/13, 61/20, 61/21, 61/39, 61/86, 61/6, 88, 90, 61/17, 61/29, 61/32, 61/36, 61/14 obręb ewidencyjny 5-20-04 jednostka ewidencyjna miasta Zielonka), wynajmowana jest bezterminowo przez współwłaścicieli na rzecz spółki. Działka jest ogrodzona, oświetlona, posiada bezpośredni wjazd od ul. Wyszyńskiego, utwardzony plac manewrowy z parkingiem i wszystkie media: przyłącze energetyczne, telekomunikacyjne (ponadto wod-kan, co. , etc) niezbędne do zrealizowania i funkcjonalności projektu. Do dyspozycji Spółki pozostają dwa odziały produkcyjne. Na obszarze o powierzchni 9100m2 w miejscowości 21- 470 Krzywda przy ul. Łukowskiej 8 woj. lubelskie zlokalizowany jest zakład produkcyjny o powierzchni 1639m2. Biuro i część socjalna zajmują powierzchnię 140m2 , resztę tj. 1499m2 krojownią, wydział produkcji dzianin i zajmuje szwalnia z drukarnia dzianin. Krojownia w Zakładzie Krzywda zabezpiecza krojenie podzespołów na potrzeby Zakładu w Adamowie oddalonego o 7 km. Na obszarze o powierzchni 3861m2 w miejscowości 21- 412 Adamów przy ul. Targowej 4 B woj. lubelskie zlokalizowany jest zakład produkcyjny o powierzchni 404,6m2. Biuro i część socjalna zajmuje 90m2, resztę tj. 314,6m2 zajmuje szwalnia. 2.5 Zasoby finansowe i powiązania kapitałowe Firma na przestrzeni ostatniego zamkniętego roku obrotowego odnotowała wzrost przychodów. W 2015 przychody netto ze sprzedaży wynosiły 19.505.303,03 PLN zaś rok wcześniej w 2014 przychody netto ze sprzedaży wynosiły 19.937.342,48 PLN. Wzrost przychodów w stosunku rok do roku wyniósł 2,21% „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 15 Powyższe wyniki w praktyce oznaczają poprawę płynności spółki i tym bardziej uzasadnia poszukiwanie optymalizacji na potrzeby finansowania działalności eksportowej i potencjalnie jej rezultatów. Powyższe powoduje, zwłaszcza w kontekście coraz powszechniej słyszanych głosów o spowolnieniu gospodarczym, lub nawet recesji w strefie UE, że firma dla zapewnienia płynności finansowej powinna odpowiednio dobrać strategię finansowania działalności eksportowej. Firma „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Sp. z o. o. jest przedsiębiorstwem powiązanym z firmą Wadima I Szczepan Wyszomirski nr NIP 1250078050. Wspólnik spółki z o. o. Szczepan Wyszomirski posiada w niej 51,01% udziałów (większość praw głosów) a zarazem jest jedynym właścicielem podmiotu powiązanego Wadima I Szczepan Wyszomirski w której posiada 100% udziałów (rozliczenie na podstawie podatkowej książki przychodów i rozchodów). Pozostali wspólnicy spółki z o. o. Lidia Waśniewska, Monika Danisz oraz Wiesława Wyszomirska posiadają po 16,33% udziałów i nie prowadza innych działalności oraz nie posiadają udziałów w innych podmiotach. Przedstawiona poniżej analiza SWOT przedsiębiorstwa prezentuje przegląd atutów WADIMA i słabości firmy oraz szans i zagrożeń jakie pojawiają się w jej otoczeniu: MOCNE STRONY SŁABE STRONY 1. stabilna pozycja rynkowa 1. brak stabilności finansowej 2. korzystny wizerunek marki spowodowany niepewnością branży 3. innowacyjna technologia tekstylnej i bieliźniarskiej 4. doświadczona kadra pracownicza 2. firma nie poznaje nowych ryków 5. przewaga jakościowa zagranicznych 6. korzystne ceny 3. ograniczone możliwości transportowe SZANSE ZAGROŻENIA „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 16 1. rozwój rynku w kierunku produktów 1. nasilenie konkurencji cenowej i innowacyjnych pozacenowej 2. dywersyfikacja i możliwość 2. rosnące koszty promocji poszerzenia rynków zbytu o nowe 3. zmiana trendów na rynku rynki zagraniczne 4. czynniki makroekonomiczne, w tym 3. możliwość zwiększenia zbytu na walutowe dotychczasowych rynkach zagranicznych 4. kompleksowość oferty 5. wprowadzanie nowych/udoskonalonych produktów Przedstawiona powyżej tablica analityczna SWOT wskazuje na konieczność poprawy słabych stron firmy, większego wykorzystania silnych stron oraz istniejących możliwości. Przedstawione powyżej zagrożenia mają na celu uczulenie kadry kierowniczej i wskazanie konieczności poszukiwania metod uniknięcia zagrożeń. Przygotowanie Strategii biznesowej umożliwi przedsiębiorstwu na ekspansje na rynku międzynarodowym. Opracowanie strategii wynika przede wszystkim z następujących potrzeb: 1. zintensyfikowania działań na dotychczasowych rynkach zbytu, 2. wejścia na nowe rynki o wysokim potencjale, chłonności, 3. zwiększenia rozpoznawalności marki wśród potencjalnych klientów na rynkach europejskich, jako atrakcyjnego i solidnego polskiego partnera biznesowego, 4. zwiększenia udziału eksportu w całkowitej wielkości sprzedaży firmy. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 17 3. Określenie celów przedsiębiorstwa w zakresie internacjonalizacji WADIMA zamierza sukcesywnie rozwijać działalność na rynkach międzynarodowych. Do tej pory firma realizowała regularne zlecenia z zagranicy, a udział eksportu względem całości przychodów ze sprzedaży za ostatni zamknięty rok obrachunkowy 2015r wynosił na poziomie 5,7 % (wartość sprzedaży kwotowo za 2015r wyniosła 1.116.719,54 zł). WADIMA poprzez ekspansję na pozakrajowe rynki zamierza zwiększyć udział eksportu w ciągu najbliższych 2 - 3 lat co najmniej o około 10 % w stosunku do roku bazowego 2015r. Rynek Niemiec, Czech, Rosji oraz Finlandii jest bardzo rozwinięty i rentowny dla polskich producentów/dostawców, więc podjęcie działań eksportowych w tym kierunku wydaje się być słusznym, strategicznym posunięciem w zakresie handlu zagranicznego, który dodatkowo umocni pozycję spółki na tych rynkach. WADIMA zamierza sprzedawać na tych rynkach bardziej złożone produkty, które posiada lub planuje wprowadzić do oferty niebawem, w nowych kolekcjach na 2017 i 2018 rok. Wykres udziału eksportu w firmie WADIMA sprzedaż eksportowa I poł 2016 402,421.00 zł 7,743,188.91 zł sprzedaż całkowita I poł 2016 sprzedaż eksportowa 2015 1,116,719.54 zł 19,505,303.03 zł sprzedaż całkowita 2015 „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 18 Szczególnie położenie Czech (z którymi firma już prowadzi stałe transakcje handlu zagranicznego) ma korzystny wpływ na koszty związane z transportem, a co za tym idzie ostateczną cenę produktu. Firma posiada podpisany kontrakt z firmą V.style CZ s.r.o. z siedzibą w Czechach, 530-02 Pardubice przy ul. V Ráji 877, który ma znaczący wpływ na skuteczność sprzedaży produktów na rynku międzynarodowym Czech, w ujęciu branżowym i geograficznym, adekwatny do posiadanej oferty handlowej firmy Wadima. Strategie upowszechnienia produktów spółki na rynkach możemy podzielić m.in. ze względu na zasobność portfela, mentalność, wielkość populacji, kulturę i obyczaje – choć mając na względzie poziom rozwinięcia tychże rynków nie wydaje celowym traktowanie ich osobno. W pierwszej kolejności Spółka zamierza kontynuować handel na rynkach czeskim i rosyjskim, a następnie rozwijać ten rynek. Następnie planuje się rozpoczęcie działalności na rynkach fińskim i niemieckim. W przypadku produktów WADIMA nie ma żadnych ograniczeń wejścia na te rynki. Nie są wymagane żadne specjalne atesty, choć posiadane przez firmę certyfikaty Oeko-Tex, podnoszą walory produktu w postrzeganiu ich przez dostawców. Na tym rynkach docelowych znajdują się oczywiście produkty konkurencyjne. Są to produkty droższe od tych oferowanych przez WADIMA o średnio 20 - 30%. Wynika to przede wszystkim ze stosowanych technologii, a także kosztów produkcji. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Sp. z o. o. zamierza współpracować z odbiorcami pośrednimi, który będą skłonni składać zamówienia pochodzące od klientów indywidualnych, a także z odbiorcami bezpośrednimi poprzez eksportowy sklep internetowy o ile ich zamówienia będą miały znaczący charakter, mając doświadczenie i dobre relacje z tego typu klientami w Polsce. Potencjalnymi rynkami dla produktów firmy są m.in. konsumenci (klienci indywidualni) obsługiwani przez lokalne punkty handlowe (lub ich sieci), z którymi spółka chciałaby nawiązać współpracę oraz odbiorcy instytucjonalni składający większe zamówienia. Głównym uzasadnieniem dla rozpatrywania w kontekście rozwoju działalności eksportowej rynku Niemiec, Czech, Rosji oraz Finlandii jest zapotrzebowanie na produkty o dobrej jakości wykonania oraz znacząco wyższe ceny produktów konkurencyjnych. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 19 4. Wskazanie rynków docelowych, identyfikacja potencjalnych grup odbiorców na tych rynkach 4.1 CZECHY 4.1.1 Informacje ogólne Republika Czeska (RCz) leży w Europie Środkowej. Graniczy z Rzeczpospolitą Polską (długość granicy 762 km), Republiką Słowacką (265 km), Republiką Austrii (466 km) oraz Republiką Federalną Niemiec (810 km). Powierzchnia RCz wynosi 78.865 km2. Gęstość zaludnienia to 133 mieszkańców na km2. Republikę Czeską zamieszkuje 10,541 mln obywateli (dane z 30 czerwca 2015 r.). Spośród nich 90,4% stanowi narodowość czeską, 3,7% – morawską, 1,9% – słowacką, 0,5% – polską, 0,4% – niemiecką, 0,2% – wietnamską, 0,2% – ukraińską, 0,1% – romską, 0,1% – śląską, a 2,5% inne. Pod względem liczby mieszkańców RCz zajmuje 14 miejsce w Europie – za Grecją i Portugalią, a przed Węgrami i Szwecją. Językiem urzędowym jest język czeski. W kontaktach handlowych wykorzystywany jest również j. słowacki, angielski i niemiecki. Republika Czeska jest republiką o ustroju demokracji parlamentarnej. Władzę wykonawczą sprawuje Rząd oraz Prezydent wybierany w wyborach powszechnych na okres 5 lat. Najwyższą władzą ustawodawczą jest dwuizbowy Parlament. W niższej – Izbie Poselskiej zasiada 200 posłów, a w wyższej – Senacie 81 senatorów. Administracyjnie Republika Czeska dzieli się na: - 14 większych terenowych jednostek samorządowych tzw. „kraje” – odpowiednik polskich województw: (Středočeský kraj, Jihočeský kraj, Plzeňský kraj, Karlovarský kraj, Ústecký kraj, Liberecký kraj, Královéhradecký kraj, Pardubický kraj, kraj