1 POZIOMY WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH Z BIOLOGII KLASA III
advertisement
POZIOMY WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH Z BIOLOGII KLASA III Program „PULS ŻYCIA” autor: Elżbieta Mazurek Podręcznik do biologii opracowany przez: Beatę Sągin, Mariana Sęktas i Andrzeja Boczarowskiego NA ŚRÓDROCZNĄ OCENĘ KLASYFIKACYJNĄ ocena śródroczna ustalana jest na podstawnie okresowego podsumowania osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć biologii GENETYKA ocena dopuszczająca, uczeń umie: wymienić cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjaśnić, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech wskazać miejsca występowania DNA wyliczyć elementy budujące DNA określić rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej wymienić nazwy poszczególnych podziałów komórkowych podać liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka wskazać miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka wskazać kodon na modelu lub ilustracji DNA rozpoznać u ludzi cechy dominujące i recesywne podać liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka rozpoznać kariogram człowieka wskazać na kariogramie człowieka chromosomy płci wymienić cztery główne grupy krwi występujące u ludzi określić konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego wyjaśnić pojęcie „mutacja” wyliczyć czynniki mutagenne ocena dostateczna, uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz umie: definiować pojęcia „genetyka” oraz „zmienność organizmów” rozpoznać cechy dziedziczne i niedziedziczne omówić zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii uzasadnić występowanie zmienności wśród ludzi przedstawić budowę nukleotydu wymienić nazwy zasad azotowych wyjaśnić regułę komplementarności zasad definiować pojęcia: „gen” i „genom” przedstawić budowę chromosomu definiować pojęcie „kariotyp” omówić proces replikacji porównać budowę DNA z budową RNA rozpoznać na modelu lub ilustracji DNA i RNA definiować pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”,„komórki diploidalne” oszacować liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu omówić znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnić pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” 1 omówić znaczenie kodu genetycznego omówić budowę kodonu i genu omówić badania Mendla zapisać genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznać genotyp oraz określić fenotyp rodziców i pokolenia potomnego wykonać krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu wyjaśnić zasadę dziedziczenia płci wymienić przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią określić cechy chromosomów X i Y rozpoznać grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób omówić sposób dziedziczenia grup krwi omówić sposób dziedziczenia czynnika Rh wymienić przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska wyjaśnić, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości rozróżnić mutacje genowe i chromosomowe omówić skutki wybranych mutacji genowych wymienić przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) scharakteryzować wybrane choroby genetyczne ocena dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz umie: wskazać różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podać przykłady tych cech wyjaśnić, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego wymienić źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podać przykłady tych cech wykazać konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym wyjaśnić, z czego wynika komplementarność zasad określić różnice między genem a genomem omówić przebieg mitozy i mejozy omówić różnice między mitozą a mejozą wykazać uniwersalność kodu genetycznego omówić biosyntezę białek na podstawie ilustracji ocenić znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki interpretować krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna” wyjaśnić mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią wykonać krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców wykonać krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi określić możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego uzasadnić, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów omówić przyczyny wybranych chorób genetycznych ocena bardzo dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz umie: udowodnić, że cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska 2 przedstawić graficznie regułę komplementarności zasad azotowych wykonać model DNA uzasadnić konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki wyjaśnić znaczenie rekombinacji genetycznej zaplanować i wykonać dowolną techniką model podziału komórki odczytać kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego interpretować schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego omówić prawo czystości gamet przewidzieć cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet tworzyć krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewidzieć genotypy oraz fenotypy potomstwa interpretować krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu ocenić znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA ocenić wpływ środowiska na kształtowanie się cech przewidzieć wpływ prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych dowieść znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska ocenić znaczenie badań prenatalnych dla człowieka ocena celująca, uczeń spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz umie: wykonać portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców EWOLUCJA ŻYCIA ocena dopuszczająca, uczeń umie: definiować pojęcie „ewolucja” wymienić dowody ewolucji wskazać przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka omówić ideę walki o byt wymienić przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych określić na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi wymienić cechy człowieka rozumnego ocena dostateczna, uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz umie: wymienić przykłady różnych rodzajów skamieniałości omówić etapy powstawania skamieniałości definiować pojęcie „relikt” wymienić przykłady reliktów definiować pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury analogiczne”, „konwergencja” wymienić przykłady struktur homologicznych i