Prezentacja z wykładów Plik - e
advertisement
Makroekonomia Dr Małgorzata Gajda- Kantorowska Program przedmiotu 1. 1.Rachunek dochodu narodowego 2. Porównanie modelu keynesowskiego i klasycznego. 3. Determinanty dochodu narodowego w modelu keynesowskim 4. Popyt globalny, polityka fiskalna i HZ. 5. Bank centralny i system finansowy. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Program przedmiotu-c.d. 6. 7. 8. Model IS-LM. Model AS-AD. Inflacja i bezrobocie. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Literatura podstawowa (do wyboru) Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007. Begg D., G. Vernasca, Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2014. B. Czarny , Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2011 (Portal edukacyjny i case studies dot. PL- w internecie) Milewski R., Kwiatkowski E. (red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Literatura uzupełniająca Sloman J., Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2001. Milewski R., Kwiatkowski E. (red.), Podstawy ekonomii. Ćwiczenia i zadania Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. P. Smith, D. Begg, Ekonomia: zbiór zadań, tom III, PWE, Warszawa 1999. Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (): Ekonomia, PWE 1999. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Literatura uzupełniającą- cd. . Burda M. Wyplosz M., Makroekonomia. Podręcznik europejski, PWE, Warszawa 2000. Hall R., Taylor J., Makroekonomia. Teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN 2000. Barro R. (): Makroekonomia, PWE, 1997 Snowdon B., Vane H., Wynarczyk P. (): Współczesne nurty teorii makroekonomii, PWN, Warszawa, 1998. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wprowadzenie do makroekonomii Mikroekonomia analizuje sposób podejmowania decyzji ekonomicznych przez pojedyncze podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa), sposób funkcjonowania pojedynczych rynków oraz bada wpływ decyzji rządowych na te decyzje i te rynki. Makroekonomia to nauka o gospodarce jako całości, bada związki zachodzące w całej gospodarce (na przykład popyt konsumpcyjny, popyt inwestycyjny w całej gospodarce). Podstawowe zagadnienia stanowiące przedmiot makroekonomicznej analizy to inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy- zaś mikroekonomia zajmuje się popytem na konkretne dobro lub analizuje rynki konkretnych dóbr. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Mikro- a makroekonomia Mikroekonomia bada więc szczegółowo jakiś „wycinek” gospodarki, natomiast makroekonomia celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów gospodarki (pomija szczegóły) w celu uchwycenia istotnych zależności w gospodarce jako całości. Zarówno modele mikro-, jak i makroekonomiczne stanowią świadome uproszczenie analizowanej rzeczywistości w celu uzyskania odpowiedzi na konkretne pytania. Powszechnie stosowane jest założenie „ceteris paribus” czyli „przy innych czynnikach niezmienionych”- oznacza to, że gdy analizujemy skutki wpływu jakiegoś jednego czynnika na interesujące nas zjawisko, zakładamy, że inne czynniki nie ulegają zmianie- w innym przypadku nie moglibyśmy wysnuć jednoznacznych wniosków. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Podstawowe zagadnienia makroekonomii i ich pomiar Inflacja- trwały wzrost cen w gospodarce w określonym czasie. Pomiar- stopa inflacji. Bezrobocie- osoby zdolne i chętne do pracy nie mogą jej znaleźć. Pomiar –stopa bezrobocia. Wzrost gospodarczy- Przyrost realnego PKB (Produktu krajowego brutto) w danym okresie. Pomiar- tempo wzrostu, dynamika realnego PKB. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pomiar inflacji W oparciu o CPI (Consumer Price Index)- indeks cen dóbr i uług konsumpcyjnych- koszyk ponad 2000 dóbr i usług najczęściej kupowanych przez przeciętnego Polaka. W oparciu o deflator PKB- mierzy zmiany przeciętnego poziomu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PKB (relacja nominalnego PKB do realnego PKB x100). PPI (Producer Price Indeks)- indeks cen dóbr produkcyjnych- w Polsce 2 najczęściej używane rodzaje PPI: indeks cen produkcji sprzedanej przemysłu, indeks cen produkcji budowlanomontażowej. Inflacja bazowa- 5 wskaźników obliczanych przez NBP, aby wyeliminować jednorazowe, sezonowe, przypadkowe itp.. Zmiany cen. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pomiar bezrobocia Stopa bezrobocia rejestrowanego Stopa bezrobocia w oparciu o BAEL (tzw. bezrobocie ekonomiczne)Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ogólnie różnica pomiędzy metodami pomiaru bezrobocia Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). Tak zdefiniowaną stopę bezrobocia oblicza się różnie, w zależności od przyjętej definicji osoby bezrobotnej. najczęściej praktykowane (ponieważ najprostsze do wyliczenia), ale nie do końca prawidłowe, jest podawanie stopy bezrobocia rejestrowanego, do wyliczenia której przyjmuje się, że bezrobotny, to osoba, która jest aktualnie zarejestrowana zgodnie z prawem danego kraju, jako poszukująca pracy. natomiast Międzynarodowa Organizacja Pracy zaleca wyliczanie stopy bezrobocia zgodnie z następującą definicją: za bezrobotną uważa się osobę, która spełnia równocześnie wszystkie poniższe warunki: ukończyła 15 lat; aktualnie nie pracuje (nie świadczy pracy w rozumieniu definicji MOP), ani nie odbywa przyuczenia do zawodu z elementami nauki praktycznej; poszukiwała aktywnie pracy w tygodniu badania lub w ciągu 6 tygodni poprzedzających badanie; jest zdolna do podjęcia pracy w tygodniu badanym lub następnym i wyraża gotowość podjęcia takiej pracy. W Polsce podaje się najczęściej stopę bezrobocia rejestrowanego, natomiast GUS bada także stopę bezrobocia według definicji MOP (w ramach BAEL – Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, co kwartał na próbie rotacyjnej 20 000 gospodarstw domowych). Stopa bezrobocia rejestrowanego wypada przeciętnie ok 1,5% poniżej stopy bezrobocia ustalonej w tym badaniu. Źródło do poprzedniego slajdu oraz możliwość uzyskania bardziej szczegółowych danych (dla kobiet, mężczyzn, młodych poniżej 25 roku życia itp..) http://praca.interia.pl/news-bezrobocie-weuropie-gdzie-najlatwiej-o-prace-a-gdzienajtru,nId,1566576#iwa_item=4&iwa_img =0&iwa_hash=19248&iwa_block=busines s_news , dostęp: 2.01.2015. Pomiar wzrostu gospodarczego Krótkookresowy wzrost gospodarczy- przyrost realnego PKB w danym roku w porównaniu z rokiem poprzednim; Długookresowy wzrost gospodarczy- przyrost potencjalnego PKB, czyli możliwości produkcyjnych-wzrost w ujęciu ekonomicznymwzrost zasobów czynników wytwórczych oraz efektywności ich wykorzystania (postęp techniczny i technologiczny, lepsza organizacja pracy itp..) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Tempo wzrostu gospodarczego krótkookresowe –PL na tle innych krajów UE w 2013 r. Stopa inflacji w PL a cel inflacyjny NBP (2,5 % rocznie +/- 1 punkt procentowy) Źródło danych Rodzaje podmiotów gospodarczych Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa Państwo Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ruch okrężny Przepływy rzeczowe Przepływy finansowe Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ruch okrężny a pomiar rozmiarów działalności gospodarczej Suma wydatków na dobra finalne (dobra finalne a dobra pośrednie); Suma wartości produkcji (wartość dodana); Suma dochodów czynników wytwórczych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Łączne dopływy do ruchu okrężnego=łącznym odpływom Bierzemy pod uwagę faktyczne dopływy i faktyczne odpływy-równowaga ex post, która jest zachowana zawsze Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa Faktyczne oszczędności = faktycznym inwestycjom S (odpływy płatności)=I (dopływy płatności) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd Uwzględniamy dodatkowo rząd: Dopływy: *wydatki rządowe na zakup dóbr i usług –Gtworzą produkcję społeczną *Wydatki transferowe rządu-B jednokierunkowe- rząd płaci np. zasiłki, emerytury, renty, stypendia itp. I nie otrzymuje w zamian żadnych dóbr czy usług Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Rząd- odpływy płatności bezpośrednie- od dochodów czy od majątku- Td („direct taxes”) Pośrednie- od wydatków, np. VAT, akcyza itp..- Te („expenditure taxes”) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska S+Te+Td=I+G+B Łączne odpływy= łącznym dopływom Jeżeli pogrupujemy wg sektorów: S-I=G+B-Te-Td, czyli Nadwyżka sektora prywatnego jest dokładnie równa faktycznemu deficytowi budżetu państwa. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Uwzględnienie zagranicy Export- dopływ płatności do ruchu okrężnego-X Import- odpływ płatności z ruchu okrężnego-Z Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Łączne odpływy=łącznym dopływom S+Te+Td+Z=I+G+B+X Podział na sektory:prywatny, publiczny i zagraniczny S-I=G+B-Te-Te +X-Z X-Z to NX-tzw. eksport netto Nadwyżka sektora prywatnego musi zostać pokryta deficytem budżetu państwa ewentualnie powiększonym o dodatnie saldo eksportu netto Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Uwzględnienie transakcji pomiędzy przedsiębiorstwami wartość dodana- aby uniknąć wielokrotnego liczenia tych samych wartości- dobra finalne a dobra pośrednie Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przykład obliczania wartości dodanej Etap produkcji Wartość transakcji (utarg całkowity) Wartość dodana Pszenica sprzedana młynarzowi 100 100 Mąka sprzedana piekarzowi 200 100 Chleb sprzedany konsumentowi 300 100 RAZEM 600 (wielokrotne liczenie) 300 Od strony wydatków/produkcji 1. C-konsumpcyjne wydatki osobiste 2. Ib- inwestycje brutto (całość wydatków na dobra inwestycyjne Ib=IN (netto) +A(amortyzacja)): -inwestycje w środki trwałe; -inwestycje w nowe domy. ZMIANA POZIOMU ZAPASÓW 3. G- wydatki rządowe na dobra i usługi 4. NX= X-Z – eksport netto +Pi (dochody netto z tytułu własności za granicą) Od strony dochodów Dochody z pracy (w najszerszym znaczeniu jako koszty pracy, czyli w ujęciu brutto-z podatkami bezpośrednimi oraz składkami na ubezpieczenia społeczne) 2. Renty (czynsze) (dochód z czynnika „ziemia”) 3. Procenty (odsetki) (dochód z kapitału pożyczkowego) 4. Zyski (dochody z kapitału produkcyjnego): *Zyski spółek kapitałowych: -nierozdzielone zyski spółek kapitałowych; -podatki bezpośrednie od spółek kapitałowych; -dywidendy *Dochody właścicieli: -Zyski spółek niekapitałowych, dochody spółdzielni itp; 5. Amortyzacja 6. Podatki pośrednie -subsydia +Pi (dochody netto z tytułu własności za granicą) W Polsce dochód narodowy brutto w cenach bazowych to inaczej PNB w cenach czynników wytwórczych- Uwzględnienie faktu zużywania się środków trwałych Amortyzacja- księgowe odzwierciedlenieumownie określa się tempo zużywania się, ponieważ faktyczne zużycie trudno oszacować, ponadto środek trwały stopniowo przenosi swoją wartość na produkowane z jego udziałem dobra i usługi Najczęściej stosowana w krajach o szybkim postępie technicznymprzyspieszona amortyzacja Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Zużycie fizyczne a ekonomiczne środków trwałych Zużycie ekonomiczne- starzenie się z punktu widzenia postępu technicznego W rachunku produkcji społecznej amortyzacja powoduje powstanie różnicy pomiędzy „netto” a „brutto”. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Inwestycje w ekonomii Zakup nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa-tylko inwestycje rzeczowe Nie obejmują inwestycji finansowych typu zakup akcji na giełdzie czy lokaty w banku- nie powodują one zmiany wielkości realnych, w tym możliwości produkcyjnych Ekonomiści analizuja również poziom i zmiany inwestycji finansowych, ponieważ są one alternatywą dla inwestycji w sensie ekonomicznym Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Inwestycje brutto a netto Brutto= całkowite wydatki na cele inwestycyjne Netto- wydatki powodujące przyrost zasobów kapitału Amortyzacja (różnica pomiedzy nimi)- na odtworzenie zużytych środków trwałych, czyli w celu utrzymania zasobów kapitału na niezmienionym poziomie, Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ceny rynkowe a ceny czynników wytwórczych (ceny bazowe) Różnica to podatki pośrednie pomniejszone o subsydia (dotacje) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Metoda MPS a SNA MPS (Material Product System)- obliczanie rozmiarów produkcji społecznej jako sumy wartości dóbr materialnych i usług materialnych- skierowanych na rzeczy, stosowana w krajach o gospodarce centralnie planowanej- w PL do końca 1992. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Metoda SNA (System of National Accounts) Produkcję społeczną tworzy każda praca, za która otrzymuje się dochód Więc: dobra materialne, usługi materialne ORAZ USŁUGI NIEMATERIALNEskierowane na osoby, np. praca nauczyciela czy lekarza W PL od 1993 roku. W Europie –ESA-95 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Podział produkcji społecznej wg SNAkategorie produkcji społecznej Produkt narodowy brutto w cenach rynkowych Produkt narodowy brutto w cenach czynników wytwórczych Dochód narodowy Dochód osobisty Rozporządzalny dochód osobisty (RDO). (Szczegóły w pliku pt. „Kategorie produkcji społecznej”) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska PNB a PKB w cenach rynkowych PNB w cenach rynkowych- suma dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju z tytułu świadczenia usług czynników wytwórczych będących ich własnością niezaleznie od miejsca świadczenia tych usług- miernik oparty na kryterium własności czynników wytwórczych. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska PKB w cenach rynkowych Jest to suma wartości dóbr i usług wytworzonych na terenie danego kraju przez wszystkie czynniki wytwórcze niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem Miernik oparty na lokalizacji czynników wytwórczych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Kategorie produkcji społecznej wg SNA PNB w cenach rynkowych -podatki pośrednie (od wydatków, np. VAT, akcyza) +subsydia (dotacje) dla przedsiębiorstw ………………………………………….. PNB w cenach czynników wytwórczych -amortyzacja …………………………….. PNN w cenach czynników wytwórczych =Dochód narodowy - składki na ubezpieczenia społeczne - ZYSKI SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH +DYWIDENDY + transfery dla gospodarstw domowych (emerytury, zasiłki, stypendia itp.) …………………………………………………………………………… Dochód osobisty - podatki bezpośrednie (osobiste) od gospodarstw domowych i inne płatności niepodatkowe (np. kary, opłaty itp.) …………………………. Rozporządzalny dochód osobisty= Dochód do dyspozycji (RDO) RDO = C (osobiste wydatki konsumpcyjne) + S (oszczędności osobiste) Dochód nominalny a realny Dochód nominalny- wyrażony w cenach bieżących Realny- wyrażony w cenach stałych – z roku bazowego Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Deflator PKB/PNB Relacja nominalnego PKB/ PNB do Realnego PKB/PNB x100 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wady PNB/ PKB jako mierników dobrobytu społecznego Praca własna (we własnym zakresie) Antydobra Wartość czasu wolnego Szara strefa Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dobrobyt ekonomiczny netto DEN (Net Economic Welfare- New) Uwzględnia wartość czasu wolnego odlicza wartość antydóbr, wlicza wartość dóbr i usług, które świadczymy sobie sami Metoda kosztowna i subiektywnakonieczność przyjęcia arbitralnych założeń Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Kurs oficjalny a kurs według parytetu siły nabywczej- PKB na mieszkańca Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wg oficjalnego kursu - jest to przeliczenie na koniec roku średniego PKB w PLN na USD (najczęściej stosowana waluta do porównań międzynarodowych) wg kursu PLN/USD tym dniu. Nie uwzględnia różnic w poziomie cen koszyka dóbr konsumpcyjnych w PL i USA. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Według parytetu siły nabywczej – PSN (PPP w j. ang.) Uwzględnia różnice w cenie koszyka dóbr pomiędzy badanym krajem a ceną tego (międzynarodowego) koszyka w USA Np. za 1USD w Stanach nie kupimy tej samej ilości dóbr i usług co za równowartość 1 USD w złotówkach w PLstąd różnica w poziomie PKB na mieszkańca wg obu ujęć. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,13346978,Jest_juz_Wskaznik_Big_Mac_2013__Wedlug_niego__polski.html#BoxS lotII3img Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska HDI WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (Human Deveopment Index)- koryguje PKB o poziom wydatków na edukację i ochronę zdrowia Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Obliczanie wartości ANS Źródło: Bolt K., Matete M., Clemens M., Manual for Calculating Adjusted Net Savings, Word Bank, EnvironmentDepartament, September 2002, www.worldbank.org 68 69 http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,13135293,Lepiej_bylo_urodzic_sie_w_PRL_w_1988_r__niz_w_Polsce.html#BoxSlotII3img Ranking 80 państw wg Economist Intelligence Unit Każde ocenione jest w skali dziesięciopunktowej. Ranking opiera się na 11 kryteriach, zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych, ocenianych w skali 0-10. Są to m.in.: czynniki demograficzne, geograficzne, społeczne, kulturowe, PKB na głowę mieszkańca, inflacja, koszty życia, przestrzeganie praw człowieka, średnia oczekiwana długość życia, analfabetyzm, odsetek ludności w szkołach wyższych itp. Pod uwagę brane są też prognozy makroekonomiczne na 2030 r., gdy rodzące się teraz dzieci osiągną pełnoletność. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Model keynesowski a model klasyczny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Model keynesowski Model klasyczny Model keynesowski a model klazny 1. Dotyczy krótkiego okresu, kiedy ceny i płace są stałe a moce wytwórcze nie są w pełni wykorzystane (produkcja faktyczna jest niższa od produkcji potencjalnej, co oznacza, że faktyczna stopa bezrobocia jest wyższa od tzw. Naturalnej stopyw gospodarce występuje bezrobocie przymusowe 1. Dotyczy długiego okresu, kiedy ceny i płace są doskonale elastyczne a moce wytwórcze są w pełni wykorzystane (produkcja faktyczna jest na poziomie produkcji potencjalnej, co oznacza, ze w gospodarce nie ma bezrobocia przymusowego- faktyczna stopa bezrobocia jest na poziomie stopy naturalnej) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 2.Poziom produkcji faktycznej zależy od rozmiarów globalnego popytu tzn. sumy wydatków na dobra finalne wszystkich podmiotów- im wyższe wydatki- tym wyższa produkcja faktyczna 2. Poziom produkcji faktycznej zawsze jest równy produkcji potencjalnej, której poziom zależy od możliwości produkcyjnych gospodarki, a te od zasobów czynników wytwórczych oraz efektywności ich wykorzystania (postęp techniczny, technologiczny, wydatki na badania i rozwój itp..) 3. Model ten lepiej tłumaczy przyczyny kryzysów (przyczyna to zbyt niski poziom popytu globalnego w gospodarce), natomiast nie wyjaśnia inflacji w warunkach niepełnego wykorzystania mocy produkcyjnych 3. Model ten lepiej tłumaczy przyczyny inflacji (przyczyna to nadwyżka globalnego popytu nad globalną podażą w gospodarce), natomiast nie wyjaśnia kryzysów- zakłada, ze w gospodarce zawsze moce są w pełni wykorzystaneprawo Say’a- podaż stwarza popyt na samą siebie 4. Rola państwa- rząd powinien prowadzić 4. Rola państwa- Nie ma uzasadnienia ekspansywną politykę fiskalną i pienężną, aby pobudzić popyt globalny i przybliżyć gospodarkę do poziomu pełnego zatrudnienia (zlikwidowć bezrobocie przymusowe)- wykres aktywna rola państwa w gospodarceprowadzi to tylko do wzrostu cen i innych wielkości nominalnych- nie ma natomiast wpływu na wielkości realne, czyli poziom produkcji i zatrudnienia-wykres. 5. Opłacalność oszczędzania. W tym modelu oszczędności zależą od poziomu bieżącego dochodu, natomiast inwestycje są autonomiczna (niezależne od dochodu), co powoduje, ze nie ma w gospodarce automatycznego mechanizmu, który przekształcałby przyrost oszczędności w przyrost inwestycji- paradoks oszczędzania (zapobiegliwości)- w krótkim okresie nie opłaca się więcej oszczędzać, ponieważ powoduje to spadek popytu globalnego i produkcji, rosnie poziom bezrobocia przymusowego.-wykres. 5. Opłacalność oszczędzania. W tym modelu zarówno oszczędności, jak i inwestycje zależą od tego samego czynnika- od poziomu stopy procentowejprzyrost oszczędności prowadzi więc automatycznie do przyrostu inwestycji, a to powoduje przyrost zasobu kapitału i tym samym możliwości produkcyjnych w gospodarce-wykres. Model keynesowski Determinanty dochodu narodowegozałożenia Brak rządu Gospodarka zamknięta Definicja równowagi krótkookresowej na rynku dóbr i usług AE=Y Planowane wydatki (globalny popyt) są równe faktycznej produkcji- poziom produkcji faktycznej dostosowuje się do poziomu globalnego popytu w krótkim okresie pl S=pl I Planowane odpływy = planowane dopływy, czyli przy ww. założeniach: (równowaga ex ante), co wynika z pierwsz Funkcje pomocnicze C-Funkcja konsumpcji -pokazuje poziom planowanych wydatków konsumpcyjnych przy każdym poziomie dochodu C=Ca+KSK *Y (inaczejMPC) I-funkcja inwestycji- pokazuje poziom planowanych wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw przy każdym poziomie dochodu- w tym modelu jest funkcją stałą, ponieważ popyt I jest autonomiczny S-funkcja oszczędności- pokazuje poziom planowanych oszczędności przy każdym poziomie dochodu -jest wyprowadzana z funkcji konsumpcji, czyli S=-Ca+KSO*Y (inaczej MPSY), przy czym KSK+KSO=1 przy założeniu braku rządu i zagranicy Istota mechanizmu mnożnikowego Mnożnik inwestycyjny -m-pokazuje przyrost dochodu w punkcie równowagi spowodowany przyrostem inwestycji o jednostkę m= ΔY/ΔI Mnożnik jest zawsze większy od 1, ponieważ początkowy przyrost popytu inwestycyjnego wywołuje dalsze przyrosty popytu konsumpcyjnego (szereg geometryczny) Np.. Każdy wzrost I o jednostkę przy KSK=0,7 ΔY= ΔAE= 1(ΔI)+0,7+0,7*0,7+…. Suma tych wyrazów m=1/(1-KSK) Stany nierównowagi i procesy dostosowawcze Stan równowagi: AE=Y lub S=I Stany nierównowagi: *AE>Y, co jest równoznaczne z I>S, następuje nieplanowane zmniejszenie poziomu zapasów, co jest sygnałem do podwyższenia poziomu produkcji w przyszłości *AE<Y, co jest równoznaczne z I<S, następuje nieplanowane nagromadzenie poziomu zapasów, co jest sygnałem do ograniczenia poziomu produkcji w przyszłości Paradoks oszczędzania (zapobiegliwości) Opłacalność oszczędzania. W tym modelu oszczędności zależą od poziomu bieżącego dochodu, natomiast inwestycje są autonomiczna (niezależne od dochodu), co powoduje, ze nie ma w gospodarce automatycznego mechanizmu, który przekształcałby przyrost oszczędności w przyrost inwestycji- paradoks oszczędzania (zapobiegliwości)- w krótkim okresie nie opłaca się więcej oszczędzać, ponieważ powoduje to spadek popytu globalnego i produkcji, rośnie poziom bezrobocia przymusowego.