Vysočina, Jihomoravský kraj, Olomoucký kraj, Moravskoslezský kraj, Zlínský kraj i miasto Praha), - 6.253 mniejsze jednostki samorządowe tzw. „obce” (odpowiednik polskich gmin), „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 20 - do 2002 roku istniało 77 powiatów tzw. „okresy” – obecnie podział ten stosowany jest wyłącznie dla celów statystycznych oraz orientacyjno-terytorialnych przez urzędy policji, prokuratury i sądownictwa. Stolicą kraju jest Praga, którą zamieszkuje 1.259 tys. osób. Kolejne największe miasta pod względem liczby mieszkańców to Brno (377 tys.), Ostrawa (294 tys.), Pilzno (169 tys.), Liberec (103 tys.), Ołomuniec (100 tys.), UsW nad Łabą (93 tys.), Czeskie Budziejowice (93 tys.), Hradec Kralove (93 tys.) i Pardubice (90 tys.). Republika Czeska jest członkiem następujących organizacji międzynarodowych: - o charakterze politycznym: Organizacja Narodów Zjednoczonych (1945), NATO (1999), Grupa Wyszehradzka (nieformalna organizacja), Inicjatywa Środkowoeuropejska, - o charakterze gospodarczym: Unia Europejska (2004), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD, 1995), Światowa Organizacja Handlu (WTO, 1995), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (1993), Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (1993). RCz ma dobrze rozwiniętą sieć komunikacji naziemnej. W jej skład wchodzą autostrady i drogi szybkiego ruchu oraz drogi niższych klas (I, II i III klasy). Całkowita długość sieci drogowej wynosi ok. 56 tys. kilometrów. Z tej liczby 1.242 kilometry stanowią autostrady i drogi szybkiego ruchu. Przejazdy autostradami i drogami szybkiego ruchu są płatne. Infrastruktura kolejowa w Republice Czeskiej należy do najgęstszych w krajach Unii Europejskiej (122 kilometry na tysiąc kilometrów kwadratowych powierzchni kraju). Ogółem sieć kolejowa liczy ponad 9,6 tys. km, z czego blisko 3 tys. km jest zelektryfikowanych. W Republice Czeskiej znajdują się 4 lotniska o znaczeniu międzynarodowym: Praga (ponad 11 mln w 2014 r.), Brno (ok. 486 tys.), Ostrawa (ok. 298 tys.) i Karlowe Wary (ok. 86 tys.). 4.1.2 Sytuacja gospodarcza Znacznie wyższa od średniej dla Unii Europejskiej dynamika wzrostu gospodarczego w latach 2005–2007 przyczyniła się do wzmocnienia międzynarodowej pozycji gospodarczej kraju. Czeski PKB per capita (według „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 21 parytetu siły nabywczej) od 2006 roku utrzymuje się na poziomie powyżej 80% średniej dla UE-28. W latach 2008-2009 z powodu globalnego kryzysu gospodarczego odnotowano załamanie tempa rozwoju i spadek wartości PKB, ale już w 2010 r. – dzięki rosnącemu popytowi zagranicznemu – gospodarka czeska zaczęła nadrabiać straty i odnotowała niewielki wzrost gospodarczy na poziomie 2,3%. W następnym roku wzrost jednak nieco osłabł i wyniósł 2,0%. W 2012 i w 2013 roku Republika Czeska powróciła na drogę recesji gospodarczej, ze spadkiem PKB – odpowiednio – o 0,9% i 0,5%. W 2014 roku Republika Czeska odnotowała wzrost gospodarczy na poziomie 2,0%. Motorem napędowym gospodarki czeskiej był wówczas popyt zagraniczny. Pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy miał również popyt inwestycyjny na rynku wewnętrznym oraz konsumpcja indywidualna. W ostatnim kwartale 2014 roku największe znaczenie dla wzrostu gospodarczego kraju miał ponadprzeciętny wzrost produkcji pojazdów motorowych oraz maszyn i urządzeń. W 2015 roku Republika Czeska powróciła na drogę szybkiego wzrostu gospodarczego na poziomie powyżej 4%. Wysokie tempo wzrostu uzyskano dzięki dużej aktywności w przemyśle przetwórczym, jak również w produkcji budowlanej i handlu. Po stronie wydatków, wzrost PKB miał swoje źródło w rosnącej aktywności inwestycyjnej, w większym popycie zagranicznym oraz wyższej konsumpcji indywidualnej. Według danych Ministerstwa Finansów Republiki Czeskiej, wzrost gospodarczy tego kraju w 2015 r. wyniosła ok. 4,5 %. Korzystne tendencje rozwojowe spowodowały znaczny spadek bezrobocia – w 2015 r. Czechy znalazły się (wraz z Niemcami i Maltą) wśród 3 państw o najniższym poziomie bezrobocia w UE. Mimo tych optymistycznych danych, czeskie Ministerstwo Finansów – w ogłoszonej pod koniec października 2015 r. nowej prognozie oceniło, że gospodarka tego kraju w 2016 r. będzie rosnąć wyraźnie wolniej niż w roku obecnym, tj. na poziomie 2,7 %. Dostrzega się np., że nie wszyscy przedsiębiorcy równomiernie odczuwają gospodarcze przyspieszenie: wg badań Związku Przemysłu i Transportu RCz (sierpień 2015), wprawdzie 2/5 firm ocenia swoją sytuację jako lepszą, niż w 2014 r. (przede wszystkim duże firmy), tym niemniej aż 28% ma zupełnie odmienne odczucia. Zwraca się także uwagę, że wzrost jest częściowo wynikiem wydatków rządowych, w tym zwiększenia poziomu płac w sektorze publicznym, co oznacza wzrost za cenę utrzymania deficytu w budżecie państwowym. Rodzi to obawy, że przy zmianie „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 22 koniunktury, rząd będzie musiał ratować się gwałtownym zmniejszeniem wydatków i podniesieniem podatków. Czeska gospodarka może także niebawem odczuć zmniejszenie napływu funduszy ze środków europejskich: w I połowie 2015 roku wpłynęło ich do czeskiej gospodarki o 50 mld CZK (tj. ok. 7,83 mld PLN) więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. W 2016 roku wpływy te wyraźnie spadną, a wraz z nimi zapewne także stopa inwestycji. 4.1.3 Wymiana handlowa z Polską Republika Czeska od wielu lat należy do najważniejszych partnerów gospodarczych Polski. W latach 2011 – 2013 kraj ten zajmował 3 pozycję pod względem udziału w polskim eksporcie oraz 6 lub 7 w imporcie. W 2014 roku Republika Czeska stała się 2 największym partnerem handlowym Polski w eksporcie z udziałem 7,6% oraz 6 w imporcie z udziałem 5,0%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca, Czechy są zdecydowanie największym odbiorcą polskich towarów (wartość sprzedanych towarów pochodzenia polskiego na tym rynku w skali roku, sięga obecnie ok. 1.000 EUR/os.). Bardzo ważne miejsce ma Polska w obrotach handlu zagranicznego Republiki Czeskiej. W 2014 roku Polska była trzecim największym partnerem handlowym Republiki Czeskiej pod względem importu (udział 7,7%), po Niemczech (26,1%) i Chinach (11,4%), a przed Słowacją (5,3%), Federacją Rosyjską (4,1%), Włochami (4,1%), Holandią (3,4%) oraz Francją (3,3%); jak też trzecim pod względem eksportu (5,9%), po Niemczech (32,0%) i Słowacji (8,3%), a przed Wielką Brytanią (5,1%), Francją (5,1), Austrią (4,3%) i Włochami (3,7%). Po przystąpieniu Polski i Czech do Unii Europejskiej i zniesieniu ograniczeń celnych, tempo wzajemnej wymiany handlowej znacznie przyspieszyło. Średnioroczna dynamika obrotów miedzy 2004 a 2008 rokiem wyniosła 124%. Największy wzrost obrotów odnotowano w 2006 roku, kiedy to polski eksport do Czech wzrósł międzyrocznie o 50,1%, a import o 36,8%. Dopiero w 2009 r., z powodu kryzysu gospodarczego i spadku globalnych obrotów handlowych, nastąpiło załamanie trendu wzrostowego. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 23 Polski eksport do tego kraju obniżył się wówczas o 13,3%, a import o 23,5%. W 2010 roku odnotowano ponowny wzrost obrotów handlowych – eksport do Czech międzyrocznie wzrósł o 25,4%, a import o 30,7%. W następnym roku wzrost był nieco słabszy i wyniósł dla eksportu 18,5%, zaś dla importu 12,0%. W 2012 i 2013 roku odnotowano niższą dynamikę obrotów handlowych niż w latach poprzednich. Polski eksport do Czech wzrósł (odpowiednio o 6,2% i 5,8%), a import utrzymywał się na podobnym poziomie w całym okresie 2011-2013, tj. sięgał ok. 5,7 mld EUR. Warto podkreślić, że od 2005 roku Polska uzyskuje dodatni bilans handlowy z Republiką Czeską. Jego wartość wyniosła w 2014 r. 4,7 mld EUR, stanowiąc dla Polski trzecią największą nadwyżkę w wymiarze globalnym (po Niemczech i Wielkiej Brytanii). W strukturze towarowej polsko-czeskiej wymiany handlowej dominują obecnie wyroby wysoko przetworzone. Największy udział w eksporcie mają wyroby przemysłu elektromaszynowego (32,2%), głównie urządzenia mechaniczne i elektryczne do rejestracji i odbioru dźwięku i obrazu (22,6%) oraz pojazdy samochodowe (8,8%), jak również wyroby metalurgiczne (17,5%), głównie wyroby z żelaza, stali i miedzi. Kolejne pozycje zajmują wyroby chemiczne (13,2%), artykuły rolno-spożywcze (12,7%) oraz produkty mineralne (10,3%). W imporcie również dominują wyroby przemysłu elektromaszynowego (35,2%), głównie urządzenia elektryczne do odbioru i rejestracji dźwięku i obrazu oraz pojazdy samochodowe. Kolejne pozycje zajmują wyroby przemysłu chemicznego (18,2%) oraz wyroby metalurgiczne (17,1%). Mniejszy udział w polskim imporcie z Czech mają wyroby rolno-spożywcze (7,2%) oraz produkty przemysłu lekkiego (2,8%). Polska od wielu lat uzyskuje nadwyżkę w handlu odzieżowym z Czechami. W 2013 roku nasz eksport odzieży do tego kraju wyniósł 142 mln EUR i w stosunku do roku poprzedniego wzrósł o 28,1%. W tym samym roku import odzieży z Czech wyniósł zaledwie 7,6 mln EUR i międzyrocznie był niższy o 7,9%. Udział eksportu odzieży w polskim eksporcie ogółem do tego kraju, jest jednak niewielki i w 2013 roku wyniósł zaledwie 1,5%. Do największych pozycji polskiego eksportu odzieży do Republiki Czeskiej w 2013 r. należały damskie i dziewczęce zestawy ubraniowe i odzieżowe z dzianin i innych materiałów, których udział w eksporcie odzieży ogółem wyniósł 27,5%. Do kolejnych ważnych pozycji polskiego eksportu należały: bluzy, pulowery, swetry i podobne artykułu z dzianin (12,3%), zestawy ubraniowe i odzieżowe męskie i chłopięce z dzianin i innych materiałów (11,6%) oraz koszulki trykotowe z dzianin (10,1%). „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 24 W imporcie z Republiki Czeskiej dominują zestawy ubraniowe i odzieżowe męskie lub chłopięce (26,5%), rajstopy, trykoty, skarpety i wyroby pończosznicze z dzianin (23,7%), zestawy ubraniowe i zestawy odzieżowe, damskie lub dziewczęce (8,7%) oraz odzież wykonana z materiałów włókienniczych (8,7%). Na ww. cztery grupy towarowe w 2013 roku przypadało łącznie 67,6% polskiego importu odzieży z tego kraju. 