012_teoria_zlotego_s..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. TEORIA „ZŁOTEGO ŚRODKA” ARYSTOTELESA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, TEORIA „ZŁOTEGO ŚRODKA” ARYSTOTELESA – lekcja 12 ARYSTOTELES Arystoteles (384-322 p.n.e.), urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim, stąd bywa nazywany Stagirytą. Pochodził z rodziny, w której zawód lekarza był dziedziczny. Jego ojciec Nikomach, był nadwornym lekarzem króla macedońskiego. Arystoteles w 367 roku p.n.e. przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platońskiej. Spędził w niej dwadzieścia lat, początkowo jako uczeń, potem jako nauczyciel i badacz. Z czasem wystąpił przeciw doktrynie Platona, jednak pozostał w Akademii aż do jego śmierci. Arystoteles w Stagirze Platon i Arystoteles – fragment fresku Szkoła ateńska ARYSTOTELES Po opuszczeniu Akademii osiadł w Assos w Azji, w 343 - 342 roku został powołany na nauczyciela Aleksandra Macedońskiego, udało mu się obudzić w nim zainteresowanie filozofią, medycyną i naukami przyrodniczymi. Był nim aż do objęcia przez Aleksandra władzy, opuścił go, gdy ten sprzeniewierzył się ideom panhelleńskim. Powrócił do Aten i założył tam szkołę zwaną Liceum. Starożytna Miezy, miejsce, gdzie Arystoteles nauczał Aleksandra Aleksander III Wielki /Aleksander Macedoński/ ARYSTOTELES Szkoła była wzorowana na Akademii, ale miała ambicje prześcignąć ją wszechstronnością i planowością pracy, znajdowała się w Ogrodach Likejonu. Prawdopodobnie, od tego, że dyskutowano tam chodząc, otrzymała też nazwę "perypatetyckiej". Arystoteles przewodził szkole od 335 do 323 roku, następnie opuścił Ateny i udał się do Chalkis, gdzie wkrótce zmarł. Arystoteles, F. Hayez ARYSTOTELES Arystoteles zajmował się niemal każdą dziedziną nauki: biologią, medycyną, anatomią, psychologią, meteorologią, fizyką, chemią, matematyką, muzyką, metafizyką, retoryką, politologią, etyką a nawet krytyką literacką. Jego pisma zostały podzielone przez Andronikosa z Rodos na: • • • • • pisma logiczne /otrzymały nazwę Organon/; pisma przyrodnicze /główne to Fizyka/; pisma metafizyczne /Metafizyka/; pisma etyczne /Etyka nikomachejska/; pisma poetyczne lub inaczej estetyczne /Poetyka/. Arystoteles ARYSTOTELES Bytem powinna zajmować się metafizyka, natomiast wiedzą - logika, będąca umiejętnością prawidłowego wnioskowania i dowodzenia. Logika pełni tylko funkcję wstępną, jest dyscyplinę formalno- pomocniczą, wprowadzeniem do metafizyki. Arystoteles jako pierwszy wydzielił logikę z filozofii. ARYSTOTELES Logika ma uczyć, jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów – dowód, dlatego definicja i dowód były dla Arystotelesa głównymi tematami logiki. Za pomocą definicji odróżniamy jedną rzecz od drugiej, podporządkowując ją różnym grupom, klasom. Dowód /sylogizm/ to wnioskowanie z prawdziwych sądów mających jedno wspólne pojecie, np.: Człowiek jest śmiertelny. Sokrates jest człowiekiem. Sokrates jest śmiertelny. ARYSTOTELES Sąd był dla Arystotelesa zespołem pojęć, jednostką logiczną było dla niego pojęcie. Sąd zawiera dwa pojęcia, jedno w podmiocie, drugie w orzeczeniu, i polega na tym, że je zestawia, mianowicie mniej ogólne podporządkowuje ogólniejszemu. Sąd "Sokrates jest człowiekiem" podporządkowuje pojęcie Sokratesa pojęciu człowieka, a sąd "człowiek jest śmiertelny" podporządkowuje pojęcie człowieka ogólniejszemu jeszcze pojęciu istoty śmiertelnej. Jeśli śmiertelność cechuje człowieka, to cechuje Sokratesa, który jest człowiekiem. Na tym opiera się wnioskowanie, a także dowód, który nie jest niczym innym jak wnioskowaniem z prawdziwych sądów. Prostą jego formą zwaną sylogizmem - jest wnioskowanie z dwu sądów mających jedno wspólne pojęcie. Arystoteles opracował teorię sylogizmu w sposób wyczerpujący, stanowi ona istotną część jego logiki. ARYSTOTELES Platon uważał, że umysł zaczyna od wrodzonych ogólnych pojęć i na ich podstawie dedukcyjnie postępuje w wiedzy. Rozum więc wystarczał do poznania. Dla Arystotelesa zmysły miały w poznaniu równie ważną funkcję jak rozum. Trzeba zetknąć się z rzeczywistością, aby coś o niej wiedzieć, umysł może się z nią zetknąć jedynie przez zmysły. W umyśle nie ma wrodzonych pojęć, jest on niezapisaną tablicą. którą zapisują dopiero postrzeżenia. To od nich, drogą stopniowej abstrakcji umysł dochodzi do pojęć. Tabula Rasa ARYSTOTELES Rozumu na podstawie materiału dostarczonego przez zmysły poznaje to, co jest w rzeczach ogólne i istotne. Wiedza rozumowa jest celem, natomiast wiedza zmysłowa jest niezastąpionym początkiem i podstawą. W taki sposób Arystoteles kompromisowo godził racjonalizm i sensualizm. Głosząc, że tylko rozum umie wydobyć z doświadczenia to, co istotne, stał na stanowisku racjonalizmu, ale jego racjonalizm był związany z genetycznym empiryzmem. ARYSTOTELES Filozofia, pojmowana przez Arystotelesa jako "poznanie prawdy", miała tak wielki zakres, że konieczny stał się jej podział. Arystoteles oddzielił najpierw logikę jako dyscyplinę przygotowawczą, a następnie podzielił filozofię na teoretyczną i praktyczną. Podział ten uzasadniał tym, że rozum posiada dwojaką funkcję (poznawanie zasad bytu i zasad działania), jak i tym, że możemy wieść dwojaki tryb życia (życie badawcze i życie czynne). W filozofii praktycznej wyróżniał dwa główne działy, etykę i politykę, którym podporządkował dyscypliny podrzędne, jak retoryka, ekonomika i poetyka. Filozofię teoretyczną dzielił trychotomicznie na fizykę, matematykę i pierwszą filozofię. Edycja dzieł Arystotelesa - Aristotelis omnia quae Opera..., 1574-1575; konserwacja – I. Kasiura, U. Puławska, J. Wasilewska, BU KUL ARYSTOTELES Podstawą podziału był stopień abstrakcji, najmniejszy w fizyce, większy w matematyce (którą pojmował szeroko, gdyż oprócz arytmetyki i geometrii zaliczał tu szereg nauk, które czerpią z nich swoje zasady, takie jak muzyka, optyka, astronomia i mechanika). Istnieje jedna nauka, która jeszcze dalej niż matematyka posuwa abstrakcję. Ma ona za przedmiot byt jako taki, rozważa same tylko powszechne własności bytu, tę najogólniejszą z nauk nazwał "pierwszą filozofią" albo też wprost "filozofią" w ściślejszym tego słowa znaczeniu. Później przyjęto dla niej nazwę - "metafizyka". Metafizyka była prawdziwym ośrodkiem filozofii Arystotelesa, a jej wyniki zdecydowały o charakterze innych, bardziej specjalnych działów, jak nauka o Bogu, o przyrodzie czy o duszy. Arystoteles „matematyka jest miarą wszystkiego” ARYSTOTELES Rozważania logiczne skłoniły Arystotelesa do rozróżnienia w substancjach dwu składników. Jeśli bowiem wziąć jakąś jednostkową substancję, np. jakiegoś określonego człowieka, to pewne jego własności wchodzą do pojęcia człowieka, do jego definicji, inne zaś (np. to, że jest małego wzrostu) do tego pojęcia, do jego definicji, nie wchodzą. Można więc, z tego punktu widzenia rozbić każdą rzecz na to, co zawarte jest w jej pojęciu, i to, co się w tym pojęciu nie mieści, na to, co należy do definicji i co nie należy. Na własności ogólne rzeczy, wspólne jej z innymi rzeczami tego gatunku, i na jej własności jednostkowe. Najniższy i najwyższy człowiek świata – He Pingping i Sultana Kosen ARYSTOTELES Własności pojęciowe, ogólne, gatunkowe rzeczy Arystoteles nazwał formą, a pozostałe materią. Substancja w jego ujęciu rozpadła się na formę i materię. Jako przykłady materii podawał np. brąz i marmur, a jako przykład formowania - czynność rzeźbiarza. Materia według Arystotelesa obejmuje wszystko to, co jest z natury nie uformowane, nieokreślone. Materię rozumiał jako nieokreślone podłoże zjawisk i wszelkiej ich przemiany. Jest tym, z czego substancje są utworzone i co trwa nawet wtedy, gdy substancje ulegną zniszczeniu (gdy posąg jest roztrzaskany, forma jego ulega zniszczeniu, ale materia trwa). Materia jest tym, co w substancji jest wielością, różnorodnością, podzielnością (bo z formy może pochodzić jedynie jedność). Materia nie istnieje samodzielnie, naprawdę istnieją jedynie konkretne zespoły materii i formy. Z. Gross, Artysta rzeźbiarz, ARYSTOTELES Forma, materia, przyczyna i cel - to dla Arystotelesa cztery zasady wyjaśniania własności rzeczy. Do zaistnienia danej rzeczy muszą być spełnione czterech przyczyny : • przyczyna materialna (causa materialis) – rzecz powstaje z materii; • przyczyna formalna (causa formalis) – powstaje przez ukształtowanie materii przez formy; • przyczyna sprawcza (causa efficiens) – powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio; • przyczyna celowa (causa finalis) – powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi. Dwie pierwsze to składniki rzeczy. Rzeźbiarz obmyślił sobie posąg (przyczyna), wytworzył posąg materialny (skutek). Węzłem łączącym przyczynę i skutek nie była materia, bo przyczyna była niematerialna, była nim forma. Forma nie jest tylko czynnikiem formalnym i idealnym, lecz jest siłą, która działa i wytwarza skutki, jest czynnym pierwiastkiem materii. Posąg cesarza Augusta ARYSTOTELES Świat jest wieczny, a zarazem przestrzennie ograniczony. Jest wieczny, bo materia, z której się składa, nie powstała, więc jest wieczna, a wraz z nią cały świat materialny. Zasadniczym jego przekonaniem było to, że musi istnieć pierwsza przyczyna, i że ona musi posiadać właściwości inne niż znane nam rzeczy, które są wynikiem działania przyczyn, są bytem zależnym. Pierwsza przyczyna jest więc bytem: 1) nieruchomym i niezmiennym, 2) niezłożonym, 3) niematerialnym, 4) jest istotą duchową, 5) jest rozumem, 6) porusza świat będąc celem świata, 7) działaniem rozumu może być jedynie myślenie, a przedmiotem myślenia w tym przypadku jest jedynie sam rozum, 8) świat jest jeden, Frontispis łacińskiej wersji Dialogu Galileusza, Leyden 1700, 9) jest konieczny, Arystoteles, Ptolemeusz i Kopernik. 10) jest doskonały. Jeśli istnieje świat, to istnieje również absolut. ARYSTOTELES Byt absolutny, konieczny, doskonały, który sam będąc nieruchomy porusza świat to nic innego jak to, co wszyscy nazywają Bogiem. Arystoteles przez rozważania kosmologiczne doszedł do uzasadnienia istnienia Boga i do określenia jego natury. Te rozważania były prototypem dowodu istnienia Boga, który otrzymał z czasem nazwę "kosmologicznego". Nowa była koncepcja Boga jako istoty czysto duchowej. Bóg wprawił świat w ruch i w tym sensie jest jego pierwszą przyczyną, a także jest jego celem ostatecznym. ARYSTOTELES Etyka Arystotelesa wynikała z jego teorii bytu a także z praktycznych obserwacji. Platon stawiał cele transcendentne, Arystoteles szukał celów osiągalnych. Etyka Platona była dedukcyjna, u Arystotelesa stała się empiryczna. Platon etykę pojmował czysto normatywnie, Arystoteles łączył normy z opisem działania ludzkiego. Platon wyprowadzał normy z idei, Arystoteles z realnej natury człowieka. Platon uznawał tylko normy powszechne, Arystoteles chciał powszechność norm godzić z indywidualną naturą działającego. Dla Platona miarą słuszności było tylko ogólne prawo, dla Arystotelesa zaś żywy wzór dobrego i mądrego człowieka. Arystoteles rozumiał dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, wtedy jednostka osiągnie trwałe szczęście i cnotę. Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, nie musi być dobre dla drugiego. Dobro jest pojęciem subiektywnym. Rzeźba przedstawiająca Arystotelesa – Stagira (obecnie Macedonia) ARYSTOTELES Według Arystotelesa istnieje cel najwyższy, który do niczego nie jest środkiem, jest nim eudajmonia. Eudajmonia, w rozumieniu Greków, była to doskonałość jednostki, czyli osiągnięcie tego optimum, jakie człowiek przy swej naturze osiągnąć może. Gdy dusza osiągnie tę optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, wtedy jednostka osiągnie trwałe szczęście i cnotę. /Eudajmonizm – stanowisko etyczne głoszące, że szczęście (eudaimonia) jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego, rozumie szczęście nie jako subiektywne zadowolenie, ale jako pewien stan zachodzący na skutek właściwego postępowania./ Arystoteles ARYSTOTELES Arystoteles w przeciwieństwie do Sokratesa, który uważał, że człowiek, aby postępować sprawiedliwie, musi tylko posiadać wiedzę o tym, co jest sprawiedliwe i dobre, twierdził, że ludzie często wiedzą, co jest właściwe, lecz ich irracjonalne pragnienia skłaniają ich do niewłaściwego postępowania. Na przykład ludzie doskonale zdający sobie sprawę ze skutków pijaństwa nadal piją. Ćwiczenie umysłu i samokontrola pozwalają panować nad instynktami i namiętnościami. Samokontrola nie oznacza jednak negacji pragnień i namiętności, ale stan równowagi między tłumieniem a zaspokajaniem fizycznych pragnień. ARYSTOTELES Należy tak kontrolować swoje uczucia i reakcje wobec różnych sytuacji i osób, aby nie popadać w żadną ze skrajności. Aby więc umieć kształtować cnoty, a zwłaszcza cnoty moralne, trzeba umieć stosować regułę złotego środka. Dążeniem do stanu równowagi powinien kierować rozum, dlatego jakkolwiek mocne byłyby uczucia, nie mogą dominować. Należy tak sterować uczuciami, aby dostosować je do tego, co zaleca rozum. Arystoteles określał więc cnotę jako "usposobienie zachowujące środek". To była owa "doktryna środka", najsławniejsza z teorii etycznych Arystotelesa. „środek” ARYSTOTELES Arystoteles odrzucił pogląd Platona o duszy człowieka uwięzionej w ciele. Twierdził, że człowiek jest złożeniem hylemorficznym /hylemorfizm - stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według którego każdy byt jest ukonstytuowany przez materię i formę/, składa się bowiem z materii, tj. ciała i z formy, tj. duszy. Człowiek nie jest zatem samą duszą, jak utrzymywał Platon, ani samą materią, jak twierdził Demokryt, lecz złożeniem tych dwu elementów w jednym, konkretnym bycie ludzkim. Człowiek Witruwiański, Figura wykonana według rysunku Leonarda da Vinci z 1490 r. ARYSTOTELES Wyróżniał trzy części duszy: Dusza roślinna, wegetatywna wiąże się z odżywianiem i rośnięciem, stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi; Dusza zwierzęca, zmysłowa czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się, stanowi formę u zwierząt i ludzi. Z postrzeganiem łączy się przyjemność i przykrość, a z nimi pożądanie przyjemności i popęd do unikania przykrości, więc dusza zwierzęca posiada uczucia i popędy. Dopiero więc na drugim szczeblu duszy zaczynają się funkcje psychiczne. Dusza myśląca, występujący wyłącznie u ludzi. Jej zdolność - rozum - jest najwyższą zdolnością duszy. Rozum poznaje zarówno byt jak i dobro, kieruje wolą, czyni, że wola staje się rozumna. ARYSTOTELES Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon), istotą społeczną – jest stworzony do życia w państwie. Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo (więź pomiędzy kobietą a mężczyzną). Małżeństwo tworzy rodzinę, która nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, a zatem łączy się w kolonie rodzin (gminę wiejską), a następnie w polis (państwo), które jest wspólnotą pełną, samowystarczalną. W ten sposób Arystoteles tworzy schemat genezy państwa. Twierdził, że naturalnym celem istoty ludzkiej jest życie w społeczności polis i że ta forma ustrojowa powstała właśnie po to, by zaspokoić ludzką potrzebę życia we wspólnocie, jako że jednostki nie są na tyle samowystarczalne, by żyć w izolacji. Polis pozwala obywatelom wieść uporządkowane życie w cnocie dzięki swoim normom prawnym oraz systemowi, w którym obywatele raz rządzą, a raz są rządzeni. Akropol ateński , Leo von Klenze. Wzgórze to, podobnie jak w innych polis, było sercem wspólnoty. ARYSTOTELES Arystoteles podzielił ustroje polityczne na ustroje właściwe i sprawiedliwe: - monarchia, arystokracja, politeja, oraz ich formy zwyrodniałe, gdy rządzący mają na względzie tylko własną korzyść czy to jednostki, niewielkiej grupy czy masy: - tyrania, oligarchia, demokracja. Tyrania, powstaje, gdy jedynowładca ma na względzie własną korzyść, oligarchia, gdy rządzą ludzie majętni, demokracja, która wyłania się, gdy sprawujący władzę dbają o korzyści ubogich. Przy doskonałych władcach najlepszym ustrojem była monarchia, jednak za najlepszy z możliwych do osiągnięcia Arystoteles uznawał politeję - złoty środek między demokracją a oligarchią. Politeja łączy cechy oligarchii i demokracji, opiera się na stanie średnim, gdyż istotnym czynnikiem stabilizującym państwo jest zamożność obywateli, unika skrajności: nadmiernego bogactwa lub ubóstwa. Dominuje w nim klasa średnia, którą cechuje umiarkowanie, obawa przed nagłymi przewrotami i ostrożność działania. Klasa średnia hamuje nadmierne ambicje zarówno biednych, jak i bogatych. Jest więc gwarantem stabilności, równowagi społecznej i trwałości państwa. Przewaga stanu średniego zabezpiecza przed wewnętrznymi walkami i rozłamami. ARYSTOTELES Arystoteles należy do najwybitniejszych postaci w dziejach filozofii, w średniowieczu nazywany po prostu Filozofem. Niemal w każdej dziedzinie wiedzy stworzył podstawy, na których przez wiele wieków opierał się dalszy rozwój nauki. To jeden z trzech, obok Platona i Sokrates, najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji. Stworzył opozycyjny do platonizmu, ale równie spójny system filozoficzny, który bardzo silnie oddziałał na filozofię i naukę europejską. Chrześcijańska odmiana arystotelizmu – tomizm, jest od XIII wieku uważana za oficjalną filozofię Kościoła Katolickiego. Arystoteles Tomasz z Akwinu BIBLIOGRAFIA •Anzenbacher A., Wprowadzenie do filozofii, Kraków 1992. •Collinson D., Pięćdziesięciu wielkich filozofów, Poznań 1997. •Guthrie W.K.C., Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa, Kraków 1996. •Krajewski W., Główne zagadnienia kierunki filozofii, t. 2, Warszawa 1963. •Leśniak K., Arystoteles, Warszawa 1965. •Reale G., Historia Filozofii Starożytnej , t. 1, Lublin 2000. •Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2002.