-wykres. Polityka fiskalna, budżet i handel zagraniczny Udział rządu w ruchu okręznym Wpływ wydatków i podatków na dochód w punkcie równowagi wykresy i mnożniki Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Polityka fiskalna Aktywna (dyskrecjonalna) Pasywna (bierna) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Aktywna Polega na dokonywaniu zmian w poziomie wydatków rządowych lub poziomie stóp podatkowych Ekspansywna-polega na obniżaniu poziomu stóp podatkowych lub zwiększaniu wydatków rządowych-w krótkim okresie powoduje wzrost dochodu w punkcie równowagi RestrykcyjnaDr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pasywna polityka fiskalna Polega na zastosowaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury-podatki, transfery oraz poza polityka fiskalną: import, płynny kurs walutowy w gospodarce otwartej Działanie automatycznych stabilizatorówzmniejszają one wartość mnożnika, co powoduje, że dane zaburzenia popytu globalnego wywierają mniejszy wpływ na wahania poziomu produkcji- w ten sposób zmniejszają podatność PNB na wstrząsy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Automatyczne stabilizatory Przykład liczbowy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Mnożnik zrównoważonego budzetu Jeżeli rząd zwiększy wydatki o taka samą kwotę, o jaka wzrosły wpływy podatkowepopyt globalny rośnie i dochód w punkcie równowagi- wydatki zwiększają AE o całą kwotę, natomiast podatki tylko o tę część, która zostałaby przeznaczona na konsumpcję Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wpływ handlu zagranicznego na dochód w punkcie równowagi- wykres i mnożnik Deficyt a charakter polityki fiskalnej Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ekonomiczne i społeczne skutki deficytu i długu sektora finansów publicznych-c.d. Poglądy konwencjonalne Keynesowskie w krótkim okresie Klasyczne w długim okresie Teoria neutralności długu publicznego 91 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Poglądy keynesowskie Priorytet: zwalczanie bezrobocia przymusowego nawet kosztem większego deficytu budżetowego i długu publicznego Dług publiczny nie jest problemem- w czasie ożywienia spłaci się sam, ponadto jesteśmy go winni „sobie sami” Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Poglądy klasyczne Deficyt i dług są szkodliwe dla gospodarkiefekt wypierania całkowity- obniżanie inwestycji prywatnych-spadek zasobu kapitału i Yp Redystrybucja międzypokoleniowa Inflacja Deficyty bliźniacze Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Poglądy keynesowskie Teoria ta zaleca stosowanie aktywnej polityki fiskalnej, szczególnie ekspansywnej w warunkach występowania tak zwanej "luki recesyjnej". W tej sytuacji uzasadnione jest więc stwarzanie deficytów budżetowych. Niewykorzystane moce wytwórcze, głównie przejawiające się występowaniem bezrobocia przymusowego, są więc bardziej niepożądane dla gospodarki niż wzrastający deficyt budżetowy i dług publiczny. Co więcej, Keynes był przekonany, że deficyty budżetowe nie odgrywają żadnej roli, ponieważ dług publiczny jesteśmy winni sobie sami. Ponadto w okresie ożywienia deficyty znikną samoczynnie na skutek wzrostu wpływów podatkowych. W teorii keynesowskiej popyt globalny odgrywał główną rolę jako czynnik determinujący poziom globalnej podaży. Znalazło to potwierdzenie w sformułowaniu koncepcji mnożnika inwestycyjnego, a także mnożnika wydatków publicznych[1] oraz mnożnika zrównoważonego budżetu[2]. Poglądy Keynes'a znalazły wielu zwolenników wśród ekonomistów. Do kontynuatorów jego myśli w dziedzinie finansów publicznych należy zaliczyć przede wszystkim A. H. Hansena, który był zdecydowanym przeciwnikiem stosowania zasady równowagi budżetowej. Uważał, że równowaga ta nie może być celem samym w sobie, a zaciąganie długu publicznego przynosi gospodarce korzyści, szczególnie w sytuacji istnienia niewykorzystanych mocy wytwórczych. Podobne poglądy głosił A. Lerner, który zalecał jeszcze bardziej aktywne wykorzystanie finansów publicznych w celu zapewnienia pełnego wykorzystania mocy wytwórczych oraz zapobiegania inflacji, stąd powstała nazwa "finanse funkcjonalne" (functional finance)[3]. 94 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Teoria keynesowska- c.d. [1] Według teorii keynesowskiej oba mnożniki przyjmują wartość większą od 1 i uzależnioną głównie od wartości krańcowej skłonności do konsumpcji, co oznacza, że przyrost popytu globalnego o jednostkę powoduje przyrost wartości globalnej podaży o więcej niż jednostkę. [2] Jeżeli rząd dokonuje zwiększenia wydatków o taką samą kwotę, o jaką wzrosną wpływy podatkowe, nastąpi przyrost popytu globalnego i dochodu w punkcie równowagi. W przypadku podatków zryczałtowanych mnożnik ten wynosi 1, co oznacza, że dochód narodowy wzrośnie dokładnie o wartość wydatków rządowych. Koncepcja ta nosi nazwę "mnożnika zrównoważonego budżetu" lub "efektu T. Haavelmo. Zob. szerzej przykładowo: S. Owsiak, M. Kosek - Wojnar, K. Surówka, "Równowaga budżetowa. Deficyt budżetowy. Dług publiczny", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1993,str. 66 - 69 oraz Musgrave R.A., Musgrave P. ,"Public Finance in Theory and Practice" , New York, 1984, str. 521- 526. [3] Szerzej na ten temat - zob. S. Owsiak, "Finanse ...", op. cit., str. 41 - 45. 95 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Poglądy klasyczne- renesans- nowy konserwatyzm fiskalny Zupełnie przeciwstawne zalecenia pod adresem polityki gospodarczej proponowali zwolennicy "nowego konserwatyzmu fiskalnego". Najważniejsze założenia są następujące: Bezwzględnie zrównoważony budżet; Ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych poprzez ograniczenie wydatków rządowych, co umożliwia zmniejszenie obciążenia podatkowego (celem był jak najmniejszy budżet i jak najniższy poziom podatków neutralny wobec gospodarki); Polityka fiskalna miała doprowadzić do ograniczenia długu publicznego ze względu na jego skrajnie negatywne konsekwencje ekonomiczne, głównie z powodu wypierania wydatków sektora prywatnego, ponadto nadmierne obciążenie długiem przyszłych pokoleń[1]. Jak zaznacza W. Ziółkowska, w latach dziewięćdziesiątych nastąpił powrót do liberalizmu gospodarczego, w wyniku czego doszło do ustalenia tzw. konsensusu waszyngtońskiego. Wynikające stąd zalecenia pod adresem polityki gospodarczej w zakresie finansów publicznych, które prowadzą do szybszego wzrostu gospodarczego są następujące: należy dążyć do obniżania poziomu deficytów budżetowych, poszerzania bazy poboru podatków i ich obniżania oraz do alokowania środków publicznych w te dziedziny, od których w największym stopniu zależy rozwój gospodarki tzn. w oświatę, naukę i infrastrukturę[2]. [1] Por. tamże, str. 46 - 47. [2] Zob. W. Ziółkowska, "Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie", Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2000, str. 37-38. 96 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Teoria neutralności długu publicznego Podatki mają charakter zryczałtowany ("lump sum taxes"), co oznacza, że nie wpływają zniekształcająco na alokację zasobów; Wydatki rządowe są zmienną egzogeniczną, nie reagują na sytuację budżetu. Doskonałe funkcjonowanie rynków finansowych, brak ograniczeń w dostępie do kredytu bankowego, ponadto rząd i sektor prywatny stoją wobec takiej samej stopy procentowej Racjonalny charakter oczekiwań podmiotów gospodarczych, co oznacza, że w sposób doskonały prognozują one poziom bieżących i przyszłych dochodów, a tym samym poziom przyszłych zobowiązań podatkowych związanych z koniecznością wykupu emitowanego w okresie bieżącym długu publicznego. Założenie o altruistycznych motywach podejmowania decyzji konsumpcyjnych jednostek, które jest koniecznym uzupełnieniem przyjętej teorii dochodu permanentnego M. Friedmana (1958 r.), czy opartej na podobnej idei teorii cyklu życia A. Ando i F. Modiglianiego (1963 r.). 97 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Teoria neutralności długu publicznego- c.d.wnioski Przy określonym poziomie wydatków rządowych w okresie bieżącym i przyszłym, nie ma znaczenia rozkład ciężarów opodatkowania w czasie; Spadek poziomu oszczędności sektora publicznego (wzrost poziomu deficytu budżetowego) prowadzi do identycznego przyrostu poziomu oszczędności w sektorze prywatnym, co powoduje że popyt globalny nie ulega zmianie. Ponadto z tego samego powodu saldo rachunku obrotów bieżących nie ma związku z deficytem budżetowym. W sytuacji, gdy sektor prywatny w pełni równoważy kształtowanie się poziomu oszczędności rządu, nie ulega zmianie realna stopa procentowa równoważąca popyt i podaż oszczędności w gospodarce. Oznacza to brak efektu wypierania sektora prywatnego przez sektor publiczny. Przyjęcie założenia o racjonalnym charakterze oczekiwań podmiotów gospodarczych powoduje, że nie traktują one zadłużenia rządu jako bogactwa netto, ponieważ dług publiczny jest wierzytelnością dokładnie zrównoważoną przez przyszłe zobowiązania podatkowe. Jak już wspomniano, czasowy rozkład podatków nie ma wpływu na majątek netto sektora prywatnego. Ze względu na fakt, że przy istniejących założeniach podmioty gospodarcze nie dokonują zmian w poziomie popytu konsumpcyjnego, istnieje możliwość finansowania deficytu budżetowego długiem publicznym bez wywierania wpływu na poziom łącznego popytu. [1] Zob. A. Wojtyna, "Budget Deficits: Some Lessons From Western Experience", Cracow Academy of Economics and Friedrich Ebert Foundation, Warsaw Office, Seminar Papers No. 11 pt. "Transformation Processes In Eastern Europe - Challenges For SocioEconomic Theory", April 24, 1992, str. 77. 98 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Teoria neutralności długu publicznego- c.d.wnioski Jeżeli uznamy prawdziwość tej hipotezy i przyjmiemy, że deficyt budżetowy nie wywiera żadnego wpływu ani na kształtowanie się popytu konsumpcyjnego, ani stopy akumulacji kapitału, obniżanie stopy podatkowej przez rząd w czasie recesji w celu pobudzenia popytu konsumpcyjnego nie przyniesie zamierzonych efektów. Stanowisko Ricarda jest sprzeczne z poglądami tradycyjnych keynesistów, którzy uważali, że prywatne i publiczne oszczędności nie są ze sobą skorelowane, co sprawia, że emisja długu publicznego nie ma wpływu na decyzje sektora prywatnego w zakresie rozmiarów oszczędności. Jak podkreśla A. Wojtyna "jednocześnie argumentacja Barro jest trudna do zaakceptowania dla innych głównych szkół w ekonomii, ponieważ zakłada brak wpływu na inwestycje, brak ciężaru długu publicznego lub ubezpieczeń społecznych, brak skutków inflacyjnych i brak wpływu na saldo bilansu obrotów bieżących bilansu płatniczego"[1]. 99 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Międzyokresowe przesunięcia są równoważne jedynie w sytuacji, gdy zarówno sektor prywatny, jak i publiczny zaciągają i udzielają pożyczek według takiej samej stopy procentowej. W praktyce stopy oprocentowania prywatnych pożyczek zawsze są wyższe niż stopy procentowe od pożyczek sektora publicznego, co jest związane z niższym ryzykiem udzielania pożyczek temu sektorowi w porównaniu z sektorem prywatnym: po pierwsze - informacja o sytuacji finansowej państwa jest zazwyczaj pełniejsza niż w przypadku podmiotów sektora prywatnego, po drugie - przyszłe dochody podmiotów sektora prywatnego będące podstawą dla spłaty kredytów wraz z odsetkami są obarczone większym ryzykiem w porównaniu z dochodami sektora publicznego, które są zagwarantowane w sposób prawny w postaci przyszłych wpływów podatkowych, ponadto państwo ma możliwość drukowania pieniędzy. Co więcej, podmioty prywatne często napotykają ograniczenia w dostępie do kredytów[1] lub nie mają w ogóle możliwości ich zaciągnięcia. Rynek kapitałowy nie jest więc w rzeczywistości rynkiem doskonałym z powodu różnicowania cen, a także racjonowania kredytu dla niektórych podmiotów sektora prywatnego. W tej sytuacji rząd obniżając podatki przyczynia się do powiększenia bogactwa sektora prywatnego, ponieważ zaciąga pożyczki na dogodniejszych warunkach niż sektor prywatny, ponadto powiększa majątek tych jednostek, które w ogóle nie mają możliwości zaciągania pożyczek. Rząd zaciągając dług publiczny dokonuje więc transferu od pożyczkodawców (nabywców np. obligacji państwowych) do beneficjentów obniżki podatków. Oznacza to, że przynajmniej cześć długu publicznego stanowi bogactwo dla sektora prywatnego, stąd obniżka podatków wywiera wpływ na popyt konsumpcyjny i tym samym na popyt globalny. 100 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Podatki w większości mają charakter przyrostowy (krańcowy). Nie są kwotami zryczałtowanymi, lecz najczęściej są funkcją dochodu, co powoduje powstawanie różnic pomiędzy ceną płaconą a ceną otrzymywaną. W skali całej gospodarki zniekształcenia tego typu wywierają niekorzystny wpływ na poziom produkcji potencjalnej. Brak ciągłości w przekazach międzypokoleniowych z powodu kierowania się motywem egoizmu, a nie altruizmu przynajmniej części gospodarstw domowych, ponadto istnienie osób bezdzietnych powoduje, że hipoteza o neutralności długu publicznego nie jest prawidłowa. Po pierwsze może się zdarzyć, że dzieci dysponują znacznie większym majątkiem niż ich rodzice, wzrost deficytu poprzez obniżenie podatków w okresie bieżącym daje więc jednostkom możliwość przejęcia części majątku od własnych potomków, ponieważ w przyszłości to oni zapłacą wzrostem podatków za zwiększoną konsumpcję swoich rodziców[2]. Ponadto, zdaniem F. Modiglianiego, laureata Nagrody Nobla w 1985 roku, ludzie oszczędzają głównie na swoje własne okresy emerytalne, a nie dla swoich potomków[3]. Jednak, jak wykazał R. Barro, rodziny mogą patrzyć w nieokreśloną przyszłość, mimo, iż okres ich życia jest ograniczony. W przypadku, gdy rząd przesuwa ciężar opodatkowania na przyszłe generacje, obecne pokolenie zwiększa poziom swoich oszczędności, aby zrobić prezent przyszłym pokoleniom. Efektem jest równy rozkład podatków pomiędzy różne pokolenia[4]. Dr Małgorzata Gajda101 Kantorowska W sytuacji, gdy realna stopa oprocentowania długu publicznego jest niższa od tempa wzrostu realnego PKB, możliwe jest "rolowanie" starego długu bez konieczności zwiększania obciążeń podatkowych - wtedy obniżenie podatków finansowane przyrostem długu publicznego w okresie bieżącym nie byłoby utożsamiane ze wzrostem przyszłych obciążeń podatkowych i w efekcie doprowadziłoby do zwiększenia popytu konsumpcyjnego. 