4.1.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa Po okresie fascynacji kontaktami gospodarczymi z krajami Europy Zachodniej Polska i Czechy zaczynają dostrzegać rynki bliższe i nadrabiać zaległości z ostatnich kilkunastu lat. To trend, który - mimo niejasnych perspektyw całej europejskiej gospodarki - dobrze rokuje naszym relacjom bilateralnym. Wspólne działania promocyjne na rynkach odległych uznano w trakcie debaty na Forum Czechy-Polska za ciekawy obszar współpracy obu krajów. W Azji Południowo-wschodniej, Ameryce Południowej czy w Afryce region o potencjale 200 mln konsumentów musi prezentować wspólną i spójną ofertę. „Owszem, konkurujemy w staraniach o inwestycje zagraniczne, ale musimy pamiętać, że inwestorzy widzą Europę Środkowo-wschodnią jako całość” - radził Sławomir Majman, prezes Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych. – „Im więcej robimy dla wspólnego wizerunku naszego regionu, tym lepiej i dla Polski i dla Czech”. Możliwości ściślejszej polsko-czeskiej kooperacji kumulują się w „samochodowym trójkącie” Ostrawa - słowacka Żylina - Katowice. Ten euroregion zamieszkuje ponad 6,7 mln ludzi. Pod względem możliwości sektora automotive wskazany trójkąt, obejmujący umownie fabryki Opla, Fiata, Hyundaia, Kia, Toyoty, Peugeota i Citroena, to prawdziwa Dolina Samochodowa. A trzeba przecież wziąć pod uwagę również ogromną liczbę zakładów produkujących części samochodowe przede wszystkim po polskiej stronie. Wytwórcom samochodów zza południowej granicy jest do Polski po prostu blisko, a więc prościej i stosunkowo tanio. Jednym z obszarów możliwej współpracy jest również wspólny rynek wykwalifikowanych pracowników, co miałoby spore znaczenie z uwagi na „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 25 charakterystyczne dla branży moto wahania popytu i związane z tym fluktuacje zatrudnienia. Rządy obu krajów, jak pokazują ostatnie wydarzenia, wspólnie działają również w zakresie polityki spójności UE i budżetu Unii na lata 2014-2020, byśmy pod względem transportu i infrastruktury nie pozostali swego rodzaju wewnętrznymi peryferiami UE. Obie gospodarki wzajemnie się uzupełniają, przy czym potencjał nie został jeszcze bynajmniej wykorzystany. Kryzys w strefie euro zmusza czeskie spółki, by kierowały swoją uwagę bardziej na północ, polskie spółki kierują swoją uwagę na południe. Trwa konsolidacja rynku środkowoeuropejskiego, na którym czeskie i polskie spółki odgrywają najważniejszą rolę. Rośnie ich znaczenie w regionie, są lepiej przygotowane na dalszą ekspansję, a niektóre z nich dzięki fuzjom i przejęciom znalazły się w gronie spółek mających solidną pozycję na rynku europejskim. 4.1.5 Dostęp do rynku tekstylnego Czeski rynek odzieżowy charakteryzuje obecnie produkcja małych serii i coraz częściej stosowana produkcja na zamówienie, przy równocześnie rozwijających się usługach doradztwa w zakresie mody i wizażu. Produkcja odzieży, podobnie jak cały czeski przemysł tekstylny, nastawiona jest proeksportowo – w ogólnych przychodach branży, przychody z eksportu stanowią aż 71% (firmy powyżej 50 pracowników). Według europejskiej klasyfikacji działalności gospodarczych NACE, produkcja odzieży obejmuje dział 14 i podzielona jest na trzy grupy: 14.1 - Produkcja odzieży, z wyłączeniem wyrobów futrzarskich 14.2 - Produkcja wyrobów futrzarskich 14.3 - Produkcja odzieży dzianej Pod względem przychodów ze sprzedaży w czeskim przemyśle odzieżowym, największą grupę (90%) stanowi grupa 14.1 obejmująca produkcję odzieży skórzanej, odzieży roboczej, pozostałej odzieży wierzchniej, bielizny i pozostałej odzieży i dodatków do odzieży. Po niej następuje grupa 14.3, do której należy produkcja wyrobów pończoszniczych oraz pozostałej odzieży dzianej, takiej jak swetry, pulowery, koszulki, kamizelki itp. Udział tej grupy w przychodach w 2012 roku „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 26 wynosił 8,8%. Ostatnie miejsce w dziale zajmuje grupa 14.2 (wyroby futrzarskie) z udziałem 0,9%. W 2012 roku udział przemysłu odzieżowego w ogólnych przychodach czeskiego przemysłu przetwórczego, był taki sam jak w roku 2011 i wyniósł 0,4%. Udział tego działu w wytworzonej wartości dodanej wyniósł 0,6%, a w zatrudnieniu 1,6%; co w porównaniu z rokiem poprzednim w obydwu przypadkach, było o 0,1% mniej. Od 2006 roku odnotowuje się spadek udziału produkcji odzieżowej w czeskim przemyśle przetwórczym, podobnie zresztą jak całego przemysłu tekstylnego. Za główną przyczynę tego stanu uznaje się wysoką konkurencję zagraniczną, zwłaszcza z krajów o niższych kosztach pracy, która powoduje odpływ zleceń do tych krajów oraz likwidację nierentownych zakładów czeskich. Czeski eksport odzieży w 2012 roku w stosunku do roku poprzedniego wzrósł o 7,0% i wyniósł 26,9 mld CZK (ok. 1,1 mld EUR). Do jego wzrostu przyczyniły się wszystkie trzy wymienione grupy. Największy udział w eksporcie w 2012 r. miała grupa 14.1 – głównie podgrupa 14.13 do której należą płaszcze, kurtki, marynarki, garnitury, kostiumy, suknie, spodnie oraz podgrupa 14.14 obejmująca bieliznę osobistą, w tym: koszule, piżamy, szlafroki i stroje kąpielowe. W podgrupach 14.11 (odzież skórzana) oraz 11.12 (odzież robocza) odnotowano spadek eksportu. Wartość czeskiego importu odzieży w 2012 roku wyniosła 36,8 mld CZK (ok. 1,3 mld EUR) i w stosunku do roku 2011 była niższa o 3,0%. Największą grupą co do wartości importu, podobnie jak w eksporcie, była grupa 14.1 (odzież z wyłączeniem wyrobów futrzarskich), której udział wyniósł 87%. Do głównych pozycji importowych w 2012 roku należała pozostała odzież wierzchnia (14.13), bielizna osobista (14.14) oraz pozostała odzież i dodatki odzieżowe (14.19). Republika Czeska od wielu lat odnotowuje deficyt w handlu odzieżowym. W 2012 roku deficyt ten wyniósł 9,9 mld CZK (ok. 363 mln EUR) i w porównaniu z rokiem poprzednim obniżył się o 22,5%. W ostatnich latach w strukturze terytorialnej czeskiego handlu zagranicznego w przemyśle odzieżowym nie występowały radykalne zmiany. Największymi partnerami handlowymi Czech w eksporcie są od wielu lat Niemcy (25%) Słowacja (14%) oraz Polska i Włochy (po 10%). Kolejne miejsca zajmują Francja, Austria, Wielka Brytania i Szwecja. Jak z powyższego wynika, głównymi odbiorcami czeskich wyrobów odzieżowych są kraje UE, ich łączny udział w 2012 roku wyniósł 90,5%. W czeskim imporcie odzieży dominują dostawy z krajów spoza UE, głównie azjatyckich. Ich udział w imporcie w 2012 roku wyniósł 75%; pozostałych 25% „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 27 przypada na kraje UE. W 2012 rok czeski import wyrobów odzieżowych obniżył się międzyrocznie o 4,5%. Najwięcej odzieży, już tradycyjnie, zaimportowano z Chin (36%) chociaż w stosunku do 2011 roku, import z tego kraju był mniejszy o 11,1% i wyniósł 13,2 mld CZK. Do czołowych rynków importowych zaliczana jest również Turcja z udziałem ok. 10%, Bangladesz (9%), Niemcy (7%) oraz Włochy (6%). Do największych odzieżowych sieci handlowych na rynku czeskim należą: KiK (167 punktów sprzedaży), Takko Fashion (100), Time Out (60), Orsay (49), New Yorker (46), Triumph (43), C&A (40), Kenvelo (37), H&M (31), M&S (20) oraz Inditex (18). Nowe marki odzieżowe i obuwnicze na rynku czeskim to: Michael Kors (USA), Barker England (Anglia), T.M. Lewin (Anglia), French Connection (Anglia), Alain Delon (Francja), Fjallraven (Szwecja), Sizzer (Polska), Minelli (Francja), La Martina (Argentyna), Superdry (Anglia), Wojas i Sinsay (Polska). Do największych imprez targowych na rynku czeskim poświęconych modzie, należą targi „STYL/KABO” organizowane w Brnie w edycji zimowej i letniej http://www.bvv.cz/styl-kabo/. Potrzebom dziecięcym poświęcone są targi: „PRO DITE” http://www.bvv.cz/prodite/, targi „FOR KIDS” http://www.forkids.cz/2014/cz/ organizowane również w Brnie oraz targi FOR BABYS http://www.forbabies.cz/2014/cz/ organizowane w Pradze. 4.2 Rosja 4.2.1 Informacje ogólne Federacja Rosyjska, Rosja jest największym państwem świata zajmującym powierzchnię 17098,2 tys. km2 , której jedna czwarta jest częścią europejską. Rosja jest państwem federacyjnym, w skład którego wchodzą 83 terytorialne podmioty federacji (21 republik, 9 krajów, 46 obwodów, Moskwa, Sankt Petersburg – miasta o statusie federalnym, 1 obwód autonomiczny oraz 4 okręgi autonomiczne). W celu koordynacji i monitorowania realizacji przez regiony polityki federalnej ustanowiono 8 okręgów federalnych. Liczba obywateli Rosji wynosi 143,0 mln (wg stanu na 1 stycznia 2012 r.), z czego około 115 mln zamieszkuje jej europejską część. Najliczniejszą grupą narodowościową (wg ostatniego spisu w 2010 „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 28 r.) wśród osób które podały swoją narodowość są Rosjanie stanowiący 80,91% ludności (111,02 mln). Ponadto obszar Federacji Rosyjskiej zamieszkują (powyżej 0,5 mln danej narodowości): Tatarzy (5,31 mln), Ukraińcy (1,93 mln), Baszkirowie (1,58 mln), Czuwasze (1,44 mln), Czeczeńcy (1,43 mln), Ormianie (1,18 mln), Awarowie (0,91 mln), Mordwini (0,74 mln), Kazachowie (0,65 mln), Azerowie (0,6 mln), Dargijczycy (0,59 mln), Maryjczycy (0,55 mln), Udmurci (0,55 ml n), Osetyńscy (0,53 mln), Białorusini (0,52 mln), Kabardyjczycy (0,52 mln). Łącznie na terytorium Rosji zamieszkuje ok. 180 różnych narodów i narodowości. Językiem urzędowym jest język rosyjski. Walutą rosyjską jest rubel (skrót RUR, 1 rubel = 100 kopiejek). Na terytorium Federacji Rosyjskiej znajdują się złoża prawie wszystkich ważniejszych surowców mineralnych: największe na świecie złoża gazu ziemnego, drugie pod względem wielkości zasoby węgla kamiennego, ósme na świecie złoża ropy naftowej, duże złoża węgla brunatnego, rud żelaza, rud metali kolorowych oraz zasoby złota i diamentów. Rosja jest inicjatorem i współzałożycielem Wspólnoty Niepodległych Państw. Od 2010r. tworzy Unię Celną z Białorusią i Kazachstanem. 