analogicznych omówić główne założenia teorii ewolucji Darwina definiować pojęcie „endemit” wymienić przykłady endemitów wyjaśnić, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny ilustrować przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego wskazać na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych wymienić cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych 3 wskazać u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi ocena dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz umie: klasyfikować dowody ewolucji rozpoznać rodzaje skamieniałości rozpoznać ogniwa pośrednie wskazać u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych omówić przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów określić rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków omówić różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym ocenić korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego określić stanowisko systematyczne człowieka wymienić czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka ocena bardzo dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz umie: określić warunki powstawania skamieniałości przedstawić w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości ocenić rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji wyjaśnić, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków omówić współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji opisać przebieg ewolucji człowieka porównać różne formy człowiekowatych ocena celująca, uczeń spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz umie: opracować opisane w literaturze przykłady działania doboru naturalnego w naturze lub w warunkach laboratoryjnych EKOLOGIA ocena dopuszczająca, uczeń umie: wyjaśnić, czym zajmuje się ekologia wymienić czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach definiować pojęcia: „populacja”, „gatunek” wymienić cechy populacji wymienić czynniki wpływające na liczebność populacji wymienić typy rozmieszczenia osobników w populacji wymienić przykłady zwierząt żyjących w stadzie wyliczyć zależności międzygatunkowe definiować pojęcie „konkurencja” wymienić czynniki, o które konkurują organizmy wymienić przykłady roślinożerców ocena dostateczna, uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz umie: wskazać w terenie siedlisko przykładowego gatunku definiować pojęcie „nisza ekologiczna” określić wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu odczytać z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji określić właściwości środowiska wodnego 4 porównać warunki życia w wodzie i na lądzie określić przyczyny migracji omówić zmiany liczebności populacji ilustrować różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podać przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób określić wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji scharakteryzować grupy wiekowe w populacjach klasyfikować dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe opisać działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji omówić przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej określić znaczenia roślinożerców w przyrodzie omówić adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego ocena dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz umie: rozróżnić siedlisko i niszę ekologiczną omówić na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu omówić różnice między ekologią a ochroną przyrody i ochroną środowiska odnaleźć w terenie populacje różnych gatunków określić wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji wyjaśnić, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku opisać wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków odczytać dane z piramid wieku scharakteryzować ujemne zależności wewnątrzgatunkowe porównać konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową ocena bardzo dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz umie: interpretować wykres przedstawićjący zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku wykazać zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami obliczyć zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni przewidzieć losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej uzasadnić, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego analizować wykresy przedstawićjące wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców NA ROCZNĄ OCENĘ KLASYFIKACYJNĄ ocena roczna ustalana jest na podstawie podsumowania osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć biologii w danym roku szkolnym EKOLOGIA ocena dopuszczająca, uczeń umie: wymienić przykłady drapieżników i ich ofiar omówić przystosowania organizmów do drapieżnictwa wymienić przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych wyliczyć nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe wymienić przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna wymienić pięć przykładowych ekosystemów 5 przedstawić składniki biotopu i biocenozy rozróżnić ekosystemy sztuczne i naturalne wymienić piętra lasu wymienić nazwy ogniw łańcucha pokarmowego przyporządkować znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego rysować schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach podać przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie wyliczyć czynniki wpływające na stan ekosystemów wymienić poziomy różnorodności biologicznej ocena dostateczna, uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz umie: wyjaśnić na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo wymienić charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary wymienić przykłady roślin drapieżnych wyjaśnić na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo wymienić charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary wymienić przykłady roślin drapieżnych wyjaśnić, na czym polega pasożytnictwo klasyfikować pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne wymienić przykłady pasożytnictwa u roślin określić warunki współpracy między gatunkami definiować pojęcia: „mutualizm” ,„komensalizm” omówić budowę korzeni roślin motylkowatych wskazać w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu wyjaśnić, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu wskazać w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej wymienić przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu wyjaśnić przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych wskazać różnice między producentami a konsumentami rysować schemat prostej sieci pokarmowej omówić na podstawie ilustracji Piramidę ekologiczną wykazać, że materia krąży w ekosystemie wykazać, że energia przepływa przez ekosystem wskazać nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii definiować termin „różnorodność biologiczna” wymienić przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej wyjaśnić różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej uzasadnić konieczność wymienić przykłady zachowania różnorodności biologicznej ocena dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz umie: wyjaśnić, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność scharakteryzować sposoby obrony roślin przed zjadaniem omówić różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki opisać sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami określić rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar omówić przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu 6 scharakteryzować przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia omówić różnice między komensalizmem a mutualizmem scharakteryzować role grzyba i glonu w plesze porostu scharakteryzować relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi analizować zależności między biotopem a biocenozą omówić różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi scharakteryzować przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej analizować przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie scharakteryzować role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego porównać liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym interpretować zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji wskazać działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej scharakteryzować poziomy różnorodności biologicznej porównać poziomy różnorodności biologicznej ocena bardzo dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz umie: wykazać zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary wyjaśnić znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar określić warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków ocenić znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie wykazać zależność między warunkami, w których powstał dany las a jego strukturą piętrową omówić czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu zaplanować i wykonać model łańcucha lub sieci pokarmowej przewidzieć skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym analizować informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej omówić schemat obiegu węgla w ekosystemie przewidzieć skutki osuszania obszarów podmokłych ocena celująca, uczeń spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz umie: zaplanować doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu CZŁOWIEK I ŚRODOWISKO ocena dopuszczająca, uczeń umie: wymienić czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery wskazać źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy wymienić źródła zanieczyszczenia wód słodkich wyliczyć klasy czystości wód wymienić przyczyny zanieczyszczeń wód słonych wymienić funkcje gleby w ekosystemie wyliczyć czynniki wpływające na degradację gleby wymienić przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby rozpoznać surowce wtórne wymienić sposoby unieszkodliwiania odpadów przyporządkować odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji 7 ocena dostateczna, uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz umie: podać przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery omówić wpływ kwaśnych opadów na środowisko omówić warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu omówić przyczyny ocieplania się klimatu podać metody oczyszczania wód omówić sposoby ochrony wód scharakteryzować metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach wyjaśnić, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby omówić metody rekultywacji gleby określić czas biodegradacji wskazanego produktu wyjaśnić pojęcie „recykling” analizować problem dzikich wysypisk uzasadnić konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku ocena dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz umie: analizować czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery klasyfikować zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi wykazać wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery wyjaśnić rolę porostów w ocenie czystości powietrza określić sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości wyjaśnić wpływ zakwitów na stan wód opisać metody oczyszczania wód uzasadnić, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu scharakteryzować proces powstawania próchnicy omówić czynniki degradujące glebę ocenić wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko ocenić znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych ocena bardzo dobra, uczeń spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz umie: dowieść związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem przewidzieć skutki globalnego ocieplenia ocenić znaczenie regulacji rzek analizować i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu wykazać związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych dowieść, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby zaplanować sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy prezentuje postawę świadomego konsumenta zaplanować i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień ocena celująca, uczeń spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz umie: przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności wykraczające poza program nauczania. Prezentuje swoje wiadomości posługując się terminologią biologiczną. Potrafi stosować zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych. Formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy. Dokonuje analizy 8 lub syntezy zjawisk i procesów biologicznych. Potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł informacji. Wykonać twórcze prace, pomoce naukowe i potrafi je prezentować na terenie szkoły i poza nią. Bierze udział w konkursach oraz turniejach wiedzy biologicznej 9
