UBEZPIECZENIA
advertisement
prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Ubezpieczenia (konspekt 1) T. Szumlicz, SGH u 2014 Ryzyko Teorie (podejście do) ryzyka: • ryzyko jako zagrożenie (niebezpieczeństwo) • ryzyko jako możliwość wystąpienia straty • ryzyko jako niepewność mierzalna • ryzyko jako prawdopodobieństwo straty • ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia • ryzyko jako determinanta pojawiania się negatywnie i ujemnie ocenianych stanów rzeczy T. Szumlicz, SGH u 2014 Ryzyko = zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w (posiadanych lub spodziewanych) zasobach podmiotu ekonomicznego T. Szumlicz, SGH u 2014 Ryzyko czyste (ubezpieczalne) a ryzyko spekulatywne T. Szumlicz, SGH u 2014 Zarządzanie ryzykiem (ubezpieczeniowa metoda postępowania z ryzykiem) • unikanie ryzyka (wystrzeganie się możliwych zagrożeń); • ograniczanie ryzyka (redukowanie możliwych zagrożeń); • rozpraszanie ryzyka (rozkładanie skutków potencjalnych zagrożeń); • za(prze)trzymanie (retencja) ryzyka (ponoszenie ewentualnych strat); • transfer ryzyka (przenoszenie możliwych strat na inny podmiot). a idea ochrony ubezpieczeniowej T. Szumlicz, SGH u 2014 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM pytania: (1) Czyim ryzykiem zarządzamy? • przedsiębiorstwa • gospodarstwa domowego (2) Kto zarządza ryzykiem? • przedsiębiorstwo • (rodzinne) gospodarstwo domowe • państwo (3) Jak zarządzamy ryzykiem? • nie tylko ubezpieczenie • ale ubezpieczenie bardzo ważne T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat ideowy metody ubezpieczenia T. Szumlicz, SGH u 2014 Zarządzanie ryzykiem: czyim? przedsiębiorstwa; gospodarstwa domowego kto? przedsiębiorstwo; gospodarstwo domowe; państwo: - przymus zarządzania - działania prewencyjne - zabezpieczenie społeczne - świadomość ubezpieczeniowa - regulacje rynku jak? metoda ubezpieczenia ubezpieczający (ubezpieczony, uposażony, uprawniony, beneficjent) ryzyko > składka > zdarzenie losowe > strata > świadczenie ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń) T. Szumlicz, SGH u 2014 Cechy umowy ubezpieczenia: - dwustronna - kwalifikowana - nazwana T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie horyzontalne) ubezpieczający ryzyko składka zdarzenie losowe strata ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń) T. Szumlicz, SGH u 2014 świadczenie Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 1 ubezpieczający zarządzanie ryzykiem: świadomość ryzyka wiedza ubezpieczeniowa przezorność ubezpieczeniowa wniosek o ubezpieczenie ryzyko ubezpieczyciel > składka zarządzanie ryzykiem: zorganizowanie i obsługa wspólnoty ryzyka (koasekuracja; reasekuracja) rachunek aktuarialny ogólne warunki ubezpieczenia wniosek ubezpieczeniowy underwriting T. Szumlicz, SGH u 2014 Cechy umowy ubezpieczenia: - adhezyjna T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat funkcjonowania ubezpieczeniowej wspólnoty ryzyka składki Poszkodowani świadczenia T. Szumlicz, SGH u 2014 Fundusz ubezpieczeniowy Składka ubezpieczeniowa (premium) – kwota, jaką ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić ubezpieczycielowi (zakładowi ubezpieczeń) za udzielaną ochronę ubezpieczeniową. Pojęcia: składka netto składka brutto składka „underwritingowa”. Kwota składki uzależniona od indywidualnego ryzyka. Zasada ekwiwalentności (equivalence principle) – suma składek netto powinna być równa oczekiwanej wartości świadczeń, które mogą wynikać z tytułu zawartych umów ubezpieczenia. Pojęcia: ekwiwalentność funduszowa ekwiwalentność kompensacyjna. Składka „ubezpieczeniowa” (contribution) Kwota składki uzależniona na ogół od statusu materialnego „ubezpieczonego”. T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 2 ubezpieczający zachowania ostrożnościowe składka ubezpieczyciel > zdarzenie losowe prewencja ubezpieczeniowa prewencja finansowa prewencja techniczno-ubezpieczeniowa T. Szumlicz, SGH u 2014 Cechy umowy ubezpieczenia: - wzajemna T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 3 ubezpieczający obowiązek minimalizacji strat zdarzenie losowe > strata ubezpieczyciel zobowiązanie do pokrycia kosztów minimalizacji strat T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 4 ubezpieczający procedury likwidacji straty terminowe zgłoszenie straty udokumentowanie straty strata zakład ubezpieczeń > świadczenie procedury likwidacji straty zasady kompensaty straty - zasada indemnizacji - zasada miarkowania T. Szumlicz, SGH u 2014 Zakres pokrycia ubezpieczeniowego: - wartość przedmiotu ubezpieczenia (WU) o metoda rynkowa o metoda rachunkowa o metoda odtworzeniowa - suma ubezpieczenia (SU) – definicja (górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela) SU = WU pełne pokrycie ubezpieczeniowe SU < WU niedoubezpieczenie SU > WU nadubezpieczenie T. Szumlicz, SGH u 2014 Zakres pokrycia ubezpieczeniowego: Zastosowanie w ubezpieczeniach OC: - suma gwarancyjna - wyczerpanie sumy gwarancyjnej Komentarz ubezpieczenia życiowe: - suma ubezpieczenia określa „wartość” ubezpieczonego T. Szumlicz, SGH u 2014 Cechą charakterystyczną działalności ubezpieczeniowej jest odwrócony cykl produkcyjny: najpierw pojawiają się przychody z tytułu sprzedaży ubezpieczeń, a dopiero później ponoszone są rozłożone w czasie koszty, związane z ochroną ubezpieczeniową. T. Szumlicz, SGH u 2014 Wt-u =Sb - (Ś +Kadm+ Kakw) Wi (lokaty) Wdzu opodatkowanie Wdzu T. Szumlicz, SGH u 2014 Zakład ubezpieczeń Ryzyko/a/ ubezpieczeniowe: - ryzyko czyste (obsługiwane) - ryzyko spekulatywne (podejmowane) T. Szumlicz, SGH u 2014 Podstawowymi przychodami zakładów ubezpieczeń są składki ubezpieczeniowe, natomiast kosztami wypłacone świadczenia (odszkodowania i świadczenia sensu stricto). Ze względu na przesunięcie w czasie tych dwóch zdarzeń finansowych, zakłady ubezpieczeń z zebranej składki tworzą rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe. T. Szumlicz, SGH u 2014 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe stanowią bieżącą wartość przyszłych odszkodowań i świadczeń wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Do momentu wypłaty odszkodowania lub świadczenia zakłady ubezpieczeń środki te lokują, osiągając z tego dodatkowe przychody. Rezerwy tworzy się w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi szkodami (uwzględnienie kosztów likwidacji). T. Szumlicz, SGH u 2014 Klasyfikacja ubezpieczeń i produkty ubezpieczeniowe T. Szumlicz, SGH u 2014 KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczenia - gospodarcze?! - społeczne?! T. Szumlicz, SGH u 2014 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM (czyim?, kto?, jak?) Pytanie: Czyim ryzykiem zarządzamy? • przedsiębiorstwa • gospodarstwa domowego T. Szumlicz, SGH u 2014 Metoda ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem - w sferze gospodarczej - w sferze społecznej T. Szumlicz, SGH u 2014 Klasyfikacja ubezpieczeń Kryterium Podział na ubezpieczenia: ochrona ubezpieczeniowa (ubezpieczenia) przedsiębiorstwa podmiotowe (czyim ryzykiem zarządzamy) (ubezpieczenie o charakterze gospodarczym) ochrona ubezpieczeniowa (ubezpieczenia) gospodarstwa domowego (ubezpieczenie o charakterze społecznym) przedmiotu przystąpienia zysku inicjatywy osobowe obowiązkowe komercyjne prywatne majątkowe dobrowolne non-profit publiczne czasu długookresowe krótkookresowe … T. Szumlicz, SGH u 2014 Ustawa o działalności ubezpieczeniowej: Art. 1. 1. Ustawa określa warunki wykonywania działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych (wyróżnienie T.Sz). - osobowe - majątkowe T. Szumlicz, SGH u 2014 Dział I – ubezpieczenia na życie (życiowe) Dział II – pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe T. Szumlicz, SGH u 2014 PRODUKTY UBEZPIECZENIOWE T. Szumlicz, SGH u 2014 UBEZPIECZENIA (na życie) ŻYCIOWE podział na grupy: 1. Ubezpieczenia na życie 2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci 3. Ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym 4. Ubezpieczenia rentowe (annuity) 5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe T. Szumlicz, SGH u 2014 S określony wiek U S 2 cel posagowy U S=I+O 3 U K=S U 4 p.d.t.ż T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczenia rentowe ze składki jednorazowej (kapitałowej): • renta pewna (wypłacana przez 10-20 lat); • renta życiowa (dożywotnia); • renta życiowa (dożywotnia) z okresem gwarantowanym. Ubezpieczenie rentowe z odroczonym terminem płatności (pewna, dożywotnia): • renta ze zwrotem składek; • renta bez zwrotu składek. T. Szumlicz, SGH u 2014 5 Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (jako opcje) T. Szumlicz, SGH u 2014 Dział II pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (podział na grupy – ugrupowania): 1 2 osobowe (wypadkowe, chorobowe) 3 4 5 6 casco (środków transportu: lądowego, szynowego, powietrznego, wodnego) 7 cargo T. Szumlicz, SGH u 2014 8 9 10 11 12 13 mienia rzeczowego (szkody spowodowane żywiołami, kradzież) oc (posiadaczy środków transportu + oc ogólnej) T. Szumlicz, SGH u 2014 14 15 16 finansowe (kredytu, gwarancje ubezpieczeniowe, pozostałe) 17 ochrony prawnej 18 pobytu poza miejscem zamieszkania (bagaż, koszty leczenia poza granicami kraju, assistance) T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat 1. Instytucjonalizacja rynku ubezpieczeń: instytucje–normy i instytucje–organy RYNEK UBEZPIECZEŃ INSTYTUCJONALIZACJA RYNKU UBEZPIECZEŃ instytucje–normy instytucje–organy INSTYTUCJE–NORMY INSTYTUCJE–ORGANY zezwolenie na działalność zakładu ubezpieczeń organ koncesyjny* zezwolenie na pośrednictwo ubezpieczeniowe organ koncesyjny* nadzór nad działalnością ubezpieczeniową organ nadzoru** gwarancje dla ochrony ubezpieczeniowej reprezentacja interesów zakładów ubezpieczeń organy ubezpieczeniowych funduszy gwarancyjnych*** Polska Izba Ubezpieczeń**** reprezentacja interesów ubezpieczających, ubezpieczonych… Rzecznik Ubezpieczonych***** *Do 2002 r. Minister Finansów; do września 2006 r. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych; od września 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego. **Do 1995 r. Minister Finansów; w latach 1995-2002 Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń; do września 2006 r. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych; od września 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego. ***Do 1995 r. Fundusz Ochrony Ubezpieczonych oraz Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny; od 1995 r. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. ****Do 1995 r. Izba Ubezpieczeń. *****Od 1995 r. T. Szumlicz, SGH u 2014 Schemat 2. Instytucjonalizacja działalności ubezpieczeniowej RYNEK UBEZPIECZENIOWY strona podażowa (oferta ochrony ubezpieczeniowej; zakres instytucjonalizacji) Rynek usług ubezpieczeniowych (zakres instytucjonalizacji) strona popytowa (zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową; zakres instytucjonalizacji) instytucje–normy i instytucje–organy INSTYTUCJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ POTENCJALNY UBEZPIECZYCIEL: POTENCJALNY UBEZPIECZAJĄCY: KNF – zezwolenie ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ (UBEZPIECZYCIEL) - obowiązek ubezpieczenia - wskazanie ubezpieczyciela - doręczenie owu - odstąpienie od umowy forma działalności: > spółka akcyjna > TUW, mały TUW zakres działalności: > dział I – 5 grup > dział II – 18 grup udział podmiotów zagranicznych POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE agent ubezpieczeniowy broker ubezpieczeniowy NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ Komisja Nadzoru Finansowego GWARANCJE DLA OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny REPREZENTACJA INTERESÓW Polska Izba Ubezpieczeń Rzecznik Ubezpieczonych T. Szumlicz, SGH u 2014 USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych T. Szumlicz, SGH u 2014 Komisja Nadzoru Finansowego (zezwolenie na działalność ubezpieczeniową) T. Szumlicz, SGH u 2014 Zezwolenie na działalność zakładu ubezpieczeń: - warunki finansowe - warunki kadrowe - warunki organizacyjne T. Szumlicz, SGH u 2014 Warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez krajowe zakłady ubezpieczeń Art. 92. 1. Zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej dla krajowego zakładu ubezpieczeń wydaje, w drodze decyzji, po rozpatrzeniu wniosku założycieli zakładu ubezpieczeń, organ nadzoru. 