1 stycznia 2012 r. na terenie tych państw wprowadzono Wspólną Przestrzeń Gospodarczą. Relacje Rosji z UE reguluje Porozumienie o partnerstwie i współpracy. Jest również członkiem organizacji międzynarodowych takich, jak m.in.: ONZ, OBWE, MFW, RPMB, APEC, Organizacja Współpracy Krajów Basenu Morza Czarnego, Euroatlantycka Rada Morza Barentsa, BRIC. W grudniu 2011 r. zakończyła rozmowy akcesyjne do WTO. 4.2.2 Sytuacja gospodarcza Rosja ma największe na świecie złoża gazu ziemnego, oceniane na blisko 35,1 bln m sześc. (prawie 1/3 zasobów globalnych), drugie pod względem wielkości zasoby węgla kamiennego, siódme co do wielkości złoża ropy, szacowane na 17,8 mld ton, a także duże złoża węgla brunatnego, rud żelaza oraz metali kolorowych i diamentów. Ważnym zasobem naturalnym Rosji są również ogromne obszary leśne. Zajmują one ok. 48 proc. powierzchni kraju, a rezerwy drewna oceniane są na ok. 83 mld m sześc. Bogactwem naturalnym Rosji jest także rozbudowany system rzeczny, wykorzystywany nie tylko do celów transportowych, ale również m.in. do produkcji energii elektrycznej (hydroelektrownie dają ok. 16 proc. Energii elektrycznej „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 29 wytwarzanej w Rosji). W styczniu 2015 r. rosyjski PKB spadł o 1,5 proc. liczony rok do roku. Pogorszenie klimatu gospodarczego spowodowało nasilenie odpływu kapitału z tego kraju. W ocenie Banku Światowego niskie tempo rozwoju gospodarczego Rosji utrzyma się w 2015 r. (0,3 proc. PKB) i w 2016 r. (0,4 proc. PKB). Spadek PKB Rosji ma charakter strukturalny, a nie cykliczny. W 2015 rok Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego Rosji (MRG FR) prognozowało wzrost PKB o 1,2 proc., a centralny bank Rosji na 0,9-1,1 proc. Według EBOiR - PKB w Rosji w 2015 wzrośnie o 0,2 proc. Analitycy wskazują na konieczność przeprowadzenia reform strukturalnych skierowanych na dywersyfikację gospodarki i zmniejszenie w niej udziału sektora paliwowego. Międzynarodowy Fundusz Walutowy obniżył prognozę wzrostu PKB Rosji w 2015 roku do 0,5 proc. i ocenia wzrost w tym roku na 0,2 proc. Gospodarka rosyjska będzie się więc rozwijać wolniej, aniżeli wyniesie średni wzrost gospodarczy na świecie. Rząd Rosji rozpatrzył projekt budżetu na rok 2015 i dwa lata następne. Deficyt planowany jest na poziomie 0,6 proc. PKB. Wielkość PKB w 2015 roku jest planowana na poziomie 77,5 bln rubli, inflacja - 5,5 proc., dochody – 15 bln rubli, wydatki - 15,43 bln rubli, deficyt 430 mld rubli, fundusz rezerwowy 5,423 bln rubli. Maksymalny poziom wewnętrznego długu państwowego wyniesie 7,423 bln rubli. Na tworzenie rezerwy antykryzysowej w 2015 roku rząd Rosji planuje przeznaczyć 64 mld rubli, dzięki środkom "zaoszczędzonym" w wyniku nie przekazania składek emerytalnych do funduszu emerytalnego. Wydatki na społeczno-ekonomiczny rozwój Krymu i Sewastopola w okresie do 2020 roku planuje się w wysokości 400 mld rubli. Jeszcze jedna duża pozycja w wydatkach budżetu federalnego to przeznaczenie 20 mld rubli na wsparcie państwa dla producentów rolnych w związku z ograniczeniem importu artykułów żywnościowych. Fundusz rezerwowy w tym roku nie będzie uzupełniany. Wszystkie dochody z ropy i gazu będą skierowane na kompensację ubytków w planowanych dochodach ze sprzedaży tych surowców, a także z powodu braku dochodów z wewnętrznych i zagranicznych pożyczek - oświadczył minister finansów Anton Siluanow. W ramach sankcji Rosja została odcięta od zagranicznego finansowania. Minister zakłada także, że budżet w tym roku będzie zrealizowany bez nadwyżki budżetowej. Na sytuację wpłynęła niższa niż prognozowano cena za ropę, która spada od miesięcy. Budżet Rosji był konstruowany w oparciu o ceny powyżej 100 dolarów za baryłkę. Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego prognozuje poziom „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 30 inflacji na 2015 r. w wysokości 7,5 proc. – 8 proc. (poprzednia prognoza - 7,2 proc.), odpływ 90-120 mld dol. kapitału, wzrost PKB - 0,5 proc. Bank centralny Rosji, aby pobudzić gospodarkę obniżył w marcu 2015 roku benchmarkową stopę do 14 proc. z 15 proc. Takiej decyzji spodziewali się ankietowani przez agencję Bloomberg analitycy. Bank Rosji podsumował w marcu 2015 roku bilans „wojny sankcji”: import spadł, tworząc nadwyżkę rachunku bieżącego (po trzech kwartałach 2014 roku podwoiła się do 52,3 mld dol. w porównaniu do tego samego okresu 2013 r.), inwestycje zagraniczne spadły do najniższego poziomu w ostatnich 10 latach (po dwu kwartałach 2014 roku 20,2 mld dol. łącznie, ale w trzecim kwartale już tylko 1 mld dol.), ucieczka kapitału podwoiła się, do 85,2 mld dol. Sankcje zachodu i brak reform strukturalnych mogą doprowadzić do „0” wzrostu PKB w Rosji w najbliższych latach – uważa były minister finansów Aleksiej Kudrin. Rosja zetknie się z tego powodu z brakiem finansowej płynności i niedostatkiem środków na inwestycje, a także dla refinansowania swojego długu zagranicznego. Skutkiem tego stanie się także dalsze osłabienie rubla. Spadek wartości waluty rosyjskiej jest spowodowany głównie spadkiem cen na ropę i odpływem kapitału z powodu sankcji. Sytuacja nie jest dobra. W szczególności zwraca uwagę postępująca dewaluacja rosyjskiej waluty, której kurs od 1 stycznia 2014 r. do 8 listopada 2014 r. spadł o 46,6 proc. w stosunku do dolara USA oraz o 31,6 proc. wobec euro. Osłabieniu rubla nie zapobiegły interwencje Centralnego Banku Rosji (CBR), który zgodnie z ocenami tylko w październiku wydatkował na ten cel ok. 30 mld dol. Polityka interwencji wpłynęła na stan rezerw Centralnego Banku Rosji (CBR), które obniżyły się z 509,6 mld dol. (1 stycznia 2014 r.) do 428,6 mld dol. (1 listopada 2014 r.). W tej sytuacji, decyzjami ogłoszonymi 5 i 10 listopada 2014 r. CBR dokonał korekty polityki kursowej, polegającej na ograniczeniu interwencji na rynku walutowym oraz wprowadzeniu płynnego kursu rubla. Nasilenie wyżej wymienionych problemów zbiegło się w czasie z postępującym spadkiem cen ropy naftowej na rynkach światowych. 4.2.3 Wymiana handlowa z Polską „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 31 Rosja, uwzględniając dane za 2011 r. jest drugim, co do wielkości, polskim partnerem handlowym w imporcie oraz szóstym w eksporcie. Polska także zajmuje dość wysoką pozycję w rosyjskiej wymianie handlowej z zagranicą. Nasz kraj jest dla Rosji piątym partnerem handlowym spośród krajów Unii Europejskiej oraz czwartym unijnym eksporterem. Eksport do tego kraju sukcesywnie się zwiększał, przekraczając w 2013 r. poziom 10,8 mld dolarów (ponad 5,3 proc. polskiego eksportu za granicę). Rosja jest również drugim (po Niemczech) kierunkiem importowym z udziałem ok. 12,3 proc. w imporcie ogółem (25,3 mld dolarów w 2013 r.). Obroty handlowe w 2013 r. przekroczyły 36 mld dolarów. Strukturę obrotów handlowych z Rosją można ocenić jako korzystną dla Polski, jako eksportera towarów przetworzonych oraz importera paliw i surowców. W 2013 r. główną grupą towarową w eksporcie do Rosji pozostawały wyroby przemysłu elektromaszynowego - ok. 4,2 mld dolarów (udział ok. 39 proc., wzrost ok. 4,6 proc.). Najwyższy wzrost dostaw, o ok. 22,4 proc., odnotowano w grupie artykułów rolnospożywczych, których eksport osiągnął ok. 1,66 mld dolarów (ok. 15,4 proc. udziału w eksporcie ogółem). Ważne miejsce w eksporcie zajmowały również towary klasyfikowane w następujących grupach: - wyroby przemysłu chemicznego – ok. 2,1 mld dolarów (udział ok.19,5 proc., wzrost dostaw ok. 14,6 proc.,) - wyroby metalurgiczne – ok. 0,9 mld dolarów (ok. 8,3 proc., wzrost ok. 5,3 proc.) - wyroby przemysłu lekkiego – ok. 0,5 mld dolarów (ok. 4,8 proc., wzrost ok. 15,3 proc.) - wyroby przemysłu drzewno-papierniczego – ok. 0,48 mld dolarów (ok. 4,5 proc., wzrost ok. 7,5 proc.) W imporcie z Rosji tradycyjnie dominowały produkty mineralne (ok. 90 proc. wartości importu). W 2013 roku na dostawy ropy naftowej przypadało ponad 68 proc., zaś na dostawy gazu ziemnego - ok. 19 proc. wartości importu. Pozostałe grupy towarowe zajmowały nieznaczącą pozycję w imporcie, w tym: - wyroby przemysłu chemicznego ok. 5 proc. - wyroby metalurgiczne ok. 2,4 proc. - wyroby przemysłu elektromaszynowego ok. 1 proc. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 32 - wyroby przemysłu drzewno-papierniczego ok. 0,6 proc. - artykuły rolno-spożywcze 0,5 proc. Importowane były różne surowce i półprodukty, m.in. węgiel, kauczuki, chlorek potasu wyroby walcowane aluminium niestopowe metanol mocznik oraz nawozy mineralne. W okresie styczeń-wrzesień 2014 r. obroty handlowe Polski z Rosją wyniosły 25,8 mld dolarów (spadek o 3,7 proc. w porównaniu do tego samego okresu 2013 r.), w tym polski eksport 7,3 mld dolarów (spadek o 9,3 proc.), import – 18,5 mld dolarów (spadek o 1,3 proc.). Ujemne dla Polski saldo obrotów handlowych wyniosło 11,2 mld dolarów, co oznacza jego zwiększenie w stosunku do tego samego okresu ubiegłego roku. Po dziewięciu miesiącach 2014 r. Rosja zajmowała 6. miejsce wśród najważniejszych rynków eksportowych Polski (w 2013 r. – 5. pozycja) oraz 2. miejsce pod względem importu (w 2013 r. - 2. miejsce). Dewaluacja rubla wpływa ujemnie również na dynamikę rosyjskiego importu – Federalna Służba Celna Rosji spadek rosyjskiego importu w ujęciu dolarowym za trzy kwartały 2014 r. ocenia na 5,8 proc., w tym z Unii Europejskiej na 7,3 proc. W ostatnich latach w Rosji zaszły poważne zmiany w kierunkach importu artykułów rolnych. Choć jego udział w imporcie nie zmienił się – około 13 proc. - ostro spadł przywóz z tzw. „dalszej” zagranicy mięsa – o ponad 33 proc., serów i twarogu – o 14 proc. Według danych statystyki rosyjskiej służb celnych w okresie styczeń – sierpień 2014 roku import towarów z krajów tzw. „dalszej” zagranicy (poza WNP i państwami bałtyckimi) wyniósł 170 175,6 mln dolarów i w porównaniu z odpowiednim okresem 2013 roku zmniejszył się o 4,4 proc. W sierpniu 2014 roku wartość importu z tego obszaru wyniosła 20 478,1 mln dolarów i w stosunku do miesiąca poprzedzającego (lipca 2014 r.) zmniejszyła się aż o 15,6 proc., a w stosunku do sierpnia 2013 roku o 11,4 proc. Przy tym import produkcji maszyn zmniejszył się aż o 19,7 proc. i wyniósł 9 844,9 mln dolarów (spadek o 14,2 proc. wobec sierpnia 2013 r.), towarów żywnościowych i surowców rolnych zmniejszył się o 13,1 proc. do 2 461,7 mln dolarów (do sierpnia 2013 minus 7,5 proc.), produkcji chemicznej spadek o 12,2 proc. do 3 595,1 mln dolarów (do sierpnia 2013 minus 3,4 proc.), wyrobów tekstylnych i obuwia o 3,3 proc. do 1 648,0 mln dolarów (wobec sierpnia 2013 r. spadek o 10,4 proc.). „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 33 Import towarów przemysłu chemicznego zmniejszył się z powodu spadku zakupów produkcji farmaceutycznej o 16,5 proc., polimerów i kauczuku o 13,1 proc., artykułów kosmetyczno-perfumeryjnych o 10 proc., przy czym wwóz mydła i syntetycznych środków myjących praktycznie się nie zmienił. Wśród wyrobów tekstylnych i obuwia zmniejszył się import bawełny o 27,4 proc., odzieży trykotażowej o 13,3 proc., gotowych wyrobów tekstylnych o 12,8 proc.. Przy tym zwiększył się import włókien sztucznych o 45 proc., materiałów tekstylnych o 9,8 proc. i nici chemicznego pochodzenia o 3,4 proc. W imporcie produkcji budowy maszyn zakupy spadły: - przywóz maszyn latających – o 78 proc. - lokomotyw – o 60,5 proc. - okrętów i środków pływających – o 25,3 proc. - instrumentów i aparatów optycznych – o 21,3 proc. - środków transportu naziemnego – o 16,6 proc. - urządzeń elektrycznych – o 5,3 proc. 4.2.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa Według Rosyjskiej Służby Statystycznej (ROSSTAT) wartość inwestycji zagranicznych w rachunku skumulowanym na koniec 2012 r. wyniosła 362,366 mld dol. (wzrost o 4,4 proc. w porównaniu do 2011 r.), w tym: 136,018 mld dol. stanowiły inwestycje bezpośrednie (spadek o 2,3 proc.), 8,716 mld dol. inwestycje portfelowe (spadek o 11,6 proc.) i 217,632 mld dol. inwestycje pozostałe (wzrost o 9,8 proc.). W 2012 r. napłynęło do Rosji 154,570 mld dol. inwestycji zagranicznych (wzrost o 18,9 proc. w porównaniu do 2011 r.), w tym: 18,666 mld dol. stanowiły inwestycje bezpośrednie (wzrost o 1,4 proc.), 1,816 mld dol. inwestycje portfelowe (2,3-krotny wzrost) i 134,088 mld dol. inwestycje pozostałe (spadek o 21,8 proc.). W 2012 r. odpłynęło z Rosji 136,6 mld dol. (spadek o 17,3 proc. w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r.). Lokalizacja inwestycji zagranicznych w poszczególnych branżach wynika z struktury rosyjskiej gospodarki. Pomimo podejmowanych prób modernizacji rosyjskiej gospodarki, decydującą rolę w niej odgrywa przemysł wydobywczy i związany z nim przemysł przetwórczy. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 34 Sektory, które przyciągnęły najwięcej inwestycji zagranicznych w 2012 r. to: przetwórstwo przemysłowe (31,8 proc.), pośrednictwo finansowe (28,1 proc.), handel hurtowy i detaliczny (16,4 proc.), przemysł wydobywczy (11,7 proc.), obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (6,5 proc.) i transport i łączność (3 proc.). Główni zagraniczni inwestorzy w Rosji w 2012 r. to: Holandia - 21,13 mld dol., Cypr 16,46 mld dol., Wielka Brytania - 13,49 mld dol., Luksemburg - 11,52 mld dol., Niemcy - 7,20 mld dol., Irlandia - 4,67 mld dol., Francja - 4,19 mld dol., Brytyjskie Wyspy Dziewicze - 3,50 mld dol., Japonia - 1,14 mld dol., Chiny - 0,74 mld dol. Zgodnie z danymi NBP wartość polskich inwestycji w Rosji przewyższała zaangażowanie kapitału rosyjskiego w Polsce. Według stanu na koniec 2013 r. polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w Rosji są oceniane na ok. 1,63 mld dolarów, rosyjskie BIZ w Polsce – na ok. 0,76 mld dolarów (dane wstępne). Uwzględniając, że na koniec 2012 r. polskie BIZ w Rosji wynosiły ok. 1,4 mld dolarów, a rosyjskie BIZ w Polsce – 0,67 mld dol., do końca 2013 r. występowała dodatnia dynamika w relacjach inwestycyjnych z Rosją. Inwestycje polskie w Rosji: środki higieny, opakowania do napojów i kosmetyków, ceramika sanitarna, farmacja, elektrotechnika, chemia budowlana, napoje. Inwestycje rosyjskie w Polsce: sektor paliwowy, metalurgia, IT, handel i dystrybucja. Zakres współpracy inwestycyjnej jest wciąż zbyt wąski zarówno w porównaniu z dwustronnym obrotem handlowym, jak i z potencjalnymi możliwościami oraz potrzebami obydwu państw. W ostatnich latach wartość inwestycji rosyjskich w Polsce jest niewielka, chociaż ostatnio zauważalne są zmiany na dobre w tym segmencie współpracy gospodarczej. Według stanu na koniec I kwartału 2012 roku wielkość bezpośrednich inwestycji rosyjskich w Polsce wyniosła 39,8 mln dol. USA, czyli w porównaniu z tym samym okresem w roku poprzednim zwiększyła się dwukrotnie. Z kolei wartość bezpośrednich inwestycji polskich w Rosji na koniec I kwartału 2012 roku jest o jeden rząd wielkości większa i wynosi 402,9 mln. dol. Według danych Rosyjskiej Służby Statystycznej (ROSSTAT), wartość polskich inwestycji zagranicznych w Rosji w rachunku skumulowanym na koniec 2012 r. wyniosła 674 mln dol. (spadek o 4,3 proc. w porównaniu do 2011 r.), w tym 414 mln dol. (spadek o 7,2 proc.), inwestycje portfelowe - 4 mln dol. (bez zmian), inwestycje pozostałe - 256 mln dol. (wzrost o 0,8 proc.). „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 35 W 2012 r. napłynęło do Rosji 213 mln dol. inwestycji polskich, z czego bezpośrednie inwestycje stanowiły 36 mln dol., pozostałe inwestycje - 195 mln dol. Odpływ polskich inwestycji bezpośrednich w 2012 r. z Federacji Rosyjskiej wyniósł 239 mln dol. Sektory, które przyciągnęły największą ilość polskich inwestycji w 2012 r. to: przemysł przetwórczy – 79,427 mln dol. (z czego inwestycje bezpośrednie stanowiły 16,7 proc.), handel hurtowy i detaliczny – 72,43 mln dol. (z czego inwestycje bezpośrednie stanowiły 4,1 proc.), działalność finansowa – 30,287 mln dol. (z czego inwestycje bezpośrednie stanowiły 23,4 proc.), przemysł wydobywczy – 27,444 mln dol. (z czego całość to inwestycje pozostałe). Największa regionalna lokalizacja polskiego kapitału w 2012 r. miała miejsce w Centralnym Okręgu Federalnym – 113,485 mln dol., Północno – Zachodnim Okręgu Federalnym – 60,501 mln dol. i Syberyjskim Okręgu Federalnym – 32,823 mln dol. Najatrakcyjniejszymi dla polskich inwestycji regionami w 2012 r. były: Moskwa (70,038 mln dol.), Obwód Kaliningradzki (40,703 mln dol.), Obwód Kemerowski (32,170 mln dol.), Obwód Włodzimierski (29,998 mln dol.), Sankt Petersburg (12,264 mln dol.), Obwód Swierdłowski (6,014 mln dol.), Obwód Rostowski (4,716 mln dol.), Obwód Samarski (3,554 mln dol.). 4.2.5 Dostęp do rynku tekstylnego Wartość rynku odzieży w Rosji w lutym 2014r wynosiła: 57 – 60 mld USD (relatywnie niewielka wartość na mieszkańca Rosji – ok. 13,2 tys. rbl, tj. ok. 360 USD). Struktura sprzedaży – asortyment: - odzież 60%, - obuwie 36%, - dodatki 4%. Struktura sprzedaży – podmiotowa: - dla kobiet 60%, - dla mężczyzn 23%, - dla dzieci 17%. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 36 Rozwój kanałów sprzedaży: w 2010 r. 48% poprzez rynki, w 2013 r. – 25% przez rynki, czyli zwiększają się szanse dla marek. Franszyza stanowi 47% sprzedaży na rynku. Preferencje rosyjskich klientów (wg badań opinii publicznej) – cena oraz relacja cena/jakość (marka jest ważna dla 2%). Tendencje w Rosji – kierują się działaniami INDITEX (ZARA), tj. dążenie do dużych powierzchni sprzedaży (1,5 – 2 tys. m2). Dotyczy to zarówno marek zagranicznych, jak i rosyjskich (MODIS, GLORIA JEANS – powierzchnie powyżej 1 tys. m2). ZARA – wejście do ROSJI poprzez zakup od STOCKMANN. Wg analityków, konkurencję stworzą firmy amerykańskie jeżeli wejdą do Rosji (przykład ABERCROMBIE and FITCH w Paryżu). Ważna reklama TV w Rosji: przykład reklamy MANGO w stacjach młodzieżowych TNT i STS (efekt 60% wzrost sprzedaży). Reklama wspiera rosyjskie marki o najwyższych wzrostach (OSTIN, ZOLA). Efekt globalizacji: powstawanie jednakowych centrów sprzedaży, w tym w Rosji: INDITEX z 7-9 markami (m.in. ZARA, OYSHO, BERSHKA, PULL and BEAR, STRADIVARIUS), polski LPP z 3-4 markami (m.in. RESERVED, HOUSE, CROPP, MOHITO). Rosja – ogromne tempo budowy centrów handlowych (w I połowie 2013 r. na Rosję i Turcję przypadało 50% powierzchni handlowych w Europie). W Rosji największa powierzchnia handlowa na osobę przypada na Krasnodar (na 1000 mieszkańców – 1500 m2) – w Moskwie 3 razy mniej. W Kaliningradzie nadmiar powierzchni handlowych. Nowe centra planowane w Moskwie – w IV kwartale 2014 r. otwarcie największego centrum handlowego AviaPark, dwa nowe centra otwiera VEGAS (w „Krokus City” i Kuncewie). Problemem w Rosji są wysokie stawki dzierżawy – ok. 3,5 tys. EUR za 1 m2 rocznie (bez VAT i kosztów eksploatacyjnych), podczas gdy w Europie ok. 500 EUR za 1 m2. W rezultacie – proces wycofywania się niektórych firm (FINN FLARE) i zamykania części sklepów (STOCKMANN – 2 sklepy, JEANS SYMPHONY – 80 sklepów Camaieu, posiadają w sprzedaży także m.in. PIERRE CARDIN, GUESS i in.). Relacja wartości dzierżawy do obrotu sklepu nie powinna przekraczać 12% (w segmentach masowych), maksimum 25% (dla wybranych segmentów). Warunki w Rosji dyktują kluczowi gracze. Przykład procedur celnych – ZARA, MANGO, TERRANOVA – clą towary wg dokumentów, a mniejsi wg wartości „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 37 indykatywnych. Ok. 80% odzieży w Rosji cli się w oparciu o tzw. „szare” schematy (z reguły wg wagi, a nie wg cen/wartości). 4.3 Niemcy 4.3.1 Informacje ogólne Republika Federalna Niemiec składa się z 16 krajów związkowych (landów) o silnie rozwiniętej tożsamości regionalnej i szerokich uprawnieniach. Każdy z landów posiada własną konstytucję, parlament i rząd, a na płaszczyźnie federalnej jest reprezentowany w Izbie Wyższej (Bundesrat). System prawny i podstawowy porządek polityczny definiuje Ustawa Zasadnicza z 1949 r. Prezydent pe.ni funkcję reprezentacyjną. Kanclerzem (premierem) jest Angela Merkel (CDU), która obejmując to stanowisko po raz pierwszy w 2005 roku, stała się pierwszą kobietą stojącą na czele rządu federalnego. Obecny parlament liczy 630 postów, w tym: CDU/CSU – 311 miejsc, SPD – 192 miejsc, Lewica – 64 miejsca, Zieloni – 63 miejsca. Liberałowie nie weszli do nowego parlamentu. W 2013r. po drugich negocjacjach powstał. rząd koalicyjny CDU/CSU i SPD (wielka koalicja) ponownie z A. Merkel jako kanclerzem i S. Gabrielem (SPD) jako wicekanclerzem i ministrem gospodarki. Niemcy należą do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych świata, a ich gospodarka jest czwartą co do wielkości po USA, Chinach i Japonii. Mimo silnego kryzysu w Strefie Euro Niemcy utrzymały relatywnie dobrą sytuację gospodarczą jako kraj wybitnie proeksportowy, korzystający z rosnącego zapotrzebowania ze strony krajów Azji i Ameryki. Do Niemiec napłynęły znaczne ilości kapitału europejskiego, ratującego się przed niepewną sytuacją w zadłużonych państwach UE. W rezultacie szybko rosnącego popytu na obligacje rządowe Niemiec uzyskują one rekordowo niskie oprocentowanie ok.1%, co przynosi Niemcom roczne korzyści w granicach 5 miliardów Euro. Z drugiej strony wzrosła konsumpcja wewnętrzna przy rekordowo niskim bezrobociu ok. 5%. Ta relatywnie dobra sytuacja Niemiec wynika z wcześniej przeprowadzonej reformy rynku pracy, silnej kontroli wydatków socjalnych i mało roszczeniowej postawy związków zawodowych przy wysokiej konkurencyjności eksportu. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 38 4.3.2 Sytuacja gospodarcza Niemcy osiągnęły w 2015r. wzrost gospodarczy ponad 1% (dane wstępne), co było wynikiem korzystnym na tle pozostałych krajów Eurolandu. Wielkość produktu krajowego brutto wynosi blisko 2,8 biliona Euro, stanowiąc 27% całego PKB strefy euro. Rozwój gospodarki niemieckiej jest uzależniony od handlu zagranicznego i aktywności inwestycyjnej, w mniejszym stopniu od konsumpcji wewnętrznej, co krytykują główni partnerzy w UE. Motorem gospodarki jest eksport, którego poziom przekracza wielkość 1 biliona Euro. W 2015 r. Niemcy uzyskały rekordową nadwyżkę w bilansie handlowym w wysokości ponad 200 mld Euro, przekraczającą wartość 7% PKB. Komisja Europejska nie wyklucza objęcia Niemiec tzw. „pogłębioną analizą nierównowagi makroekonomicznej” i Żądaniem odpowiedniego zwiększenie popytu wewnętrznego i importowego. Jednocześnie Niemcom udało się praktycznie zlikwidować deficyt budżetowy, a bezrobocie osiągnęło najniższy poziom od czasu zjednoczenia Niemiec. D.ug publiczny osiągną. w 2015r. poziom 72% PKB (dane wstępne). Niemcy do 2008 r. były największym na świecie eksporterem towarów, następnie straciły swą przewagę na rzecz Chin. Ponad 60% wartości wymiany handlowej ukierunkowane jest na kraje UE. Coraz większego znaczenia nabierają stosunki handlowe i gospodarcze z Chinami, Brazylią, Indiami i Rosją. Centralną sprawą dla Niemiec pozostaje utrzymanie konkurencyjności eksportu jako głównego motoru koniunktury gospodarczej i utrzymywanie niskiej inflacji wewnętrznej. Kontynuowana jest polityka utrzymania w ryzach pomocy socjalnej. Podjęto decyzję o przedłużeniu wieku emerytalnego i likwidacji dotowanego górnictwa węgla kamiennego do 2018 roku. Niemcy są rzecznikiem ostrego nadzoru finansowego w strefie Euro i rygorystycznego utrzymania zasad Paktu Stabilności i Wzrostu. Konstytucja RFN ograniczyła możliwości zadłużania się państwa. Począwszy od 2016 r. deficyt budżetowy państwa nie może przekroczyć 0,35% PKB. Rząd niemiecki uzależni. szerszy wykup obligacji państwowych przez Europejski Bank Centralny od wprowadzenia „unii bankowej” i silnego nadzoru banków. Jednakże silna presja Francji i Włoch oraz poszerzająca się deflacja wpłynęła na ewolucję tego stanowiska. Od marca 2015 roku EBC wprowadzi. skup aktywów za nowe wprowadzone do obiegu pieniądze, co oznacza poluzowanie polityki monetarnej. Niemcy opowiedziały się za kontynuowaniem pomocy finansowej dla „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 39 bankrutującej Grecji, jednakże pod warunkiem głębokich reform gospodarczych. Zdaniem części krajów UE Niemcy postawiły zbyt ostre warunki Grecji odmawiając możliwość redukcji jej długu. Głównym elementem polityki energetycznej jest program wycofania się do 2022 roku. Z energetyki jądrowej (obecnie około 23% produkcji energii elektrycznej) i zastąpienia jej energią odnawialną. Poziom rosnących kosztów i wysokich cen produkcji energii elektrycznej ma strategiczne znaczenie w polityce gospodarczej Niemiec. 4.3.3 Wymiana handlowa z Polską Od 20 lat RFN pozostaje pierwszym partnerem handlowym Polski. Udział. Niemiec w polskim eksporcie ogółem przekroczył w 2015r. 27% i odpowiednio 22% w imporcie. Obroty handlowe w 2015r rosły bardzo dynamicznie, polski eksport powiększył się o ponad 11% osiągając historycznie najwyższą wartość, polski import wzrósł. odpowiednio o 7%. Wysoka dynamika handlu w porównaniu do lat poprzednich związana była z rosnącymi poddostawcami dla eksportowych dziadów gospodarki Niemiec i poprawą ich konkurencyjności w związku z wysokim kursem Euro wobec złotego. Według danych Federalnego Urzędu Statystycznego Niemiec eksport do Polski stanowi. w 2015 roku ponad 4% niemieckiego eksportu. Polska awansowała w 2015r. na 7 miejsce na liście największych partnerów handlowych Niemiec i na 5 miejsce wśród partnerów europejskich co sytuowało nas przed takimi dużymi gospodarkami jak Rosja, Hiszpania czy Turcja. Na uwagę zasługuje wysokie, dla Polski dodatnie, saldo handlu z Niemcami w wysokości ponad 6 mld Euro. Strona niemiecka wykazuje również w swoich danych dodatnie dla siebie saldo handlu z Polską, co wiąże się z zaliczaniem do swojego eksportu dostaw do Polski z krajów trzecich, odprawianych celnie w portach niemieckich. W strukturze towarowej polskiego eksportu dominują wyroby przetworzone, części i akcesoria do pojazdów samochodowych, meble, silniki spalinowe, pojazdy samochodowe, miedź rafinowana, druty, aparatura odbiorcza dla telewizji, konstrukcje do budowy mostów i .odzie. Największy udział. w eksporcie miały maszyny i urządzenia mechaniczne oraz sprzęt elektryczny (22%), metale nieszlachetne (17%) oraz pojazdy (15%). Największy udział. w imporcie mają maszyny i urządzenia mechaniczne (25%), metale (16%), pojazdy (14%) oraz tworzywa sztuczne, a w szczególności części i „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 40 akcesoria do pojazdów samochodowych, pojazdy samochodowe, oleje ropy naftowej, części do silników, leki, wyroby walcowane, maszyny i urządzenia. Z początkiem 2016 roku dynamika wzajemnych obrotów handlowych obniżyła się. 4.3.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa Napływ kapitału netto z Niemiec do Polski w 2014 roku wyniósł. 632 mln Euro, nieco mniej aniżeli w latach poprzednich. Skumulowana wartość kapitału zainwestowanego przez firmy niemieckie w Polsce wyniosła na koniec 2014 roku wg. NBP 27,9 mld Euro ( 2 miejsce po Niderlandach), a ich udział. w ogólnej wartości BIZ w Polsce wyniósł. blisko 17%. Struktura niemieckich inwestycji obejmuje szerokie spektrum sektorów (finansowy, produkcyjny, usługowy). Największe projekty inwestycyjne ulokowały się w przemyśle samochodowym (Volkswagen, Opel), bankowości (Deutsche Bank, Commerzbank) i ubezpieczeniach (Allianz), przemyśle maszynowym, chemicznym (Bayersdorf, Bayer), w energetyce (RWE,EoN), usługach, handlu (Metro, Real), budownictwie (Hochtief). W 2014 r. BASF uruchomi. w Środzie Śląskiej największy w Europie zakład produkcji katalizatorów samochodowych. W marcu 2014 roku koncern VW podjął. decyzję budowy od podstaw zakładu produkcji samochodów użytkowych we Wrześni, który zatrudni blisko 3 tys. pracowników. Polscy inwestorzy w 2014 roku dokonali w Niemczech inwestycji o wartości 55 mln Euro. Skumulowana wartość polskich bezpośrednich inwestycji w Niemczech na koniec 2014 roku wyniosła ok.1 mld Euro. Niemcy uplasowały się na 9 miejscu wśród największych odbiorców polskich BIZ. Do największych inwestorów należą: PKN Orlen S.A. (550 stacji benzynowych w północnej części Niemiec), Ciech (fabryka sody kalcynowanej w Stassfurcie), Azoty (fabryka polimerów w Guben). Swoją pozycję, dzięki budowie centrum logistycznego w Biesenthal, umocniły Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych. Na niemieckim rynku aktywnie działają: Boryszew, Kopex, spó.ki IT: Comarch, Komputronik, Asseco, a także producenci mebli, firma Nowy Styl i Komandor, producent wykładzin podłogowych Decora, odzieży – firma LPP i obuwia – firma CCC. Szacuje się, że polskie przedsiębiorstwa „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 41 zatrudniają w Niemczech już 30 tys. pracowników, nie licząc samozatrudnienia związanego z działalnością gospodarczej obywateli polskich, zwłaszcza w Berlinie i landach wschodnich. Na Niemcy przypada aktualnie ponad 27% polskiego eksportu ogółem. Praktycznie w każdej dziedzinie można znaleźć w Niemczech partnera do współpracy. W najbliższych latach szczególnie promować i rozwijać będziemy dwustronną współpracę technologiczną oraz innowacyjność. Infrastruktura energetyczna w Polsce i Niemczech wymaga wielkich nakładów inwestycyjnych w modernizację potencjału wytwórczego i sieci dystrybucyjnych. To potencjalna dziedzina współpracy. Znaczne rezerwy widzimy w poszerzeniu współpracy naukowotechnicznej firm, instytutów i uniwersytetów. Duże znaczenie będzie mieć wykorzystanie doświadczeń i potencjału technologicznego firm niemieckich w OZE oraz doświadczeń z funkcjonowania edukacji zawodowej dualnej. Kooperacja przemysłowa z Niemcami wspiera nasze wysiłki modernizacyjne w infrastrukturze, energetyce, przemyśle samochodowym, chemicznym, lotniczym, spożywczym, budownictwie, informatyce, bankowości i ochronie środowiska. 4.3.5 Dostęp do rynku tekstylnego W roku 2013 krajowy przemysł tekstylny i odzieżowy odnotował w dużej mierze tendencję spadkową. Spadek dotyczył głównie obrotów, zatrudnienia, handlu zagranicznego i produkcji. Wzrost wystąpił jedynie w określonych obszarach handlu zagranicznego. Mimo to niemiecka federacja przemysłu tekstylnego – Gesamtverband Textil + Mode dostrzega pozytywne „symptomy odwilży”: w kwietniu 2014 roku nastąpiła niewielka poprawa otoczenia koniunkturalnego branży tekstylnoodzieżowej. Zainteresowani liczą na fazę wzrostu, która pozytywnie odbije się również na poziomie zatrudnienia. W czerwcu 2014 roku odnotowano wzrost wskaźnika klimatu biznesowego IFO dla branży tekstylnej. Przedsiębiorstwa, które wzięły udział w badaniu, oceniały zarówno swoją aktualną sytuację ekonomiczną, jak i prognozy na kolejne sześć miesięcy jako bardziej niekorzystne w porównaniu z ubiegłym miesiącem. Wskaźnik klimatu biznesowego ifo dla branży odzieżowej odnotował spadek. Przebadane przedsiębiorstwa z tego sektora oceniały zarówno „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 42 swoją aktualną sytuację ekonomiczną, jak i prognozy na kolejne sześć miesięcy jako bardziej niekorzystne w porównaniu z ubiegłym miesiącem. Dynamika eksportu jest zróżnicowana. W grudniu 2013 roku wystąpił spadek w branży tekstylnej rzędu 0,5%, natomiast dla branży odzieżowej odnotowano wzrost w wysokości 2,1%. Globalny udział w eksporcie plasuje niemiecki przemysł tekstylny i odzieżowy w ścisłej czołówce. Sukcesy producentów tekstyliów i odzieży wydają się wynikać z wyraźnego wyprofilowania w zakresie mody, wzornictwa i stosunku ceny do jakości oraz grup docelowych. Wraz z zakończeniem obowiązywania Porozumienia Tekstylnego i daleko idącym zniesieniem ograniczeń wwozowych dla tekstyliów i odzieży z końcem 2004 roku zwiększyły się możliwości przemysłu odzieżowego w zakresie korzystania z przygotowawczych usług świadczonych przez podmioty zewnętrzne oraz procedur uszlachetniania. Po stronie sprzedaży nasiliła się jednak aktywność konkurencji. Miało to miejsce na rynku krajowym oraz rynkach eksportowych krajów uprzemysłowionych, które wcześniej w większym stopniu chroniły swoje rynki. Nadal będzie utrzymywać się, a nawet zwiększać nacisk na dopasowanie niemieckich przedsiębiorstw do panującej sytuacji. Przystąpienie Chin do WTO umożliwiło temu już wcześniej bardzo ważnemu graczowi rynku globalnego znacznie lepsze możliwości dostępu do rynków państw członkowskich WTO, a tym samym państw uprzemysłowionych. Znacznie wzrosła presja konkurencji ze strony towarów chińskich na rynkach krajowych i zagranicznych, a tendencja ta nadal będzie się nasilać. Aby ograniczyć nacisk wywierany przez import, UE i Chiny porozumiały się w 2005 roku w sprawie przywrócenia limitów dla najważniejszych kategorii tekstyliów do końca roku 2007. W odniesieniu do 2008 roku ustalono jedynie procedury nadzorowania importu bez konkretnych limitów. Tym samym już od 2009 roku nastąpiła prawie całkowita liberalizacja handlu tekstyliami i odzieżą. Jednakże także i Chiny muszą szerzej otworzyć swój ogromny rynek wewnętrzny, co dla niemieckich eksporterów oznaczałoby nowe możliwości zbytu. W roku 2013 eksport do Chin wzrósł, w porównaniu z rokiem ubiegłym, o 6,5%. Niemiecki eksport branży tekstylnej i odzieżowej prezentuje się nader skromnie w zestawieniu z dostawami z Państwa Środka: dostawy z Niemiec wynoszą około 3,9% obrotów tego, co jest importowane z Chin do Niemiec. Niemiecka branża tekstylna i odzieżowa będzie musiała skoncentrować swoje atuty właśnie na tym obszarze. Zgodnie z prezentacją „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 43 Gesamtverband textil + mode branża obrała kierunek międzynarodowy i próbuje zachować globalną konkurencyjność poprzez ekspansje na nowe rynki zbytu. Silne i innowacyjne marki oraz rozwiązania wzornicze niemieckich przedsiębiorstw tego sektora cieszą się popytem na całym świecie, stając się gwarantem sukcesu handlu zagranicznego, któremu przypisywana jest kluczowa rola w rozwoju branży. Prowadzone inwestycje obejmują również obszar badań i rozwoju. Ze względu na swoją elastyczność i siłę innowacji udało się rozwinąć pozycję rynkową przemysłu tekstylnego jako przyszłościowego obszaru gospodarki, np. w zakresie tekstyliów technicznych, a także zwiększyć udział w eksporcie. Tekstylia techniczne, którym przypisywany jest największy potencjał wzrostowy w przyszłości, osiągnęły ponad 19% udział w łącznym eksporcie tekstyliów. Dzięki nim przemysł tekstylny staje się bardziej niezależny od dyktowanych przez modę krótkoterminowych wahań popytu. 4.4 Finlandia 4.4.1 Informacje ogólne Finlandia jest republiką pół-prezydencką. Głową państwa jest prezydent, wybierany w bezpośrednich wyborach na sześcioletnią kadencję. W kompetencjach prezydenta zawiera się, między innymi, mianowanie premiera i na jego wniosek ministrów. Posiada możliwość rozwiązania parlamentu, prawo kontroli administracji, prawo inicjatywy ustawodawczej i veta ustawodawczego. Jest również najwyższym zwierzchnikiem si. zbrojnych. Parlament (Eduskunta) jest wybierany na czteroletnią kadencję i liczy 200 osób. Ludność Finlandii w ponad 93 % stanowią Finowie (Suomi) oraz w 6% społeczność szwedzkojęzyczna. Szwedzki, obok fińskiego, jest także drugim językiem oficjalnym. Kraj ten odzyskał niepodległość w grudniu 1917 r. po wielowiekowej zależności, najpierw od Szwecji, potem od Rosji. Od roku 1955 jest członkiem Rady Nordyckiej. Stolicą Finlandii są Helsinki liczące ok. 600 tys. mieszkańców. Walutą Finlandii od 1 stycznia 2002 r. jest euro (t.j. z chwilą wprowadzenia wspólnej waluty w UE). Struktura PKB Finlandii: rolnictwo – 2,9 %, przemysł – 25,1% usługi – 71,9 %. Finlandia jest członkiem UE i WTO od 1.01.1995r., członkiem OECD od 28.01.1969 r. Finlandia zaliczana jest do „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 44 bogatszych państw UE. Jej dochód na mieszkańca liczony wg siły nabywczej w 2014 r. wynosi. 30 300 EUR stanowi 110% średniej wartości dla UE 28. Finlandia jest krajem o liberalnym podejściu do polityki handlowej. Główne cele polityki gospodarczej to sprostanie wyzwaniom płynącym z globalizacji, starzenia się społeczeństwa i zmian klimatycznych oraz poprawa sytuacji na rynku pracy. Rząd zamierza osiągnąć cele gospodarcze poprzez wzmocnienie sektora nauki, politykę innowacyjności oraz poprawę współpracy pomiędzy pracodawcami i pracobiorcami. Największe wyzwania dla fińskiej gospodarki w latach 2015-2016 to: zwiększenie konkurencyjności, kontynuacja reform strukturalnych, konsolidacja finansów publicznych, pobudzanie wzrostu gospodarczego oraz zmniejszanie bezrobocia przy zaplanowanych cięciach i pakiecie oszczędnościowym, zwiększanie eksportu w sytuacji słabego popytu oraz poszukiwanie nowych rynków 4.4.2 Sytuacja gospodarcza Najwyższa w świecie konkurencyjność oraz najmniej uciążliwe bariery biurokratyczne i regulacje administracyjne dla nowozakładanych przedsiębiorstw cechowały do niedawna gospodarkę fińską. Jednak w związku z kryzysową sytuacją na rynkach światowych w roku 2009 nastąpiła redukcja PKB o ponad 8%. Nastąpił znaczny wzrost bezrobocia, które zbliżyło się do 10 % oraz wzrost długu publicznego na skutek planowanego finansowania przedsięwzięć antykryzysowych do 45% PKB. Deficyt finansów publicznych i tendencja wzrostu zadłużenia publicznego utrzymuje się nadal – w 2014 r. dług ten zbliżył się do poziomu 60%. Ocenia się, że słaba sytuacja gospodarcza Finlandii utrzyma się jeszcze przez wiele lat. Agencja ratingowa Standard & Poor’s w październiku 2014 r. obniżyła rating kredytowy Finlandii do poziomu AA+. W uzasadnieniu oceny S&P przyznała, że decyzję oparto o słabą perspektywę rozwoju ekonomicznego kraju. Fińskiej gospodarce grozi długoterminowa stagnacja spowodowana m.in. starzeniem się społeczeństwa, kurczącą się silą roboczą, nieelastycznym rynkiem pracy oraz spadkiem w sektorze IT i leśnictwa. Z raportu opracowanego przez Światowe Forum Ekonomiczne WEF Global Competitiveness Report 2015-2016 wynika jednak, że Finlandia nadal zajmuje bardzo wysoką 8 pozycję na świecie w rankingu konkurencyjności krajów. W rankingu Banku Światowego Doing Business 2016 krajów, w których najłatwiej „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 45 prowadzić działalność gospodarczą Finlandia zajęła także wysokie 10 miejsce. Najkwaśniejsze gałęzie fińskiej gospodarki to przemysł. technologiczny (elektroniczny, mechaniczny i branża metalowa), przemysł. drzewny i przemysł. chemiczny. Finlandia jest zaliczana do liderów technologii informatycznych, choć w ostatnich latach odnotowała pogorszenie pozycji w tej dziedzinie. Polityka rządu ma orientację pro socjalną a pozycja związków zawodowych jest bardzo silna. Finowie eksportują przede wszystkim towary przemysłowe, meble, maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, łącznie sprzedano ich za 32,3 mld EUR (58,9 % eksportu) oraz chemikalia – sprzedano za 6,23 mld EUR (11,2% eksportu) paliwa, smary i materiały pochodne – sprzedaż za 6 mld EUR (10,8% eksportu). Importowali głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy (za 15,6 mld EUR, 27,1% importu) paliwa mineralne (za 12 mld EUR, co stanowiło 20,7 % udziału w imporcie), chemikalia (6,8 mld EUR, 11,8 % importu) i towary przemysłowe (6,4 mld EUR, 11% importu). najważniejszymi partnerem Finlandii tak w imporcie jak i w eksporcie są Rosja (7,75%% importu, 5,35% eksportu Finlandii w 2014 r.), Niemcy (6,55% importu i 6,69% eksportu) i Szwecja (8,66% importu, 6,21% eksportu) oraz Chiny (import stanowi 3,73%, a eksport 2,56%). Polska zajmowała w tej klasyfikacji 13. miejsce (1,44 % importu, 1,46 % eksportu) Finlandia prowadzi zdyscyplinowaną politykę finansów publicznych. Nie oznacza to jednak, że kryzys nie dotknął tutejszej gospodarki. Wręcz przeciwnie: w 2009 r. PKB spadł aż 8,5 proc. Następne dwa lata - 2010 oraz 2011 rok - przyniosły wzrost o 3,4 proc. i 2,8 proc., jednak w roku 2012 nastąpił ponowny spadek PKB o 1,0 proc., a w 2013 r. o 1,4 proc., a jego wartość w cenach rynkowych wyniosła 193,4 mld euro. Rozwój gospodarczy w 2013 r. był słaby. Spadły wydatki na konsumpcję i inwestycje prywatne, obniżył się eksport. Produkcja przemysłowa obniżyła się o 3,4 proc., bezrobocie wzrosło do 8,2 proc. W 2013 r. popyt w gospodarce fińskiej był utrzymywany głównie dzięki sektorowi państwowemu. Średnioroczna stopa inflacji wyniosła 1,5 proc. Rok 2014 też nie był najlepszy: produkcja przemysłowa spadała, a bezrobocie rosło. W 2014 roku realny PKB nie zwiększył się, zakładano, że fińskie Ministerstwo Finansów, choć wcześniej spodziewało się wyniku na plusie w granicach 0,3–0,5 proc. Zmieniło prognozy m.in. z powodu spodziewanych konsekwencje unijnych sankcji wobec Rosji i odwetowej akcji Moskwy. Rosja jest ważnym partnerem handlowym Finlandii. Zmiany mogą nastąpić w 2015 r. Oczekuje się, że PKB wzrośnie o 1,2 proc. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 46 Mimo trudności gospodarczych, Finlandia to mocny element unijnej gospodarki. W ostatnich 20-30 latach stała się jednym z najbardziej kreatywnych i innowacyjnych krajów na kontynencie europejskim. Jest liderem innowacyjności w UE, obok Szwecji. W 2012 r. relacja nakładów na działalność badawczo-rozwojową do PKB wyniosła 3,55 proc. (w Szwecji - 3,41proc.). Finlandia należy do państw o największym udziale energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii w 2012 r.: Szwecja (51,0 proc.), Łotwa (35,8 proc.), Finlandia (34,3 proc.) oraz Austria (32,1 proc.). Finowie prowadzą politykę polegającą na połączeniu rozwiązań pro wzrostowych z aktywnymi działaniami na rzecz racjonalnego zatrudnienia i umacnianiem dyscypliny finansowej. Finlandia to kraj bardzo zamożny, którego PKB per capita przekracza 35 tys. euro (35,9 tys. euro w 2012 r. i 35,6 tys. euro w 2013 r.). Jednocześnie kraj ten mocno odczuwał skutki kryzysu gospodarczego, dlatego rząd opracował instrumenty wspierające gospodarkę, reformuje sektor publicznego oraz tnie wydatki publiczne. W 2012 r. przeprowadzono globalną reformę systemu promocji gospodarczej, łącząc kilka agend rządowych zajmujących się tą problematyką. Powstał nowy system skoordynowanych działań pod nazwą Team Finland. Poza granicami kraju system działa w oparciu o placówki dyplomatyczne i fińskie agendy rządowe. 4.4.3 Wymiana handlowa z Polską W roku 2014 Finlandia była 23. partnerem Polski w świecie pod względem wielkości obrotów z udziałem 0,9%, zajmuje 22. pozycję jeśli chodzi o import Polski– z udziałem ok. 0,92% i 24. pozycję jeśli chodzi o eksport – udział. wynosi 0,85%. Na obroty z Finlandią, począwszy od 2004 r. rzutują dostawy transporterów opancerzonych dla polskiej armii przez fiński państwowy Koncern Patria Industries OY, który wygra. Przetarg Polskich Si. Zbrojnych na dostawy transporterów AMV. 1 lipca 2003 r. została podpisana umowa offsetowa o wartości offsetowej 482 mln EUR, która została zrealizowana do polowy 2013 r. Od początku dekady w polskim eksporcie do Finlandii obserwuje się wzrost znaczenia wyrobów przemysłu elektromaszynowego, wyrobów metalurgicznych oraz artykułów rolno spożywczych. Obecnie dominują: wyroby przemysłu elektromaszynowego – ich udział w eksporcie Polski do Finlandii w 2014 r. wynosi. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 47 ok. 36,4%, a dynamika przyrostu wynosiła 133%, metale nieszlachetne i wyroby z nich – udział. ok. 19,6, dynamika 146%, wyroby przemysłu chemicznego 13,9% (ten sam poziom co w roku poprzednim) oraz produkty rolno spożywcze – ok. 9,3% (również na poziomie roku poprzedniego). Udział. Produktów mineralnych systematycznie spada, obecnie wynosi ok. 3,1, ok. 50% stanu roku poprzedniego. Znaczącą pozycje w eksporcie stanowią także wyroby przemysłu lekkiego – 5,5% oraz drzewno-papierniczego – ok.3,2%. W imporcie główną rolę odgrywają wyroby przemysłu drzewno-papierniczego (32% importu), elektromaszynowego - ale ich udział. obniża się wyraźnie (z 51,5% polskiego importu z Finlandii w 2000 r.), wyroby przemysłu chemicznego, w tym tworzywa sztuczne (razem ok.19,1 %) oraz metale nieszlachetne i wyroby z nich (ok. 16,1% importu). 4.3.4 Współpraca inwestycyjno-kapitałowa Według NBP Finlandia zainwestowała w Polsce do końca 2014 r. w formie inwestycji bezpośrednich 1,532 mld EUR. Zajmuje 16 pozycję wśród krajów inwestujących w Polsce z udziałem ok.0,89% w inwestycjach bezpośrednich ogółem. W 2014 r. odpłynęło 10,1 mln EUR. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, pod koniec 2013 r. w Polsce zarejestrowano 195 spółek z udziałem kapitału fińskiego. Podstawowy kapitał. Zagraniczny spółek z udziałem kapitału fińskiego wyniósł 1 494 mln PLN, co stanowiło 0,79% podstawowego kapitału zagranicznego ogółem Kapitał fiński w 48 spójkach przekraczał 1 mln USD. Pod koniec 2014r. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych odnotowała 58 dużych inwestorów fińskich. W Polsce jest obecnych ponadto szereg znaczących spółek fińskich międzynarodowy nieujętych z na siedzibą tej w liście, Finlandii, m.in. Eltel przewodzi Network w – koncern budowie sieci telekomunikacyjnych i energetycznych, kontroluje 20 procent rynku instalacji sieci telekomunikacyjnych, czy Huhtamäki – koncern działający w branży opakowań, posiada na Śląsku 2 fabryki. W maju 2013 r. fińsko-szwedzki koncern Stora Enso otworzy. w Ostrołęce nowoczesny zak.ad produkcyjny papieru opakowaniowego za 420 mln EUR. W październiku 2013 r. uruchomiono nową linię produkcyjną koncernu papierniczego Metsä Tissue w Krapkowicach, wartość tej inwestycji wyniosła ok. 60 mln EUR. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 48 Dotychczas niewielkie polskie inwestycje bezpośrednie w Finlandii zostały znacząco powiększone w roku 2011 do kwoty 162 mln EUR przez inwestycję polskiej firmy Can-Pack S.A. w miejscowości Hämeenlinna (ok.100 km na północ od Helsinek). Fabryka w Hämeenlinna, o docelowej zdolności produkcyjnej 1,8 mld puszek do napojów podjęła produkcję pod koniec marca 2012 r. W 2014 r. stan polskich inwestycji bezpośrednich w Finlandii wynosił 1,6 mln EUR 4.3.5 Dostęp do rynku tekstylnego Dziewięć na dziesięć produktów odzieżowych wyprodukowanych w Finlandii przeznaczanych jest na eksport. Ponad połowa eksportu stanowi udział największego fińskiego koncernu branżowego. Pozostała część eksportu przypada na małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Fińscy projektanci próbują kreować ideę designu, który byłby łatwo rozpoznawalny na świecie. Jej zdaniem, branżowe MŚP, których nie stać na otwieranie własnych sklepów, powinny koncentrować się na wyjątkowości „DNA” swoich produktów celem tworzenia unikalnych konceptów odzieżowych. Przykładem może być firma DAY Birger et Mikkelsen, mogącej zaspokoić klientów w każdym wymiarze odzieżowym, w tym również w wykreowaniu imagu. Z kolei mniejsze marki, jak Stine Goya oraz Henrik Vibskov to przykład wąskich specjalizacji niszowych, koncentrujących się na wybranych grupach konsumentów o specyficznych potrzebach. Największym odbiorcą Fińskich produktów odzieżowych są Niemcy, Szwecja, Holandia oraz Norwegia. Coraz większe znaczenie odgrywają sklepy internetowe, które odnotowały wzrost sprzedaży odzieży oraz obuwia o ok. 15% rok do roku. Największe sklepy online to: Boozt (www.boozt.com), Nelly (www.nelly.com). Strategia fińskiej branży odzieżowej to „zgłębianie nowych rynków zbytu dla fińskich producentów odzieży”. Fińska branża tekstylna duże nadzieje wiąże z ekspansją na rynki Polski, Francji oraz Kanady. Ekspansja na nowych rynkach, między innymi w Polsce, ma na celu zrekompensowanie strat poniesionych w branży tekstylnej, spowodowanych światowym kryzysem gospodarczym. Analizując branżę odzieżową w Finlandii, warto również wspomnieć o targach ślubnych. Targi ślubne, oprócz kreacji ślubnych, prezentują odzież, obuwie, lokale „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 49 przystosowane do organizowania przyjęć, usługi fotograficzne oraz kwiaciarskie, orkiestry, catering weselny, itd. Polskie firmy chcące wejść na fiński rynek odzieżowy muszą liczyć się z problemem niestety miernego wizerunku – co nie zawsze idzie w parze z rzeczywistością – polskiej jakości i poziomu branży tekstylnej w Polsce. Niestety, przeciętny człowiek kojarzy polską produkcję tekstylną oraz branżę mody z szarością, nieatrakcyjnością, w tym również skrajnie folklorystyczną we wzornictwie i kolorystyce. Ze względu na funkcjonowanie licznych nieformalnych powiązań między producentami, hurtownikami i detalistami oraz duży stopień monopolizacji produkcji wielu towarów, branża tekstylna, podobnie jak inne branże, napotykają na wiele trudności przy próbie ekploracji fińskiego rynku. Duża część fińskich przedsiębiorców preferuje importowanie towarów za pośrednictwem agentów i dystrybutorów, którzy funkcjonują na rynku od wielu lat i cieszą się dużym zaufaniem lokalnych przedsiębiorców. W praktyce, zawieranie nowych kontraktów biznesowych oraz promocja towarów odbywa się przy udziale agentów handlowych. „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 50 „Wadima Producent Bielizny Osobistej” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Strona 51
