Katolicka nauka społeczna a etyka pracy - Krzysztof Mądel

Katolicka nauka społeczna
a etyka pracy
Ks. Krzysztof Mądel SJ
Konferencja „Praca w Małopolsce”
Kraków Mogiła, 9 czerwca 2010
www.jezuici.pl/~kmadel
Teologia pracy
Ignacy Loyola (1491-1556):
„Bóg mieszka w stworzeniach (habitat in
creaturis) : w żywiołach dając im istnienie,
w roślinach dając im życie i wzrost, w
zwierzętach dając im czucie, w ludziach
darząc ich rozumnością. I we mnie także
mieszka, dając mi być, żyć, czuć i
rozumem mię darząc...” (CD 235).
Teologia pracy
Ignacy Loyola, „Ćwiczenia duchowe”
(1522-24):
„Rozważać, jak Bóg działa i pracuje
(operatur et laborat) dla mnie we
wszystkich rzeczach stworzonych na
obliczu ziemi. Znaczy to, że postępuje
tak, jak ktoś pracujący (habet se ad
modum operantis). I tak w niebiosach,
w żywiołach, w roślinach, owocach,
trzodach itd., dając [wszystkiemu]
istnienie, zachowując, darząc
wzrostem i czuciem itd.” (ĆD 236).
Michał Anioł, Kaplica Sykstyńska, 1508-12
Teologia pracy
„Na początku stworzył (bara’) Bóg niebo i ziemię.” (Rdz 1, 1)
„Bereshit bara Elohim et hashamayim ve’et ha’arets.”
Michał Anioł, Kaplica Sykstyńska, 1508-1512
Teologia pracy
„Bóg widział, że wszystko, co uczynił (’asaw), było bardzo dobre”
(Rdz 1,31)
Michał Anioł, Kaplica Sykstyńska, 1508-1512
Teologia pracy: stworzyć i czynić
bara’ (stworzyć)
 1) to create, shape, form 1a) (Qal) to shape, fashion, create (always with God as subject)
1a1) of heaven and earth 1a2) of individual man 1a3) of new conditions and circumstances
1a4) of transformations 1b) (Niphal) to be created 1b1) of heaven and earth 1b2) of birth
1b3) of something new 1b4) of miracles 1c) (Piel) 1c1) to cut down 1c2) to cut out 2) to be
fat 2a) (Hiphil) to make yourselves fat
 Usage: create 42, creator 3, choose 2, make 2, cut down 2, dispatch 1, done 1, make fat 1
’asah (czynić)
 1) to do, fashion, accomplish, make 1a) (Qal) 1a1) to do, work, make, produce 1a1a) to do
1a1b) to work 1a1c) to deal (with) 1a1d) to act, act with effect, effect 1a2) to make 1a2a) to
make 1a2b) to produce 1a2c) to prepare 1a2d) to make (an offering) 1a2e) to attend to, put
in order 1a2f) to observe, celebrate 1a2g) to acquire (property) 1a2h) to appoint, ordain,
institute 1a2i) to bring about 1a2j) to use 1a2k) to spend, pass 1b) (Niphal) 1b1) to be done
1b2) to be made 1b3) to be produced 1b4) to be offered 1b5) to be observed 1b6) to be used
1c) (Pual) to be made 2) (Piel) to press, squeeze
 Usage: do 1333, make 653, wrought 52, deal 52, commit 49, offer 49, execute 48, keep 48,
shew 43, prepare 37, work 29, do so 21, perform 18, get 14, dress 13, maker 13, maintain 7,
misc 154
Poeta quasi creator
Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ (1595-1640), barokowy
poeta łaciński uwieńczony najwyższymi wtedy laurami
poetyckim, w traktacie De perfecta poesi, znanym w
europejskich kręgach z licznych odpisów (wyd. 1954),
nadaje poecie miano „jakby stwórcy” (quasi creator),
zaś a dzieło poetyckie nazywa „jakby na nowo
stworzonym” na wzór Boga (instar Dei).
Lyricorum libri, frontyspis wg szkicu Paula Rubensa, Antwerpia 1632.
Teologia pracy: praca jako pokuta za grzech
„Obarczę cię niezmiernie wielkim trudem twej brzemienności, w bólu będziesz rodziła dzieci,
ku twemu mężowi będziesz kierowała swe pragnienia, on zaś będzie panował nad tobą».
„Ponieważ posłuchałeś swej żony i zjadłeś z drzewa, co do którego dałem ci rozkaz w słowach:
Nie będziesz z niego jeść - przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu: w trudzie
będziesz zdobywał od niej pożywienie dla siebie po wszystkie dni twego życia. Cierń i
oset będzie ci ona rodziła, a przecież pokarmem twym są płody roli. W pocie więc oblicza
twego będziesz musiał zdobywać pożywienie, póki nie wrócisz do ziemi, z której zostałeś
wzięty; bo prochem jesteś i w proch się obrócisz!” (Rdz 3)
„Dlatego Pan Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty.”
Michał Anioł, Kaplica Sykstyńska, 1508-1512
Chrześcijańska etyka
pracy
Życie monastyczne
w Egipcie,
Palestynie, Syrii
i Kapadocji
w IV-VI w.
Chrześcijańska etyka pracy
Ważniejsze klasztory w Europie do połowy XII wieku.
Teologia pracy
Dominikanie na początku XIV w.
Teologia pracy
Franciszkanie na początku XIV w.
Teologia pracy
Dante Alighieri (1265-1321), Convivium:
 „Siedem pierwszych [sfer niebieskich]
należy do planet, wyżej znajdują się dwa
nieba ruchome, a jeszcze wyżej, ponad
wszystkimi jest niebo spokojne. Tym siedmiu
pierwszym [sferom] odpowiada siedem nauk
trivium i quadrivium, to jest Gramatyka,
Dialektyka, Retoryka, Arytmetyka, Muzyka,
Geometria i Astronomia. Niebu ósmemu,
czyli gwiaździstemu odpowiada wiedza
naturalna, zwana inaczej Fizyką, a także
wiedza pierwsza, czyli Metafizyka.
Dziewiątemu niebu odpowiada wiedza
moralna, zaś najwyższemu, spokojnemu
niebu odpowiada wiedza boska, która zwie
się Teologią.”
 Starożytna koncepcja artes liberales spycha
pracę manualną poza margines, niemal poza
okrąg realnego świata, z drugiej jednak
strony, bardzo wysoko wynosi wszystkie
akty rozumu, woli i pamięci.
Artes liberales
Gregor Reisch (1467-1525), Margarita
philosophica (Perła filozofii), wyd.
1503.
Podręcznik akademicki popularny
pierwszej połowie XVI wieku. W
siedmiu pierwszych rozdziałach
przedstawia sztuki wyzwolone:
logikę, retorykę i gramatykę
(trivium) oraz arytmetykę, muzykę,
geometrię i astronomię
(quadrivium), a w kolejnych pięciu
dalsze dyscypliny uniwersyteckie:
naukę o żywiołach, meteorologię,
alchemię, królestwa roślin i zwierząt,
optykę, pamięć, niebo, piekło i
czyścieć, a w ostatnim rozdziale
filozofię moralną.
Siena i Grosseto
Położona w górzystej Toskanii Siena aż do XVI w. była suwerenną
republiką. Okres swojego największego rozkwitu przeżywała w XIII i
XIV w., kiedy działali tu Duccio di Buoninsegna, Pietro Lorenzetti i
Vecchietta, a władzę nad miastem sprawowała Rada Dziewięciu
(gibelini). Życie społeczne ówczesnej Sieny było bardzo intensywne.
Nie inaczej jest dzisiaj. W Sienie działają stowarzyszenia
mieszkańców zwane kontradami. Przynależność do nich nie jest
obowiązkowa, mieszkańcy jednak chętnie do nich wstępują, płacąc
ustalone składki. Kontrada obejmuje mieszkańców kilku
sąsiadujących ulic, a jej członkowie (contradoi) dobrze się znają. W
kontradowym klubie można pogawędzić z sąsiadami, pograć w
szachy, przejrzeć gazety, wypić lampkę wina. Często spotykają się
tam całe rodziny. Kilka razy do roku spotyka się cała kontrada.
Wielkim wydarzeniem społecznym w Sienie jest słynne Palio delle
contrade. W pierwszym dniu nowenny przed odpustem Madonny z
Provenzano kontrady wstawiają do wyścigu konia z jeźdźcem, choć
tak naprawdę, ważny jest sam koń, bo to on wygrywa gonitwę, nawet
jeśli jeździec (fantino) spadnie – po czym rozpoczynają się biegi
