RYNEK KAPITAŁOWY I PIENIĘŻNY
advertisement
WYKŁAD 1 27,02,00 1.Istota i rozwój rynku kapitałowego Rynek – miejsce spotkania popytu i podaży. Rynek kap. to część rynku gdzie z jednej strony jest to pojęcie szersze od rynku finansowego – oprócz elementów finansowych występuje rynek produkcji. Jest to rynek długoterminowy. Czynniki produkcji – środek trwały, używane do pozyskiwania dochodów. Rynek nieruchomości Segmenty rynku finansowego - rynek długoterminowy papierów wartościowych i rynek długoterminowy operacji pieniężnych. RYNEK KAPITAŁOWY Kapitał rzeczowy kapitał finansowy Rynek Rynek Czynników produkcyjnych nieruchomości rynek rynek pap.wartość. operacji finansowych Długotermin. Długotermin.(lub średniot. kredyt, lokata) Kryterium podmiotu – czas operacji Rynek finansowy Rynek pieniężny (operacje finansowe do 1-go roku) rynek kapitałowy (powyżej roku) kryterium przedmiotu obrotu rynek finansowy r. pieniężny r. kapitałowy r. walutowy r. pap.wart. r. operacji r. kredytów r. pap. wart. krótkotermin. pieniężnych. i lokat długotermi. długoterm. krótkotermin Rynek papierów wartościowych długoterminowych ze względu na stopień operacji dzielimy na: 1) giełda, rynek giełdowy 2) rynek poza giełdowy O-T-C 3) rynek prywatny 1 Ze względu na strony zawierające transakcje dzielimy na: - rynek pierwotny - rynek wtórny Jeżeli jedną ze stron jest emitent papierów to jest to rynek pierwotny Jeżeli strony nie są emitentami tylko kolejnymi inwestorami - rynek wtórny. Gdy emitent wykupuje papiery to – rynek pierwotny. Podział papierów wartościowych: 1. papiery dopuszczone do obrotu publicznego i giełdowego 2. papiery dopuszczone do obrotu publicznego ale nie do giełdowego 3. papiery nie dopuszczone do obrotu publicznego. Emitent musi zadbać o to aby pap. zostały dopuszczone do publicznego obrotu. Firma musi spełnić określone warunki. giełda (1) O-T-C (2) prywatna (3) Czynniki warunkujące rozwój rynku kapitałowego (giełdowego). 1.stabilność polityczna 2.gospodarka rynkowa 3.niska inflacja → gdy jest duża inflacja nie można podejmować poprawnych decyzji. Nie wiemy jakie będą skutki inflacji. 4.preferencje podatkowe związane z ofertą publiczną – jednakowe traktowanie podatkowe wszystkich podatników. Różnice z kursów są nie opodatkowane. Wszystkie dochody finansowe nie opodatkowane. Preferencje podatkowe - ulgi i zwolnienia Obligacje Skarbu Państwa – to cena zakupu mogła zmniejszać podstawę opodatkowania. Obligacje zamienne na akcje tego samego właściciela. Przedsiębiorstwa, które płaciły obligacjami nie płaciły popiwku od wzrostu wynagrodzeń. 5.przestrzeganie standardów rachunkowości i tzw. analitingu (analiza ekonomiczno – finansowa firmy) Cena akcji jest związana z sytuacją finansową firmy. 6.Oddzielenie funkcji zarządzania i funkcji własności. 7.Istnienie instytucji rynku kapitałowego a) system bankowy z siecią banków komercyjnych. b) Giełda i sieć biur maklerskich. c) Instytucje zbiorowego inwestowania (fundusze powiernicze, towarzystwa emerytalne, fundusze ubezpieczeniowe) 2 WYKŁAD 2 6.03.2001 FAZY ROZWOJU RYNKU (GIEŁDOWEGO) 1. stan uśpienia - faza ta charakteryzuje się niską świadomością rynku ,małym zainteresowaniem rynku (giełdą). Mała podaż na rynku i mały popyt wynika powolny handel, niska mała płynność rynku. (możliwość zakupu i sprzedaży papierów w każdej chwili, szybka zamiana na gotówkę ). Ceny nie odbiegały od cen nominalnych. Rynek rozwijał się przez przekształcanie przez państwo przedsiębiorstw w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Wypychanie papierów wartościowych – sprzedaż obligacji, zamiana na akcje Na początku 91r.było na giełdzie 5 spółek. Podaż rosła powoli, popyt rósł dużo szybciej. Było bardzo małe ryzyko na rynku. Zarabiało się na papierze. 2. stan manipulacji - zwiększenie atrakcyjności lokat - osiąganie spekulacyjnych zysków ze sprzedaży rynek byka hossa – gra na zwyżkę – cena rośnie rynek niedźwiedzia – bessa – cena maleje - podaż rośnie w małym tempie, bardzo silnie wzrasta popyt - cena rośnie - rosną obroty 3. stan spekulacji → zarobek na różnicy kursów. r. formalny – stan spekulacji – zaczyna się od wzrostu liczby spekulantów. Spekulant – osoba zarabiająca na różnicy kursów (cen) Spekulacja – była to siła napędowa rynku. Krótki dla poprawienia płynności. Rośnie zainteresowanie transakcjami, nowymi emisjami i ze strony i inwestorów i emitentów Inwestorzy – nowe emisje niskie ceny Emitenci – przedsiębiorstwa wprowadzone na giełdę ma większe możliwości pozyskania kapitału. Wzrost podaży – jest tzw. nad wartościowość walorów, ceny są wyższe od cen normalnych; nie mają one większego związku z faktyczną księgową wartością spółki; z sytuacją ekonomiczno- finansową emitenta Szybki wzrost handlu czyli wzrost wartości obrotu. Wielkość transakcji jest coraz większa. Faza kończy się gorączką sprzedawania – rynek niedźwiedzia Powody: ceny są na bardzo wysokim poziomie dochodzi do krytycznego momentu. 4. Faza konsolidacji – wszyscy chcą sprzedawać a) duża podaż mały popyt b) ceny spadają c) słaba sprzedaż nowych emisji d) kłopoty z handlem ( nie było chętnych na kupowanie ) 3 Rynek skonsolidowany- w momencie jeżeli spadek cen zostanie ustabilizowany na pewnym poziomie to nastąpi konsolidacja. Jeżeli nie uda się tego zahamować – recesja na rynku , kryzys gospodarczy to rynek przechodzi załamania . Dla przywrócenia rynku należy wtedy wykorzystywać metody administracyjne. Jeżeli stan konsolidacji utrzyma się przez jakiś czas, cena utrzymuje się przez dłuższy czas to rynek przechodzi w fazę rynku dojrzałego. Cechy: duża płynność duża podaż, popyt wielkość obrotów odpowiada procentom gosp. Duża ilość inwestorów: silny sektor inwestorów indywidualnych – znawcy rynku, oraz silny sektor inwestorów instytucjonalnych ( fundusze powiernicze, instytucje ubezpieczeniowe) Napływają inwestorzy bez złych doświadczeń Odzyskiwanie zaufania do rynku przez inwestorów. 5. faza rynku dojrzałego OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GIEŁDY – rynek dzielimy na: r. nieformalny – rynek, w którym transakcję zawiera się w sposób dowolny ale zgodny ze zwyczajami handlowymi i przepisami prawa ( np. sprzedaż samochodu) Transakcje zawierane są zgodnie z zasadami określonymi w regulaminie i statucie. Odbywające się w określonym miejscu i czasie ( np. sklep). Najbardziej sformalizowanym rynkiem jest giełda: obowiązuje szereg przepisów, giełdy ustalają ceny, prawa i obowiązki uczestników, warunki obrotów, technikę zawierania i wykonywania transakcji, ustalania cen, sposób rozstrzygania sporów i reklamacji, organizacja władzy. Ma określony język znaków, słów Funkcje giełdy: Mobilizacja kapitału Alokacja kapitału Transformacja kapitału Wycena kap. Mobilizacja – dotyczy gromadzenia kap. z drobnych wypłat Alokacja – przenoszenie kap. od podmiotów zgłaszających nadwyżkę kap. do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na kap. ( od inwestora do emitenta) Transformacja –zamiana kap. z pieniężnego na rzeczowy i odwrotnie. Wycena kapitału – na rynku dojrzałym cena powinna odzwierciedlać sytuację finansowo – ekonomiczną emitenta.Dobra firma ceny wysokie, zła ceny niskie. Na giełdach podaje się średnie wyniki są to indeksy giełdowe- pokazuje czy firmy notowane na giełdzie są ogólnie dobre Giełda jest barometrem ekonomicznym gospodarki na podstawie funkcji wyceny pokazuje poziom gospodarki krajowej Cechy giełdy: 6. płynność 7. bezpieczeństwo 8. przejrzystość 4 Płynność – możliwość wykonywania transakcji w każdej chwili, zakup papierów. Jest tylko wtedy, gdy giełda ma dużą podaż i popyt tzw. masowość Przejrzystość –przejrzyste zasady wykonywania transakcji, jasne, zrozumiałe i podane do publicznej wiadomości. Informacja dostępna jest dla wszystkich jednakowo nie może być grup uprzywilejowanych. Bezpieczeństwo –wynika z poprzednich funkcji. Ceny są cenami równowagi. 5 WYKŁAD 3 13.03.2001 GIEŁDA – regularne, odbywające się w określonym miejscu i czasie, podporządkowane określonym warunkom i zasadom spotkania osób pragnących zawrzeć transakcje kupna i sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiot stanowią dobra zamienne, przy czym ceny w owych transakcjach ustalane są na podstawie istniejącego w danej chwili układu podaży i popytu, a następnie podawane do publicznej wiadomości. UZANS – zasada giełdowa, zasada postępowania. KONTRAKT – jednostka obrotu, którą się handluje. Inwestorzy nie występują fizycznie na giełdzie, składają oni zlecenia przez maklera. Przedmiot obrotu też nie występuje fizycznie na giełdzie, wszystko odbywa się przez podpisanie umowy kupna-sprzedaży. Inwestor musi być 100% pewny, że to, co kupuje jest trafne i warto go kupić, jest zamienny. Do obrotu giełdowego dopuszcza się tylko i wyłącznie ściśle określony krąg osób. Giełda wprowadza mechanizmy gwarantujące rozliczenie transakcji. BANKI / IZBY ROZRACHUNKOWE – zajmują się przeprowadzeniem operacji rozrachunkowych. Giełda wprowadza mechanizmy rozstrzygania sporów między uczestnikami. Nie dopuszcza się do targowania między inwestorami. SĄDY POLUBOWNE – ewentualne spory. Ustalanie cen bez osobistych preferencji inwestorów. MAKLER ANIMATOR – ustala cenę wg określonych zasad. Rynek giełdowy jest rynkiem doskonałym. Giełda jest rynkiem punktowym – w jednym miejscu jest duża koncentracja popytu i podaży. UCZESTNICY GIEŁDY – podstawowe grupy: 1) członkowie giełdy – osoby fizyczne lub grupy: maklerzy, podmioty gospodarcze typu biura maklerskie, banki, które wykupują udziały stając się członkami (współwłaścicielami) giełdy, osoby, które chcą przeprowadzić operacje na giełdzie – tylko członkowie mogą takie operacje przeprowadzać 2) pośrednicy – maklerzy, biura maklerskie, osoby, które fizycznie przeprowadzają transakcje. Makler musi mieć licencję, a biuro pozwolenie. Wyróżniamy 2 grupy maklerów: a) pośrednicy b) na własny rachunek Makler musi mieć akredytację na giełdzie (najlepiej kilku) 3) goście – wszystkie osoby nie mające prawa przeprowadzania transakcji. Za gościa odpowiada członek giełdy, który go wprowadził. Są to m.in.: studenci, dziennikarze, personel pomocniczy. Są oni wpisywani do księgi. Klasyfikacja giełdy: 1) kryterium zasięgu giełdy: a) światowa (Frankfurt, Zurych, Nowy Jork) b) międzynarodowa c) krajowa (Polska) 6 2) kryterium formy prawnej (sposobów organizacji) a) państwowe (europejskie) – organem założycielskim jest państwo i są one pod jego kontrolą, np. Państwowa Komisja Papierów Wartościowych b) korporacyjne (angielskie) – charakterystyczne dla krajów anglojęzycznych. Są w formie S.A. Nastawione są na zysk, zakładane przez podmioty zainteresowane handlem na giełdzie: grupy kupieckie, korporacje przemysłowe, banki, biura maklerskie, instytucje pośrednictwa przemysłowego. Polska giełda jest w formie S.A. z nadzorem państwowym 3) ze względu na czas realizacji a) kasowe – realizacja transakcji jest natychmiastowa b) terminowa – upływa pewien czas od chwili zawarcia umowy do momentu realizacji (tzn. są tzw. Kontrakty czasowe). Kupując dziś masz prawo do zakupu akcji w przyszłości (dziś zaklepują akcje, które kupią np. za miesiąc) 4) ze względu na przedmiot transakcji a) towarowe – przedmiotem transakcji są towary o charakterystycznych cechach wynikających z ich zamienności, czyli muszą mieć cechy niezmienne. Cechy towarów: - trwałość – nie jajka - nadające się do standaryzacji – jednakowa wielkość, kształt, barwa, itp. - masowość występowania w przyrodzie i jednocześnie musza się cieszyć dużym popytem. Istnieje około 50 artykułów spełniających te warunki i nadających się na giełdę. Funkcje giełdy towarowej: - kształtowanie cen na rynku - przyczynianie się do powstania standardów klasyfikacyjnych - ujednolicanie, stwierdzanie i ogłaszanie zwyczajów handlowych - zapewnienie bezpieczeństwa obrotu b) pieniężne i papiery wartościowe c) usług - na konkretne towary. - ubezpieczeniowe - przewozowe – FRACHTOWE Są uzupełnieniem transakcji na giełdach towarowych. TRANSAKCJE NIERZECZYWISTE – kupujemy i od razu sprzedajemy. 7 WYKŁAD 4 20.03.2001r. ORGANIZACJA GIEŁDY WARSZAWSKIEJ Giełda warszawska jest zorganizowana w formie S.A., państwa. Państwo jest również głównym udziałowcem tej spółki. Nie jest to jednak typowa spółka akcyjna jak w przypadku przedsiębiorstwa, jest to bardziej forma organizacyjna. Cechy (akcji giełdy): 1) giełda nie jest spółką o charakterze zarobkowym tzn. nie wypłaca się akcjonariuszom dywidendy (kupno akcji jest warunkiem zawarcia umowy, wykupieniem możliwości zawierania transakcji). 2) Akcje spółki giełdy są imienne wystawione na konkretne jednostki (do obrotów giełdowych dopuszczony jest określony krąg osób) 3) Akcje są nieuprzywilejowane, niezbywalne w normalnym trybie tzn. biura maklerskie jeżeli nie chcą uczestniczyć już na giełdzie nie mogą sprzedać tych akcji 4) Akcje w momencie wycofania się jednostki ze sprzedaży akcji są umarzane 5) Akcje giełdy mogą nabywać domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, Towarzystwa Funduszy Powierniczych, zakłady ubezpieczeń , emitenci papierów wartościowych 6) Kapitał akcyjny spółki wynosi 21 mln, podzielony jest na 60 tyś. akcji nie zwiększ się ilości akcji, gdyż nie chce się dopuścić dużej ilości osób 7) Organem zarządzającym jest Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, organem kontrolnym /nadzorczym/ jest Rada Giełdy, organem wykonawczym jest Prezes i jego zastępca . WALNE ZGROMADZENIE AKCJONARIUSZY zatwierdza regulamin i statut, podejmuje zasady podziału zysku wytworzonego przez giełdę. Rada Giełdy składa się z 12 osób: akcjonariuszy, emitenci papierów notowanych na giełdzie, inwestorzy, przedstawiciele izb gospodarczych, instytucji finansowych. Kadencja Rady trwa 3 lata i zajmuje się bieżącym sprawdzeniem działalności i dopuszczeniem papierów do obrotu giełdowego i uczestników do obrotu giełdowego. Rada może dopuścić akcje do obrotu jeżeli: 1) są one dopuszczone do obrotu giełdowego 2) ich zbywalność jest nieograniczona 3) wartość akcji, które mają być dopuszczone do obrotu wynosi co najmniej 4 mln. zł. 4) Wartość księgowa spółki, której akcja mają być dopuszczone wynosi co najmniej 4 mln.zł 5) kapitał akcyjny spółki , której akcje mają być dopuszczone wynosi co najmniej 145 mln. Zostały udostępnione informacje wymagane przepisami obowiązującymi na giełdzie, które stosownie do rodzaju emitenta pozwolą inwestorom na ocenę aktywów emitenta i źródeł ich finansowania, jego sytuacji finansowej i perspektyw rozwoju, strat i zysków, a także praw związanych z akcjami mającymi być przedmiotem obrotu giełdowego 8 Emitent ogłosił publiczne roczne sprawozdanie finansowe wraz z podmiotu uprawnionego ustawą do jego badania za ostatni rok obrotowy obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy. Rada giełdy dopuszczając papiery do obrotu bierze pod uwagę: - sytuację finansową - płynność, - rentowność, - zadłużenie, - rotację - perspektywy rozwoju emitenta, - opłacalność inwestycji - kwalifikacje personelu głównie zarządu i Rady Nadzorczej - warunki na jakich emitowane są akcje /liczba akcji, cena nominalna, cena emisyjna/ - interes, bezpieczeństwo obrotu /pod wzgl. formalno-prawnym/ Rada giełdy może dopuścić do obrotu inne papiery , np. obligacje, jeżeli są dopuszczone do obrotu publicznego i ich zbywalność jest nieograniczona (aby zapewnić max płynność). Na giełdzie handluje się papierami na okaziciela. ZARZĄD (prezesi, z-cy, doradcy, sekretarki) STRUKTURA GIEŁDY: dział notowań – jest najważniejszym segmentem giełdy, zajmuje się organizacją i przebiegiem sesji giełdowych, weryfikuje się w nim papiery wartościowe, które dopuszcza się później do obrotu (Rada). dział informatyki - obsługa sesji i notowań giełdowych oraz przesyłanie informacji na temat przebiegu sesji oraz cen, ewidencja zrealizowanych transakcji i przesyłanie ich do krajowego Depozytu Papierów Wartościowych dział prawny - wydaje opinie prawne, udziela porad prawnych, rozstrzyga sprawy sporne dotyczące działalności giełdy biuro emitentów – współpracuje z emitentami, przygotowanie dokumentów dział informacji i promocji - upowszechnianie informacji o giełdzie jako instytucji, prowadzi akcje reklamowe zachęcające do udziału na giełdzie, wydaje cedułę giełdową (czyli informator o przebiegu sesji i cenach na giełdzie, poziomie obrotów, indeksach giełdowych) dyrektor generalny – składa się z dwóch zespołów administracyjno – ekonomicznych i kadrowych, administracyjno – prawnych. KRAJOWY DEPOZYT PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH Obrót papierami na giełdzie ma charakter niematerialny tzn. akcji nie emituje się w postaci fizycznej , istnieją one tylko w postaci zapisu na kontach poszczególnych inwestorów. Więc nie ma możliwości handlowania nimi na rynku prywatnym. Każdy klient ma w biurze dwa rachunki: gotówkowy i inwestycyjny (służący do ewidencji papierów wartościowych). Wprowadzono zapis elektroniczny na wzór francuskiego systemu: SICOVAM system obrotu niematerialnego jest bezpieczny, zabezpiecza przed fałszowaniem, nie ponosi się kosztów przechowywania. 9 KDPW - jest to S.A. działająca na tych samych zasadach co giełda S.A., akcjonariuszami są domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską, emitenci, inwestorzy instytucjonalni i Skarb Państwa. Odcinek zbiorczy jest zdeponowany w centralny depozycie reprezentujący wszystkie papiery wartościowe na okaziciela danej emisji. Natomiast dowodem własności danego papieru wartościowego jest świadectwo depozytowe wydawane właścicielowi przez dom maklerski, w którym inwestor ma rachunek. KDPW prowadzi tylko konta biur maklerskich a nie poszczególnych inwestor ZADANIA KDPW: 1) przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych będących w publicznym obrocie (odcinek zbiorczy) 2) prowadzenie rejestru kart depozytowych (inwestycyjnych) dla podmiotów przechowujących walory (papiery) 3) rejestracja na kontach depozytowych transakcji między podmiotami (biurami) 4) nadzór nad zgodnością wielkości emisji z ilością papierów wartościowych 5) wystawianie świadectw depozytowych dla biur 6) organizacja i prowadzenie rozliczeń gotówkowych. 10 WYKŁAD 5 03.04.2001r. Instrumenty rynku kapitałowego (papiery wartościowe). KLASYFIKACJA PAIERÓW WARTOŚCIOWYCH: - wg segmentów rynku papiery rynku pieniężnego – do 1-go roku papiery rynku kapitałowego – długoterminowe albo nie mają terminu zapadalności albo dłużej niż rok lub akcje, które istnieją tak długo jak istnieje spółka. Akcje bezterminowe Papiery, które mają jakiś termin wykupu (realizacji) to papiery wierzycielskie – forma pożyczki, jest potwierdzeniem, że ktoś dał emitentowi pieniądze na jakiś czas. Muszą mieć termin wykupu, są krótkoterminowe np. bony skarbowe, obligacje, bony BC, bony komercyjne, krótkoterminowe, wypuszczane przez przedsiębiorstwo, czeki, weksle, certyfikaty depozytowe CBS, bony oszczędnościowe, to typowe papiery wartościowe bankowe. Papiery rynku kapitałowego dzielimy wg: Kryterium (rodzaju ) dochodu: - papiery o stałym dochodzie (wszystkie papiery wierzycielskie) - papiery o zmiennym dochodzie (własnościowe – akcje) AKCJA – to papier wartościowy stanowiący ułamkowe prawo własności, oznacza, że akcjonariusz staje się współwłaścicielem firmy emitującej akcje. Charakter ułamkowy oznacza, że każdy akcjonariusz posiadający akcje zwykle z tytułu posiadania akcji ma prawo do: - jednego głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy - do dywidendy (udziału w zysku) jeżeli jest ona wypłacana - do podziału majątki w momencie likwidacji firmy z tytułu posiadania akcji. Nie ma prawa natomiast do występowania w imieniu firmy(reprezentowania jej na zewnątrz) jako strona umowy czy w przypadku sporów, a także nie ma prawa do zaciągania w imieniu firmy żadnych zobowiązań. W czasie funkcjonowania przedsiębiorstwa akcjonariusz nie ma prawa do dysponowania majątkiem przedsiębiorstwa. Akcje są papierami o zmiennym dochodzie tzn. dochodem z akcji jest dywidenda czyli udział w zysku. Jeżeli jest strata lub zero to nie ma dywidendy. Jeżeli jest zysk to dywidenda i tak nie musi być wypłacana - o tym jak rozdysponować zysk decydują akcjonariusze. Nie można z góry przewidzieć czy dywidenda w ogóle będzie wypłacana i w jakiej wysokości. PAPIERY WIERZYCIELSKIE: Są pewną formą pożyczki, mogą być krótko lub długoterminowe. Emitent sprzedając papiery zobowiązuje się w określonym terminie do ich wykupu (do oddania długu). Należy ustalić cenę pożyczki, w postaci najczęściej oprocentowania liczonego od ceny nominalnej bądź stopy dyskonta. Papiery wartościowe procentowe - dodaje się określony procent do ceny nominalnej a w terminie wykupu emitent zwraca równowartość ceny nominalnej, np. obligacje sprzedawane z dyskontem – to obligacje z kuponem zerowym. 11 Papiery wierzycielskie są papierami o stałym dochodzie; emitent wypłaca co najmniej raz w roku odsetki - oprocentowanie doliczane do papieru. Wśród papierów o stałym dochodzie spotyka się obligacje (papiery długoterminowe) o zmiennym lub stałym oprocentowaniu. Stałość dochodu polega na tym, że procent będzie zawsze, przynajmniej raz do roku wypłacany. Zmienne oprocentowanie wprowadza się w przypadku niestabilności rynku, przede wszystkim w przypadku wysokiej inflacji aby uchronić właściciela obligacji od spadku ich realnej wartości. O zmiennym dochodzie: udziały – to nie papiery wartościowe, nie można handlować na giełdzie, ale można sprzedawać, odstępować akcje O stałym dochodzie: niezbywalne - tzw. Renty; nie jest typowym papierem wartościowym zbywalne - zabezpieczone (listy zastawne i listy hipoteczne) i niezabezpieczone (obligacje). Papiery dywidendowe Papiery dowodowe Papiery procentowe Nie przeznaczone do obrotu publicznego Przeznaczone do obrotu publicznego Stanowiące ułamkowe prawo własności akcje Imienne zwykłe Na okaziciela Uprzywilejowane Co do: głosu, dywidendy, podziału majątkowego Uprawniające do roszczeń majątkowych Rynku kapitałowego obligacje, listy zastawne, hipoteka imienne Na okaziciela zamienne Niezamienne Obligacje skarbowe municy palne Przedsię biorstwa Rynku pieniężnego C B E O R W N C T E Y Z Y K , E F S K K I L W I K E I A T T Y Y bilety Kwity Losy cegiełki Papiery dowodowe – nie można ich odsprzedać, nie są zbywalne (np. bilety miesięczne, kwity z pralni), coś w zamian dostajemy. Imienne i na okaziciela – podział ze względu na oznaczenie właściciela - ze wzgl. na płynność (łatwość) zamiany ; bardziej płynne są na okaziciela. - Na ogół emitenci zastrzegają sobie prawo wyrażania zgody na sprzedaż akcji imiennych - Na giełdzie przeważają akcje zwykłe na okaziciela. Uprzywilejowane : głos – każda akcja zwykła ma jeden głos, można wprowadzić, że akcja będzie miała więcej niż jeden głos. Najczęściej kupują je założyciele. W Polsce max na jedną akcje uprzywilejowaną przypada 5 głosów. 12 dywidenda –w przypadku akcji uprzywilejowanych co do dywidendy wprowadza się stały dochód dla właścicieli ustalony jako określona kwota lub stały procent od ceny nominalnej akcji. Gdy dywidenda nie jest wypłacona np. przez dwa lata i będzie wpłacona w 3 –cim roku to właściciele akcji uprzywilejowanych dostaną wszystkie zaległe dywidendy tzw. Akcje kumulacyjne (gdy przewiduje się wypłatę dywidend za poprzednie lata). Podział majątku – w przypadku likwidacji firmy ustala się syndyka masy upadłościowej , którego zadaniem jest sprzedaż aktywów przedsiębiorstwa i zaspokojenie roszczeń wszystkich wierzycieli w określonej kolejności. Kolejność jest następująca: - zobowiązania wobec budżetu państwa (głównie z tyt. zaległych podatków i ZUS-u) - zobowiązania wobec banków (nie płacone kredyty) - wobec pracowników (nie wypłacanie wynagrodzeń) - wobec kontrahentów (dostawców) - wobec właścicieli . 13 WYKŁAD 6 10.04.2001 Obligacje: 1) wg płynności a) imienne b) na okaziciela 2) wg rodzaju dochodu a) dyskontowe b) procentowe 3) wg emitenta a) skarbowe – emitowany przez Skarb Państwa. Służą zmniejszeniu deficytu budżetowego, mają różne terminy wykupu. Są uważane za inwestycję o niskim ryzyku b) manipulacyjne (samorządowe) – emitowane przez samorządy terytorialne, które mają samodzielność. W Polsce są to obligacje gmin. Są przeznaczone na rozwój gmin, gdyż gmina nie może prowadzić działalności gospodarczej przynoszącej dochód. Są również dość bezpieczne. Ryzyko zakupu jest niewielkie. Niektóre gminy wypuściły obligacje komunalne c) przedsiębiorstw – emitowane przez przedsiębiorstwa jako pewna forma pożyczki dla przedsiębiorstwa. Są dużo bardziej ryzykowne niż obligacje skarbowe i manipulacyjne, gdyż przedsiębiorstwo może zbankrutować. Są jednak one bezpieczniejsze niż akcje: cena rynkowa obligacji mniej się waha, przedsiębiorstwo, gdy funkcjonuje normalnie musi wykupić obligacje, obligacje są o stałym dochodzie. Dla obligacji prowadzi się ranking poziomu ryzyka poszczególnych obligacji (Nowak II rozdział, strona 65): 1) zamienne wprost na akcje, z warantem (instrument finansowy dający właścicielowi prawa zakupu akcji następnej emisji. Są to instrumenty, które są emitowane jako obligacje, a po jakimś czasie zamienia swoją formę na akcje. Może je wypuszczać tylko S.A., bo są zamienne na akcje tego samego emitenta. Są chętniej wykupywane ze względu na swoje bezpieczeństwo, nie ma wymogu, co do wielkości sprzedaży. Korzyści dla przedsiębiorstw z emisji obligacji: a) nie ma wymogu, co do wielkości sprzedaży b) procedura emisji jest prostsza niż akcji c) k-ty niższe d) wypuszczają akcje dzielimy się władzą, a obligacje – mamy dopływ do kapitału, a władzą się nie dzielimy. K-tem jest konieczność wypłaty dywidendy. Wady dla emitenta: a) musi wykupić te obligacje b) ponosi k-ty obsługi długu (wypłaca oprocentowanie) Wady dla posiadacza: a) łatwiej się sprzedaje akcje (obligacje trudniej) b) obligacje są zamieniane z korzyścią. 14 AKCJE MILCZĄCE (NIEME) – pozbawione prawa głosu. Emitent zabezpiecza się przed nieprzyjaznym przejęciem. Akcja przynosi dochód z dywidendy lub dochód ze spekulacji (sprzedaż po wyższej cenie). DOBRE PAPIERY (akcje złote – GOLDEN SHARES, błękitne papiery – BLUE CHIPS) – akcje renomowanych spółek, bardzo niski poziom ryzyka, wysokie ceny, ale niskie tempo wzrostu. AKCJE GROSZOWE (penny stocks), OBLIGACJE ŚMIECIOWE (junk bons) – bardzo niska cena nominalna, bardzo duży poziom ryzyka, emitują nowe nieznane firmy. Ceny papierów wartościowych: 1) nominalna – cena wyjściowa dla danego instrumentu, wynika z pewnego wyliczenia zapotrzebowania na kapitał kapita akcyjny Ce ilośloakcji 2) emisyjna – cena na rynku pierwotnym, cena nominalna powiększona o k-ty emisji, ma również charakter ceny rynkowej 3) rynkowa – cena na rynku, którym ustalana między inwestorami; cena, która zależy od popytu i podaży. Papiery w postaci fizycznej (wydrukowane na papierze) posiadają 2 części: 1) płaszcz – znajdują się na nim najważniejsze informacje dotyczące papieru i emitenta, tzn.: a) rodzaj papieru (akcja, obligacja, itp.) b) cena nominalna, wartość dochodu c) emitent, adres d) nr serii i symbol e) data wydania f) termin wykupu (w przypadku papierów wartościowych) g) imię i nazwisko właściciela (w przypadku papierów imiennych) h) przywileje z akcji, obligacji i) tryb i czas zamiany akcji na obligacje (w przypadku papierów zamiennych) 2) arkusz kuponowy – jest podzielony na małe odcinki, tzw. KUPONY, najczęściej oddzielone performacją, z których każdy uprawnia do odbioru dochodu z papieru (obligacje – centrowanie, akcje – dywidenda). Każdy kupon ma skrócone informacje o emitencie. Ilości kuponów nie da się przewidzieć w przypadku akcji, dlatego ostatni kupon to specjalny uprawniający do odbioru nowego arkusza kuponowego. 15 24.04.2001 WYKŁAD 7 Emisja papierów wartościowych może być prowadzona na dwa sposoby: emisja własna – emitent (przedsiębiorstwo, S.A.) sama się zajmuje procedurą powstania i sprzedaży papierów wartościowych. emisja obca – gdy całym procesem powstawania papierów wartościowych zajmuje się specjalista (wynajęty przez spółkę). W Polsce była to kiedyś funkcja maklera specjalisty, obecnie jest to funkcja maklera animatora: - animator rynku - animator emitenta - wybierany przez emitenta (Sp.) podpisuje umowę, wprowadza papier na rynek a następnie na rynku wtórnym (giełzie) dba o równowagę i płynność papierów, którymi się opiekuje (żeby cena nie skakała). Emisja obca jest droższa od własnej. Wynajęcie specjalisty powoduje zwiększenie o koszty prowizji za wprowadzenie papierów na rynek. Opłaca się przeprowadzać emisję za pośrednictwem specjalisty gdyż jest znawcą rynku i efektywniej przeprowadzi procedurę emisji oraz dystrybucji. Rodzaje emisji: 1) zarówno emisja własna i obca może być skierowana do nieznanego odbiorcy w drodze tzw. oferty publicznej (więcej niż 300 osób) i w ten sposób rozprowadza się akcje zwykłe 2) subskrypcja z wolnej ręki - to ta część emisji, która jest skierowana do konkretnego nabywcy z góry znanego, określona grupa inwestorów zainteresowanych nabyciem papierów wartościowych. Zazwyczaj wykorzystuje się oba rodzaje emisji. Znani odbiorcy/nabywcy to ci, którzy już wcześniej wykupili papiery wartościowe dla akcjonariuszy mających akcje z prawem poboru czyli dla tych, którzy już posiadają akcje: - duże korporacje (wykupują konkurencję, chcemy wejść na inny rynek), łączenie się w grupy kapitałowe, dla ograniczenia ryzyka - dywersyfikacja czyli zróżnicowanie aktywów. Konkurencja oraz firmy o zbliżonym charakterze właściciele obligacji zamiennych. - akcjonariat pracowniczy - odbiorcy (żeby ubezpieczyć) - przy obligacjach występują obligacje z pewnymi przywilejami np. pierwokupu produktu emitenta - gwarant emisji. Emisja akcji jest bardziej skomplikowana niż obligacji. Emisja akcji: 1) należy wycenić firmę ewidenta (podać wartość księgową, analizę ekonomiczną, andytor – licencjonowany specjalista posiadający uprawnienia do wydawania opinii, niezależny od emitenta, robią to sprawiedliwie, rzetelnie) 2) bada się sprawozdania finansowe, marketingowe, przy nowej firmie wykonuje się tzw. budżetowanie 3) należy ustalić wysokość kapitału akcyjnego, który firma chce zgromadzić bądź pożyczkowego 16 4) należy ustalić cenę i ilość akcji (żeby było duże rozproszenie i stosunkowo niska cena) 5) następnie ustalana jest cena emisyjna na rynku pierwotnym, później cenę rynkową (na postawie analizy popytu i podaży) 6) należy opracować tzw. prospekt emisyjny – informacja dotycząca emitowanych papierów wartościowych i emitenta. Co ma się tam znajdować określa ustawa o obrocie papierów wartościowych. Prospekt składa się z części marketingowej i finansowej (dot. emitenta); analiza finansowa w ujęciu statycznym i dynamicznym (statyczny – struktura bilansu, r-k zysków i strat np. udział % zapasów w całości; dynamiczne – porównanie do lat ubiegłych lub z planem). W przypadku obligacji prospekty są bardzo uproszczone. 7) przechodzimy do planu sprzedaży. Może wystąpić tzw. gwarantowanie emisji (przy akcjach). W przypadku obligacji nie muszą być one w całości sprzedane. Przy akcjach może być taka sama sytuacja lub też może być przepis mówiący< że wszystkie akcje muszą być sprzedane aby osiągnąć odpowiednią wielkość kapitału. Dlatego emitenci starają się o gwarancje emisji (under writting) są dwa rodzaje underu: prostszy sposób jest emisja, a specjalista (biura maklerskiego) gwarant zobowiązuje się do wykupienia wszystkich akcji, które nie zostały sprzedane w ofercie publicznej właściwy unerrting – gwarant wykupuje całą emisję na rynku pierwotnym. Później sprzedają akcje na rynku wtórnym.] Korzyści dla firmy: W przypadku pierwszym: jest mniejsze ryzyko, nie musi posiadać wszystkich funduszy. W drugim sposobie korzyścią będzie to, że firma ma większą płynność; od razu ma cały kapitał; gwarant może wykupić po mniejszej cenie (strata dla firmy) lecz może on sprzedać po cenie emisyjnej (zysk dla gwaranta). Gdybyśmy sami sprzedali moglibyśmy sprzedać po cenie wyższej ale nie mielibyśmy pewności, że w określonym czasie sprzedamy wszystkie. BIURO MAKLERSKIE - organizacja i działalność biura maklerskiego Pośrednik pomiędzy inwestorem i giełdą. Ze względu na ............. niematerialny akcji w Polsce nie można kupować na rynku bez pośrednictwa biura maklerskiego. r-k gotówkowy – aby można było otworzyć zlecenie w biurze maklerskim r-k depozytowy, inwestycyjny. Każde biuro maklerskie wykonuje różne czynności. Rodzaje czynności zależą od zatrudnionych specjalistów i posiadanego kapitału. - maklerzy – może być każda osoba fizyczna, posiadająca pełnię praw obywatelskich, nie karana, po złożeniu egzaminu. Pełny zakres czynności maklerskich obejmuje: 1) transakcje we własnym imieniu na cudzy rachunek - czynności bankierskie 2) transakcje we własnym imieniu na własny rachunek – czynności dealerskie 17 3) transakcje we własnym imieniu na własny rachunek w celu tworzenia rynku w Polsce czynności te wykonują maklerzy animatorzy 4) zarządzanie portfelem lokat 5) gwarantowanie emisji 6) działalność doradcza 7) przechowywanie papierów wartościowych i administracyjnych. 18 11.05.2001 WYKŁAD 8 SPOSOBY USTALANIA KURSU Zlecenia są przekazywane na giełdę i realizowane są tylko wtedy, jeżeli cena zlecenia jest korzystna dla klienta. Cenę w zleceniu stała się 2 sposobami: 1) jednolite – zlecenia są gromadzone przed sesją i na podstawie wszystkich zgromadzonych ustala się 1 cenę i ona obowiązuje w ciągu całego dnia. Nie można swobodnie składać zleceń w czasie trwania sesji. Cena jest ustalana wg 3 podstawowych przesłanek: a) max wolumentu obrotu – max wielkość obrotu b) min różnica między ceną obecną i9 ceną z poprzedniej sesji c) min różnica między ceną kupna i sprzedaży możliwą do realizacji 2) ciągłe – wyjściową ceną jest cena otwarcia, głównie ostatnia cena z poprzedniej sesji, a następne zmieniają się dla każdej transakcji w zależności od relacji popytu i podaży. Zlecenia mogą napływać w ciągu trwania sesji przez cały czas. Ostatnia cena to cena zamknięcia. Każde zlecenie musi mieć podana cenę w postaci LIMITU – symbol (PKC – po każdej cenie) lub kwota, w której przypadku mówimy o limicie czyli cena max tak wysoka. Max w zleceniach kupna, którą klient może zapłacić w zleceniach kupna. W przypadku zlecenia sprzedaży jest to cena min. Np.1 zlecenie kupna 100 110 Możliwe jest tylko 100 i 90, bo 110 to już 100 za dużo 90 np. 2 zlecenie sprzedaży 100 110 100 90 Możliwe jest 110 i100, bo przy 90 by stracił K S 1000 800 Nigdy nie występuje równowaga Warunki realizacji zlecenia: Wszystkie zlecenia z symbolem p.k.c. muszą być zrealizowane, wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny wyższym od ustalonego kursu oraz wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem ceny niższym od ustalonego kursu musza być zrealizowane. Zlecenia kupna lub sprzedaży po cenie równej ustalonemu kursowi mogą być zrealizowane częściowo lub w późniejszym czasie i wszystkie zlecenia z limitem ceny niższym od ustalonego kursu i wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem wyższym są odrzucane. Cenę wyznacza się na podstawie arkusza zleceń ustalonego na podstawie zleceń przesyłanych z biur maklerskich. Arkusz zleceń składa się z 2 części: 1) ilość zleceń 19 2) ilość skumulowana (zlecenia możliwe do realizacji) 3) cena – limit ceny. Zlecenia kupna ułożone są z góry na dół w kolejności ceny malejącej i rozpoczynając od zlecenia p.k.c., a zlecenia sprzedaży ułożone są z dołu do góry w kolejności rosnącej również rozpoczynając od zlecenia p.k.c. Zlecenia kupna Zlecenia sprzedaży ilość Ilość skumulowana Limit ceny Ilość skumulowana Ilość 100 100 PKC 100 105 100 800 200 150 250 104 200 600 150 400 102 400 600 50 300 700 100 500 550 100 50 750 99 450 450 50 750 98 400 400 20 150 900 96 380 380 900 95 380 380 80 PKC 300 300 Każda osoba wystawiła zlecenie na 1 akcję. MAX WOLUMENT OBROTU – makler wybierze cenę 100zł. gdyby wolument obrotu buł taki sam to liczymy różnicę i skumulowanych i ta będzie dobra, która jest mniejsza, a potem różnicę zleceń wczorajszych i dzisiejszych i znów najmniejsza. ALOKACJA ZLECEŃ – częściowa realizacja zleceń w przypadku jeżeli występuje przewaga zleceń kupna, alokację wykonuje się wg wzoru na alokację iloślozleceń kupna możożliwy do realizacji - iloślozleceń sprzedażprmożożliwy d SA 100 % iloślozleceń kupna z limitem ceny równych kursowi dnia 700 550 150 100 % 100 % 100 % 100 50 50 300 300 W Polsce stosuje się 3 rodzaje notowań: 1) system notowań kursu jednolitego z 1-krotnym fixingiem (z 1-krotnym okresem kursu) 2) system notowań kursu jednolitego z 2-krotnym fixingiem FIXING – wyznaczanie ceny papieru na podstawie zleceń złożonych przed rozpoczęciem sesji (notowań). Każda z tych części składa się z kilku faz: SA 100 % Z 1-KROTNYM FIXINGIEM a) faza przed otwarciem – składa się ze składania zleceń i ustalania arkusz zleceń i ustalania ceny teoretycznej (teoretyczny kurs otwarcia). W tej fazie nie zawiera się żadnych transakcji, sprawdza się równowagę rynku. Zadaniem animatorów rynku jest utrzymanie równowagi. Animatorzy po zakończeniu tej fazy mogą dokonywać interwencji polegających na modyfikowaniu wcześniej złożonych własnych zleceń w celu zwiększenia 20 płynności danego papieru wartościowego i zmniejszenia istniejącej równowagi rynku. Następnie system komputerowy wyznacza, ustala kurs jednolity, po którym zawierane są transakcji giełdowe. Jest ustalony wg 3 zasad, które poznaliśmy wcześniej b) faza dogrywki – możliwość składania dodatkowych zleceń kupna i sprzedaży z limitem równym ustalonemu kursowi jednolitemu. Warunkiem zawarcia transakcji jest możliwość wyznaczenia kursu w tzw. DOZWOLONYCH WIDEŁKACH. Cena może się odchylać od poprzedniej o nie więcej niż 15% c) realizacja zleceń – w 1 kolejności realizowane są zlecenia p.k.c., następnie z limitem ceny lepszym od wyznaczonego kursu (realizowane w całości). Następnie realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie, a następnie z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu. Oba zlecenia mogą podlegać alokacji, czyli częściowej realizacji zleceń. W praktyce stosuje się alokację polegającą na realizacji zleceń w porządku chronologicznym. Jeżeli cena mieści się w widełkach, to wtedy rynek nazywamy RYNKIEM ZRÓWNOWAŻONYM, jeżeli ceny nie da się ustalić w tym przedziale to rynek jest NIEZRÓWNOWAŻONY. Bada się wówczas stopień nierównowagi rynku przez ustalenie relacji kupna do sprzedaży i makler ma różne narzędzia, które może wykorzystać do zrównoważenia rynku. Jeżeli nierównowaga jest bardzo duża, to zawiesza się wykonywanie transakcji – ustala się cenę teoretyczną. Po pewnym czasie napływają nowe zlecenia. KURS NIETRANSAKCYJNY. Ostatnie realizowane są zlecenia z warunkiem limitu aktywacji. W przypadku, gdy jest przewaga 1 zlecenia nad 2 to mówimy o OFERCIE KUPNA (SPRZEADAŻY). Z 2-KROTNYM FIXINGIEM – cena jest ustalana 2-krotnie w ciągu dnia. Zasady ustalania ceny takie same jak wyżej. Widełki = 10% NOTOWANIA CIĄGŁE – inwestorzy składają zlecenia na bieżąco pod warunkiem zgodności cen lub trafiają do arkuszu zleceń i oczekują ofert przeciwnych o odpowiedniej cenie umożliwiających zawarcie transakcji. Są tu 2 priorytety: 1) czas – zlecenia 2) cena – wyznaczona przez klienta i potem na fixingu. Wyznaczany jest tu także fixing na otwarcie oraz 2 na zamknięcie – teoretyczny, który będzie pnk odniesienia dla ustalania ceny na następny dzień. Wahania cen dla kursów cen dla ciągłych dla akcji +/-15% od kursu zamknięcia, dla obligacji +/-5 pnk % od kursu zamknięcia !!!! pnk i % to nie to samo !!!! Każdy klient, który chce zawierać transakcje na giełdzie musi złożyć zlecenie w biurze maklerskim. Zlecenie to musi mieć szereg elementów dotyczących papierów wartościowych i warunków jego realizacji oraz zawiera pewne informacje o kliencie. Zlecenia klientów są później podstawą opracowania zlecenia maklerskiego – zlecenie zbiorcze dotyczące konkretnego papieru. Zlecenia maklerskie maja bardzo podobne zlecenia do zleceń klienta. 21 Zlecenia klienta i maklera musza zawierać: 1) rodzaj zlecenia – kupno czy sprzedaż 2) rodzaj papieru wartościowego – akcja, nazwa emitenta 3) cenę papieru wartościowego (jej limit) 4) okres ważności zlecenia 5) ilość papierów mających być przedmiotem transakcji 6) datę przyjęcia zlecenia 7) imię i nazwisko bądź nazwę klienta (dla zleceń klientów), nazwę biura maklerskiego (dla zleceń maklerskich) 8) nr konta biura (maklerskie), klienta (klienta) 9) nazwę i kod wystawcy zlecenia 10) nr zlecenia. W zleceniach ważne są czas i cena zlecenia i w zależności od tego, które jest ważniejsze wyróżnia się 2 teoretyczne rodzaje zleceń (nie są one stosowane w Polsce) 1) typu market (MARKET ORDER) – ważniejszą cechą jest czas, termin realizacji powinien być jak najkrótszy, realizacja powinna być natychmiastowa, składane są przez fachowców, charakterystyczne głównie dla inwestorów instytucjonalnych zbiorowego inwestowania, dla zleceń sprzedaży (więcej sprzedaży niż kupna), np. p.k.c. 2) typu limit (LIMIT ORDER) – ważniejsza jest cena. Inwestor wyznacza granice ceny, przy której transakcja jest jeszcze dla niego korzystna. Dopuszczają one możliwość odroczenia transakcji do momentu wystąpienia korzystniejszej dla inwestora sytuacji. Ewentualnie jeżeli nie ma możliwości realizacji. Odmianą tego zlecenia jest zlecenie STOP ORDER – nakazuje natychmiastową realizację z możliwością wstrzymania transakcji jeżeli cena jest dla klienta niekorzystna. Czynności maklerskie: 1) na cudzy r-k (BROKERSKIE) – typowego pośrednika, makler przyjmuje zlecenia klienta i przekazuje do realizacji na giełdę. Są one mało ryzykowne. Ryzyko wiąże się tylko z utratą prowizji jeżeli transakcja nie zostanie zrealizowana. Dochodem brokera są prowizje. 2) Na własny r-k (DEALERSKIE) – makler kupuje za własny kapitał papiery dla siebie i potem je sprzedaje. Zarabia na różnicy kursów. Jego dochód jest dużo większy niż brokera, ale ryzyko jest też dużo większe. 3) Na własny r-k w celu tworzenia rynku – wykonuje specjalna grupa maklerów, których zadaniem jest równoważenie rynku, utrzymanie płynności czyli ciągłości sprzedaży i utrzymaniu ceny na odpowiednim poziomie (w Polsce zajmują się nimi maklerzy ANIMATORZY). Animatorem rynku jest: a) animator rynku – domy maklerskie będące członkami giełdy, które na podstawie umowy z giełdą zobowiązują się do stałego zgłaszania ofert kupna lub sprzedaży danego papieru wartościowego na własny r-k na zasadach określonych przez zarząd giełdy. Giełda określa min wielkość oferty i max różnicę między cenami ofert. Animator nie może równocześnie składać ofert kupna i sprzedaży. Giełda może dopuścić kilku animatorów dla 1 papieru 22 b) animator emitenta – zawiera umowę z emitentem, w której zobowiązuje się do utrzymania płynności danego papieru. ZARZĄDZANIE PORTFELEM – klient przekazuje maklerowi możliwość dysponowania r-kim gotówkowym i inwestowania. Makler specjalista tworzy portfel kupując różne instrumenty na zasadzie dywersyfikacji, zróżnicowania instrumentów, do portfela dobiera papiery o różnym stopniu ryzyka. Makler nie ma obowiązku zawiadamiania klienta o zawartości portfela. Na wyraźne polecenie pokazuje mu jak on jest wykonany. Nie ma obowiązku każdorazowo pytać się o zgodę na kupno lub sprzedaż. Powinno być w umowie zastrzeżone, że podejmuje ryzyko na siebie. Mogą być dwojakie sposoby wynagrodzenia: 1) stała pensja 2) prowizja – lepsza, bo bardziej się stara. Wykonuje się go głównie dla dużych towarzystw, a nie dla klientów indywidualnych. DZIAŁALNOŚĆ DORADCZA – udzielanie konkretnej porady, podpowiedzi klientowi. ADMINISTRACJA PAPIERÓW I PRZECHOWYWANIE – musi być prowadzona specjalna ewidencja (jeżeli nie występują w formie fizycznej). 23 15.05.2001 WYKŁAD 9 WARSET – nowy system, obowiązują w nim zlecenia. 1) zlecenia z limitem ceny – inwestor precyzyjnie określa ceną, po jakiej chce kupić lub sprzedać dany papier wartościowy (w przypadku ceny kupna – powyżej, a ceny sprzedaży – poniżej klient nie godzi się na reakcję) Cena jest podawana: a) dla akcji praw poboru, certyfikatów inwestycyjnych i warantów w złotówkach b) dla obligacji w % wartości nominalnej c) dla kontraktów terminowych w pkt lub w zł Zlecenia z limitem ceny mogą zawierać dodatkowe warunki. Są one określane pewnymi symbolami: a) Wmin – z minimalną wielkością wykonania – należy określić liczbę papierów wartościowych, poniżej której inwestor nie zgadza się na realizację zlecenia. Można ją przekazywać na giełdę tylko w fazie dogrywki oraz w trakcie notowań ciągłych, ale z wyłączeniem okresów równoważenia rynku. Jeżeli w arkuszu zleceń układ jest taki, że nie pozwala na realizację minimalnej wielkości. b) WUJ – zawierające warunek wielkości ujemnej – mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach sesji, w systemie notowań ciągłych i jednolitych z wyjątkiem fazy interwencji. Polega na tym, że zlecenie klienta jest realizowane stopniowo. Składający zlecenie określa wielkość części, która ma być jednorazowo realizowana (wielkość i ilość papierów, które mają być jednorazowo kupione nie może być mniejsza niż 100 walorów). Jest wykonywane stopniowo aż do całkowitej realizacji. c) LimAkt – z limitem aktywacji – nie pojawiają się natychmiast po wprowadzeniu ich do systemu lecz ujawniają się dopiero, gdy teoretyczny kurs otwarcia lub kurs ostatnie transakcji w notowaniach ciągłych osiągnął poziom określony przez inwestora. Muszą one zawierać oprócz limitu, przy którym stają się aktywne również limit realizacji lub dyspozycję jego realizacji przy każdej cenie. Mogą być składane w systemie notowań ciągłych i jednolitych z wyjątkiem fazy interwencji i dogrywki. Składane są przed otwarciem lecz nie sa ujawniane w arkuszu zleceń. Realizowane są jako ostatnie wśród zleceń po każdej cenie i z limitem ceny. Te 3 warunki dotyczyły zleceń z limitem. Zlecenia bez limitu ceny: a) PCR – po cenie rynkowej – mogą być prowadzone tylko w czasie notowań ciągłych z wyłączeniem okresów równoważenia rynku. Wykonywane są po cenie zgłoszonego wcześniej, a nie zrealizowanego najlepszego zlecenia przeciwstawnego. System nie przyjmuje tych zleceń, jeżeli po przeciwnej stronie rynku nie ma przynajmniej 1 24 oczekującego zlecenia przeciwstawnego. Mogą one mieć również dodatkowe warunki: - wielkość minimalna - wielkość ujawniona b) PCRO – po cenie rynkowej na otwarcie – mogą być przekazywane na giełdą tylko w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie i na zamknięcie w systemie notowań ciągłych. Mogą być składane w systemie notowań jednolitych i w systemie równoważenia rynku. Jeżeli część zlecenia nie może być zrealizowana to ta część niezrealizowana staje się zleceniami z limitem ceny odpowiednio: otwarcia, zamknięcia i wynikających z równoważenia rynku c) Zlecenia po każdej cenie - mogą być realizowane we wszystkich fazach w systemie ciągłym i jednolitym z wyjątkiem fazy dogrywki i interwencji. Oznaczają, że inwestor zgadza się na cenę wyznaczoną na rynku. Są realizowane w 1 kolejności. Zarówno zlecenia PKC i PCRO nie są przyjmowane w przypadku: 1) praw poboru, warantów 2) na 1 sesję, na której notowane są papiery wartościowe. Terminy ważności można określić: 1) jako konkretną datę 2) do końca sesji giełdowej 3) ważność domyślna – jest ważne bezterminowo 4) do 1 wykonania – obowiązuje do momentu 1 transakcji, realizowane natychmiast po wprowadzeniu, może być realizowane częściowo (część niezrealizowana traci ważność) 5) wykonaj lub anuluj – ważne do momentu realizacji 1 transakcji, realizowane natychmiast po wprowadzeniu, wyłącznie w całości, a jeżeli nie jest to możliwe to traci wartość. 25