2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, zawiera: 1) określenie nazwy lub firmy, siedziby i adresu, zasięgu terytorialnego i rzeczowego zakresu działalności krajowego zakładu ubezpieczeń; 2) określenie wysokości kapitału zakładowego; 3) wskazanie założycieli krajowego zakładu ubezpieczeń; 4) wskazanie formy prawnej, w jakiej ma być wykonywana działalność; 5) określenie wysokości funduszu organizacyjnego przeznaczonego na utworzenie administracji krajowego zakładu ubezpieczeń i zorganizowanie sieci przedstawicielstw; wymóg ten nie dotyczy przypadku, gdy akwizycja na rzecz zakładu ubezpieczeń, o którym mowa w art. 38 ust. 1, będzie prowadzona przez struktury własne założycieli zakładu ubezpieczeń; 6) wskazanie imion i nazwisk osób przewidzianych na członków zarządu i rady nadzorczej; 7) wskazanie imienia i nazwiska aktuariusza, osoby której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych oraz doradcy inwestycyjnego w przypadku, gdy obowiązek zatrudnienia tej osoby wynika z ustawy. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 94. Zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej jest wydawane w zakresie jednej lub więcej grup ubezpieczeń, o których mowa w załączniku do ustawy. T. Szumlicz, SGH u 2014 Komisja Nadzoru Finansowego (nadzór nad działalnością ubezpieczeniową) T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 101. 1. Organ nadzoru może cofnąć krajowemu zakładowi ubezpieczeń w drodze decyzji zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w zakresie jednej lub więcej grup ubezpieczeń, jeżeli: 1) przestał spełniać warunki wymagane do uzyskania zezwolenia lub 2) wykonuje działalność z naruszeniem prawa, statutu, planu działalności lub nie zapewnia zdolności krajowego zakładu ubezpieczeń do wykonywania zobowiązań, lub 3) nie zrealizuje w terminie planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych albo krótkoterminowego planu wypłacalności, lub 4) zaprzestanie wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez okres dłuższy niż 6 miesięcy, lub 5) złoży wniosek o cofnięcie zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej; 6) nie rozpoczął wykonywania działalności ubezpieczeniowej w terminie, o którym mowa w art. 100 ust. 1; 7) jeżeli w stosunku odpowiednio do akcjonariuszy albo udziałowców zakładu ubezpieczeń zaistniały przesłanki określone w art. 98 ust. 1 pkt 3-6. T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 96. 2. Fundusz jest właściwy w zakresie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych w związku z kontrolą spełnienia obowiązku zawierania umów obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 97. 1. Członkiem Funduszu jest zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2. Zakład ubezpieczeń staje się członkiem Funduszu z chwilą zawarcia pierwszej umowy ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w art. 4 pkt 1 i 2. 2. Członkiem Funduszu jest również zagraniczny zakład ubezpieczeń, działający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z przepisami prawa polskiego, i posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2. T. Szumlicz, SGH u 2014 3. Zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność ubezpieczeniową w dziale I (ubezpieczenia na życie), zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2. 4. Zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenie obowiązkowe, o którym mowa w art. 4 pkt 3, niebędące członkami Funduszu zgodnie z ust. 1 i 2, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2. 5. Zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 4, niebędące członkami Funduszu zgodnie z ust. 1-4, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 98. 1. Do zadań Funduszu należy zaspokajanie roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2, w granicach określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2 i 3, za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) na osobie, gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym, a nie ustalono ich tożsamości; 2) w mieniu i na osobie, gdy: a) posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę wyrządzono, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, b) rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym wyrządzili szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia, a rolnik nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC rolników. T. Szumlicz, SGH u 2014 cd. 2. W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego, jeżeli majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego albo w przypadku zarządzenia likwidacji przymusowej zakładu ubezpieczeń, jeżeli roszczenia osób uprawnionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, do zadań Funduszu należy również zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych z: 1) umów ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1-3, za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w granicach określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2-4; 2) umów ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 4, oraz umów ubezpieczenia na życie, w wysokości 50 % wierzytelności, do kwoty nie większej niż równowartość w złotych 30.000 euro według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu ogłoszenia upadłości, oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego albo w dniu zarządzenia likwidacji przymusowej. T. Szumlicz, SGH u 2014 Pośrednictwo ubezpieczeniowe T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 1. Ustawa określa zasady wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Art. 2. 1. Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. 2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, z zastrzeżeniem art. 3. 3. Pośrednictwo ubezpieczeniowe w zakresie reasekuracji jest wykonywane wyłącznie przez brokerów ubezpieczeniowych posiadających zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie reasekuracji (brokerów reasekuracyjnych). T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 4. Pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje: 1) czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, zwane dalej "czynnościami agencyjnymi", polegające na: pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia, zawieraniu umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie, jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności agencyjnych (działalność agencyjna) albo 2) czynności w imieniu lub na rzecz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej, zwane dalej "czynnościami brokerskimi", polegające na: zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia, wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie (działalność brokerska). T. Szumlicz, SGH u 2014 Polska Izba Ubezpieczeń T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczeniowy samorząd gospodarczy Art. 215. Krajowe zakłady ubezpieczeń i zagraniczne zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tworzą ubezpieczeniowy samorząd gospodarczy. Art. 217. 1. Członkostwo w Izbie jest obowiązkowe i powstaje z chwilą podjęcia przez zakład ubezpieczeń, o którym mowa w art. 215, działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 220. 1. Podstawowymi zadaniami Izby jest reprezentowanie i podejmowanie działań w celu ochrony wspólnych interesów członków Izby, współdziałanie w zapobieganiu zagrożeniom rynku ubezpieczeń, kształtowanie, upowszechnianie i czuwanie nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji i zasad etyki w działalności ubezpieczeniowej. 2. Do zadań Izby należy w szczególności: 1) reprezentowanie członków Izby wobec organów władzy publicznej oraz podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów; 2) wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych zawierających regulacje dotyczące działalności ubezpieczeniowej, lub z nią związane, i współdziałanie na wniosek przy ich opracowywaniu; 3) reprezentowanie członków Izby w międzynarodowych organizacjach ubezpieczeniowych; T. Szumlicz, SGH u 2014 cd. 4) współdziałanie z organizacjami, stowarzyszeniami i instytucjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie ubezpieczeń; 5) inicjowanie i wykonywanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ubezpieczeń oraz współpraca w zakresie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr ubezpieczeniowych; 6) pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o funkcjonowaniu rynków ubezpieczeniowych w kraju i za granicą oraz opracowywanie na ich podstawie i udostępnianie dla potrzeb działalności ubezpieczeniowej analiz i prognoz oraz wydawanie biuletynu Izby; T. Szumlicz, SGH u 2014 cd. 7) tworzenie i wykonywanie informatycznych baz danych w zakresie statystyki ubezpieczeniowej, a w szczególności danych o przebiegu szkodowości w poszczególnych rodzajach ubezpieczeń oraz baz danych niezbędnych do przeciwdziałania przestępczości ubezpieczeniowej, w tym informacji o wypłaconych odszkodowaniach lub świadczeniach oraz agentach ubezpieczeniowych, z którymi zakład ubezpieczeń rozwiązał umowę agencyjną i osobach, przeciwko którym było prowadzone postępowanie karne w związku z podejrzeniem popełnienia przez nie przestępstwa na szkodę zakładu ubezpieczeń, zakończone wyrokiem skazującym lub warunkowym umorzeniem postępowania; 8) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między członkami Izby. T. Szumlicz, SGH u 2014 Rzecznik Ubezpieczonych T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 5. 1. Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje interesy osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych. 2. W celu realizacji ustawowych zadań Rzecznik Ubezpieczonych współpracuje w szczególności z krajowymi i zagranicznymi organizacjami konsumenckimi oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 20. Do zadań Rzecznika należy podejmowanie działań w zakresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a w szczególności: 1) rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika; 2) opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych; 3) występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych; T. Szumlicz, SGH u 2014 cd. 4) informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych instytucji rynku ubezpieczeniowego; 5) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a zakładami ubezpieczeń, między towarzystwami emerytalnymi a członkami tych towarzystw, oraz wynikłych z uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych, w szczególności organizowanie sądów polubownych do rozpatrywania tych sporów; 6) inicjowanie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych. T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczenia obowiązkowe T. Szumlicz, SGH u 2014 Ustawa z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Art. 3. 1. Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. T. Szumlicz, SGH u 2014 Art. 4. Ubezpieczeniami obowiązkowymi są: 1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej "ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych"; 2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, zwane dalej "ubezpieczeniem OC rolników"; 3) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane dalej "ubezpieczeniem budynków rolniczych"; 4) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Komentarz!!! T. Szumlicz, SGH u 2014 Wskaźniki rozwoju rynku ubezpieczeniowego T. Szumlicz, SGH u 2014 Wskaźnik wartości składek przypisanych brutto per capita (typ wskaźnika gęstości ubezpieczeń – porównanie wskaźników z innymi krajami i z ugrupowaniami krajów np. UE, OECD) T. Szumlicz, SGH u 2014 Wskaźnik udziału składek przypisanych brutto w PKB (typ wskaźnika penetracji ubezpieczeń – zmiana wskaźnika w ujęciu dynamicznym; wyraża skłonność do korzystania z ochrony ubezpieczeniowej w stosunku do stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju i do wzrostu zamożności społeczeństwa; nie można w ten sposób ustalić wzrostu stopnia skłonności samych gospodarstw domowych do zakupu ubezpieczeń, bo taką skłonność wykazują też przedsiębiorstwa) T. Szumlicz, SGH u 2014 Wskaźnik struktury działowej ubezpieczeń (zmiana udziału ubezpieczeń życiowych, mierzonego przypisem składek, w całości rynku oraz porównanie tego udziału do krajów wzorcowych; najbardziej użyteczny wskaźnik w ocenie udziału gospodarstw domowych w rynku, gdyż popyt na ubezpieczenia życiowe, ze względu na charakter ochrony, dotyczy przede wszystkim gospodarstw domowych) T. Szumlicz, SGH u 2014 Wskaźniki koncentracja działalności w sektorze ubezpieczeń T. Szumlicz, SGH u 2014 Ubezpieczenie w systemie zabezpieczenia emerytalnego T. Szumlicz, SGH u 2014 Nowy system zabezpieczenia emerytalnego z założenia ma (miał mieć) konstrukcję ubezpieczenia rentowego z odroczonym terminem płatności; renta w znaczeniu ekonomicznym (zob. załącznik do ustawy o działalności ubezpieczeniowej; Dział I, grupa 4). T. Szumlicz, SGH u 2014 RYZYKO STAROŚCI T. Szumlicz, SGH u 2014 Dobrowolne DC DB K R K R Obowiązkowe DC DB K R K R T. Szumlicz, SGH u 2014 Trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego w Polsce (mylący podział części bazowej systemu na odrębne filary) zasada przystąpienia obowiązkowe dobrowolne Filar I repartycyjne zasada finansowania Filar II Filar III kapitałowe części: bazowa uzupełniająca Źródło: opracowanie własne. T. Szumlicz, SGH u 2014 Klasyczna trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego (odpowiedź na pytanie: kto ma [może, powinien] dbać o przyszłe zabezpieczenie emerytalne?) Filar I Filar II Filar III państwo emerytura standardowa bazowa pracodawcy dodatkowe środki emerytalne uzupełniająca przyszli emeryci dodatkowe środki emerytalne uzupełniająca kryteria: podmiotowe dochodowe części systemu Źródło: opracowanie własne. T. Szumlicz, SGH u 2014 Pięciofilarowa prezentacja systemu emerytalnego Filary Główne kryteria: charakterystyki systemowe przystąpienie finansowanie 0 emerytura „socjalna” (ogólnie dostępna lub uzyskiwana na podstawie oceny sytuacji materialnej) przez afiliację budżetowe 1 publiczna część systemu emerytalnego obowiązkowe (zarządzana publicznie, o zdefiniowanym świadczeniu lub o zdefiniowanej składce) składki uzupełniane podatkami 2 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne (w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo w pełni kapitałowe o zdefiniowanej składce) aktywa finansowe 3 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne dobrowolne (częściowo lub w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo kapitałowe o zdefiniowanej składce) aktywa finansowe 4 różnorodne nieformalne i formalne formy wsparcia materialnego w okresie starości aktywa finansowe i niefinansowe obowiązkowe dobrowolne Źródło: opracowanie na podstawie R. Holzmann, R. Hinz z udziałem innych, Old-Age Income Support In the 21st Century. An International Perspective on Pension Systems and Reform, Washington 2005, The World Bank, s.10. T. Szumlicz, SGH u 2014 „Stary” system emerytalny T. Szumlicz, SGH u 2014 element 1 KB x 24% element 2 PW x 1,3% za każdy rok składkowy element 3 PW x 0,7% za każdy rok nieskładkowy T. Szumlicz, SGH u 2014 iPW = KB x iwpw Obliczanie indywidualnego wskaźnika podstawy wymiaru E 10 lat 20 lat T. Szumlicz, SGH u 2014 Założenia: Kwota bazowa – 3.000 zł Lata składkowe – 30; lata nieskładkowe – 5 indywidualne wskaźniki podstawy wymiaru: 50% 100% 250% element 1: element 2: element 3: ………………………………………………………………………. wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia emeryturą: T. Szumlicz, SGH u 2014 3,0 Założenia: Kwota bazowa – 3.000 zł Lata składkowe – 30; lata nieskładkowe – 5 wskaźniki podstawy wymiaru: 50% 100% 250% (300%) element 1: 720 720 720 720 element 2: 585 1170 2925 2925 element 3: 53 105 263 263 ………………………………………………………………………………………….……. 1358 1995 3908 3908 wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia emeryturą: 90,5% 66,5% T. Szumlicz, SGH u 2014 52,1% (43,4%) Nowy system emerytalny T. Szumlicz, SGH u 2014 Filar I FUS + ZUS indywidualne konta T. Szumlicz, SGH u 2014 Składka 12,22 Refundacja składek na OFE ZUS Fundusz emerytalny w ramach FUS Bieżąca wypłata emerytur indywidualne konta zapisy przyszłych uprawnień emerytalnych kp + u1 + u2 + u3 + ...+ un = UR (systematyczna waloryzacja uprawnień – „kapitalizacja parametryczna”) zasada obliczania emerytury: UR zasada waloryzacji emerytur E = pdtż T. Szumlicz, SGH u 2014 Filar II OFE + PTE indywidualne rachunki depozytariusz agent transferowy + ZEM (ZUE!) T. Szumlicz, SGH u 2014 Od 1 lutego 2014 r. składka przekazywana do OFE wynosi 2,92%, a na subkonto 4,38% (fundusz obligacyjny) opłata od składki PTE opłata za zarządzania lokaty aktywów (inwestowanie) indywidualne rachunki OFE (j1 + j2 + j3 + ...+ jn) x wj = UK zasada obliczania emerytury: E= UK pdtż Jakie zasady wypłat? T. Szumlicz, SGH u 2014 Nowa zasada obliczania emerytury: E= 60 UR+UK 65 pdtż 67 T. Szumlicz, SGH u 2014 Tabela. Przeciętne dalsze trwanie życia roczników okołoemerytalnych w 2013 r. (wspólne dla kobiet i mężczyzn, wyrażone w miesiącach) Źródło: opracowanie na podstawie komunikatu prezesa GUS z 26 marca 2013 r. Lata 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 0 301,3 291,9 282,5 273,3 264,2 255,2 246,4 237,7 229,1 220,6 212,2 203,9 195,7 187,6 179,6 171,7 1 300,5 291,1 281,7 272,5 263,5 254,5 245,7 237,0 228,4 219,9 211,5 203,2 195,0 186,9 178,9 171,1 2 299,7 290,3 281,0 271,8 262,7 253,7 245,0 236,3 227,7 219,2 210,8 202,5 194,4 186,3 178,3 170,4 3 299,0 289,6 280,2 271,0 262,0 253,0 244,2 235,6 227,0 218,5 210,1 201,9 193,7 185,6 177,6 169,8 4 298,2 288,8 279,4 270,3 261,2 252,3 243,5 234,8 226,3 217,8 209,4 201,2 193,0 184,9 177,0 169,1 Miesiące 5 6 7 297,4 296,6 295,8 288,0 287,2 286,4 278,7 277,9 277,1 269,5 268,8 268,0 260,5 259,7 259,0 251,5 250,8 250,1 242,8 242,1 241,3 234,1 233,4 232,7 225,6 224,9 224,1 217,1 216,4 215,7 208,7 208,1 207,4 200,5 199,8 199,1 192,3 191,7 191,0 184,3 183,6 182,9 176,3 175,7 175,0 168,5 167,8 167,2 T. Szumlicz, SGH u 2014 8 295,0 285,6 276,4 267,2 258,2 249,3 240,6 232,0 223,4 215,0 206,7 198,4 190,3 182,3 174,3 166,5 9 294,3 284,9 275,6 266,5 257,5 248,6 239,9 231,3 222,7 214,3 206,0 197,8 189,6 181,6 173,7 165,9 10 293,5 284,1 274,8 265,7 256,7 247,9 239,2 230,5 222,0 213,6 205,3 197,1 189,0 180,9 173,0 165,2 11 292,7 283,3 274,1 265,0 256,0 247,1 238,4 229,8 221,3 212,9 204,6 196,4 188,3 180,3 172,4 164,6 Porównanie stóp zastąpienia wynagrodzenia emeryturą w „starym” (1998 r.) i nowym systemie emerytalnym każda z osób przepracowała 30 albo 35 lat (jeśli przeszła na emeryturę w wieku 65 lat) i uzyskała 5 lat nieskładkowych płeć wiek % św „stary” „nowy” kobieta kobieta kobieta kobieta kobieta kobieta mężczyzna mężczyzna mężczyzna 60 60 60 65 65 65 65 65 65 50 100 250 50 100 250 50 100 250 91% 43% 67% 43% 52% 43% 96% 63% 73% 63% 58% 63% 96% 63% 73% 63% 58% 63% T. Szumlicz, SGH u 2014 Szacunkowe porównanie stóp zastąpienia wynagrodzenia emeryturą w „starym” i nowym systemie emerytalnym (2011 r.) Cechy osoby przechodzącej na emeryturę* proc. Płeć wiek wynagrodzenia średniego kobieta 60 50 kobieta 60 100 kobieta 60 250 kobieta 65 50 kobieta 65 100 kobieta 65 250 mężczyzna 65 50 mężczyzna 65 100 mężczyzna 65 250 Stopy zastąpienia wynagrodzenia emeryturą „stary” system 77 proc. 56 proc. 44 proc. 78 proc. 57 proc. 45 proc. 78 proc. 57 proc. 45 proc. nowy system 38 proc. 38 proc. 38 proc. 54 proc. 54 proc. 54 proc. 54 proc. 54 proc. 54 proc. * założenia: •w „starym” systemie każda kobieta przepracowała 25 lat i uzyskała uprawnienia do 5 lat tzw. nieskładkowych, a każdy mężczyzna przepracował 30 lat i uzyskał uprawnienia do 5 lat tzw. nieskładkowych, •w nowym systemie każda z osób przepracowała 30 lat (jeżeli przeszła na emeryturę w wieku 60 lat) albo 35 lat (jeśli przeszła na emeryturę w wieku 65 lat). Źródło: Opracowanie własne (w nowym systemie emerytalnym weryfikacja i uśrednienie na podstawie kalkulatorów emerytalnych KNF i Fundacji FOR, przy realnej rocznej stopie zwrotu w II filarze 4,5–5,0%). T. Szumlicz, SGH u 2014 „Nieudolne (pospieszne) zarządzanie zmianą społeczną”; de facto „demontaż” systemu już w 1999 r.: „przestrzelenie” udziału składki kapitałowej niedostateczne pokrycie deficytu systemowego zaniechanie dotyczące emerytur pomostowych uniknięcie problemu emerytur „pozapracowniczych” niezrównanie wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet brak rozwiązania dotyczącego świadczeń rentowych T. Szumlicz, SGH u 2014 Kontynuacja (poniekąd wymuszona): formalne podwyższenie wieku emerytalnego (wiek, czy podwyższenie wymogu stażu pracy) zmarginalizowanie dobrowolnego zabezpieczenia na okres senioralny (ubezpieczenia emerytalnego) chaotyczne działania w zakresie OFE nierealność zobowiązań repartycyjnych T. Szumlicz, SGH u 2014 „Nowy system emerytalny się zestarzał” Nie tylko nieudolne zarządzanie zmianą społeczną Inne – niż zakładano – uwarunkowania: demograficzne finansowe świadomościowe T. Szumlicz, SGH u 2014 Teza 1. Przyszłość powszechnych systemów emerytalnych to emerytura o charakterze socjalnym, czyli gwarantowana przez państwo emerytura minimalna, która byłaby powiększana dobrowolnie, w różnych formach, przede wszystkim z inicjatywy przyszłych emerytów. Teza 2. Należy przekonywać Polaków do systemu, w którym przyszły standard emerytalny będzie zależał przede wszystkim od nich samych, a nie różnych form przymusu emerytalnego, czy to repartycyjnego, czy to kapitałowego. T. Szumlicz, SGH u 2014