eliminacyjne, kolejne próby i prezentacje, a wreszcie sam bieg
finałowy. Po wyścigu rozpoczyna się świętowanie. Zwycięska
kontrada zobowiązana jest wystawić kolację całemu miastu.
Siena i Grosseto
Tymczasem w nieodległym Grosseto nic takiego się nie dzieje.
Grosseto jeszcze do niedawna było bardzo małym miastem,
położonym na bagiennej równinie nad Morzem Tyrreńskim. Po II
wojnie światowej okoliczne ziemie poddano melioracji, a ludność
napływająca do szybko rozrastającego się miasta znalazła pracę m.in.
w fabrykach włókienniczych i amerykańskiej bazie lotniczej. W
Grosseto nie jednak ma kontrad (podejmowano próby ich
zawiązania), toteż aktywność społeczna obywateli jest prawie żadna,
a więc dokładnie taka na osiedlach naszych polskich miast. Turysta
odwiedzający Sienę i Grosseto natychmiast dostrzega różnice w
stanie przestrzeni publicznej i oferty kulturalnej w obu miast.
Ważniejsze są jednak te różnice, których na pierwszy rzut oka nie
widać. Otóż w Sienie prawie nie ma narkomanii, przestępczość jest
bardzo niska, nikt też nie dostrzega konfliktu pokoleń, natomiast
Grosseto zajmuje jedno pierwszych miejsc w kraju pod względem
stopy bezrobocia, ilości popełnianych przestępstw i spożycia
narkotyków, ustępując jedynie sycylijskiemu Palermo.
Grosseto. Widok miasta z lotu ptaka.
Romańska katedra pw. św. Wawrzyńca.
Palazzo Aldobrandeschi.
Siena i Grosseto
Zarówno w Sienie jak i w Grosseto państwo włoskie zapewnia
dokładnie takie same świadczenia publiczne każdemu z
mieszkańców. Rzecz w tym, że dla mieszkańców Sieny są one
jedynie działaniem pomocowym (subsydiaryzm), gdyż główny nurt
ich życia społecznego toczy się w ich najbliższym sąsiedztwie, w
kontradzie, w mieście, w parafii. Tymczasem mieszkańcy Grosseto
wszystkich tych odniesień są pozbawieni. Nic zatem dziwnego, że nie
potrafią łatwo znaleźć pracy, częściej popadają w konflikty i
patologiczne uzależnienia. Ich życie społeczne jest po prostu ubogie.
Państwowe służby publiczne, a więc ochrona zdrowia, oświata,
policja, system emerytalny, nie są w stanie im pomóc, gdyż oni sami
nie umieją z nich korzystać, a nade wszystko spodziewają się po nich
znacznie więcej niż powinni. Dla mieszkańców Grosseto służby
państwowe są niemal wszystkim, co posiadają jako obywatele.
Tymczasem dla mieszkańców Sieny służby publiczne są jedynie
„miłym dodatkiem”.
Siena. Panorama miasta.
Palio delle contrade na rynku.
Teologia pracy
Jan Kalwin (1509-1569):
 Uzupełnia luterańską zasadę sola Scriptura, sola fide, sola
gratia, solus Christus (tylko Pismo, tylko wiara, tylko łaska,
tylko Chrystus) przez własną soli Deo gloria (tylko Bogu
chwała), akcentując bezinteresowność ludzkich czynów.
 Przyjmuje za Lutrem zasadę darmowego usprawiedliwienia
grzeszników przez Boga, a jednocześnie kładzie nacisk na
uświęcenie tych, którzy zostali usprawiedliwieni. Dokonuje
„sekularyzacja świętości”, przemieszczenia „sfery ludzkiej
egzystencji w perspektywie uświęcenia boskiego i ludzkiego.
Jest to uświęcenie życia, którego główną podporą jest
uświęcenie pracy” (A. McGrath).
 Tworząc swoistą „ascezę wewnątrzświatową” (M. Weber),
sprzyja zanikowi struktur feudalnych i rozwojowi kapitalizmu.
Pomnażanie bogactw przestaje być grzeszne, jeśli tylko sprzyja
ascezie, wysoką rangę zyskują cnoty społeczne, wstrzemięźliwy
styl życia, surowość obyczajów, uświęcenie pracy manualnej
traktowanej jako powołanie od Boga, pilność w pracy
zawodowej, gromadzenie dóbr nie do konsumpcji, lecz w celu
odpowiedniego dalszego wykorzystania.
Redukcje paragwajskie
W latach 1509-1767 na terenie
dzisiejszego Paragwaju,
Urugwaju, Brazylii, Argentyny i
Boliwii (wtedy ziem
portugalskich i hiszpańskich)
jezuici założyli ok. 150 osad
zwanych redukcjami, w których
żyło ok. 150 tys. Indian z plemion
Guaraní, Tupi i Chiquitos.
Pierwsza redukcja San Ignacio
Guazú powstała nad Paraną w r.
1609, tuż po dekrecie Cedula
magna, w którym król Hiszpanii
stwierdzał, że „Indianie powinni
być tak tak samo wolni jak
Hiszpanie”. Indianie żyjących w
redukcjach mieli obowiązek
przepracowania kilku godzin
dziennie na plantacjach
należących do redukcji.
Głównym źródłem dochodów był
eksport yerba mate.
Ruiny kościoła św. Michała Archanioła w São Miguel das
Missões w Płd. Brazylii. Wieś złożono pod koniec XVII w.,
a barokowy kościół wzniesiono z piaskowca w latach 17351745. Po zawarciu Traktatu Madryckiego przez Hiszpanię i
Portugalię w 1750 r. redukcja została częściowo zniszczona
przez wojsko, a później opuszczona i rozgrabiona.
Teologia pracy. Aspekt przedmiotowy
Przypowieść o robotnikach w winnicy, Mt 20, 1
 Płaca godna i uczciwa (minimalna?): denar (rzym.), drachma (gr.), szekla (żyd.)
 Pełną dniówkę otrzymują wszyscy, także zatrudnieni w ostatniej (jedenastej)
godzinie dnia.
Teologia pracy. Aspekt podmiotowy
S. Köder, „Le repas avec le pécheurs”
Teologia pracy
Jezus na uczcie u przywódcy
faryzeuszów, Lk 14, 1
„Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego
miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie
był zaproszony przez niego (...) i wówczas musiałbyś
ze wstydem zająć ostatnie miejsce...”
S. Köder, „Le repas avec le pécheurs”
Teologia pracy
„Gdy będziesz zaproszony, usiądź na ostatnim
miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci:
«Przyjacielu, przesiądź się wyżej» – i spotka cię
zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników...”
Teologia pracy
„Gdy wydajesz obiad lub wieczerzę, nie zapraszaj
swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani
zamożnych sąsiadów, aby i oni cię nie zaprosili i
wówczas miałbyś odpłatę...”
Teologia pracy
„Lecz zaproś ubogich, ułomnych, chromych i
niewidomych, a będziesz szczęśliwy, ponieważ oni
nie mają czym tobie się odwdzięczyć – odpłatę
otrzymasz bowiem przy zmartwychwstaniu
sprawiedliwych...”
Teologia pracy
1. Każda osoba zasługuje na szacunek.
2. „Pierwsze miejsce” może wieść na manowce.
2. „Ostatnie miejsce” może przywrócić godność.
4. „Zapraszanie ostatnich” stanowi wartość obiektywną.
5. „Zapomnienie o sobie” jest korzystne dla wszystkich.
Teoria gier Johna F. Nasha
John von Neumann i O. Morgenstern są autorami teorii gier dwuosobowych o
sumie zero, która zalazła zastosowanie w analizach militarnych. John F.
Nash w roku 1950 wprowadził rozróżnienie na gry typu kooperatywnego
oraz gry nie-kooperatywne, bardziej podstawowe, w których uczestnicy nie
negocjują warunków gry, a następnie opisał je w równaniach matematycznych, co pozwoliło na zastosowanie teorii gier w naukach szczegółowych.
John Forbes Nash (Nobel 1994) dowiódł, że wieloosobowe, nie-kooperatywne gry posiadają
punkt równowagi (Nash equilibrium). Jest nim taki zbiór strategii stosowanych przez
różnych graczy, w którym żaden z graczy nie może wygrać jedynie w oparciu o zmianę
własnej strategii.
Spektakularnym przykładem zastosowania teorii gier była „wielka aukcja” w 1994 r., w czasie
której rząd amerykański przekazał większą cześć spektrum elektromagnetycznego
użytkownikom komercyjnym, efektywnie relokując zasoby i zarabiając ok. 10 mld
dolarów.
Z kolei wymownym przykładem zlekceważenia teorii gier była podobna aukcja w Nowej
Zelandii, w czasie której rząd uzyskał zaledwie 15% spodziewanej sumy przychodów,
pasmo elektromagnetyczne zostało podzielone w sposób bardzo chaotyczny, a jednemu ze
studentów udało się nabyć stację telewizyjną za 1 dolara.
John F. Nash, Noncooperative Games, Proc. Nat. Acad. Sci. USA 36 (1950) 48-49; John Milnor, John Nash and “A
Beautiful Mind”, Notices of the AMS, 45 (1998) 1329-1332.
Teologia pracy. Personalizm
Jan Paweł II, „Laborem exercens”, 1981:
„Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania
człowieka na ziemi” (LE 4)
Podobieństwo człowieka do Stwórcy, por. Rdz 1, 27-28
„praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii
społecznej, jeżeli staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka”
(LE 3)
 Wymiar przedmiotowy (przechodni) pracy: „panowanie nad ziemią” (LE 5)
 Wymiar podmiotowy: „pierwszą podstawą wartości pracy jest sam człowiek jej podmiot” (LE 6);
„praca jest funkcją osoby”; człowiek „jako ‘obraz Boga’ jest osobą, czyli bytem
podmiotowym uzdolnionym do planowego i celowego działania, zdolnym do
stanowienia o sobie i zmierzającym do spełnienia siebie.” „różne czynności
przynależące do procesu pracy, (…) bez względu na ich charakter, mają służyć
urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania,
które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.”
Jan Paweł II, Laborem exercens
Przedmiotowy wymiar pracy
 Podobieństwo do Stwórcy (homo creator)
 Wspólnota losu, miejsca, celów, ale i współzawodnictwo
 Współodpowiedzialność (demokracja)
Podmiotowy wymiar pracy
 Wartości, zagrożenia, solidarność (więcej niż naturalna)
 Godność osoby, podmiotowość
 Relacje społeczne: rodzina, społeczeństwo, naród
 Uprawnienia i zobowiązania cywilne
Konflikty
 Praca czy kapitał?
 Praca czy własność?
 Wymiar klasowy i globalny
 Idelogiczne interpretacje stosunków społcznych: socjalizm, liberalizm, etc.
Elementy duchowości pracy (rozdz. III encykliki)
 Praca jako uczestnictwo w dziele Stwórcy
 Chrystus człowiek pracy
 Praca w świetle Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania
Pomocniczość
Leon XIII, „Rerum novarum”, 1891:
 „Chcieć, żeby władza świecka przenikała swym rządem aż do
wnętrza domu, jest błędem wielkim i zgubnym. Z pewnością jeśli
się jakaś rodzina znajdzie w wielkich trudnościach i bez rady, że
sama z nich się wyzwolić nie może, jest rzeczą słuszną, by jej w
tych ostatecznościach państwo udzieliło pomocy; rodziny bowiem
są cząstkami państwa.”
 „Tu jednak winni się wstrzymać kierownicy państw; natura nie
pozwala przekraczać tych granic. Władza ojcowska jest tego
rodzaju, iż ani zniknąć nie może, ani być pochłoniętą przez
państwo; to samo i wspólne z życiem ludzkim ma źródło. (…) Jeśli
socjaliści, odsuwając w cień powagę rodziców, wprowadzają w jej
miejsce opatrzność państwową, grzeszą przeciw naturalnej
sprawiedliwości i rozrywają jedność rodziny” (par. 11).
Podmiotowość: kwestia antropologii
Jan Paweł II, „Centesimus annus”, 1991:
 „Podstawowy błąd socjalizmu ma charakter antropologiczny.
Rozpatruje on bowiem pojedynczego człowieka jako zwykły
element i cząstkę organizmu społecznego, tak że dobro jednostki
zostaje całkowicie podporządkowane działaniu mechanizmu
ekonomiczno-społecznego; z drugiej strony utrzymuje on, że dobro
jednostki można urzeczywistnić nie uwzględniając jej
samodzielnego wyboru i niezależnie od przyjęcia przez nią w
sposób indywidualny i wyłączny odpowiedzialności za dobro czy
zło.”
Solidarność a rola państwa
Jan Paweł II, „Centesimus annus”, 1991:
 Państwo winno w sposób pośredni i bezpośredni kształtować
właściwą kulturę pracy oraz umożliwiać pracownikom pełniejszy
udział w życiu przedsiębiorstwa:
 „Pośrednio i zgodnie z zasadą pomocniczości, stwarzając warunki
sprzyjające swobodnej działalności gospodarczej, która mogłaby
zaofiarować wiele miejsc pracy i źródeł zamożności.
 Bezpośrednio i zgodnie z zasadą solidarności, ustalając w obronie
słabszego pewne ograniczenia autonomii tych, którzy ustalają
warunki pracy; a w każdym przypadku zapewniając minimum
środków utrzymania pracownikowi bezrobotnemu” (par. 15).
Podmiotowość jako inicjatywa gospodarcza
Jan Paweł II, „Solicitudo rei socialis”, 1987:
„Należy zauważyć, że w dzisiejszym świecie - wśród wielu praw
człowieka – ograniczane jest prawo do inicjatywy gospodarczej,
które jest ważne nie tylko dla jednostki, ale także dla dobra
wspólnego. Doświadczenie wykazuje, że negowanie tego prawa,
jego ograniczanie w imię rzekomej „równości” wszystkich w
społeczeństwie, faktycznie niweluje i wręcz niszczy
przedsiębiorczość, czyli twórczą podmiotowość obywatela. W
rezultacie kształtuje się w ten sposób nie tyle równość, ile
„równanie w dół”.
Pomocniczość i solidarność
Jan Paweł II, „Laborem exercens”, 1981:
[W kontekście przeciwdziałania bezrobociu:] „Winna to być troska
całościowa, która ostatecznie spoczywa na barkach państwa, ale
która nie może oznaczać jednokierunkowej centralizacji ze strony
władz państwowych. Chodzi natomiast o trafną i celową
koordynację, w ramach której być winna zagwarantowana
inicjatywa poszczególnych osób, samodzielnych grup, ośrodków i
lokalnych warsztatów pracy - zgodnie z tym, co już wyżej
powiedziano o podmiotowym charakterze pracy ludzkiej.”
Solidarność jako tworzenie wspólnoty
Jan Paweł II, „Centesimus annus”, 1991:
„Z chrześcijańskiej koncepcji osoby wypływa natomiast w sposób
konieczny właściwa wizja społeczeństwa. Według Rerum novarum i
całej nauki społecznej Kościoła, wyrazem społecznej natury
człowieka nie jest jedynie państwo, ale także różne grupy pośrednie,
poczynając od rodziny, a kończąc na wspólnotach gospodarczych,
społecznych, politycznych i kulturalnych, które jako przejaw tejże
ludzkiej natury posiadają - zawsze w ramach dobra wspólnego - swą
własną autonomię. To właśnie nazwałem ‘podmiotowością’
społeczeństwa, która wraz z podmiotowością jednostki, została
unicestwiona przez ‘socjalizm realny’” (par. 13)
Teologia pracy
Benedykt XVI, „Caritas in veritate”, 2009:
 Stosunki społeczne reguluje zasada sprawiedliwości, ale dla chrześcijan pierwszą
cnotą jest miłość
 Dwumian „państwo-rynek” traci swoją skuteczność, społeczeństwo obywatelskie
staje podstawą ładu społecznego i warunkiem rozwoju
 Rozwój integralny osoby i społeczności (Paweł VI, „Populorum progressio”)
 Nowe formy pracy społecznej, stowarzyszenia obywatelskie zaangażowane w
pomoc osobom, respektujące realia rynku, służące jednak przede wszystkim
rozwojów i usamodzielnieniu się jednostek.

„Współpraca w rozwoju nie powinna mieć na względzie tylko wymiaru
ekonomicznego; powinna stać się wielką okazją do spotkania kulturowego i
ludzkiego. Jeśli podmioty współpracy krajów gospodarczo rozwiniętych, jak to się
czasami zdarza, nie uwzględniają tożsamości kulturowej własnej oraz innych,
składającej się z ludzkich wartości, nie mogą nawiązać żadnego poważnego
dialogu z obywatelami krajów ubogich.”
Praca w kategoriach ekonomicznych
$
popyt
1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości
świadczonej usługi.
Praca nie zależy od wielkości całkowitego obrotu gospodarki,
a tylko od wzajemnej relacji cen i kosztów: im większy popyt
na towary i usługi, tym więcej pracy mogą zaoferować
przedsiębiorcy. (Popyt pochodny w stosunku do popytu na
produkty)
2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona.
Praca służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Ludzkie potrzeby
nie są stabilne ani do końca przewidywalne, dlatego na rynku
zawsze jest więcej pracy niż ludzi, którzy mogliby ją
wykonać.
Ograniczanie możliwości pracy emerytom, wcale nie ułatwia
startu absolwentom.
3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a wydajnością.
Bezrobocie ustaje, jeśli rynek sam ustala wysokość cen i płac.
Bezrobocie jest wynikiem: (a) postaw społecznych, (b) złych
praktyk biznesowych lub (c) wadliwej polityki rządu.
Judd W. Patton, The Plain Truth About Unemployment,
http://academic.bellevue.edu/~jpatton (September 2004).
podaż
n
Praca w kategoriach ekonomicznych
1. Praca jest funkcją wartości płacy do
wartości świadczonej usługi.
2. Ilość pracy na rynku jest
nieograniczona.
3. Tylko wolny rynek jest w stanie
ustalić trwałą harmonię między
płacą a wydajnością.
$
popyt (ilość osób
zatrudnionych)
podaż (ilość osób
chętnych do pracy)
5
4 płaca
minimalna
3
2
1
zatrudnieni
1
2
bezrobotni
3
4
5
n
W świetle naukowych kryteriów nie sposób ustalić czy wzrost płacy minimalnej sprzyja
wzrostowi bezrobocia czy nie, większość autorów przyjmuje tezę o nieuchronnym
wzroście bezrobocia, opowiadając się zarazem za obniżką płacy minimalnej, aczkolwiek
w literaturze ekonomicznej dobrze udokumentowanych kazusów, które świadczą, że może
być wprost przeciwnie, tzn. wzrost płacy minimalnej prowadził tam do wzrostu
zatrudnienia. Ten brak jednoznaczności wskazuje, że wzroście zatrudnienia decydują nie
tylko czynniki ekonomiczne, ale także społeczne, wynikające z zaistnienia nowych relacji
międzyludzkich w danej społeczności i odnowionej kultury pracy.
Bezrobocie
Bezrobocie to problem
(a) braku pracy na rynku oraz
(b) braku możliwości podjęcia tej pracy, która na rynku już istnieje.
Władze publiczne nie mogą bezpośrednio (ad b) zmieniać postaw społecznych,
mogą wszakże pomagać obywatelom w uzyskaniu gotowości podjęcia pracy, ich
podstawowa kompetencja dotyczy wszakże (ad a) usuwania barier i tworzenia
sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy na rynku.
Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia domaga się zatem, m.in.:
 Rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
 Minimalizacji kosztów i obciążeń pracy
 Uproszczenia procedur administracyjnych
 Zwiększenia dostępu do edukacji
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (1)
1. Budowa społeczeństwa obywatelskiego
 Problem. Hypertrofia polityki jako dziedzictwo komunizmu. Obywatele i elity społeczne
uwikłani w myślenie stricte polityczne nie są zdolni do profesjonalnego zmierzenia się z
rzeczywistymi problemami ekonomiczno-społecznymi.
 Brak adekwatnej reprezentacji politycznej parlamencie i życiu publicznym. Silna
reprezentacja „budżetówki” i wielkiego biznesu, a więc gałęzi gospodarki, które zatrudniają
coraz mniej osób, brak znaczącej reprezentacji sektora usług, który daje zatrudnienie coraz
większej grupie osób (80% ogółu zatrudnionych w USA, 70% w UE, ok. 60% w Polsce).
 Nazbyt „spontaniczna”, pozbawiona skutecznej kontroli społecznej transformacja
ustrojowa (m.in. wadliwa prywatyzacja niektórych przedsiębiorstw), nie zdołała przełamać
niektórych monopoli, nie wytworzyła mechanizmu konkurencji, prowadzącego do
zróżnicowania cen i wzrostu jakości usług, a w konsekwencji utrudniła powstanie nowych
gałęzi gospodarki i wzrostu popytu na pracę.
 Zadanie. W celu przełamania wysokiego bezrobocia konieczne jest zatem pełniejsze
wyrażenia spraw obywatelskich na forum publicznym (edukacja, media, samorządność,
parlament). Stowarzyszenia i ruchy chrześcijańskie powinny zabierać głos w imieniu
„nieobecnych” i uczynić ich problemy przedmiotem dialogu społecznego (tzw. adwokatura
społeczna). Analogia do „szarej sfery gospodarki”, szacowanej w Polsce ok. 25% wartości
rynku, która daje wprawdzie chleb wielu ludziom, jednak w warukach „ukrycia” nie może
się skutecznie rozwijać, ani konkurować na szerszym forum.
 Przykład społeczeństwa obywatelskiego: Siena i Groseto (verte).
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (2)
2. Zmniejszenie kosztów i obciążeń pracy
 Problem. Jedną z przyczyn bezrobocia są wysokie obciążenia publiczne pracy: zarówno
wysokie podatki, jak i wysokie, źle zarządzane obowiązkowe płatności ubezpieczeniowe
(verte). Rozwiązania ustrojowe w tym zakresie są wynikiem umowy społecznej
kształtowanej w procesie politycznym, dlatego…
 Zadanie. Chrześcijanie powinni aktywnie wpływać na kształt tej umowy, zwłaszcza, że w
krajach pokomunistycznych wciąż nosi ona ślady opcji ideologicznych dawnego reżymu.
Tymczasem zwyczajna ludzka odpowiedzialność domaga się, aby obywatel był dobrze
poinformowany i posiadał rzeczywisty wpływ na tę część własnego dochodu, która trafia
do publicznej kasy (podatki, ubezpieczenia, itp.).
 Zadanie. Domy opieki społecznej, szkoły i placówki wychowawcze prowadzone przez
kościoły oraz stowarzyszenia obywatelskie już dawno dowiodły, że usługi społeczne
świadczone przez podmioty niepubliczne są w końcowym rozrachunku tańsze i lepsze niż
usługi świadczone przez państwowego monopolistę. Chrześcijanie powinni zatem dążyć do
przenoszenia zadań publicznych do instytucji obywatelskich, aby w ten sposób stwarzać
rzeczywistą alternatywę w sektorze usług, co w konsekwencji pozwoli zmniejszyć
obciążenia pracy i stworzy na popyt na pracę.
 Przykład: reformy podejmowane od 2002 na Słowacji (podatki PIT, CIT, VAT po 19%,
rejestr umów gwarantowanych) i w Rosji (podatek liniowy), a wcześniej w Holandii i
Irlandii (verte).
Wydatki na ubezpieczenia społeczne, % wynagrodzenia
40
39
34
30
20
16
14
10
0
Polska
Niemcy
Irlandia
USA
Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii
Irlandia. W połowie lat 80-tych zmagała się z kilkunastoprocentowym bezrobociem.[4] Gospodarka nie rozwijała się
(zaledwie 0,4-0,5% przyrostu PKP), a Irlandczycy masowo emigrowali z kraju w poszukiwaniu pracy, głównie do
Stanów Zjednoczonych. W połowie lat 80-tych grupa ekonomistów irlandzkich z tzw. szkoły podażowej (supply side
economics) z Charlesem McCreevy'm, późniejszym ministrem finansów Irlandii przeprowadziła głęboką zmianę
systemu finansów publicznych, radykalnie obniżając podatki i inne obciążenia publicznoprawne. Podatek dochodowy
od osób prawnych obniżono z 50% do 16%, a od 2003 r. nawet do 12,5%. Podatek dochodowy od osób fizycznych
wymierzany w Irlandii według 5 stopniowej skali od 35% do 65% zmniejszono do stawek sięgających odpowiednio
od 20 do 42%, co praktycznie oznacza, że 4/5 podatników irlandzkich płaci niewysoki, 20% podatek, mieszcząc się w
pierwszej grupie podatkowej (do 28 tysięcy euro dochodu rocznego). O połowę obniżono podatek od zysków
kapitałowych - z 40 do 20%. Warto przypomnieć, że obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne w Irlandii
wynoszą 16 procent, czyli około 3 razy mniej niż w Polsce. Dzięki zmianom makroekonomicznym niewielka, licząca
zaledwie 3,8 mln mieszkańców Irlandia zaczęła się szybko rozwijać, przyciągając od 1/3 do nawet połowy
wszystkich inwestycji amerykańskich w Europie. Bezrobocie w Irlandii spadło do poziomu 4%, a Irlandczycy, którzy
przez dziesięciolecia wyjeżdżali z kraju w poszukiwaniu pracy, teraz zaczęli do niego wracać. Pod względem
wysokości PKB, przekraczającego obecnie 27 tysięcy dolarów na osobę, Irlandia prześcignęła nawet Wielką
Brytanię. Wbrew obawom, radykalne zmniejszenie podatków nie zmniejszyła wpływów do budżetu państwa. Wręcz
przeciwnie, wpływy podatku od zysków kapitałowych, którego stawka została obniżona o połowę, w ciągu 5 lat
wzrosły sześciokrotnie, a wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w ciągu ostatnich 15 lat wzrosły
pięciokrotnie. O dobrej kondycji irlandzkiej gospodarki świadczy to, że niegdysiejszy deficyt budżetowy został
zamieniony w 5%-ową nadwyżkę, a zadłużenie sektora publicznego spadło 3-krotnie z prawie 120% w połowie lat
80-tych, do niecałych 39% obecnie. Irlandia w ciągu 30 lat członkostwa w Unii Europejskiej otrzymała fundusze
unijne w wysokości prawie 30 mld dolarów, warto jednak pamiętać, że fundusze te trafiły głównie do rolnictwa i ich
wpływ na irlandzki sukces był raczej niewielki. Irlandii udało się pokonać bezrobocie dzięki śmiałej reformie
finansów publicznych, infrastruktury administracyjnej oraz docenieniu roli edukacji.
Holandia. Na początku lat osiemdziesiątych wysokim bezrobociem była dotknięta również Holandia. Dzięki odkryciu
złóż gazu na Morzu Północnym Holandia miała wprawdzie pokaźne wpływy do publicznej kasy, ale bezrobocie
sięgało kilkunastu procent i a deficyt budżetowy wynosił 7% PKB. [5] Holendrzy długo szukali sposobów na
rozwiązanie tego problemu. Po konsultacjach z przedsiębiorcami i ekonomistami Wim Kok, wtenczas szef dużej
centrali związków zawodowych, a późniejszy minister finansów i premier Holandii, a doprowadził w 1982 r. do
zawarcia szerokiej umowy społecznej w Wassenaar koło Hagi, zezwalającej na liberalizację prawa pracy i całkowitą
decentralizację polityki płacowej. Dzisiaj aż 74% Holendrów zdolnych do podjęcia pracy ma pracę (w UE tylko 63%,
a w Polsce zaledwie 51%), stopa bezrobocia w Holandii sięga ledwie 2-4% (w UE aż 9%, a w Polsce ponad 20%),
zaś roczny przyrost PKB utrzymuje się na poziomie ok. 3%, jest więc znacznie wyższy od średniego w całej Unii
(1,7%).
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (3)
3. Skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych
 Problem. Ważną przyczyną bezrobocia są w Polsce są wadliwe rozwiązania prawne i
administracyjne w zakresie pracy i przedsiębiorczości. Samo tylko ustawodawstwo pracy
doczekało się w III RP kilkuset poprawek, co każe wątpić w stabilność całego systemu
prawnego.
 Nadmiernie regulacje spowalniają ekonomię, zmniejszają konkurencyjność narodowej
gospodarki na globalnym rynku, zniechęcają przedsiębiorców do śmiałego inwestowania (a
więc także do zwiększania zatrudnienia). Roman Kluska, znany nowosądecki
przedsiębiorca, jest przekonany, że polski biznes mógłby rozwijać się znacznie szybciej i
zatrudniać znacznie więcej osób, gdyby nie powszechna obawa, że każdy sukces
ekonomiczny prędzej czy później zostanie „ukarany” przez zawsze podejrzliwych
urzędników.
 Zadanie. Chrześcijanie winni zatem tworzyć stowarzyszenia, m.in. własne izby handlowe i
gospodarcze, które pozwalałyby im monitorować działanie urzędów publicznych
(korzystać z dobrodziejstwa ustawy o jawności informacji publicznej), szybciej poruszać
się w gąszczu istniejących przepisów, mieć rzeczywisty wpływ na ich kształtowanie i
upraszczanie, a zarazem bronić się przed korupcją i nadużyciami ze strony funkcjonariuszy
państwowych Wszystkie te działania doprowadziłby do obniżenia kosztów obsługi prawnej
i administracyjnej obywateli, przyczyniając się wydatnie do usamodzielnienia tych
ostatnich.
 Samodzielność ekonomiczna obywateli. Etyka chrześcijańska zawsze sprzyjała takiemu
modelowi rozwoju społecznego, który jest oparty na samodzielności społecznej i
ekonomicznej obywateli, a nie tylko na gwarancjach publicznych, często trudnych do
spełnienia nawet w bardzo zamożnych krajach..
Bezrobocie. Zagadnienia ustrojowe (4)
4. Zwiększenie dostępu do edukacji
 Problem. Istotną przyczyną bezrobocia w Polsce jest nie najlepszy stan oświaty
szkolnej i pozaszkolnej. Szkoły nie uczą przedsiębiorczości ani przekazują
umiejętności potrzebnych do swobodnego funkcjonowania na rynku.
 Sukcesy edukacyjne III RP (czterokrotny wzrost liczby studentów) są w dużej
mierze wynikiem determinacji samych obywateli, mniej zaś rezultatem świadomej
polityki państwa. Polska pod względem szans społecznych jest krajem „trzech
prędkości”: wciąż spora grupa obywateli żyje w ubogiej gospodarce
przedindustrialnej, liczna jest klasa nisko-wykwalifikowanych robotników,
natomiast znacznie mniej liczna, choć wciąż coraz liczniejsza grupa obywateli
funkcjonujących swobodnie w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy. Dwie
pierwsze grupy, w przeciwieństwie do trzeciej, dotknięte są wysokim
bezrobociem.
 Zadanie. Wspólnoty kościelne i obywatelskie powinny promować komunikację
między tymi grupami. Winny także starać się o jednolite standardy oceny jakości
kształcenia w skali całego kraju (nowa matura, wiarogodne rankingi), motywujące
skutecznie do pracy całe środowisko edukacyjne. Stowarzyszenia chrześcijańskie
powinny wreszcie rozwijać wszelkie pozaszkolne formy kształcenia, a
prowadzonej już działalności nadawać, o ile to możliwe, wymiar edukacyjny,
powinny także udzielać pomocy dzieciom i młodzieży, posiadającej utrudniony
dostęp do edukacji.
Centra społeczne. Przykład z Sycylii





W 1958 r. jezuici sycylijscy otwarli w Palermo Centrum Studiów Społecznych,
którego celem było wspomaganie rozwoju kulturalnego, społecznego i
gospodarczego wyspy. Centrum realizuje swoje zadania w oparciu od metodę
ignacjańską, na którą składają się: krytyczna analiza rzeczywistości społecznej,
profesjonalne i szerokie studia oraz efektywna dydaktyka.
Centrum stał się z czasem miejscem formacji dla wielu osób pełniących funkcje
publiczne, zatrudnionych m.in. w administracji publicznej na Sycylii i w samym
Palermo.
Obok działalności dydaktycznej Centrum włączało się także bezpośrednią
formację funkcjonariuszy publicznych poprzez organizowanie konferencji, debat
i działalność wydawniczą.
W 1986 jezuici otwarli w Palermo Instytut Formacji Politycznej, którego celem
było zapewnienie profesjonalnych umiejętności i solidnej formacji etycznej
osobom zamierzającym podjąć działalność publiczną. Instytut otrzymał imię o.
Pedro Arrupe, generała Towarzystwa Jezusowego w latach 1965-1983,
wielkiego promotora wiary i sprawiedliwości w duchu drugiego soboru
watykańskiego.
W 1998 powstaje w Palermo Uniwersytet Ulicy (l’Università della strada).
Program formacyjny tej placówki skierowany jest do pracowników społecznych
działających w sektorze publicznym i prywatnym.
Richard E. Dodge: Jak pomagać osobom bezrobotnym?
Zawsze

