wstęp - Edukator

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH CECH SOMATYCZNYCH I SPRAWNOŚCI
FIZYCZNEJ CHŁOPCÓW DYSLEKTYCZNYCH
Przedstawiam charakterystykę rozwoju fizycznego i motorycznego uczniów w wieku
11 lat, u których badaniem psychologiczno-pedagogicznym stwierdzono dysleksję.
Zagadnieniem tym zainteresowałam się prowadząc zajęcia z kultury fizycznej i gimnastyki
korekcyjnej wad postawy w Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Przytoku dla
dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.
W literaturze spotyka się różne definicje dysleksji rozwojowej. Światowa Federacja
Neurologii w 1968 r. w Dallas określiła dysleksję jako zaburzenia manifestujące się
trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania,
normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Dysleksja
spowodowana jest zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często
uwarunkowane jest konstytucjonalnie [1,7]
W Polsce najczęściej używa się definicji H.Spionek wg której trudności w pisaniu
i czytaniu u dzieci spowodowane są deficytami rozwoju funkcji percepcyjno motorycznych
obliczonymi w stosunku do wieku dziecka i jego ogólnego poziomu umysłowego. [7,8]
Z kolei M.Bogdanowicz uważa, że za specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są
odpowiedzialne nie tylko zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, ale również
zaburzenia koordynacji tych funkcji, które autorka określa terminem zaburzeń integracji
percepcyjno- motorycznej i zaburzenia rozwoju funkcji językowych. [1]
Różne są dane dotyczące liczby dzieci, które mają trudności w nauce czytania i pisania.
Badacze duńscy oceniają częstość występowania dysleksji wśród dzieci szkolnych na 10%. W
Anglii Weron zarejestrował wśród dzieci 12-sto letnich aż 20,3% dzieci dyslektycznych. W
Polsce badania prowadziła H.Spionek. która określiła częstość występowania dysleksji u 1015% badanych uczniów. [7]
Etiologia pierwotnych przyczyn specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu zawarta
jest w koncepcjach etiologicznych tj.: genetycznej, organicznej, hormonalnej, opóźnionego
dojrzewania centralnego układu nerwowego i psychodysleksji. [1,7]
1. KONCEPCJA GENETYCZNA - zakłada, że przyczyna dysleksji tkwi w dziedziczeniu
zmian w centralnym układzie nerwowym (CUN), które warunkują zaburzenia funkcjonalne
leżące u podstaw dysleksji. Czynnikiem patogennym są patologiczne geny przekazywane z
pokolenia na pokolenie. Dziedziczne uwarunkowania dotyczą 20-30% dzieci mających
trudności w czytaniu i pisaniu. Mechanizm przenoszenia tych zaburzeń na drodze genetycznej
nie jest znany. Przedstawicielami tej koncepcji byli między innymi: C.Thomas (1905 r.),
J.Hinshelwood (1917 r.) i K.Hermann (1950 r.).
2. KONCEPCJA ORGANICZNA – upatruje przyczynę dysleksji w organicznym uszkodzeniu
struktury tych okolic mózgu, które realizują czynność czytania i pisania (okolice zakrętu
kątowego). Czynniki patogenne mogą być: chemiczne, fizyczne, biologiczne, które
oddziaływują na CUN w okresie okołoporodowym. W Polsce pogląd ten reprezentował
H.Spionek.
3. KONCEPCJA HORMONALNA – wyjaśnia przyczynę dysleksji nadprodukcją w okresie
prenatalnym męskiego hormonu – testosteronu. Nadmiar tego hormonu zaburza
funkcjonowanie systemu immunologicznego powodując zablokowanie rozwoju lewej półkuli
mózgu, a tym samym opóźnienie rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie i dysleksję w
wieku szkolnym. Kompensacyjnie lepiej rozwijająca się prawa półkula stwarza podstawy do
wykształcenia się leworęczności. Koncepcja ta została sformułowana w 1982 r. przez
N.Geschwinda i P.Bechana.
4. KONCEPCJA OPÓŹNIONEGO DOJRZEWANIA CENTRALNEGO UKŁADU
NERWOWEGO – przyczynę dysleksji rozwojowej upatruje się w zwolnieniu tempa
dojrzewania CUN i współistniejących zaburzeniach funkcjonalnych. Czynniki patogenne
mogą mieć charakter genetyczny bądź hormonalny, działając we wczesnym okresie rozwoju
(prenatalnym i okołoporodowym). Zapas EEG w przypadkach dysleksji rozwojowej jest
charakterystyczny dla stanu niedojrzałości kory mózgowej.
U dzieci dyslektycznych obserwuje się również wydłużenie procesu dojrzewania wielu
funkcji lateralizacji (długo utrzymuje się oburęczność), funkcji językowych (opóźniony
rozwój mowy, utrzymujące się neologizmy, agramatyzm, wadliwa wymowa, funkcji
percepcyjno-motorycznych). Za tą koncepcją przemawia fakt, że w niektórych przypadkach
opisane zaburzenia ustępują samoistnie bez interwencji terapeuty za sprawą spontanicznego
przyspieszenia procesu dojrzewania CUN i wyrównania braków rozwojowych.
5. KONCEPCJA PSYCHODYSLEKSJI – zakłada, że przyczyna dysleksji rozwojowej tkwi w
zaburzeniach emocjonalnych (funkcjonalnych) układu nerwowego. Czynnikami patogennymi
są stres i urazy psychiczne. W Polsce koncepcja ta została poddana krytyce przez H.Jaklewicz
i M.Bogdanowicz. Twierdzą, iż zaburzenia emocjonalne u dzieci dyslektycznych często
towarzyszą i mają charakter wtórny jako efekt długoletnich niepowodzeń szkolnych.
Marta Bogdanowicz spostrzega dziecko dyslektyczne jako mało sprawne ruchowo. W weku
przedszkolnym dzieci „... te poruszają się niezgrabnie, potykają i przewracają, słabo biegają,
długo nie umieją nauczyć się jeździć na rowerze. Mają trudności w zabawach ruchowych
wymagających sprawności manualnych np.: rzucanie i chwytanie piłki..” W wieku szkolnym
objawy te się utrzymują. Dzieci nie są atrakcyjnymi partnerami zabaw ruchowych, maja wiele
trudności i płynących stąd przykrości podczas zajęć z wychowania fizycznego, nie uprawiają
sportów. Trudności te mogą wynikać z opóźnionego rozwoju ruchowego, małej sprawności
fizycznej, słabej koordynacji wzrokowo-ruchowej i koordynacji ruchów. [1,7,8]
Celem moich badań było określenie poziomu rozwoju somatycznego i sprawności fizycznej
chłopców dyslektycznych. Założyłam, iż uczniowie mający specyficzne problemy w czytaniu
i pisaniu i istotnie różnią się pod względem budowy ciała i sprawności fizycznej od
rówieśników nie mających trudności w pisaniu i czytaniu. Rozwinięciem tej hipotezy są
następujące pytania badawcze:
- Czy występują różnice w sprawności fizycznej pomiędzy chłopcami dyslektycznymi,
a chłopcami nie mającymi problemów w czytaniu i pisaniu ?
- Czy chłopcy dyslektyczni istotnie różnią się budową ciała od swoich rówieśników
CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADANEJ
Badania zostały przeprowadzone w dwóch grupach 15- sto osobowych.
Grupę pierwszą (GR I) stanowili chłopcy dyslektyczni, natomiast grupę drugą (GR II)
stanowili chłopcy nie mający specyficznych problemów w czytaniu i pisaniu. Badaniami
zarówno w grupie pierwszej jak i drugiej objęto chłopców w wieku 11 lat. Badania dla GR I
zostały przeprowadzone w sali gimnastycznej i na terenie Specjalnego Ośrodka Szkolno –
Wychowawczego w Przytoku.
Badania dla GR II przeprowadzono także w sali gimnastycznej i na boisku Szkoły
Podstawowej w Zaborze.
METODY
W badaniach dokonano pomiarów cech morfologicznych budowy ciała : masy
i wysokości oraz takich cech motorycznych jak: szybkość, skoczność, siła ramion, gibkość,
wytrzymałość oraz zwinność.
Poziom sześciu cech motorycznych określono na podstawie Międzynarodowego Testu
Sprawności Fizycznej.
Przed przeprowadzeniem badań w obu grupach chłopców przeprowadzono 15- sto minutową
rozgrzewkę. Chłopcy ubrani byli w stroje gimnastyczne.
Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej spełnia wszelkie warunki poprawności
metodologicznej: rzetelność i trafność.
Testy te pozwoliły na ocenę podstawowych cech motorycznych badanych chłopców.
Nie pochłaniają wiele czasu na wykonanie pomiarów i nie wymagają specjalnych
umiejętności od badanych chłopców.
OCENA ROZWOJU SOMATYCZNEGO BADANYCH CHŁOPCÓW
Celem omawianego rozdziału jest odpowiedź na pytanie na ile różnią się badani chłopcy
poziomem rozwoju somatycznego ocenianego wysokością i masą ciała. Analizując rozwój
fizyczny chłopców wzięto pod uwagę średnią arytmetyczną oraz odchylenie standardowe
wzrostu i masy ciała.
TABELA NR I
Wysokość i masa ciała badanych chłopców
Grupa
badana
Wzrost
I
II
Masa ciała
I
II
X”
N
15
15
15
15
137,13
146,53
29,68
36,57
S
VS
7,29
6,69
6,6
9,18
5,31%
4,56%
22,24%
25,11%
Min
129
135
24
26
Max
150
155
47
60
Porównując wielkość odchyleń standardowych wzrostu i masy ciała obu grup,
stwierdziłam, że większe odchylenie standardowe wzrostu występuje w GR I, zaś większe
odchylenie standardowe masy ciała występuje w GR II, co świadczy o większym
zróżnicowaniu GR I pod względem wzrostu oraz o większym o większym zróżnicowaniu GR
II pod względem masy ciała. Biorąc pod uwagę współczynniki zmienności (VS)
zróżnicowanie pod względem wzrostu w GR I i GR II jest niskie, natomiast znacznie większe
jest zróżnicowanie pod względem masy ciała w badanych grupach.
Porównując średnie arytmetyczne wzrostu w grupie I i II stwierdziłam, że przeciętnie
chłopcy w GR I są niżsi od chłopców w GR II. Ich wysokość ciała jest istotnie mniejsza od
wysokości ciała dzieci z grupy II.
Porównując średnie arytmetyczne masy ciała w grupie I i II stwierdziłam, że przeciętnie
chłopcy w GR I są lżejsi od chłopców w GR II. Ich masa ciała jest istotnie mniejsza od masy
ciała chłopców z GR II.
TABELA NR II
Różnice w wysokości i masie ciała badanych chłopców( test T- Studenta)
Grupa badana
Wzrost
Masa ciała
GR II i GR II
0,000989741
0,02633979
Zastosowany test T- Studenta do oceny różnic średnich arytmetycznych wyników mas
i wysokości ciała badanych chłopców nie wykazał istotnych statystycznie różnic.
OCENA RÓŻNIC W POZIOMIE SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ BADANYCH
CHŁOPCÓW
Ocena sprawności fizycznej chłopców dyslektycznych i chłopców nie mających
problemów w czytaniu i pisaniu na podstawie wyników badań pozwala odpowiedzieć na
pytanie: Czy występują różnice w sprawności fizycznej pomiędzy chłopcami z grupy I
i chłopcami z grupy II ?
Analizując wyniki prób sprawności fizycznej wzięto pod uwagę średnią arytmetyczną,
odchylenie standardowe oraz różnicę między wielkością maksymalną i minimalną.
TABELA NR III
Sprawność fizyczna badanych chłopców
Szybkość
Siła eksplozywna
Siła ramion
Zwinność
Gibkość
Wytrzymałość
Grupa
badana
I
II
I
II
I
II
I
II
I
II
I
II
N
X”
S
Min
Max
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
10.65
8,67
124,00
158,20
6,90
15,80
15,19
12,43
-4,40
0,33
20,73
23,60
0,84
0,45
10,82
18,60
3,33
11,45
1,57
0,69
5,36
2,87
3,13
3,36
9,5
7,9
100
123
2
2
13,5
11
-17
-7
16
18
12,5
9,4
139
182
14
45
19
13,5
5
5
26
32
Porównując średnie arytmetyczne wyników poszczególnych prób, stwierdziłam że
chłopcy z GR I znacznie różnią się pod względem szybkości od chłopców z GR II. Wielkość
ta jest o ponad 20% większa w GR I. Różnice pomiędzy średnimi arytmetycznymi są istotne
statystycznie.
Odchylenie standardowe jest większe w grupie I.
Zestawienie średnich w badanych grupach
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
Szybkość
Siła eksplozywna
Siła ramion
Zwinność
Gibkość
Wytrzymałość
Wzrost
Masa ciała
grupa I
10.7
124
6.9
15.2
-4.4
20.7
137.1
29.7
grupa II
8.7
158
15.8
12.4
0.3
23.6
146.5
36.6
Analizując średnie arytmetyczne próby siły eksplozywnej stwierdziłam, iż chłopcy z
obu grup badanych wykazali średni skok z miejsca w granicach 124,0 cm do 158,20 cm.
Lepsze przeciętne wyniki obserwuje się u dzieci w grupie II.
Odnotowano pomiędzy tymi grupami różnice istotne statystycznie. Świadczy to o
przewadze siły eksplozywnej u chłopców z GR II.
Porównując średnie arytmetyczne wyników poszczególnych prób, stwierdziłam, że
dzieci w GR I znacznie różnią się pod względem siły ramion od dzieci z GR II.
Wielkość ta jest o ponad dwukrotnie większa w GR II. Różnice pomiędzy średnimi
arytmetycznymi są istotne statystycznie.
W obrębie obu grup stwierdzono również duże zróżnicowanie indywidualne w poziomie
badanej cechy. Odchylenie standardowe jest ponad 3- krotnie większe w GR II , co świadczy
o dużym zróżnicowaniu.
Porównując średnie arytmetyczne próby zwinności stwierdziłam, iż pod względem tej
cechy badane grupy różnią się znacznie między sobą. Różnice pomiędzy średnimi
arytmetycznymi są istotne statystycznie. Wielkość odchylenia standardowego jest ponad 2
razy większa w grupie I.
Porównując średnie arytmetyczne wyników poszczególnych prób, stwierdziłam że
dzieci z GR I znacznie różnią się pod względem gibkości od dzieci GR II. Różnice pomiędzy
średnimi arytmetycznymi są istotne statystycznie. W obrębie obu grup stwierdzono duże
zróżnicowanie indywidualne w poziomie badanej cechy.
Porównując średnie arytmetyczne próby wytrzymałości stwierdziłam, że chłopcy z GR
II wykazali większą wytrzymałość. Stwierdziłam także, że uczniowie z GR II wykazują się
większym grupowym zróżnicowaniem. Pomiędzy średnimi arytmetycznymi wyników dzieci
w obu grupach odnotowano różnice istotne statystycznie.
TABELA NR IV
Wskaźniki istotności różnic prób badanych chłopców ( test T- Studenta)
Grupa badana
Szybkość
GR I i GR II 6,36325E-08
Siła
eksplozywna
Siła ramion
Zwinność
Gibkość
Wytrzymałość
3,0744E-06
0,01044787
3,3072E-08
0,00646521
0,022266928
PODSUMOWANIE
Ze względu na fakt, iż w dostępnej literaturze istnieje niewiele materiałów
omawiających zagadnienia rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej jedenastoletnich
chłopców dyslektycznych, uważam że wnioski wysunięte w pracy mogą być obiektywne
wyłącznie w odniesieniu do materiału badawczego zamieszczonego w pracy.
Uczniowie mający trudności w nauce czytania i pisania uzyskali znacznie niższe wyniki
prób sprawności fizycznej : szybkości, zwinności, siły eksplozywnej, wytrzymałości, siły
ramion i gibkości.
Najbardziej dzieci dyslektyczne różnią się od swoich rówieśników pod względem szybkości,
zwinności i siły eksplozywnej.
Badania wykazały, że chłopcy uczący się w Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym
w Przytoku są niżsi i lżejsi od swoich rówieśników.
WNIOSKI
Na podstawie przeprowadzonych badań i dokonanej analizy zebranego materiału można
wysunąć następujące wnioski:
1. Chłopcy ze Szkoły Podstawowej w Zaborze przewyższają pod względem sprawności
fizycznej chłopców ze SOSW w Przytoku, u których stwierdzono dysleksję.
2. W obu grupach chłopców nie występują istotne różnice pomiędzy cechami
somatycznymi: wysokością i masą ciała.
3. Chłopcy dyslektyczni charakteryzują się mniejszą masą i wysokością ciała w porównaniu
z rówieśnikami.
PIŚMIENNICTWO
1. M. Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniuodpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli; LINEA, Lublin 19994.
2. M. Bogdanowicz, Etiologia- pierwsze przyczyny dysleksji rozwojowej, Scholasticus,
LINEA , Wrocław- Lublin19994.
3. J. Drabik, Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej, AWF Gdańsk 1992.
4. T. Maszczuk, Poziom rozwoju somatycznego i motorycznego dzieci upośledzonych
umysłowo, AWF Warszawa 1991.
5. J. Mickiewicz, Jedynka z ortografii- rozpoznanie dysleksji w starszym wieku szkolnym,
Dom Organizatora, Toruń 1995.
6. R. Trześniowski, Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna młodzieży szkolnej w Polsce,
AWF Warszawa 1990.
7. Z. Sankowska, Pedagogika specjalna, PWN Warszawa 1985
8. H.Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne, PWN
Warszawa 1985.
9. H. Spionek, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS
Warszawa 1970.
10. M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN Warszawa 1986.