5. Jednostki mogą nie postępować optymalnie w długich horyzontach czasowych. Jak zaznacza D. Romer "istnieją dobrze udokumentowane przypadki, w których okazuje się, że jednostki konsekwentnie i systematycznie odstępują od tego, co przewidują standardowe modele maksymalizacji użyteczności, i że te odstępstwa są znaczne"[5]. Przy podejmowaniu decyzji konsumpcyjnych postępują one raczej według praktycznych reguł, a nie dążą do pełnej optymalizacji, co oznacza wzrost znaczenia bieżącego dochodu rozporządzalnego. Finansowanie cięć podatkowych emisją obligacji w tej sytuacji powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych, co nie jest zgodne z założeniami hipotezy Ricarda. Przyjęcie założenia o pełnej racjonalności, jak stwierdza wspomniany autor, " jest potężnym narzędziem modelowania i stanowi dobre pierwsze przybliżenie do poznania reakcji jednostek na wiele zmian (...), nie daje jednak doskonałego opisu zachowań ludzi [1] Wpływ ograniczeń w zaciąganiu pożyczek na możliwość międzyokresowej substytucji konsumpcji przez sektor prywatny w postaci "złamanej" linii budżetu został przedstawiony przykładowo w Burda M., Wyplosz C., "Makroekonomia ...", op. cit. str. 85. [2] Zob. szerzej - U. Kosterna, "Deficyt ...", op. cit. , str. 93 - 100. [3] D. R. Kamerschen, R. B. Mc Kenzie, C. Nardinelli, "Ekonomia", Fundacja Gospodarcza NSZZ "Solidarność", Gdańsk 1992, str. A4. [4] Por. R. E. Hall, J. B. Taylor, "Makroekonomia ...", op. cit., str. 396. [5] Por. D. Romer, "Makroekonomia ...", op. cit., str. 91 - 92. 102 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 105 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 110 Dr Małgorzata GajdaKantorowska 111 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 112 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 113 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 114 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 115 Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 116 Kasowa a majatkowo- kredytowa metoda obliczqania salda general government (całego sektora finansów publicznych ) Kasowa- „podręcznikowa”-Faktyczne wpływy kasowe minus faktyczne wydatki Majatkowo-kredytowa (memoriałowa) - stos. W Krajach UE: Deficyt sektora gg= przyrost zadłużenia tego sektora czyli przyrost zobowiązań minus przyrost należności 117 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Stabilizacja długu publicznego Stabilizacja długu publicznego[1] jest niezbędnym etapem do dalszego jego obniżenia. Jednakże bardziej istotna w praktyce jest stabilizacja długu w relacji do PKB, aniżeli stabilizacja długu w ujęciu absolutnym. Uzasadnieniem wyboru takiego celu polityki makroekonomicznej jest zależność pomiędzy zdolnością do spłaty długu a wielkością gospodarki krajowej, której jednym z ważniejszych wyznaczników jest wielkość PKB. W warunkach występowania tendencji do stałego przyrostu PKB w czasie, relacja dług / PKB może być stabilna pomimo stałego przyrostu poziomu długu w ujęciu absolutnym. stabilizację można (...) interpretować jako pewien akt lub proces, który ma doprowadzić do stanu charakteryzującego się trwałością czy stałością". W przypadku "stabilizacji gospodarczej", jak wskazuje wspomniany autor, mamy na myśli proces, w wyniku którego gospodarka będzie się charakteryzować określonymi cechami 118 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Metody stabilizacji długu publicznego Cel w postaci stabilizacji proporcji dług/ PKB można osiągnąć na trzy sposoby: Poprzez zastosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej w celu zmniejszenia deficytu lub osiągnięcia nadwyżki budżetowej; Finansowanie inflacyjne; Całkowite lub częściowe wstrzymanie płatności (repudiacja). „Dary losu”- np. możliwość eksploatacji gazu łupkowego w PL 119 Dr Małgorzata GajdaKantorowska wszystkie trzy wyżej wymienione sposoby oznaczają dla społeczeństwa jakiś rodzaj opodatkowania. W pierwszym przypadku odpowiada to opodatkowaniu normalnemu, w drugim oznacza opodatkowanie osób utrzymujących nominalne aktywa (pieniądze i obligacje), w trzecim przypadku opodatkowanie dotyczy wszystkich podmiotów posiadających dług skarbu państwa Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 120 Koncepcja Tobina”reguła kciuka” („the rule of thumb”) Wstęp- koncepcja Tobina Określenie, czy dług publiczny będzie wzrastał w sposób wybuchowy zależy od wielu czynników, które można przedstawić za pomocą prostego równania sformułowanego przez J.Tobina: d d (r y ) x gdzie: d - wzrost stopy długu do PNB; d - relacja długu do PNB; x - deficyt pierwotny jako procent PNB; r = i - ; r- realna stopa procentowa, i- nominalna stopa procentowa, - stopa inflacji; y - tempo wzrostu PNB. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 121 Koncepcja Tobina- c.d. Z powyższego równania wynika, że relacja długu do PNB wzrasta, gdy realna stopa procentowa przewyższa tempo wzrostu gospodarczego (ry) przy zrównoważonym budżecie pierwotnym lub deficycie pierwotnym. Im wyższa relacja długu do PNB (d), tym bardziej istotny staje się komponent zawierający realną stopę procentową 122 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Finansowanie inflacyjne Jeżeli uwzględnimy możliwość finansowania deficytu budżetowego przez tworzenie nowej bazy monetarnej, oprócz zaciągania nowego długu, okazuje się, że stabilizacja proporcji dług/PKB wymaga jeszcze mniejszej nadwyżki pierwotnej. Warunkiem jest jednak stworzenie wystarczającej dodatkowej bazy monetarnej. Wartość nadwyżki budżetowej w tym przypadku można uzyskać po przekształceniu poniższego wzoru; M 0 d x (r y )d PY gdzie M0 - baza monetarna; P- poziom cen; Y - realny PKB Aby relacja dług/ PKB była stabilna d musi wynosić 0. Po przekształceniu otrzymujemy: Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 123 Wstrzymanie spłaty długu (repudiacja) Wstrzymanie spłaty długu przez rząd może mieć charakter częściowy lub całkowity. Metoda ta jest bardzo rzadko wykorzystywana do zmniejszania poziomu zadłużenia i ciężaru jego obsługi, ponieważ powoduje spadek wiarygodności rządów w długim okresie, co uniemożliwia im pozyskiwanie nowych środków na rynkach finansowych. Jak stwierdzają M. Burda i C. Wyplosz[1] „chociaż jest to rodzaj opodatkowania i to nie zawsze akurat ten bardziej nieuczciwy niż inne, wstrzymanie spłaty jest postrzegane jako złamanie zaufania i pozostawia długotrwałe rysy na reputacji rządów”. [1] Zob. M. Burda. C. Wyplosz, "Makroekonomia ...", op. cit., str. 416. 124 Dr Małgorzata GajdaKantorowska Przypadki bankructwa w Europie Albania (1990) Austria-Hungary (1796, 1802, 1805, 1811, 1816, 1868) Austria (1938, 1940, 1945) Bulgaria (1932, 1990) Croatia (1993–1996) Denmark (1813) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska France (1812) Germany (1932, 1939, 1948) Hesse (1814) Prussia (1807, 1813) Schleswig-Holstein (1850) Westphalia (1812) Greece (1826, 1843, 1860, 1893, 1932, 2012 ) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Hungary (1932, 1941) The Netherlands (1814) Poland (1936, 1940, 1981) Portugal (1828, 1837, 1841, 1845, 1852, 1890) Romania (1933) Russia (1839, 1885, 1918, 1947,[16] 1957,[16] 1991, 1998) Spain (1809, 1820, 1831, 1834, 1851, 1867, 1872, 1882, 1936-1939[16]) Sweden (1812) Turkey (1876, 1915, 1931, 1940, 1978, 1982) Ukraine (1998–2000)[16] United Kingdom (1822, 1834, 1888–89, 1932)[16] Yugoslavia (1983) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Źródła kryzysu zadłużenia w strefie euro Przyczyny kryzysu w poszczególnych krajach peryferyjnych były zróżnicowane. Przede wszystkim należy podkreślić, że jedynie w Grecji rząd prowadził zbyt ekspansywną politykę fiskalną, natomiast pozostałe kraje do momentu wybuchu kryzysu przestrzegały ustaleń Paktu Stabilizacji i Wzrostu a udział zadłużenia sektora finansów publicznych w PKB ulegał obniżeniu. Przyczyną odwrócenia tendencji było nadmierne zadłużenie sektora prywatnego, w tym banków, a podjęcie przez rządy operacji ratowania sektora finansowego doprowadziło do transformacji kryzysu w prywatnym sektorze finansowym w kryzys na rynku rządowych papierów wartościowych. Jak zaznacza P. De Grauwe, w okresie 1999-2009 można wyróżnić okresy boomów gospodarczych (1999-2001 oraz 2005-2007) oraz okresy spowolnienia (2002-04 oraz 200809). W całym analizowanym okresie dług prywatny strefy euro zwiększał się w dużo szybszym tempie niż dług publiczny, szczególnie spektakularnie dług prywatny przyrastał w okresach boomów (przeciętnie o 35 pkt procentowych do PKB w okresie 2005-2007, podczas, gdy dług publiczny w tym czasie wzrósł przeciętnie o 1-2 punkty procentowe w stosunku do PKB). Odwrotna tendencja występowała w okresach spowolnienia- tempo przyrostu długu prywatnego malało, natomiast tempo przyrostu długu publicznego ulegało przyspieszeniu. W krytycznym okresie 2008-2009 nastąpiła dramatyczna akumulacja długu publicznego, głównie z dwóch przyczyn: - działania automatycznych stabilizatorów koniunktury w okresie recesji; - ze względu na fakt, ze część prywatnego długu była pośrednio gwarantowana przez rząd (w szczególności dług banków) rząd został zmuszony do emisji własnego długu w celu ratowania prywatnych instytucji. Pod koniec 2009 roku przeciętny dług sektora finansów publicznych wynosił już 85 % PKB. Na temat endogenicznych źródeł kryzysu w poszczególnych krajach “peryferyjnych” zob. przykładowo: .De Grauwe P,Fighting the wrong enemy, www.voxeu.org, 19 May 2010, str.4-5.; Piecuch J., Grecja w objęciach kryzysu.Przemiany społeczno-ekonomiczne na Półwyspie Peloponeskim, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 168, Wrocław 2011, str. 84-93.;G., P.Kouretas,P.Vlamis, The Greek Crisis: Causes and Implications, Panoeconomicus, 2010, 4, str. 394-396. Sawicki J.,Debt in the eurozone-the sources and possible consequences, http://www.nbp.pl/badania/seminaria_files/27iv2011.pdf ,March 2011. Ibidem De Grauwe P. , Greece: The start of a systemic crisis of the Eurozone?http://www.voxeu.org Źródła kryzysu w Grecji architektura instytucjonalna strefy euro nie zapobiegła kryzysom a przestrzeganie ustanowionych reguł fiskalnych nie chroni kraju przed kryzysem zadłużenia. Ścisłego monitorowania wymagają również zjawiska i tendencje na rynku długu sektora prywatnego. Jak pokazują badania empiryczne, źródłem kryzysu w Grecji było znaczne pogorszenie podstawowych wskaźników makroekonomicznych oraz zmiana oczekiwań sektora prywatnego – od listopada 2009 roku Grecja przestała być postrzegana jako w pełni wiarygodny uczestnik strefy euro z pełnymi gwarancjami spłaty zobowiązań fiskalnych w przyszłości przez inne kraje strefy, co przyczyniło się do eskalacji kryzysu, a także do zwiększenia premii za ryzyko pomiędzy greckimi rządowymi papierami wartościowymi a walorami rządów Niemiec, a także rządów innych krajów peryferyjnych. W porównaniu z Irlandią, Portugalią i Hiszpanią, rynki postrzegały zwiększone ryzyko jednostronnego wyjścia Grecji ze strefy euro, ewentualnie ogłoszenia przez ten kraj suwerennego bankructwa. M. G. Arghyrou, A. Kontonikas, The EMU …,op.cit.,str.2-3. Ibidem, str. 3. Autorzy nie potwierdzili swoich badaniach hipotezy, jakoby kryzys został wywołany głównie poprzez atak spekulacyjny na rynku papierów zabezpieczających zadłużenie rządów (CDS- credit default swaps). Długoterminowe stopy procentowe w strefie euro Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Długoterminowe stopy %- konwergencja od wprowadzenia euro (1999) do ok. 2007, potem dywergencja Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pieniądz i system bankowy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wymiana pieniężna a barterowa Rodzaje pieniądza Funkcje pieniądza Początki systemu bankowego Bilans banku komercyjnego (Materiały pomocnicze) Agregaty pieniężne (MATERIAŁY POMOCNICZE) Mechanizm kreacji pieniądza przez system bankowy (MATERIAŁY POMOCNICZE) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wymiana barterowa a wymiana pieniężna Wymian barterowa- towar za towar Charakter przypadkowy