Utrzymuj regularny kontakt z osobą bezrobotną aż do chwili, kiedy znajdzie ona pracę.

Znajdź takie obszary życia, w których możesz afirmować tę osobę.

Bądź dobrym słuchaczem, tak aby osoba bezrobotna mogła dać ujście swoim frustracjom.

Wyraź swoje zaufanie do tej osoby.

Pomóż jej zachować własny pozytywny wizerunek w czasie kryzysu.

Ustal, jeśli to możliwe, czas wspólnej modlitwy z tą osobą.

Zapewnij ją, że jest kimś bardzo ważnym dla ciebie, dla Kościoła i dla Boga.

Pomóż jej znaleźć zajęcie, która dałoby jej poczucie spełnienia.

Zaproponuj pomoc w postaci pieniędzy, żywności, lekarstw, itp., ale zrób to dopiero wtedy, kiedy nawiążesz z nią
dobry kontakt.

Nie zrywaj znajomości z tą osobą, kiedy już znajdzie pracę.
Nigdy

Nie słuchaj plotek.

Nie wypytuj na siłę dlaczego straciła pracę. Rozmawiajcie o tym tylko wtedy, kiedy ta osoba jest na to gotowa.

Nie prowokuj negatywnych uczuć, bo one są dodatkowym ciężarem.

Nie nalegaj, żeby natychmiast znalazła pracę. Być może ta osoba potrzebuje czasu na zrewidowanie swoich
priorytetów życiowych.

Nie nalegaj, żeby natychmiast przyjęła twoją pomoc w postaci pieniędzy, żywności, ubrania, bo może jeszcze
bardziej pogłębić jej kryzys.

Nie próbuj podejmować za nią żadnych decyzji.

Nie zakładaj, że osoba bezrobotna (i jej rodzina) jest nędzarzem. Uważnie wysłuchuj potrzeb i upewnij się czy osoba
bezrobotna wie, że twoja pomoc jest jedynie zwyczajnym wyrazem miłości chrześcijańskiej.
Richard E. Dodge teaches adults in Sunday School at Una Baptist Church, Nashville, TN, and is Internet producer for
materials for adult leaders, LifeWay Church Resources, Nashville, TN.
Prof. Aniela Dylus: Dekalog rynkowy chrześcijanina
Bądź obecnym na rynku, ale nie wszędzie
Nie mieszaj środka z celem
Nie myl sukcesu rynkowego z sukcesem życiowym
Dąż do sukcesu rynkowego, ale nie za wszelką cenę
Pamiętaj, że o sukcesie rynkowym decyduje również kapitał ludzki i społeczny,
a nie tylko finansowy
6. Umiejętnie konkuruj, ale nie niszcz
7. Skrupulatnie obliczaj, ale nie wszystko
8. Nie mieszaj ekonomii politycznej z ekonomią zbawienia
9. Bądź kompetentny
10. Bądź mobilny, ale zakorzeniony
1.
2.
3.
4.
5.
Jak przeciwdziałać bezrobociu w swoim środowisku?

Kluby Pracy
Miejsce spotkań, dyskusji i wymiany informacji, także nt. zatrudnienia i duchowości pracy.

Adwokatura społeczna – pomoc osobom bezradnym społecznie.
Przykład: działalność Stowarzyszenia Integracji Świata Pracy LABOR – www.ora.et.labora.pl


Centra społeczne o charakterze edukacyjno-integracyjnym
Przykład: Stowarzyszenie KANA powstało w 1994 roku w Gliwicach, pod kuratelą biskupa Wiktora
Skworca i władz samorządowych Śląska. Grono woluntariuszy KANA organizuje kursy dla
pochodzącej z ubogich rodzin tych okolic młodzieży, która po ukończeniu szkoły nie uzyskała
pracy. Są to kursy komputerowe, zwykle trzymiesięczne i kursy językowe. W 2002 roku
szkolenia KANy ukończyło ponad 4,5 tysiąca osób. 5 września 2004 gliwicka KANA otrzymała
Nagrodę im. Alberta Schwietzera, w Klingenthal koło Strasburga.

Ośrodki wychowawcze dla osób najsilniej poszkodowanych bezrobocia
Przykład: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu założona przez Barbarę i Tomasza
Sadowskich. „Barka” prowadzi imponującą działalność społeczną, której beneficjentem jest ok.
5 tys. osób w skali roku, głównie w Poznaniu i okolicach, a także w innych placówkach na
terenie całego kraju. W ramach realizowanego przez „Barkę” programu wspólnot ok. 650 osób
codziennie otrzymuje stałą pomoc w postaci mieszkania, utrzymania, pracy i fachowej opieki
świadczonej w kilkunastu ośrodkach prowadzonych przez Fundację. W ramach programu szkół
socjalno-edukacyjnych setki innych osób uzyskują niezbędne kwalifikacje zawodowe i
społeczne, dzięki programowi zatrudnienia socjalnego znajdują faktyczne zatrudnienie, a w
ramach rozpoczętego niedawno programu przystępnego budownictwa niezamożne rodziny
zyskują możliwość posiadania własnego domu. Działalność „Barki” wielokrotnie spotykała się z
uznaniem krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, w 2002 r. „Barka” otrzymała
nagrodę Banku Światowego za najlepszą inicjatywę społeczną w skali globu. Tomasz Sadowski
był doradcą kilku ekip rządowych, a doświadczenia „Barki” dały podstawy do przyjęcia Ustawy
o zatrudnieniu socjalnym. Programy „Barki” realizowane są dzisiaj wielu ośrodkach
społecznych w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji i Holandii.
Chrześcijańskie zasady porządku
społecznego
„Liberty is not the power of doing what we like,
but the right of being able to do what we ought”
Lord Acton
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
aspekt instytucjonalny
dobro wspólne
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
aspekt osobowy
Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
dobro wspólne
subsydiaryzm
sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
sprawiedliwość
dystrybutywna
sprawiedliwość
wymienna
obywatele
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
wartości auto-ekspresyjne
● Japonia
Światopogląd (pionowo)
Konfucjańskie
Szwecja ●
Wartości tradycyjne to religia,
Protestanckie
rodzina, ojczyzna, silne poczucie P o k o m u n i s t y c z n e
Norwegia
Estonia Chiny
tożsamości narodowej. Rodzice
Dania
Bułgaria ●
●
Rosja
●
●
● ● Niemcy
●
domagają się od dzieci posłu●
●
Litwa
Czechy
Białoruś
Korea
szeństwa, chcą, żeby dzieci
Finlandia Szwajcaria Holandia
●●●
Płd.
Ukraina ●
spełniały ich oczekiwania,
●
●
●
Czarnogóra Tajwan
●
Słowenia
odrzucają aborcję, eutanazję,
Łotwa ● ●
●
●
Serbia
Luksemburg
rozwody, samobójstwo.
Francja
Słowacja
Mołdawia ● Albania
●
● Islandia
●●
Wartości laickie zawierają
● Węgry
●
Belgia
Macedonia ●
● ● Austria
katalog wartości przeciwnych.
Chorwacja Włochy●
Wielka
E
u
r
o
p
a
Ś
r
o
d
k
o
w
o
–
● Nowa
Jakość życia (poziomo)
● ●
● Bośnia
Brytania
Hiszpania
Zelandia
● Gruzja
Wartości egzystencjalne
Wschodnia
● Azerbejdżan
● Kanada
Katolicka
są istotne dla ludzi walczących
●
Australia
●
Europa
na co dzień o przetrwanie, o bez- Rumunia ● Armenia
Polska
●
pieczeństwo fizyczne i ekonomiczne.
● USA
●
Wietnam
Indie
Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z
●
Anglosaskie
Azja
Turcja
reguły okazują niechęć wobec cudzo●
Chile
●
ziemców, mniejszości seksualnych, osób
● Argentyna
Indonezja ● Filipiny
● Irlandia
chorych na AIDS, stronią także od
●
Dominikana
●
Iran ● ● Peru
aktywności politycznej, nawet od pisania
Ameryka
petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi
Brazylia
●
RPA ●
Łacińska
Jordania
Egipt Nigeria
●
liderami politycznymi niż kobiety.
● Meksyk
● Uganda ●
●
● ● Wenezuela
●
Zimbabwe
●
Wartości auto-ekspresyjne zawierają
Ghana
Maroko
● Kolumbia
katalog wartości przeciwnych.
●
Puerto Rico
Tanzania
Opracowano na podstawie kwestionariuszy A f r y k a
Salwador
●
wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do
●
mieszkańców 78 krajów (85% populacji).
wartości laickie
wartości egzystencjalne
wartości tradycyjne
Narody i wartości
World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.
Nowa ekonomia. Woda, ziemia, powietrze i...
Pierwsza fala globalizacji, 1492

Zachodni kolonializm, handel morski, dobra nieprzetworzone

Portugalia, Hiszpania, Francja, Anglia, Holandia
Druga fala globalizacji, 1800

Industrializacja, energia z paliw kopalnych

Anglia I p. XIX w., Francja i Niemcy II p. XIX w., USA, Europa
Trzecia fala globalizacji, 1980

Nowe technologie obróbki informacji (komputer osobisty, Internet).

Eksport wyrobów przemysłowych krajów rozwijających się wzrósł z 25% w
1980 do pond 80% w 1998. Beneficjentami tych zmian są m.in. Brazylia,
Chiny, Węgry, Indie, Meksyk.

W latach 1980-2000 24 kraje rozwijające się (3 mld mieszkańców) podwoiły
stosunek dochodów z handlu zagranicznego do PKB. PKB liczony na jednego
mieszkańca wzrastał w tych krajach co roku średnio o 1% w latach 1960., 3%
w 1970., 4% w 1980., 5% w latach 1990. Inne kraje rozwijające się (ok. 2 mld
ludzi) notowały spadek PKB.
Czwarta fala globalizacji, XXI w.

Polityczna umowa regulująca warunki handlu (Antoni Z. Kamiński)

Inc.? TQM? WWW? Komunikacja w czasie rzeczywistym? Odnawialne źródła
energii? Zrównoważony rozwój? Kultura?
Robbie Robertson, The Three Waves of Globalisation: A History of a Developing Global Consciousness, Zed Books, London 2003.
Rolnictwo, przemysł, czy usługi?
Zatrudnienie w USA w %, 1999
100
usługi
80
60
40
przemysł
20
rolnictwo i kopalnictwo
0
1810
1900
Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.
1999
Stara i nowa ekonomia. Organizacja produkcji
Fordyzm
Postfordyzm
Negocjacje zbiorowe
Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym
lub firmy
Uspołecznienie bogactwa (państwo
dobrobytu)
Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz
zabezpieczenia społecznego; pomoc
charytatywna
Centralizacja
Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja
międzyregionalna
Państwo lub miasto „subsydiujące”
Państwo lub miasto przedsiębiorcze
Krajowa polityka regionalna
Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne
Badania i rozwój finansowane przez
przedsiębiorstwa
Badania i rozwój finansowane przez sektor
publiczny.
Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu
innowacji
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Stara i nowa ekonomia. Praca
Fordyzm
Postfordyzm
Robotnik wykonuje pojedyncze, proste
czynności
Wielość zadań
Płaca akordowa (oparta o normy
techniczno-ekonomiczne)
Płaca wg stawki osobistej
Wysoka specjalizacja pracy
Eliminacja wyspecjalizowanych czynności
Brak lub ograniczone szkolenia
zawodowe, brak podnoszenia
kwalifikacji w miejscu pracy
Długie szkolenie w miejscu pracy
Nacisk na ograniczanie zakresu
odpowiedzialności robotnika
Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność
robotników
Brak pewności pracy i złe warunki dla
Wysoka pewność pracy dla pracowników
zatrudnionych czasowo; poszerzanie się podstawowych (zatrudnienie do emerytury)
umów nieformalnych
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji inwestycji
Fordyzm
Postfordyzm
Zasoby siły roboczej
Koszty robocizny
Kwalifikacje siły roboczej
Koszty robocizny
Łatwość nabycia surowców
Koszty transportu
Infrastruktura transportowa
Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego
Ponadregionalne połączenia kolejowe
Dostatek mocy
Koszty energii
Specjalizacja lokalnego przemysłu
Bliskość dostawców
Niskie podatki
Pomoc finansowa władz publicznych
Jakość administracji lokalnej
Opłaty lokalne
Usługi miejscowych banków
Wspieranie działalności gospodarczej
Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze
Klimat
Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych
Dobry wizerunek miasta/regionu
Komunikacja miejska
Mieszkania
Zaplecze medyczne
Życie kulturalne, możliwości wypoczynku
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.
Przemysł, rolnictwo, usługi, 1980-1999
Znikające kominy fabryk
Zatrudnienie w przemyśle, rolnictwie i
usługach w wybranych krajach, %
1980
Przemysł
1997
Rolnictwo
Lżejsze życie?
Zatrudnienie w usługach
jako % ogółu zatrudnionych
1900
1999
Usługi
USA
Wielka Brytania
Wielka
Brytania
Niemcy
(tylko Zachodnie, 1980)
Francja
Japonia
Japonia
Niemcy
USA
Źródło: OECD
Źródło: International Labor Organization
The manufacturing paradox, The Economist, Nov 1st 2001
Knowledge is power, The Economist, Sep 21st 2000
Rolnictwo, przemysł, surowce jako towar eksportowy
Eksport krajów rozwijających się, w %
100
80
wyroby przemysłowe
60
40
minerały
20
produkty rolne
0
1965
70
75
Some win, some lose, The Economist Dec 5th 2001.
80
85
90
95
2000
Warto studiować
Średnie zarobki tygodniowe* mężczyzn w USA, 1979=100
120
110
absolwenci koledżów
100
absolwenci szkół średnich
90
80
uczniowie, którzy nie ukończyli
szkół średnich
70
1979
81
83
85
87
89
93
95
* przy uwzględnieniu inflacji
Zródło: US Departament of Labour
97
1999
Absolwenci koledżów w stosunku do:
1979
Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000
1999
1.3
absolwentów szkół średnich
1.7
1.6
nie kończący szkoły
2.5
Innowatorzy, adopterzy, outsiderzy
Technologiczni innowatorzy – dziesięć lub więcej patentów na milion mieszkańców.
Adoptujący nowe technologie – eksport wysokich technologii tworzy co najmniej 2% PKB.
Wykluczeni technologicznie – niski eksport high-tech, mało rejestrowanych patentów.
Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000
Patenty i PKB
Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000
Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne
Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych.
Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej. Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie
należał przez wieki chiński „patent” na produkcję jedwabiu.
Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany
patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima
zawdzięcza swą dzisiejszą świetność.
Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Już w
połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie.
Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit
na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez
budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180
tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie
większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów),
wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w
tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe.
Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony
znaku towarowego trwa 3-4 lata.
Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz
usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się
latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu
ochrony praw patentowych.
Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko
10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym
czasie Panama oraz Wyspy Bahama.
Wydatki na badania naukowe, % PKB, 2003
1%
0,71%
0,32%
Finlandia
Dania
Polska
Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD
Spending on tertiary education
% of GDP, 1999
Germany
Public
Britain
Private
France
Netherland
Ireland
Australia
Denmark
Sweden
US
Canada
0
Source: OECD, Education at a Glance, 2002.
0,5
1
1,5
2
2,5
Nowa ekonomia. The Best and the Rest
Kwestia klimatu? 1995
Kraje biedne, wysoko
zadłużone (42)
Kraje bogate
(30)
PKB na osobę, ppp* $**
1 187
18 818
Oczekiwana długość życia w chwili
narodzin, w latach**
51,5
76,9
tropikalnej
55,6
0,7
suchej
17,6
3,7
umiarkowanej i zimnej
12,5
92,6
górskiej
14,0
2,5
Populacja w ekostrefie, %
* w sile nabywczej pieniądza ** średnie niezrównoważone
Żródło: J. Sachs
Jeffrey Sachs, Helping the world’s poorest, The Economist, Aug 12th 1999.
Nowi tytani
The New Titans, The Economist, Sep 14th 2006
Globalizacja


Przykład. We wrześniu 2004 r. Lloyds TSB ujawnił plany przeniesienia 1500
miejsc pracy z Wielkiej Brytanii do Indii (outsorcing) do końca 2004 r.,
zapawiadając, że liczba ta może ulec zwiększeniu. Etaty będą przeniesione do
miast Hyderabad i Bangalore, w których koszty pracy są sześciokrotnie niższe
niż w W. Brytanii. W październiku Lloyds TSB ujawnił, że do końca roku
zamierza zamknąć Newcastle Contact Centre, co oznacza likwidację kolejnych
960 etatów, które zostaną przeniesione do Indii. http://www.saveukjobs.com
Przykład. Według różnych szacunków ok. 100 tys. Polaków znalazło pracę w
swoim kraju dzięki outsorcingowi, czyli transferowi usług do Polski z krajów, w
których koszty pracy są wyższe. Firma konsultingowa McKinsey & Co.
Przewiduje, że Polska ma szanse stać się „Centrum Usługowym Europy”. Jeśli
rzeczywiście wykorzysta swoje szanse, w ciągu najbliższych pięciu lat
powstanie w Polsce ok. 500 tys. nowych miejsc pracy.
http://www.mckinsey.com
Nowa ekonomia. Brak usług to bezrobocie
Odsetek osób (w wieku 15-64) pracujących, %
Odsetek osób w wieku 15-64 lata zatrudnionych w usługach* w stosunku do ogółu
zatrudnionych w krajach OECD, 2002
85
Korelacja = 0,88
T-statistic = 9.34
80
Szwajcaria
Norwegia
Dania
Szwecja
Japonia
USA
Nowa Zelandia
Wielka Brytania
Portugalia
Kanada
Holandia
75
70
Australia
Austria Irlandia
65
Korea
Finlandia
Niemcy
EU
Luksemburg
Francja
60
Grecja
Słowacja
Polska
55
Węgry
Belgia
Hiszpania
Włochy
50
25
30
35
40
45
50
55
Odsetek osób (w wieku 15-64) pracujących w usługach, %
* Kategoria obejmuje wszystkie rodzaje usług: komunalne, społeczne i indywidualne.
Zródło: OECD
60
65
Katolicka nauka społeczna
a etyka pracy
www.jezuici.pl/~kmadel