wymiany (za każdym razem inny towar-brak jednego pośrednika) Wymagana jedność miejsca czasu i akcjipodwójna zbieżność potrzeb-każdy musiał być jednocześnie nabywca i sprzedawcą Martnotrawstwo czasu i wysiłku Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wymiana pieniężna Towar-pieniądz-towar Pieniądz pośrednikiem w wymianie Rozdzielenie w czasie transakcji kupna i sprzedaży Oszczędność czasu i wysiłku- ułatwienie transakcji Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Rodzaje pieniadza Pieniadz towarowy Pieniadz symboliczny Pieniądz bezgotówkowy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pieniądz towarowy Oprócz funkcji pieniądza pełnił jeszcze inne funkcje, ponieważ miał wartość samą w sobie (np. złoto właściwości przemysłowe, bydło-konsumpcyjne) Podaż takiego pieniądza nie mogła być szybko zwiększona, więc nie tracił on szybko na wartości Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pieniądz symboliczny Oprócz wartości kawałka papieru wysokiej klasy w funkcji pieniądza nie posiada własnej wartości i nie pełni innych funkcji Jego siła nabywcza więc znacznie przekracza jego własną wartość- jest symbolem wartości Jego kurs jest przymusowy- umowa społeczna- prawny środek płatniczy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Pieniądz bezgotówkowy Podstawą jego tworzenia jest wierzytelność osoby fizycznej lub prawnej Jest kreowany przez system bankowy Koszty jego wytworzenia są jeszcze niższe niż pieniądza symbolicznego Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Funkcje pieniadza Środek wymiany (cyrkulacji) Miernik wartości Środek płatniczy Środek tezauryzacji Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Środek wymiany Jest pośrednikiem w wymianie- jest jej uczestnikiem Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Miernik wartości Służy do porównywania wartości różnych towarów (mają one ceny, czyli wartośc wyrażoną w pieniądzu Funkcję tę może pełnić idealnie (wyobrazeniowo) – nie musi być nobecny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Środek płatniczy Słuzy do regulowania zobowiazań- gdy moment wydania towaru i zapłaty sa oddalone w czasie Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska ŚRODEK TEZAURYZACJI Jest jednym z aktywów- służy do gromadzenia bogactwa Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Substytuty (surogaty) pieniadza Dobra lub instrumenty finansowe, które zastępują pieniądz w niektórych jego funkcjach np. czeki, weksle, karty kredytowe itp.. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Funkcje systemu bankowego Transformacja terminu- na bazie depozytów krótkoterminowych banki udzielają kredytów długoterminowych np. hipotecznych Transformacja ryzyka- banki udzielając wielu kredytów i pożyczek klientom o zróżnicowanym ryzyku mają możliwość zmniejszenia ryzyka całego portfela kredytowego w porównaniu z ryzykiem ponoszonym przez indywidualnego pozyczkodawcę. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Cele banków są sprzeczne w sobie Maksymalizacja zysku- dążenie do udzielania maksymalnej liczby kredytów i pożyczek Utrzymanie płynności-w celu zwiększenia bezpieczeństwa banku- najbardziej bezpieczny bank to ten, który ma pokrycie 100% DEPOZyTÓW W GOTÓWCE, jednakże jego zysk wynosi 0. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Uproszczony bilans banku komercyjnego Aktywa Pogotowie kasowe Rezerwa obowiązkowa Udzielone pożyczki i kredyty: -krótko-średnio-długoterminowe Nabyte papiery wartościowe Wkłady międzybankowe Inne aktywa Pasywa Depozyty: -krótko-średnio-długoterminowe Wyemitowane papiery wartościowe Wkłady innych banków Inne pasywa Kapitał własny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Agregaty pieniężne stosowane przez NBP M0 - baza monetarna, najwęższa koncepcja miary pieniądza, obejmująca wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny, oraz wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują one codziennych rozliczeń między sobą oraz z NBP, a także rachunków rezerwy obowiązkowej. M1 - obejmuje oprócz pozycji z M0 całą wartość depozytów na żądanie w złotych i walutach obcych w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska M2 - M1 plus wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie M3 - najszersze pojęcie pieniądza, zawierające oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nie przekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu, przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi. Źródło: WWW.nbp.portal.pl Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Kreacja pieniądza przez system bankowy Bank Przyjęte depozyty a vista Kwota rezerwy Nadwyżka obowiązkowej depozytów przy stopie rezerw (Rezerwy u=0,10 ponadobowiązkow e) Udzielone kredyty A 100 10 90 B 90 9 81 C 81 8,1 72,9 D 72,9 7,29……. ……… Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Bank centralny a system pieniężny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Popyt na pieniądz wg Keynes’a Motywy trzymania pieniądza: Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Motyw transakcyjny- popyt na pieniądz wynika z chęci dokonywania bieżących transakcji oraz z braku synchronizacji w czasie wpływów i wydatków Im więcej zaplanowanych transakcji (większy poziom dochodu realnego) lub im mniejszy w czasie stopień synchronizacji wpływów i wydatków, tym większy popyt na pieniądz wynikający z tego motywu Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Motyw przezorności owy popyt na pieniądz wynika z chęci dysponowania pieniądzem w celu dokonywania nieprzewidzianych transakcji-wykorzystania niespodziewanych okazji zakupu po niższej cenie lub z konieczności uregulowania nieprzewidzianych zobowiązań finansowych Im większy poziom niepewności i im więcej transakcji, tym większy popyt na pieniądz wynikający z tego motywy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Oba motywy dotyczą pieniądza w funkcji środka wymiany (cyrkulacji) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Motyw spekulacyjny (portfelowy) Wynika z niechęci ludzi do ryzyka- wolą oni niższą , ale przewidywalną stopę zwrotu aniżeli wyższą, ale obarczoną wyższym ryzykiem- obecność pieniądza w portfelu aktywów pozwala obniżyć ryzyko całego portfela Im wyższa stopa procentowa tym niższy popyt na pieniądz wynikający z tego motywu Motyw ten dotyczy szerszych agregatów monetarnych i pieniądza w funkcji środka tezauryzacji Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Funkcja popytu na pieniądz w ujęciu nominalnym Stopa procentowa (-) Dochód realny (+) Poziom cen (+ proporcjonalnie) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Porównanie korzyści i kosztów Korzyści z trzymania pieniądza musza zostać porównane z kosztem krańcowym trzymania pieniądza, którym jest poziom nominalnej stopy procentowej (koszt alternatywny w postaci utraconych odsetek)-wykres Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Funkcja popytu na pieniądz według Keynes’a wykres Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Uwaga-od 11.07.2012- podst. Stopa EBC wynosi 0,75 %-najniższy historycznie poziom!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Inflacja a cel inflacyjny NBP Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Równowaga na rynku pieniężnym Popyt na pieniądz w ujęciu realnym = realnej podaży pieniądza -wykres Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stopy procentowe NBP (od 6.12.2012) Stopa referencyjna*: 4,25 % Stopa lombardowa: 5,75% Stopa depozytowa: 2,75% Stopa redyskonta weksli: 4,50% Stopa rezerw obowiązkowych; 3,5% -od wszystkich rodzajów depozytów Od 31.12.2010) *minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stopy NBP a stopy rynkowe Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stopa POLONIA Stopa ta jest niższa od stopy WIBOR, bo w przeciwnym wypadku banki traciłyby na pożyczaniu sobie pieniędzy. Stawka POLONIA jest ustalana dla depozytów złotowych na termin overnight (O/N).NBP oblicza tę stawke jako średnią ważoną rentowności oraz kwot transakcji przekazanych przez uczestników fixingu polonia. Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym NBP o godz. 16.45. Fizxng stawki POLONIA jest przeprowadzany od 24 stycznia 2005 roku. Wprowadzenie stawki POLONIA będzie służyło rozwojowi rynku transakcji terminowych tj. O/S (transakcje zobowiązujące obie strony do wymiany płatności odsetkowych – różnicy odsetkowej – opartych na zmiennej stopie procentowej – o terminie overnight – na stałą lub oderotnie od określonej kwoty nominalnej). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stopa referencyjna Minimalna stopa zwrotu od 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NPB ( w odróżnieniu od bonów skarbowych emitowanych przez Skarb Państwa) Bony pieniężne są podstawowymi papierami wartościowymi, przy pomocy których NBP przeprowadza operacje otwartego rynku-stopa referencyjna oznacza więc minimalną stopę zwrotu z tych operacji Jest to najważniejsza stopa procentowa NBP- w przybliżeniu wyznacza minimalną stopę procentową na rynku pieniężnym- jest to stopa bez ryzyka (NBP jest zawsze wypłacalny- ma prawo emisji pieniądza gotówkowego) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Podaż pieniądza -Instrumenty polityki pieniężnej (monetarnej) Stopy procentowe banku centralnego Stopa rezerw obowiązkowych Operacje otwartego rynku Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ekspansywna (Łagodna) polityka monetarna Obniżanie stóp procentowych banku centralnego Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych Skup papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku Prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Restrykcyjna (twarda) polityka monetarna Podniesienie stóp procentowych banku centralnego Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych Sprzedaż papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku Prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wpływ poziomu stóp procentowych na ceny rynkowe aktywów Efekt majątkowy-(dodatni) wzrost autonomicznego popytu konsumpcyjnego na skutek wzrostu rynkowej wartości tej części majątku gospodarstw domowych, która jest utrzymywana w postaci papierów wartościowych. Przyczynaspadek stopy procentowej jako skutek np. zastosowania ekspansywnej polityki pieniężnej Może być ujemny-odwrotnie Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Poziom stopy procentowej a ceny rynkowe aktywów Związek ten jest ujemny (ceteris paribus) – gdy rośnie poziom rynkowej stopy procentowej maleją np. ceny akcji na giełdzie- 2 proste sposoby wyjaśnienia: Przy danym oczekiwanym dochodzie z akcji (dywidendy ewentualnie przy danym oczekiwanym poziomie odsetek od obligacji)- ich wartość zaktualizowana maleje po wzroście stopy procentowej – ceny akcji i obligacji maleją Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Rynek finansowy Rynek pieniężny plus rynek kapitałowy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Realny majątek gospodarstw domowych Składa się z 2 rodzajów aktywów: Realny zasób pieniądza L(symbolizuje wszystkie aktywa o wysokiej płynności, ale nie przynoszące odsetek) Realny zasób obligacji B (symbolizuje wszystkie aktywa o niższej płynnosci, ale przynoszące odsetki) Majątek podmiotów gosp.W=Lo +Bo Zmiana stopy procentowej skłania podmioty do zmiany struktury majątku na Ld+Bd Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Równowaga na rynkach finansowych To równowaga jednocześnie na rynku pieniężnym (popyt na pieniądz w ujęciu realnym jest równy realnej podaży pieniądza) oraz na rynku kapitałowym, którego symbolem w tym modelu jest rynek obligacji (POPYT NA OBLIGACJE JEST RÓWNY PODAŻY OBLIGACJI) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Brak równowagi oraz mechanizmy dostosowawcze Nadwyżka popytu na pieniądz musi być dokładnie równa nadwyżce podaży podaży obligacji Nierównowaga tego typu prowadzi do spadku cen obligacji, co powoduje wzrost stopy zwrotu od nich- jednocześnie maleje nadwyżka popytu na pieniądz (rośnie koszt alternatywny trzymania pieniądza w postaci utraconych wyższych odsetek od obligacji)oraz nadwyżka podaży obligacji Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stan nierównowagi na rynku finansowym Nadwyżka popytu na obligacje musi być dokładnie równa nadwyżce podaży pieniądza Procesy dostosowawcze zaczynają się od wzrostu cen obligacji i spadku stopy zwrotu od nich- dalej analogicznie odwrotnie do poprzedniego rodzaju stanu nierównowagi Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Argumenty przemawiające przeciw niezależności banku centralnego w demokratycznym systemie gospodarczym istnienie niezależnej instytucji o kluczowych dla państwa kompetencjach, instytucji, która nie poddaje się demokratycznej legitymizacji jest niedopuszczalne. polityka monetarna stanowi część polityki finansowej, sytuacja w której polityka ta jest prowadzona przez dwa niezależne od siebie organy jest niedopuszczalna, gdyż prowadzi to do jej nieskuteczności. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska nakładania się na siebie zakresu odpowiedzialności Rządu oraz Banku Centralnego. Prócz zapewnienia stabilności cen bankowość centralna spełnia również zadania w zakresie zarządzania rezerwami dewizowymi, prowadzenie polityki kursowej, zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa systemu gospodarczego. Powyższe zadania nie mogę być wyjęte spod jurysdykcji władz państwowych. argument mówiący o potrzebie suwerenności związanej z chęcią uwolnienia polityki monetarnej od nacisków politycznych można odnieść na wiele aspektów polityki finansowej państwa. Jako przykład często podaje się politykę podatkową, której efekty, poprzez długoterminowy mechanizm transmisji impulsów związanych z redystrybucją i alokacją zasobów, pojawiają się z dużym opóźnieniem. Odnośnie wywierania presji politycznej politykaDrpodatkowa jest narażona na jeszcze Małgorzata Gajda-Kantorowska większe naciski grup interesów niż polityka monetarna. http://investio.pl/blog/argumenty-za-i-przeciw-niezaleznosci-banku-centralnego/przejdź Argumenty na rzecz niezależności -cd. Argumenty na rzecz niezależności Banku Centralnego oparte są na dwóch przesłankach. Pierwsza linia argumentacji wywodzi się z analizy przyczyno-skutkowej. Mechanizm transmisji impulsów monetarnych cechuje się długoterminowym charakterem, efekty polityki pieniężnej widoczne są w długim horyzoncie czasowym, ujawniają się one z dużym opóźnieniem. Władze państwowe ze względu na opinię publiczną potrzebują natychmiastowych efektów podjętych przez siebie działań, w przypadku oddania kompetencji kształtowania polityki pieniężnej władzom państwowym stwarzamy pokusę nadużycia, istnieje spore ryzyko, iż partie rządzące w okresie przed wyborami będą starały się obniżyć rynkowe stopy procentowe w celu zyskania popularności, zwiększenia szans na reelekcję. Krótkookresowe korzyści wynikające z takich działań mogą spowodować presję inflacyjną w horyzoncie długoterminowym. Niezależność Banku Centralnego pozwala uniknąć takiej sytuacji, wyeliminować tzw. cykl polityczny z polityki pieniężnej. Suwerenne Banki Centralne mają większe szanse na pozyskanie zaufania publicznego zarówno Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska społeczeństwa jak i inwestorów zagranicznych, niezależność banku zwiększa jego wiarygodność. Kształtowanie oczekiwań inflacyjnych w przypadku przejrzystej polityki suwerennego Banku Centralnego jest istotnym elementem ułatwiającym zachowanie stabilności cen. Argumenty na rzecz niezalezności banku centralnego-cd. Druga linia argumentacji przemawiająca na korzyść niezależności Banku Centralnego oparta jest na empirycznych badaniach korelacji pomiędzy wskaźnikami makroekonomicznymi a niezależnością bankowości centralnej. Badania wskazują na wysoką (w wartości bezwzględnej), ujemną korelację pomiędzy inflacją a niezależnością banku, oznacza to, że im bardziej suwerenny jest bank tym niższe jest tempo inflacji. Krytycy tego argumentu wskazują na możliwość występowania błędu logicznego „post hoc ergo propter hoc,” który oznacza mylenie zwykłej korelacji ze związkiem przyczynowoskutkowym, wg ich teorii istnieje duże prawdopodobieństwo, że przyczyną niskiego tempa inflacji w danym okresie były inne Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska czynniki, niekoniecznie związane z kwestią niezależności. Polecany link na temat niezalezności NBP http://www.nbportal.pl/scenariusze/0001/ KAT_S2110.PDF http://www.nbportal.pl/pl/np/animacje/pr ezentacje/rynek_kapitalowy/miedzybanko wy-rynek-pieniezny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Niezależność banku centralnego a przeciętna stopa inflacji Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska trójkąt niemożliwości twierdzenie głoszące, że obszaru gospodarczego obejmującego kilkanaście krajów i ich waluty narodowe nie może cechować jednocześnie stałość kursów walutowych, swoboda przepływów kapitałów oraz autonomiczna polityka pieniężna. Reguła ta znalazła praktyczne potwierdzenie w czasie kryzysu działalności Europejskiego Systemu Walutowego w 1992, kiedy to kraje członkowskie w celu utrzymania stabilizacji systemu musiały zrezygnować z jednego z dwóch boków trójkąta, tj. stałości kursów walutowych lub swobody przepływu kapitału. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Niemożliwy do zaistnienia trójkąt Liberalizacja przepływów kapitałowych Niezależn a polityka pieniężna Kurs płynny Wzrastająca mobilność kapitałów Pełna integracja rynków finansowych Corner solution Niechęć do wyzbycia się korzyści płynących z liberalizacji obrotów kapitałowych powoduje „zepchnięcie” wyborów polityki gospodarczej do dolnej części niemożliwego do zaistnienia trójkąta Stabilnoś ć kursu walutow ego Unia walutowa, Currency board dolaryzacja Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego a inne strategie http://strategiemonetarne.opx.pl/strategiabezposredniego-celu-inflacyjnego.html http://akson.sgh.waw.pl/~mbrzez/polityk a%20pieniezna_stacjonarne/Strategie%20 polityki%20pienieznej.pdf Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Reguła Taylora Reguła Taylora opisuje wahania nominalnych stóp procentowych w zależności od inflacji i luki produkcyjnej. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przykład reguły Taylora Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Quantitative easing- ilościowe luzowanie jako niekonwencjonalny typ polityki pieniężnej We wrześniu 2012 cztery najważniejsze banki centralne na świecie — amerykańska Rezerwa Federalna, Europejski Bank Centralny, Bank Japonii i Bank Anglii — ogłosiły kontynuację niekonwencjonalnej polityki pieniężnej. By wesprzeć wzrost gospodarczy w swoich krajach, będą kupować różnego rodzaju aktywa finansowe. W czasach kryzysu finansowego w latach 2008-2009 wyjście banków centralnych na rynek miało zapewnić płynności instytucjom finansowym, które nagle znalazły się w poważnych tarapatach. Ta sytuacja dobiegła końcaobecnie stosowane instrumenty QE to mają przyczynić się do podniesienia zarówno konsumpcji, Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska jak i inwestycji, a więc przełożyć się na wzrost łącznego popytu w gospodarce Cele luzowania ilościowego można wyjaśnić na 3 sposoby: Po pierwsze, mają obniżyć stopy procentowe, bowiem mimo że podstawowa stopa procentowa wszystkich najważniejszych banków centralnych nie przekracza jednego procenta, to tak niski jest jedynie koszt pożyczek krótkoterminowych. Kupowanie przez banki centralne instrumentów dłużnych prowadzi zaś do tego, że także na dłuższy termin można pożyczać taniej. Niższe stopy procentowe mają zachęcać do brania kredytów zarówno przedsiębiorstwa, jak i gospodarstwa domowe. Po drugie, zwiększenie popytu banku centralnego na aktywa ma doprowadzić do wzrostu ich cen. Wzrost wartości instrumentów dłużnych ma przełożyć się na wyższą wycenę także akcji oraz nieruchomości. Gospodarstwa domowe, których aktywa drożeją, są zaś bardziej skłonne do zwiększania wydatków konsumpcyjnych. Po trzecie -przeciwdziałanie deflacji, ekspansja pieniężna służy podtrzymywaniu oczekiwań inflacyjnych. Zapobiegać ma to sytuacji, w której gospodarstwa domowe, oczekując dalszego Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska spadku cen, wstrzymują się z wydatkami konsumpcyjnymi – Funkcje banku centralnego Emisyjna-ma wyłączność (monopol) na emisję pieniądza gotówkowego Banku banków – jest ostatnią instancją dla banków i reguluje ich płynność za pomocą instrumentów polityki pieniężnej - Dba o bezpieczeństwo i stabilność systemu bankowego (przepisy prawne) Banku państwa: -zajmuje się kasową obsługą budżetu; -dba o stabilność krajowej waluty, współdziała z rządem w prowadzeniu polityki gospodarczej -reprezentuje państwo w międzynarodowych instytucjach finansowych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Popyt inwestycyjny i konsumpcyjny Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Popyt inwestycyjny Jest ujemna funkcją stopy procentowej (ruch wzdłuz krzywej) Zwiększa się przy każdej stopie procentowej (przesunięcie w prawo) na skutek: Optymistycznych oczekiwań podmiotów gospodarczych Spadku ceny nowych dóbr kapitałowych Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Popyt konsumpcyjny Prosta keynesowska funkcja konsumpcji- poziom konsumpcji jest dodatnią funkcją dochodu bieżącego C=KSK Y Teoria dochodu permanentnego i stanowiąca jej rozwinięcia teoria cyklu życia- poziom konsumpcji zależy nie od poziomu dochodu bieżącego, ale od tzw. Dochodu permanentnego- przeciętnego w dłuższym okresie (ewentualnie w ciągu całego zycia)- ludzie nie lubią, aby wahania ich poziomu bieżącego dochodu przenosiły się na wahania poziomu zycia- dążą do wygładzenie konsumpcji w czasie- tylko trwałe zmiany ich bieżącego dochodu wpływają na podniesienie ich poziomu konsumpcji, przejściowe przyrosty dochodu są oszczędzane, Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Mechanizm transmisyjny Efekt wypierania- skutek zastosowania ekspansywnej polityki fiskalnej-wykres Efekt tłumienia- efekt zastosowania ekspansywnej polityki pieniężnej-wykres Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa IS- wyprowadzenie, cechy Jest zbiorem różnych kombinacji stopy procentowej i realnego dochodu, przy których rynek dóbr znajduje się w stanie równowagi krótkookresowej (tzn.popyt na dobra=podaży dóbr, czyli AD=Y, lub inne ujęcie: suma planowanych dopływów do ruchu okrężnego jest równa sumie planowanych odpływów z ruchu okrężnego, czyli I(r) +G +X =S (Y)+NT (Y) +Z(Y), gdzie: I-inwestycje, G- wydatki rządowe na dobra i usługi, X-eksport, S oszczędności zależne od poziomu dochodu, NT- podatki netto, Z- import). A. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa IS-c.d. Jest nachylona ujemnie, ponieważ przy wyższej stopie procentowej maleje popyt inwestycyjny i konsumpcyjny (ujemny efekt majątkowy, spadek podaży i wzrost kosztu kredytu konsumpcyjnego), konsumpcyjnego tym samym mniejszy jest popyt globalny i dochód w punkcie równowagi (czyli rosnącej stopie procentowej towarzyszy malejący dochód). Im większy jest mnożnik (czyli im większa KSK, mniejsza KSO, mniejsza stopa podatkowa lub mniejsza KSI- krańcowa skłonność do importu) oraz im bardziej wrażliwy jest popyt inwestycyjny na zmianę stopy procentowej, tym krzywa IS jest bardziej PŁASK Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa IS przesuwa się w prawo na skutek: Zastosowania ekspansywnej polityki fiskalnej (zwiększenia poziomu wydatków rządowych lub obniżenia stopy podatkowej); Wzrostu autonomicznego popytu inwestycyjnego na skutek wystąpienia innych czynników niż obniżenie stopy % (wtedy ruch wzdłuż krzywej, a nie całej krzywej IS), np. optymistycznych oczekiwań przedsiębiorstw odnośnie ich przyszłych zysków, obniżenia cen nowych dóbr kapitałowych itp.; Wzrostu autonomicznego popytu konsumpcyjnego na skutek wystąpienia innych czynników niż obniżenie stopy % (też ruch wzdłuż IS); W gospodarce otwartej: na skutek wzrostu eksportu. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Punkty na prawo od IS oznaczają nadwyżkę podaży dóbr nad popytem globalnym (przy danej stopie procentowej za duży jest poziom dochodu, czyli Y>AD). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa LM (jest konstruowana dla danej realnej podaży pieniądza) Jest zbiorem różnych kombinacji stopy procentowej i realnego dochodu, przy których rynek pieniężny (a szerzej rynek finansowy) znajduje się w stanie równowagi, (czyli popyt na pieniądz w ujęciu realnym (L)= realnej podaży pieniądza (M)). Ma nachylenie dodatnie, ponieważ im wyższy poziom realnego dochodu, tym wyższy poziom popytu na pieniądz (motyw transakcyjny i przezornościowy utrzymywania pieniądza), co przy danej realnej podaży pieniądza prowadzi do wzrostu stopy procentowej, aby ograniczyć ten nadmierny popyt na pieniądz i dostosować go do niezmienionej podaży pieniądza, (czyli rosnącemu dochodowi towarzyszy rosnąca stopa procentowa). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa LM-c.d. O nachyleniu krzywej LM decyduje relacja współczynników k/h , gdzie k- współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz na zmianę realnego dochodu, h- współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz na zmianę stopy procentowej. Im większa ta relacja, tym większy kąt nachylenia i dlatego krzywa LM jest BARDZIEJ STROMA (czyli im większe k lub im mniejsze h). LM przesuwa się w prawo na skutek wzrostu realnej podaży pieniądza (np. na skutek zastosowania ekspansywnej polityki pieniężnej). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa LM-c.d. Punkty na prawo od LM oznaczają nadwyżkę popytu na pieniądz nad podażą pieniądza (przy danej stopie procentowej, za duży jest poziom dochodu, co nie wpływa na podaż pieniądza, ale zwiększa popyt na pieniądz- motyw transakcyjny i przezornościowy- popyt na pieniądz zacznie przekraczać nie zmienioną podaż pieniądza). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Model IS-LM Pozwala na wyznaczenie takiej kombinacji stopy procentowej i realnego dochodu, która jednocześnie zapewnia równowagę zarówno na rynku dóbr, jak i na rynku pieniądza. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Model AS-MDS Jest to najprostszy całościowy model makroekonomiczny, który pokazuje interakcje zachodzące pomiędzy globalnym popytem a globalna podażą w całej gospodarce oraz kształtujące się w efekcie poziom cen i poziom dochodu. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa MDS-makroekonomiczna krzywa popytu globalnego Wyprowadza się ją z modelu IS-LMwykres Jest zbiorem różnych kombinacji poziomu cen i realnego dochodu, przy których występuje krótkookresowa równowaga jednocześnie na rynku dóbr oraz na rynku pieniądza. Przy różnych poziomach cen pokazuje, ile wynosi suma planowanych wydatków wszystkich podmiotów w całej gospodarce czyli C+I+G+NX Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przesunięcia MDS w prawo Jeżeli w prawo przesuwa się IS Jeżeli w prawo przesuwa się LM (stała nominalna podaż pieniądza); Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa SAS -krótkookresowa krzywa podaży globalnej Pokazuje poziom produkcji, jaki są skłonne zaoferować wszystkie przedsiębiorstwa w całej gospodarce przy różnych poziomach cen w krótkim okresie (tzn. przy stałych płacach i niektórych innych kosztach) Jest nachylona dodatnio, ponieważ przy względnie stałych kosztach, wyższy poziom cen oznacza większe zyski w krótkim okresie Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przesunięcie sas w lewo Powoduje tzw. Ujemny szok (wstrząs) podażowy, który w krótkim okresie wywołuje spadek produkcji (lukę recesyjną) i jednoczesny wzrost censtagflacja- pojawienie się tego zjawiska w latach 70 spowodowało załamanie się krótkookresowej ujemnej zależności pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji zwaną krzywą Phillipsa. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przesunięcie sas w lewo-przyczyny Nagły wzrost ceny ważnego surowca (np. ropy naftowej) Szybsze tempo wzrostu płac nominalnych od tempa wzrostu wydajności pracy Wzrost podatków pośrednich wzrost innych ważnych kosztów produkcji. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Krzywa LAS Długookresowa krzywa podaży globalnej Pokazuje łączny poziom produkcji oferowanej przez przedsiębiorstwa w gospodarce przy pełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych w długim okresie Jest pionowa tzn., że w długim okresie poziom produkcji nie zależy od poziomu cen, ale od możliwości produkcyjnych. W długim okresie ceny rosną w tym samym tempie co płace nominalneprzychody rosną więc w tym samym tempie, co koszty produkcji- wyższe ceny nie oznaczają więc większych zysków. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska LAS- przesunięcie w prawo Wzrost zasobów siły roboczej Wzrost zasobów kapitału Postęp techniczny i technologiczny Lepsza organizacja pracy promowanie przedsiębiorczości przez rząd Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Równowaga krótkookresowa Graficznie: przecięcie MDS z SAS Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Równowaga długookresowa Przecięcie MDS z LAS Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Luka recesyjna Występuję, gdy poziom produkcji faktycznej jest niższy od poziomu produkcji potencjalnej Świadczy o niepełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych, szczególnie siły roboczej- bezrobocie przymusowe Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Luka inflacyjna Występuje, gdy poziom produkcji faktycznej jest wyższy niż poziom produkcji potencjalnej (produkcja potencjalna jest produkcją optymalną ale nie maksymalną, potocznie- „przegrzanie koniunktury”) Świadczy o nadmiernym wykorzystaniu mocy produkcyjnych (pracownicy pracują w nadgodzinach, maszyny są wykorzystywane dłużej niż przewidują normy) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Inflacja Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Inflacja Inflacja – trwały wzrost przeciętnego poziomu cen w danym okresie w porównaniu z okresem poprzednim. Nie każdy wzrost cen to inflacja- jednorazowe wzrosty cen wywołane krótkotrwałymi przypadkowymi czynnikami nie powodują inflacji w sensie ekonomicznym. Nie zawsze też inflacja przejawia się jako wzrost cen (gdy ceny są hamowane- ceny maksymalne w gospodarce centralnie- planowanej)-wtedy inflacja przejawia się nie jako wzrost cen, ale w postaci nierównowagi rynkowej (niedoborów produktów na rynku)- jest to tzw. Inflacja ukryta. ). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dezinflacja a deflacja Deflacja to absolutny spadek cen (ujemna stopa inflacji) w czasie, podczas,gdy dezinflacja to spadek stopy inflacji z okresu na okres (ceny rosną, ale coraz wolniej). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Podział inflacji: - ze względu na przyczyny: *popytowa („ciągniona przez popyt”)- jej przyczyną może być każdy czynnik przesuwający krzywą MDS w prawo w warunkach pełnego wykorzystania mocy wytwórczych, np. zbyt ekspansywna polityka fiskalna, czy monetarna; towarzyszy jej ożywienie koniunktury. * kosztowa- jej przyczyną jest wzrost kosztów produkcji- przykładem jest stagflacja wynikająca z ujemnego szoku podażowego; * strukturalna- występuje w sytuacji, gdy producenci nie są w stanie szybko dostosować struktury produkcji do szybko zmieniającej się struktury podaży. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska -ze względu na sposób przejawiania się inflacji: *jawna (otwarta)-przejawia się w postaci nieskrępowanego wzrostu cen aż do poziomu równowagi rynkowej; * ukryta (tłumiona) – opisana wyżej. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska ze względu na trwałość (uporczywość) inflacji: -* inercyjna – wynika z trwałych cech systemu gospodarczego (np. wysoka materiałochłonność lub energochłonność produkcji wynikająca z braku postępu technicznego) lub wynika z charakteru prowadzonej polityki gospodarczej (zbyt ekspansywna polityka pieniężna wynikająca z braku niezależności banku centralnego). * korekcyjna jest skutkiem uwolnienia cen wcześniej kontrolowanych przez państwo ( w Polsce w latach 1989-1992). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska - ze względu na tempo wzrostu cen: * pełzająca – do 4% rocznie; * krocząca – jednocyfrowa od 5 do 9% rocznie; * galopująca – dwucyfrowa – od 10 do 99% rocznie; * hiperinflacja– trzycyfrowa – od 100 wzwyż rocznie. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Skutki inflacji: Korzyści: - zyskują dłużnicy tracą wierzyciele, - niewielka inflacja (pełzająca) ożywia koniunkturę; - inflacja wyższa od 0 umożliwia obniżenie płac realnych w warunkach występowania presji na podwyżkę płac nominalnych ze strony związków zawodowych (przy inflacji np. 5% rocznie podwyżka płac nominalnych o 3% oznacza spadek płacy realnej – przy braku inflacji nie byłoby to możliwe). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Koszty inflacji: 1. 2. 3. Gdy inflacja jest doskonale przewidywana (jako jedyne koszty), ponadto w pozostałych dwóch poniższych sytuacjach. Gdy inflacja jest doskonale przewidywana ale instytucje nie zdążyły się dostosować. Gdy inflacja jest nieprzewidywalna. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska jeżeli inflacja jest doskonale przewidywana – występują dwa rodzaje kosztów: koszty „zdzieranych zelówek” – inflacja podwyższa nominalną stopę procentową, co zwiększa koszt alternatywny trzymania pieniądza, co powoduje zmniejszenie popytu na pieniądz – ludzie starają się, przy pomocy mniejszej ilości pieniądza dokonywać bieżących transakcji co związane jest z dodatkowym czasem i wysiłkiem (częstsze wizyty w banku) związanymi z zamianą oprocentowanych aktywów na gotówkę i vice versa. Koszt „zmienianych jadłospisów” („menu costs”) symbolizuje fizyczne koszty, które trzeba ponieść w związku ze zmianą etykiet z cenami, przeprogramowania aparatów wrzutowych itp. . W/w dwa koszty są jedynymi, gdy inflacja jest doskonale przewidywana – jednakże występują one zawsze również przy dwóch poniższych rodzajach inflacji. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska jeżeli inflacja jest doskonale przewidywana, ale brak jest dostosowań instytucjonalnych wtedy dodatkowo występują poniższe koszty: ◦ ◦ ◦ jeżeli banki nie podwyższą oprocentowania depozytów, tracą wierzyciele zyskują dłużnicy (banki); efekt „podnośnika podatkowego” (drenażu podatkowego) – w systemie progresywnego systemu podatkowego, jeżeli brak jest indeksacji nominalnych progów podatkowych, inflacja podwyższając nominalne płace przesuwa część podatników do wyższych przedziałów podatkowych zwiększając ciężar opodatkowania a jednocześnie przysparzając korzyści budżetowi państwa; straty posiadaczy kapitałów ze względu na opodatkowanie dochodów kapitałowych (odsetki, dywidendy – w Polsce tzw. „podatek Belki” który wynosi 19%) – inflacja często powoduje że dywidendy i odsetki kompensują tylko wzrost cen – realnie nie zwiększają siły nabywczej – tymczasem opodatkowana jest cała nominalna stopa zwrotu, nawet ta część która kompensuje spadek siły nabywczej z powodu inflacji (przykład liczbowy należy prześledzić w BEGGU), ewentualnie jeżeli jest podatek od zysków kapitałowych (wzrostu cen rynkowych akcji czy obligacji) wtedy również zyskuje państwo kosztem posiadaczy papierów wartościowych. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Gdy inflacja jest nieprzewidywalna, wtedy mogą wystąpić dodatkowo następujące koszty: Redystrybucja zasobów od wierzycieli na rzecz dłużników (najwięcej zyskuje państwo jako największy dłużnik; Występują trudności w długookresowym planowaniu działalności gospodarczej ze względu na trudność w formułowaniu nominalnych wielkości w umowach na takim poziomie aby kwoty te nie straciły siły nabywczej co dotyczy wierzycieli w rezultacie inflacja może więc osłabić aktywność gospodarczą. Hiperinflacja powoduje chaos w gospodarce i ucieczkę od pieniądza krajowego na rzecz np. waluty zagranicznej („dolaryzacja” gospodarki polskiej w czasie hiperinflacji 1989-90. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Metody walki z inflacją (lub jej skutkami) Metody przeciwdziałania inflacji Metody przeciwdziałania skutkom inflacji. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Metody zwalczania inflacji zastosowanie restrykcyjnej polityki pieniężnejograniczenie tempa wzrostu nominalnej podaży pieniądza- metoda zalecana przez monetarystów (zob. ilościowa teoria pieniądza), dla których „inflacja jest zjawiskiem pieniężnym”; wg monetarystów nominalna podaż pieniądza powinna rosnąć w tempie w przybliżeniu równym przewidywanemu tempu wzrostu realnego PKB (tempo wzrostu podaży pieniądza może przekraczać o 2-4% tempo wzrostu realnego PKB, co nie grozi przyspieszeniem inflacji, ponieważ postęp techniczny i przyrost zasobów kapitału z roku na rok przyczyniają się do wzrostu potencjalnego PKB) Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Restrykcyjna polityka pieniężna (monetarna)-cd. Reguły kontra działania dyskrecjonalne proponują oni trzymanie się stałych reguł (przeciwieństwo tzw. Polityki dyskrecjonalnej zalecanej przez Keynes’a) w prowadzeniu polityki makroekonomicznej, np. ustalenie stałej reguły wzrostu nominalnej podaży pieniądza o 4 % rocznie, aby zapobiec manipulowaniu podażą pieniądza w okresie przed wyborami (wzrost produkcji w krótkim okresie, w długim-tylko wzrost cen)- celem jest zwiększenie wiarygodności monetarnej polityki antyinflacyjnej- w gospodarce otwartej przy stałym kursie walutowym ta metoda ma ograniczoną skuteczność. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Metody walki z inflacją-c.d. ograniczenie możliwości finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny ( w PL od 1998 r. całkowity zakaz finansowania w NBP) oraz zwiększenie niezależności banku centralnego. restrykcyjna polityka fiskalna w celu ograniczenia popytu globalnego lub –jeżeli deficyt jest finansowany dodrukiem pieniądza- metoda ta ogranicza jednocześnie tempo wzrostu podaży pieniądza-w gospodarce otwartej przy płynnym kursie walutowym ta metoda jest mniej skuteczna Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska polityka dochodowa- polega na bezpośrednim oddziaływaniu na poziom płac i innych dochodów(na przykład obniżenie tempa wzrostu płac nominalnych, przy jednoczesnym ograniczeniu nominalnej podaży pieniądzajest to skuteczna metoda jako przejściowe narzędzie w celu szybszego dostosowania się płac nominalnych i cen do nowej sytuacji, czyli mniejszej ilości pieniądza w gospodarce)- skuteczność tej polityki zależy od oczekiwań inflacyjnych podmiotów gospodarczych oraz od wiarygodności prowadzonej polityki gospodarczejprzejściowo tj. w krótkim okresie, może zwiększyć poziom bezrobocia (metoda stosowana w Polsce na początku lat 90- wprowadzono podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń- tzw. „popiwek”- jedna z dwóch tzw. kotwic nominalnych „Planu Balcerowicza”), potem zastąpiony negocjacyjnym systemem ustalania płac w większych przedsiębiorstwach państwowych w ramach tzw. Komisji trójstronnej do dnia dzisiejszego); Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska demonopolizacja gospodarki, wspieranie konkurencyjności. W Polsce –od 1990 roku przez prawie 2 lata wprowadzono sztywny kurs walutowy –druga „kotwica nominalna” w „Planie Balcerowicza”- w celu przeciwdziałania wzrostowi krajowych cen dóbr importowanych (stanowią one część koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych) oraz ograniczenia oczekiwań inflacyjnych; Uwolnienie cen w celu likwidacji tzw. Inflacji ukrytej przejawiającej się w postaci niedoborów na rynku- skutkiem była tzw. Inflacja korekcyjna. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Ad. 2 Metody przeciwdziałania skutkom inflacji Przystosowanie się do życia z inflacją: -indeksacja- automatyczne dostosowanie poziomu nominalnych zobowiązań do poziomu inflacji w celu zapobieżenia lub zmniejszenia kosztów inflacji (np. poziomu płatności transferowych) -indeksacja nominalnych progów podatkowych, aby zapobiec drenażowi podatkowemu -dostosowanie nominalnej stopy oprocentowania depozytów w bankach do inflacji; -wprowadzenie rachunkowości uwzględniającej inflację Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Indeksacja Indeksacja następuje zawsze z opóźnieniemprzez pewien czas trzeba ponosić koszty- sama indeksacja zwiększa prawdopodobieństwo przedłużania się okresu wysokiej inflacji, a nawet jej wzrostu, gdyż zmniejszając koszty inflacji przyczynia się do zmniejszenia nacisków na rząd, aby walczył z inflacją. Gdy indeksacja podwyższa inflację, tym samym podwyższa inne koszty inflacji- zdzieranych zelówek i zmienianych kart dań. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Rynek walutowy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Rynek walutowy-Podstawowe pojęcia: Kurs walutowy (wymienny) – cena, po której dokonuje się wymiany jednej waluty na drugą. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wyróżnia się dwie metody wyznaczania kursu walutowego: • • • metoda brytyjska-kurs walutowy to cena jednostki waluty krajowej wyrażona w jednostkach waluty obcej. metoda europejska- kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona w jednostkach waluty krajowej. W Polsce kurs walutowy wyznaczany jest drugą metodą, czyli oficjalnie podaje się np. kurs dolara, euro itp. • Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Stały kurs walutowy • Przy stałym kursie walutowym- w celu obrony ustalanego poziomu kursu walutowego przeprowadzane są interwencje na rynku walutowym zwane operacjami wyrównawczymi. Prowadzą one do zmian poziomu rezerw dewizowych, co jednocześnie prowadzi do zmian poziomu podaży pieniądza krajowego. Przeprowadzający operacje wyrównawcze bank centralny kontrolując poziom kursu walutowego traci wtedy kontrolę nad poziomem podaży pieniądza krajowego (jest to wybór typu „coś za coś”trade off). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przy płynnym kursie walutowym kurs walutowy kształtuje się swobodnie pod wpływem zamian popytu i podaży na rynku walutowym. Bank centralny nie przeprowadza operacji wyrównawczychrezygnując z kontrolowania kursu może on kontrolować poziom podaży pieniądza krajowego. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Mieszane reżimy kursowe Oprócz systemów stałego i płynnego kursu walutowego w praktyce często stosowane są pośrednie rodzaje systemów walutowych np. kurs płynny kierowany, kurs stały dostosowywany okresowo. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wniosek: bank centralny może kontrolować albo poziom kursu walutowego, albo podaż pieniądza krajowego- nie ma możliwości kontroli jednocześnie obu wielkości (co zostanie pokazane poniżej na wykresach). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Zmiany kursu walutowego: 1. mogą wynikać ze swobodnej interakcji popytu i podaży na rynku walutowym przy płynnym kursie walutowym: APRECJACJA- oznacza wzrost kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut; DEPRECJACJA – spadek kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Zmiany kursu walutowego-c.d. 2. Przy stałym kursie walutowym wynikają z urzędowych decyzji o zmianie poziomu kursu walutowego: DEWALUACJA- to urzędowe obniżenie kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut; REWALUACJA- urzędowe podwyższenie kursu.....itd. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Na poniższych wykresach celowo posłużę się metodą brytyjską ustalania kursu złotówki (obie metody są wzajemnie „przeliczalne”np. aprecjacja złotówki jest równoznaczna z deprecjacją USD itd.) Jako przykład prześledzimy kurs złotówki wobec dolara amerykańskiego. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Przykład liczbowy: • • • • zakładamy dwa hipotetyczne kursy USD w Polsce: 1USD – 3PLN 1 USD – 4 PLN Zmiana kursu z 1) na 2) oznacza wzrost kursu USD, co równocześnie oznacza spadek kursu złotówki wobec dolara (w pierwszym przypadku za 1 PLN na rynku walutowym można nabyć 1/3 USD, w drugim przypadku już „tylko” ¼ USD, co oznacza „osłabienie” złotówki). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dla eksporterów (i innych grup podmiotów- zob. poniżej) zgłaszających popyt na złotówki, korzystniejszy jest niższy kurs złotówki- jak w przypadku 2)za każdego dolara otrzymanego jako zapłatę „wolą” oni otrzymać 4 PLN niż 3 PLN. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Dla importerów (i innych grup podmiotówzob. poniżej) korzystniejszy jest wyższy kurs waluty krajowej- muszą oni nabyć dolary na rynku walutowym, aby dokonać zakupu za granicą- za 1 USD „wolą” oni płacić mniej, czyli 3 PLN, zamiast 4 PLN. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 1) Popyt na walutę (zł) D – zgłaszają: eksporterzy, którzy chcą wymienić otrzymane dolary (jako zapłatę) na złotówki, mieszkańcy USA, którzy chcą kupić polskie aktywa (akcje, bony skarbowe), turyści z USA, którzy zamierzają przebywać w Polsce. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 2) Podaż waluty (złotówek) S – zgłaszają: importerzy, którzy chcą zmienić złotówki na dolary, aby kupić dobra i usługi w USA, polscy turyści, którzy zamierzają przebywać w USA, Polacy, którzy chcą zakupić amerykańskie aktywa. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Poziom kursu a opłacalność Przy stałej cenie polskich towarów i usług – dochody Polski z eksportu będą wzrastać wraz ze spadkiem kursu walutowego (eksporterzy otrzymują więcej złotówek za 1 dolara) Im niższy kurs walutowy, tym wyższy popyt na złotówki (krzywa D ma nachylenie ujemne) – eksport jest bardziej opłacalny (oraz przyjazdy turystów zagranicznych do Polski czy też inwestycje zagraniczne w Polsce)– eksporterzy zamierzają wymieniać więcej dolarów na Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Wraz ze spadkiem kursu złotówki – obniża się podaż złotówek – obniża się poziom importu ( krzywa S ma nachylenie dodatnie) – importerzy wymieniają mniej złotówek na dolary , ponieważ więcej złotówek muszą płacić za 1 dolara – import mniej opłacalny Zakładamy stan początkowy – popyt na rynku walutowym Do, podaż So, równowaga na rynku walutowym w punkcie A, przy kursie walutowym eo Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Kurs walutowy w Polsce Okres przed 1990 r. – kurs walutowy oderwany od relacji rynkowych, brak wewnętrznej wymienialności złotówki, ograniczenia dewizowe, państwowy monopol handlu zagranicznego. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Od 1.01.1990 • wraz z rozpoczęciem realizacji tzw. „planu Balcerowicza” wraz z głęboką dewaluacją złotówki wobec dolara wprowadzono sztywny kurs walutowy (9500 „starych” zł. za 1 USD), wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotówki i zliberalizowano handel zagraniczny. Kurs złotówki wobec innych walut był wyznaczany za pośrednictwem dolara. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska IV kwartał 1991r. wprowadzono element zmienności przy kształtowaniu się kursu walutowego (stały kurs dostosowywany okresowo) czyli tzw. pełzającą dewaluację- co miesiąc kurs złotówki był urzędowo obniżany wg z góry określonej skali; kurs złotówki zaczęto wyznaczać w relacji do koszyka 5 walut: marka niemiecka, USD, funt brytyjski, frank francuski, frank szwajcarski (tzw. kurs efektywny ważony udziałem poszczególnych walut w polskim handlu zagranicznym). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Maj 1995r. • .- upłynniono kurs złotówki poprzez rozszerzenie pasma wahań rynkowego kursu walutowego wokół tzw parytetu, czyli kursu odniesienia (ceny „koszyka walut”) w celu zmniejszenia tempa przyrostu rezerw dewizowych, co przyczyniało się do przyrostu podaży pieniądza ( przy względnie stałym kursie walutowym NBP nie był w stanie kontrolować poziomu podaży pieniądza krajowego, co utrudniało prowadzenie polityki antyinflacyjnej). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Grudzień 1995 - wprowadzono możliwość zakładania kont dewizowych przez firmy (wcześniej miały one obowiązek natychmiastowej odsprzedaży dewiz pochodzących z eksportu). Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska 1 styczeń 1999 r. ze względu na powstanie Unii Gospodarczo- Walutowej w Europie, czyli wprowadzenia euro, zmieniono skład koszyka walutowego z 5 walut na 2: Euro i USD. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Kwiecień 2000 r. wprowadzono całkiem płynny kurs walutowy- może on się kształtować swobodnie pod wpływem zmian popytu i podaży, nie ma ograniczenia wahań kursu rynkowego złotówki, bank centralny nie interweniuje na rynku walutowym. Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska Po wejściu do UE i spełnieniu tzw. kryteriów z Maastricht Polska ma obowiązek przystąpienia w przyszłości do „strefy euro”. Wiążę się to z koniecznością ponownego ograniczenia wahań kursu złotówki wobec euro- Przez 2 lata przed przystąpieniem do UGW +/- 15 % ze względu na konieczność uczestnictwa w systemie ERM –2 (lub inny bardziej restrykcyjny wariant +/- 2,25 %), po wejściu do UGW kurs złotówki do euro zostanie już nieodwracalnie usztywniony wobec euro. Dlatego tak ważne będzie ustalenie tzw. „kursu wejścia” do strefy Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska
