przedmowa

KOMISJA
EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 13.11.2015 r.
COM(2015) 565 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
w sprawie instrumentów finansowych wspieranych z budżetu ogólnego zgodnie z art.
140 ust. 8 rozporządzenia finansowego - stan na dzień 31 grudnia 2014 r.
{SWD(2015) 206 final}
PL
PL
Spis treści
PRZEDMOWA ...................................................................................................................... 3
STRESZCZENIE ........................................................................................................... 6
1.
2.
3.
Strategiczne grupy docelowe ......................................................................................... 8
1.1.
Unijne MŚP i małe spółki o średniej kapitalizacji .............................................. 8
1.2.
Mikroprzedsiębiorstwa UE ................................................................................. 10
Sektory strategiczne ................................................................................................... 11
2.1.
Badania naukowe i innowacje (R&I) ................................................................. 11
2.2.
Infrastruktura i efektywność energetyczna ....................................................... 12
2.3.
Przedsiębiorstwa społeczne ................................................................................. 14
2.4.
Edukacja ............................................................................................................... 14
Regiony strategiczne nienależące do UE .................................................................. 15
3.1.
Kraje objęte procesem rozszerzenia ................................................................... 15
3.2.
Kraje objęte europejską polityką sąsiedztwa .................................................... 16
3.3.
Państwa objęte Instrumentem Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju
17
WNIOSEK ............................................................................................................................ 18
2
PRZEDMOWA
Podczas gdy Europa wychodzi z kryzysu gospodarczego i finansowego, a większość państw
członkowskich odnotowuje dodatnie stopy wzrostu, słabości strukturalne i negatywne skutki
kryzysu wciąż spowalniają ożywienie gospodarcze. W szczególności wysokie zadłużenie
sektora prywatnego i wysoki wskaźnik zagrożonych kredytów ograniczają zdolność
kredytową banków, co nie sprzyja wzrostowi gospodarczemu i stabilności finansowej.
Wyzwania te wymagają szybkiego działania, ponieważ gospodarka europejska jest w
znacznym stopniu uzależniona od udzielania kredytów przez sektor bankowy, a dostęp do
finansowania kapitałowego, zwłaszcza dla małych przedsiębiorstw, jest nadal ograniczony.
W obecnym klimacie gospodarczym publiczne instytucje finansowe i inwestorzy prywatni są
bardzo niechętnie nastawieni do udzielania kredytów podmiotom gospodarki realnej, a
zwłaszcza MŚP, których inwestycje uważane są za inwestycje wysokiego ryzyka. Skala
popytu na finansowanie, w połączeniu z ograniczoną podażą zasobów publicznych, oznacza,
że konieczne są dodatkowe przepływy kapitału do wypełnienia tej luki. Zadaniem Unii jest
zatem uwolnienie dodatkowych środków z budżetu poprzez zastosowanie instrumentów
finansowych. Unia zawarła odpowiedź na te wyzwania w wieloletnich ramach finansowych
na lata 2014-2020 (WRF):

oferując możliwości łączenia zasobów publicznych i prywatnych: UE opracowała
innowacyjne instrumenty finansowe (takie jak te, które zostały ustanowione w ramach
programu „Horyzont 2020” w zakresie badań naukowych i innowacji oraz programu
COSME dla MŚP) i pozwala państwom członkowskim na łączenie europejskich
funduszy strukturalnych i funduszy inwestycyjnych z zasobami programów „Horyzont
2020” i COSME w ramach pierwszego wspólnego instrumentu finansowego,
inicjatywy na rzecz MŚP. Od samego początku zarówno instrumenty finansowe
programu COSME, jak i programu „Horyzont 2020” spotkały się z dużym
zainteresowaniem na rynku – ich początkowa koperta została szybko wyczerpana – a
ostatnio została zmieniona w celu zwiększenia ekspozycji w ramach zdolności
podejmowania ryzyka przez Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych
(EFIS);

opracowując inicjatywy mające zachęcać publiczne instytucje finansowe do udzielania
pożyczek podmiotom o utrudnionym dostępie do kapitału prywatnego: UE opracowała
plan inwestycyjny dla Europy, obejmujący również EFIS, w celu zmobilizowania
dodatkowych inwestycji w Unii w ciągu najbliższych trzech lat oraz zapewnienia
zwiększonego dostępu do finansowania przedsiębiorstwom zatrudniającym do 3 000
pracowników, w tym zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom, poprzez
dostarczenie gwarancji (zwiększenie zdolności do ponoszenia ryzyka) dla
Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI); oraz
3

propagując lepsze środowisko biznesowe dla inwestycji prywatnych poprzez
podejmowanie działań mających na celu stworzenie unii rynków kapitałowych1.
MŚP są główną grupą docelową unijnego wsparcia dokonywanego za pośrednictwem
instrumentów finansowych: reprezentują one dwie trzecie miejsc pracy w sektorze
prywatnym i ponad 60 % rzeczywistej wartości dodanej w UE. Szczególną uwagę
przywiązuje się do przedsiębiorstw i innych grup docelowych w sektorach strategicznych,
zwłaszcza w zakresie badań i innowacji, efektywności energetycznej, infrastruktury i
przedsiębiorczości społecznej oraz edukacji.
Opierając się na swoich doświadczeniach, Komisja jest przekonana, że instrumenty finansowe
są skuteczną drogą do zaspokajania potrzeb w zakresie finansowania gospodarki realnej oraz
pobudzania wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Wdrażane w ramach partnerstwa z
instytucjami publicznymi i prywatnymi, instrumenty te korygują niedoskonałości rynku w
zakresie finansowania zewnętrznego oraz pozwalają uniknąć wypierania inwestorów
prywatnych.
Wdrożenie centralnie zarządzanych instrumentów finansowych w latach 2007–2013
przyczyniło się do zrekompensowania niedoskonałości na rynku finansowym i
zwielokrotnienia pozytywnych skutków działań podejmowanych na szczeblu unijnym. W
kontekście wewnętrznej i zewnętrznej polityki UE całkowity wkład Unii w te instrumenty w
latach 2007-2013 wyniósł prawie 5,5 mld EUR, co pozwoliło do 31 grudnia 2014 r.
zmobilizować finansowanie w wysokości około 82,9 mld EUR z przeznaczeniem dla
strategicznych grup i sektorów docelowych. Odpowiada to łącznemu efektowi
mnożnikowemu przewyższającemu 15 (zob. wykres 1).
W latach 2014-2020 koperta budżetowa w wysokości 4,8 mld EUR2 przeznaczona jest na
wsparcie finansowania wynoszącego 86 mld EUR, co oznacza efekt mnożnikowy wynoszący
prawie 18 (zob. wykres 2). W nadchodzących latach wkład Unii w wysokości 890 mln EUR,
który Unia zobowiązała się udostępnić do dnia 31 grudnia 2014 r., posłuży spodziewanemu
finansowaniu w wysokości około 3,8 mld EUR, przy spodziewanym efekcie mnożnikowym
wynoszącym około 43.
Komisja z satysfakcją przedstawia niniejsze sprawozdanie w sprawie zarządzanych centralnie
instrumentów finansowych polityki wewnętrznej i zewnętrznej UE, wspieranych z budżetu
Unii zgodnie z wymogami art. 140 ust. 8 rozporządzenia finansowego.
1
Zob. komunikat Komisji „Uwolnienie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej”
(marzec 2014 r.).
2
Koperta na lata 2014-2020 nie odzwierciedla jeszcze środków na nowe instrumenty, które mogą być
przewidziane dla krajów objętych procesem rozszerzenia i polityką sąsiedztwa lub krajów objętych
Instrumentem Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju.
3
Spodziewana wielkość finansowania jest na tym etapie ograniczona do kwot wynikających z umów już
podpisanych przez podmioty, którym powierzono realizację, i pośredników finansowych/odbiorców
końcowych.
4
Sprawozdanie wskazuje na znaczny wpływ tych instrumentów na dzień 31 grudnia 2014 r.
Ma ono na celu dostarczenie informacji o sposobie wykorzystania pieniędzy podatników i o
postępach poczynionych w zakresie wdrażania instrumentów finansowych.
5
STRESZCZENIE
Niniejsze sprawozdanie dotyczy centralnie zarządzanych instrumentów finansowych UE
obejmujących obszary polityki wewnętrznej i zewnętrznej Unii.
Zawiera ono szczegółowy przegląd poczynionych postępów we wdrażaniu instrumentów
finansowych w latach 2007-2013 i 2014-2020, zapewniając przejrzystość i poszanowanie
obowiązku sprawozdania, jak i odpowiedzialność w zakresie wykorzystania pieniędzy
podatników. W sprawozdaniu wykazano, że centralnie zarządzane instrumenty finansowe
osiągnęły znaczny finansowy efekt mnożnikowy i pokazano – na podstawie dostępnych
dowodów – jak instrumenty realizowały swoje cele strategiczne. Dalsze szczegóły techniczne
zawarte są w załączniku.
Wykres 1: instrumenty finansowe w latach 2007-2013, stan na grudzień 2014 r. (w mln
EUR)
6
Wykres 2: instrumenty finansowe w latach 2014-2020, stan na grudzień 2014 r. (w mln
EUR)
Instrumenty finansowe wdrażane przez państwa członkowskie w ramach zarządzania
dzielonego podlegają odrębnej sprawozdawczości. W odniesieniu do okresu programowania
2007-2013 do dnia 1 października każdego roku4 publikowano roczne sprawozdanie
podsumowujące w sprawie wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w ramach EFRR i
EFS5. Począwszy od 2016 r. Komisja przedstawiać będzie zestawienie danych dotyczących
postępów we wdrażaniu instrumentów finansowych w ramach zarządzania dzielonego,
zgodnie z wymogami rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów dotyczących
europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych6.
Uzupełnienie niniejszego sprawozdania w sprawie zarządzanych centralnie instrumentów
stanowi dokument roboczy służb Komisji, w którym znajdują się szczegółowe tabele i
4
Akronimy wyszczególniono w glosariuszu w dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym
sprawozdaniu.
5
Sprawozdanie za 2013 r. jest dostępne pod adresem:
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/thefunds/instruments/doc/summary_data_fei_2013.pdf.
6
Art. 46 ust. 4 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013.
7
informacje dotyczące instrumentów wdrażanych w trybie zarządzania bezpośredniego i
pośredniego w latach 2007-2013 i 2014-2020.
Komisja ma zamiar opracować to sprawozdanie w taki sposób, by stało się dynamicznym
narzędziem w podejmowaniu decyzji. Komisja pragnie w szczególności zapewnić, by było
ono bardziej zbliżone do innych dokumentów, które dostarczają informacji na temat
instrumentów finansowych UE7. Mimo iż są one opracowywane do różnych celów
praktycznych i proceduralnych, a co za tym idzie, ich harmonogramy są różne, Komisja
pragnie w pełni zbliżyć ich zawartość, by można było je połączyć w jedno sprawozdanie.
1. Strategiczne grupy docelowe
1.1. Unijne MŚP i małe spółki o średniej kapitalizacji
Ogólnie rzecz biorąc, MŚP postrzegane są jako kategoria przedsiębiorstw doświadczająca
szczególnych trudności w dostępie do finansowania, a jeszcze bardziej od początku kryzysu
finansowego i zadłużeniowego.
Aby zlikwidować niedociągnięcia rynkowe wynikające z asymetrii informacji, ustanowiono
szereg instrumentów gwarancyjnych w celu zwiększenia możliwości pożyczkowych na
lepszych warunkach dla bardziej ryzykownych przedsiębiorstw. Celem tych instrumentów
jest wspieranie rozwoju ogólnoeuropejskiego rynku finansowania MŚP oraz zlikwidowanie
problemów rynkowych, które można lepiej rozwiązać na szczeblu UE, ze względu na ich
powszechny charakter. Dlatego też instrumenty te pozwalają uzyskać korzyści skali i
upowszechnić najlepsze praktyki.
1. System poręczeń dla MŚP (SMEG07) w ramach Programu ramowego na rzecz
konkurencyjności i innowacji umożliwił MŚP dostęp do finansowania dłużnego. Na
dzień 31 grudnia 2014 r. łącznie 357 000 MŚP skorzystało z 27,3 mld EUR gwarancji
kredytowych w latach 2007-2014, a liczba ich stale rośnie.
2. Instrument pożyczkowo-gwarancyjny w ramach programu COSME, który zastąpił
SMEG07, oferuje dla MŚP ograniczone co do wysokości gwarancje w zakresie
finansowania dłużnego, w drodze pożyczek lub leasingu, w celu zmniejszenia
szczególnych trudności, jakie napotykają rentowne MŚP w dostępie do finansowania,
ze względu na ich postrzegane wysokie ryzyko lub brak wystarczających dostępnych
zabezpieczeń. Do końca 2014 r. Europejski Fundusz Inwestycyjny przeprowadził
badania due diligence i podpisał umowy gwarancji z trzema pośrednikami
finansowymi z trzech krajów uczestniczących na łączną kwotę 42,4 mln EUR. Szacuje
się, że łączna zmobilizowana kwota finansowania na lata 2014-2020 sięgnie 14,3–21,5
mld EUR, obejmując 220 000–330 000 MŚP. W odniesieniu do trzech transakcji
podpisanych z pośrednikami finansowymi w 2014 r. maksymalna kwota finansowania
dla MŚP wyniosła prawie 851 mln EUR.
7
W szczególności dokument roboczy na podstawie art. 38 ust. 5 rozporządzenia finansowego i dokument
dostarczający informacji wymaganych na podstawie art. 49 ust. 1 lit. e) rozporządzenia finansowego.
8
3. Instrument podziału ryzyka (RSI) w ramach siódmego programu ramowego jest
specjalnym instrumentem gwarancyjnym do finansowania pożyczek i leasingu,
wypełniającym lukę finansową dla innowacyjnych MŚP i małych spółek o średniej
kapitalizacji (przedsiębiorstw zatrudniających do 499 pracowników). Dostarczył on
dotychczas ponad 1,59 mld EUR w formie gwarancji i kontrgwarancji 37 bankom i
towarzystwom gwarancyjnym, co umożliwi im wsparcie ok. 3 000 innowacyjnych
MŚP i małych spółek o średniej kapitalizacji. Do końca 2014 r. wielkość
zaoferowanego finansowania wyniosła 831 mln EUR przy wkładzie Unii wynoszącym
270 mln EUR.
4. Instrument poręczeń dla MŚP InnovFin to instrument gwarancyjny dla MŚP w ramach
programu „Horyzont 2020”, będący kontynuacją instrumentu dla innowacyjnych MŚP
i małych spółek o średniej kapitalizacji w latach 2014-2020; powinien on
zmobilizować pożyczki o łącznej wielkości ok. 9,5 mld EUR przy wkładzie Unii
wynoszącym ok. 1 060 mln EUR W odniesieniu do roku 2014 oczekuje się, że
całkowite finansowanie wspierane przez wkład Unii wyniesie około 475 mln EUR, z
czego 11 mln EUR zostało już przekazane.
5. System poręczeń na rzecz sektora kultury i sektora kreatywnego w ramach programu
„Kreatywna Europa” dostarczy gwarancji bankom obsługującym MŚP działające w
sektorze kultury i sektorze kreatywnym, a co za tym idzie, zwiększy możliwości
finansowania w tych sektorach. Program ten rozpocznie się w 2016 r., a łączną kwotę
dodatkowych kredytów w tych sektorach, wspartą przez wkład Unii w wysokości 121
mln EUR, szacuje się na ok. 690 mln EUR; oraz
6. Inicjatywa UE na rzecz MŚP, opracowana jako instrument stanowiący odpowiedź na
kryzys, dostarcza nieograniczonych gwarancji lub sekurytyzacji służących lepszemu
dostępowi do finansowania dla MŚP, w tym MŚP innowacyjnych i reprezentujących
wysokie ryzyko. Jest to instrument wspólny, łączący środki dostępne w ramach
programów COSME i „Horyzont 2020” z zasobami EFRR-EFRROW, przy
współpracy EBI i EFI, którego celem jest wygenerowanie dodatkowych kredytów dla
MŚP. Przy zobowiązaniach wynoszących 800 mln EUR z EFRR wielkość nowych
wspieranych kredytów dla MŚP w Hiszpanii powinna osiągnąć 5 723 mln EUR dla
wszystkich regionów w Hiszpanii.
MŚP zmagają się również z problemami związanymi z pozyskiwaniem kapitału własnego:
europejski rynek venture capital dotknęło w latach 2008-2014 spowolnienie działalności typu
private equity, jeśli chodzi o pozyskiwanie środków finansowych, poziom inwestycji (mimo
nieznacznego ożywienia w 2014 r.) i warunki zbycia; rynek ten jest nadal rozdrobniony na
poszczególne kraje i tym bardziej zależny od działania inwestorów publicznych.
Wsparcie za pomocą instrumentów finansowych na poziomie UE ma kluczowe znaczenie w
walce z tym rozdrobnieniem. Stworzono szereg instrumentów finansowania kapitałem
własnym w celu wzmocnienia rynku wewnętrznego dla venture capital poprzez likwidowanie
stwierdzonych na rynku niedoskonałości (w szczególności dotykających MŚP będących na
wczesnym etapie działalności, które mają duży potencjał wzrostu), w celu wprowadzania
innowacji na rynek i tworzenia miejsc pracy o wysokiej wartości dodanej.
9
1. Instrument na rzecz Wysokiego Wzrostu i Innowacji w MŚP (GIF) w ramach
Programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji ma na celu zwiększenie
ilości dostępnego kapitału własnego dla innowacyjnych MŚP na wczesnym etapie
rozwoju (GIF1) oraz na etapie wzrostu (GIF2). Do końca 2014 r. łącznie 625,2 mln
EUR zobowiązań netto z budżetu Unii wsparło 43 fundusze venture capital i 371
ostatecznych odbiorców, mobilizując blisko 1 mld EUR finansowania kapitałem
własnym;
2. Instrument kapitałowy na rzecz wzrostu (EFG) w ramach programu COSME, który
jest kontynuacją GIF2, ma na celu zapewnienie dostępu do finansowania kapitałem
własnym dla MŚP znajdujących się w fazie rozwoju oraz zwiększenie jego tempa. W
odniesieniu do okresu 2014-2020 oczekuje się, że orientacyjne zobowiązania w
wysokości 633 mln EUR wygenerują inwestycje venture capital sięgające 2,6–3,9 mld
EUR, docierając do ok. 360-540 MŚP; oraz
3. InnovFin – fundusz kapitału podwyższonego ryzyka dla MŚP w ramach programu
„Horyzont 2020”, będący kontynuacją GIF1, ma na celu poprawę dostępu do
finansowania ryzyka dla ukierunkowanych na badania naukowe i innowacje MŚP
będących na wczesnym etapie działalności i małych spółek o średniej kapitalizacji.
Zobowiązania w wysokości 430 mln EUR, zaplanowane orientacyjnie na lata 20142020, powinny zmobilizować ok. 2,5 mld EUR finansowania kapitałem własnym.
1.2. Mikroprzedsiębiorstwa UE
Europejski sektor mikrofinansowy charakteryzuje się stałym spadkiem kredytowania
bankowego, ograniczonymi możliwościami wsparcia mikrofinansowania przez państwo, a
jednocześnie wysokim popytem na rynku. Interwencja na szczeblu UE wydaje się być zatem
uzasadniona, by zaoferować instytucjom mikrofinansowym rozwiązania w zakresie podziału
ryzyka i finansowania.
W szczególności „wysoki poziom bezrobocia młodzieży w kilku państwach członkowskich
UE wymaga dalszego wspierania przedsiębiorczości sprzyjającej włączeniu społecznemu,
będącej jednym ze sposobów wejścia (ponownego wejścia) na rynek pracy. Oferowanie
mikrokredytów stanowi ważne narzędzie w tej dziedzinie”8. Ogromna różnorodność
podmiotów instytucjonalnych i oferowanych produktów zmusza do stworzenia specyficznych
instrumentów
mikrofinansowych
ułatwiających
dostęp
do
kredytów
dla
mikroprzedsiębiorstw, które mimo iż odgrywają ważną rolę w tworzeniu miejsc pracy, nadal
borykają się z jeszcze większymi problemami niż inne MŚP.
1. Europejski instrument mikrofinansowy Progress (2010-2013) składa się z:
a. instrumentu gwarancji, który dostarczył gwarancji ograniczonych do 20 % w
odniesieniu do portfeli mikrokredytów przyznanych mikroprzedsiębiorstwom
przez pośredników; oraz
8
Evers i Jung (2014); http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=12485&langId=en.
10
b. funduszu Fonds Commun de Placement/Fonds d’Investissement Spécialisé –
wyspecjalizowanego funduszu inwestycyjnego, którego celem jest zwiększenie
dostępu do mikrofinansowania za pomocą szeregu produktów finansowych (w
szczególności pożyczek).
Na dzień 31 grudnia 2014 r. instrumenty te dostarczyły ostatecznym odbiorcom 31
371 mikrokredytów na łączną kwotę 291,7 mln EUR (celem wyjściowym było
46 000 mikrokredytów na kwotę 500 mln EUR do 2018 r.). Instrument ten jest na
dobrej drodze do osiągnięcia wyznaczonego celu, gdyż do 2018 r. będą udzielane
kolejne nowe kredyty; oraz
2. Program Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI) –
Mikrofinanse i przedsiębiorczość społeczna – Mikrofinanse, który stanowi
kontynuację wymienionych powyżej instrumentów, ma na celu zwiększenie dostępu
do mikrokredytów dla słabszych grup społecznych i mikroprzedsiębiorstw poprzez
dostarczenie wsparcia podmiotom udzielającym mikrokredytów. Wkład Unii w
wysokości co najmniej 86 mln EUR powinien posłużyć wsparciem dla 41 000
mikro-kredytów na łączną kwotę 528 mln EUR9.
2. Sektory strategiczne
2.1. Badania naukowe i innowacje (R&I)
Sytuacja, jeśli chodzi o dostęp do finansowania dłużnego innowacyjnych projektów dla
większych przedsiębiorstw o ustalonej pozycji, prowadzących badawczą i innowacyjną, jest
bardziej złożona, i z metodologicznego punktu widzenia trudniejsza do ustalenia. Jednakże
przeprowadzone ostatnio badanie ekonometryczne10, jak również wiedza empiryczna,
wskazują, że popyt na finansowanie dłużne dla działalności naukowo-badawczej i
innowacyjnej zdecydowanie przewyższa obecną podaż.
Aby zaspokoić potrzeby finansowe sektora naukowo-badawczego i innowacyjnego, które są
prawie niemożliwe do pełnego zaspokojenia na poziomie krajowym, Komisja stworzyła
mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka (2007-2013) oraz, w ramach programu
„Horyzont 2020”, mechanizmy InnovFin Large Projects, InnovFin MidCap Growth Finance,
InnovFin MidCap Guarantee (InnovFin dla dużych projektów, InnovFin dla finansowania
wzrostu małych spółek o średniej kapitalizacji i InnovFin dla gwarancji dla małych spółek o
średniej kapitalizacji):
1. Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka (2007-2013) oferuje kredyty lub
finansowanie hybrydowe bądź typu mezzanine, aby poprawić dostęp do finansowania
ryzyka dla projektów naukowo-badawczych i innowacyjnych. Wkład Unii z tytułu
mechanizmu finansowania opartego na podziale ryzyka w latach 2007-2014,
9
Ten cel może się zmienić, jako że szczegóły dotyczące wdrażania i współinwestycji są nadal negocjowane.
10
Komisja Europejska (2013).
11
wynoszący 960 mln EUR, umożliwił finansowanie w wysokości ponad 9,56 mld EUR
w stosunku do spodziewanych 11,31 mld EUR; oraz
2. Instrument obsługi kredytów na działalność naukowo-badawczą i innowacyjną w
ramach programu „Horyzont 2020” (2014-2020), który jest kontynuacją mechanizmu
finansowania opartego na podziale ryzyka, oferuje również kredyty lub finansowanie
hybrydowe bądź typu mezzanine, aby poprawić dostęp do finansowania ryzyka dla
projektów naukowo-badawczych i innowacyjnych. W odniesieniu do okresu 20142020 wkład UE w wysokości 1 060 mln EUR powinien zmobilizować finansowanie w
wysokości 13 250 mln EUR z przeznaczeniem dla ostatecznych odbiorców. Do końca
2014 r. wkład UE wynoszący łącznie 483 mln EUR pozwolił już zmobilizować
finansowanie w wysokości 1 157,2 mln EUR.
2.2. Infrastruktura i efektywność energetyczna
Transport, telekomunikacja i infrastruktura energetyczna odgrywają zasadniczą rolę w
rozwoju i zrównoważonym wzroście gospodarczym w sytuacji, w której przedsiębiorstwa
prywatne i publiczne różnej wielkości działają wspólnie w celu uzyskania koniecznych
rezultatów. Infrastruktura poprawia wydajność gospodarczą, umożliwiając wzrost, oraz
ułatwia wzajemne połączenia na rynku wewnętrznym.
Ponadto efektywność energetyczna i jej wspieranie są coraz ważniejsze w Unii, w
szczególności w obliczu stojącego przed nią celu zwiększenia efektywności wykorzystania
energii o 20% do 2020 r., oraz innych celów do osiągnięcia w kolejnych latach.
Celem interwencji finansowej UE w tych sektorach jest przyczynienie się do przezwyciężenia
niedociągnięć na europejskich rynkach kapitałowych. Unijne programy instrumentów
finansowych dla różnych podsektorów (transport i infrastruktura energetyczna, efektywność
energetyczna, w tym działania na rzecz ochrony środowiska i działania w dziedzinie klimatu
oraz ICT), rozpoczęte w okresie 2007-2013 lub planowane na okres 2014-2020, są
następujące:
1. Instrument gwarancji kredytowych dla projektów transeuropejskiej sieci
transportowej (LGTT) – to instrument dłużny do finansowania projektów w zakresie
transeuropejskich sieci transportowych i energetycznych. Na dzień 31 grudnia 2014 r.
zagregowane gwarancje udzielone w ramach tego instrumentu wyniosły łącznie 497
mln EUR, obejmując sześć projektów, które powinny zaowocować inwestycjami
(kapitał własny, zadłużenie, dotacje) w wysokości 12,1 mld EUR. W ocenie ex post
Komisji z 2014 r. stwierdzono, że wpływ LGTT był pozytywny wszędzie tam, gdzie
instrument ten stosowano, ale niewystarczający pod względem realizacji szerzej
pojętych celów;
2. W ramach instrumentu „Łącząc Europę”:
a. inicjatywa w zakresie obligacji projektowych (PBI, WRF 2007-2013), której
celem jest pobudzenie finansowania przez rynki kapitałowe projektów
infrastrukturalnych w zakresie trans-europejskich sieci transportowych, sieci
12
energetycznych i sieci szerokopasmowych. Na dzień dzisiejszy w odniesieniu
do szeregu transakcji nastąpiło zamknięcie finansowe w ramach etapu
pilotażowego inicjatywy PBI:
i.
w 2014 r. wkład Unii w TEN-E w wysokości 10 mln EUR stanowił
wsparcie jakości kredytowej obligacji projektowych w wysokości 54,9
mln EUR dla projektów o wartości 421 mln EUR; oraz
ii. wkład Unii w TEN-T umożliwił finansowanie:

realizowanego od podstaw projektu dla autostrady A11 w
Belgii dzięki emisji obligacji projektowych w wysokości 578
mln EUR i wniesieniu kapitału własnego w wysokości 79,6 mln
EUR (przy wkładzie Unii 200 mln EUR); oraz

autostrady A7 w Niemczech dzięki
projektowych w wysokości 429 mln EUR.
emisji
obligacji
Również w 2014 r. wkład z budżetu Unii na rzecz sektora ICT, wynoszący 20
mln EUR, umożliwił wsparcie o ok. 38 mln EUR jakości kredytowej obligacji
na kwotę ok. 189 mln EUR emitowanych przez francuskiego operatora usług
szerokopasmowych; oraz
b. dłużny instrument podziału ryzyka ukierunkowany na projekty będące
przedmiotem wspólnego zainteresowania w sektorze transportu, sektorze sieci
szerokopasmowych i sektorze sieci energetycznych. Począwszy od roku 2015,
instrument ten będzie opierał się na istniejącej inicjatywie w zakresie obligacji
projektowych i gwarancji kredytowej na potrzeby projektów w zakresie
transeuropejskich sieci transportowych TEN-T. Przy założeniu, że całość
przydziału z budżetu w wysokości 3 mld EUR będzie udostępniona na
potrzeby tego instrumentu, dzięki wkładowi Unii można będzie zmobilizować
łączne finansowanie w wysokości 18-45 mld EUR.
3. Instrumenty finansowania prywatnego na rzecz efektywności energetycznej (PF4EE),
finansowane w ramach programu LIFE, będą dysponować między innymi
mechanizmem podziału ryzyka przeznaczonym do zmniejszenia ryzyka kredytowego
ponoszonego przez pośredników finansowych przy udzielaniu pożyczek podmiotom z
sektora efektywności energetycznej, w połączeniu z pomocą techniczną oferowaną
pośrednikom finansowym w celu stworzenia nowego segmentu rynkowego. Oczekuje
się, że wkład Unii wynoszący 80 mln EUR pozwoli zmobilizować inwestycje
sięgające 540 mln EUR w latach 2014-2017;
4. Europejski Fundusz na rzecz Energii, Zmiany Klimatu i Infrastruktury 2020 (fundusz
Marguerite) jest ogólnoeuropejskim funduszem kapitałowym wspierającym
inwestycje w infrastrukturę w sektorach transportu (TEN-T), energii (TEN-E) i
odnawialnych źródeł energii w państwach członkowskich. Wkład Unii wynoszący 80
mln EUR ma na celu umożliwienie finansowania wielkości ok. 10,2 mld EUR, z
czego 4,9 mld EUR finansowania kapitałowego i finansowania dłużnego zostało już
zmobilizowane (wkład Unii: 31,3 mln EUR). Do dnia 31 grudnia 2014 r. fundusz
13
zobowiązał się przeznaczyć 295 mln EUR inwestycji kapitałowych na trzy projekty
TEN-T i siedem projektów z zakresu energii odnawialnej;
5. Europejski Fundusz na rzecz Efektywności Energetycznej (EFEE), wydzielony z
Europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej (EPENG),
inwestuje w projekty z zakresu efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł
energii i ekologicznego transportu miejskiego. Do końca marca 2014 r. fundusz ten w
pełni rozdzielił wkład Unii (125 mln EUR) na projekty reprezentujące łącznie 219 mln
EUR inwestycji. Pomoc techniczna oferowana przez EFEE okazała się być korzystna
dla organów publicznych przy przygotowywaniu przez nie projektów przeznaczonych
do finansowania. Ogółem przydzielono ok. 200 mln EUR na 12 projektów, co
wygeneruje ok. 333 mln EUR inwestycji końcowych. Do grudnia 2014 r.
zmobilizowano już inwestycje końcowe w wysokości 216 mln EUR i rozdzielono je
na dziewięć projektów. W odniesieniu do 2015 r. w przygotowaniu jest sześć
projektów na łączną kwotę 243 mln EUR, dla których planowany udział EFEE
wyniesie 92 mln EUR; oraz
6. Mechanizm finansowy na rzecz kapitału naturalnego służy finansowaniu- projektów
pilotażowych generujących dochód lub przynoszących oszczędności, które to projekty
promują ochronę, odnowę i poprawę kapitału naturalnego (oraz zarządzanie tym
kapitałem), by spełnić cele Unii w dziedzinie przyrody i różnorodności biologicznej
oraz dostosowywania się do zmiany klimatu. Planowany wkład Unii na potrzeby fazy
pilotażowej wynosi 60 mln EUR, z czego przyznano już 10 mln EUR.
2.3. Przedsiębiorstwa społeczne
Wśród przedsiębiorstw szczególnie dotkniętych trudnościami w dostępie do kredytowania
przedsiębiorstwa społeczne wymagają specjalnej uwagi z powodu korelacji między kapitałem
społecznym a wzrostem gospodarczym. Ich podstawowym zadaniem jest osiąganie
mierzalnych i pozytywnych skutków społecznych.
Jednakże fakt, iż przedsiębiorstwa społeczne nie są nastawione przede wszystkim na
osiąganie maksymalnych zysków, pogłębia jeszcze bardziej trudności w dostępie do
finansowania, jako że tradycyjni bankierzy poddają niechętnie ocenie ich biznesplany i
uważają, że jest to trudne zadanie. Instrument na rzecz mikrofinansów i przedsiębiorczości
społecznej (jego element „Przedsiębiorstwa społeczne”) w ramach programu EaSI jest
nowym instrumentem finansowym proponowanym przedsiębiorstwom społecznym w okresie
2014-2020 przez UE. Ma on na celu wspieranie rozwoju przedsiębiorstw społecznych,
korzystając z budżetu wynoszącego co najmniej 86 mln EUR.
2.4. Edukacja
Jako forma akumulacji kapitału ludzkiego edukacja jest podstawowym źródłem wzrostu
gospodarczego, ale przyczynia się również do sprawiedliwości i spójności społecznej, gdyż
mają do niej dostęp studenci reprezentujący różne środowiska społeczno-gospodarcze.
14
Udowodniono również, że mobilność studentów znacznie wpływa na rozwój społeczny i
gospodarczy.
Nowy instrument finansowy UE – instrument gwarancji kredytów studenckich (instrument
gwarancji kredytowych dla studentów na poziomie magisterskim w ramach programu
Erasmus+) ma na celu wspieranie mobilności, równego dostępu i podnoszenia poziomu
studiów dzięki gwarancjom dla instytucji finansowych skorych do przyznawania studentom
korzystnych kredytów na studia magisterskie w innym państwie. Oczekuje się, że planowany
wkład Unii w wysokości 517 mln EUR na lata 2014-2020 (z czego 28,40 mln EUR zostało
już przyznane) zmobilizuje kredyty sięgające 3 mld EUR.
3. Regiony strategiczne nienależące do UE
3.1. Kraje objęte procesem rozszerzenia11
Dostęp do finansowania kredytowego jest nadal jednym z największych problemów dla
MŚP z Bałkanów Zachodnich, mimo iż stają się one najbardziej efektywnym segmentem
przemian, jakie przechodzą ich gospodarki, oraz fundamentem wzrostu gospodarczego i
zatrudnienia. Nie dysponując historią finansową, MŚP będące na wczesnym etapie
działalności oceniają jako prawie niemożliwe swoje szanse na znalezienie finansowania
bankowego. Dostęp do finansowania w sektorze energetycznym wydaje się na ogół kwestią
delikatną. Problemy te są rozwiązywane przy pomocy następujących instrumentów:
1. Instrument gwarancyjny w ramach instrumentu rozwoju przedsiębiorczości i
innowacji dla Bałkanów Zachodnich (EDIF) mający na celu wzmocnienie rozwoju
społeczno-gospodarczego poprzez stworzenie warunków sprzyjających powstawaniu
i rozwojowi innowacyjnych MŚP o dużym potencjale. Wkład Unii do tego
instrumentu, wynoszący prawie 22 mln EUR, powinien wygenerować inwestycje o
łącznej wartości 98 mln EUR;
2. Fundusz rozwoju przedsiębiorczości (ENEF) w ramach EDIF ma na celu
wzmocnienie rozwoju społeczno-gospodarczego w tym regionie, tworząc warunki
sprzyjające powstawaniu i rozwojowi innowacyjnych MŚP o dużym potencjale
będących na etapie ekspansji i rozwoju. Oczekuje się, że koperta finansowa
wynosząca 11 mln EUR pozwoli zmobilizować inwestycje sięgające 55 mln EUR.
Ogólnie rzecz biorąc, uwzględniając związek pomiędzy ENEF a instrumentem
współ-finansowania Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR), wkład
Unii wesprze inwestycje w wysokości ok. 110 mln EUR z przeznaczeniem dla
ostatecznych odbiorców;
3. Fundusz wspierania innowacji w przedsiębiorstwach (ENIF) w ramach EDIF
wspiera rozwój społeczno-gospodarczy w Bałkanach Zachodnich, tworząc warunki
była jugosłowiańska republika Macedonii, Czarnogóra, Serbia, Turcja i Albania. Poza tym dwa kraje będące
potencjalnymi kandydatami: Bośnia i Hercegowina i Republika Kosowa. Islandia zawiesiła negocjacje w
sprawie przystąpienia i nie chce już być uważana za kraj kandydujący.
11
15
sprzyjające powstawaniu i rozwojowi innowacyjnych MŚP będących na wczesnym
etapie działalności. Oczekuje się, że wkład Unii wynoszący 21 mln EUR pozwoli
zmobilizować inwestycje sięgające 40 mln EUR w latach 2014-2020;
4. Europejski Fundusz na rzecz Europy Południowo-Wschodniej (EFSE) jest formą
partnerstwa publiczno-prywatnego służącego przyciągnięciu kapitału z sektora
prywatnego z przeznaczeniem na dalsze kredyty dla mikroprzedsiębiorstw i małych
przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. Wkład Unii w wysokości 88 mln
EUR był jak dotąd dźwignią dla finansowania wynoszącego ogółem 3,2 mld EUR z
przeznaczeniem dla 496 716 ostatecznych odbiorców w krajach objętych procesem
rozszerzenia;
5. Fundusz „Ekologia na rzecz Wzrostu” (GGF) dostarcza ukierunkowanego
finansowania dla projektów z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych
źródeł energii, aby wspomóc kraje docelowe w ograniczeniu emisji CO2 i zużycia
energii. Oczekuje się, że wkład Unii wynoszący 38,6 mln EUR pozwoli
zmobilizować inwestycje wynoszące ogółem 281 mln EUR z przeznaczeniem dla
ostatecznych odbiorców. Obecne portfolio projektów, przy udziale 20 instytucji
partnerskich z dziewięciu krajów partnerskich, warte jest 185,1 mln EUR; oraz
6. Wsparcie kredytowe dla MŚP w Turcji ma na celu złagodzenie skutków kryzysu dla
MŚP, udział w rozwoju gospodarki tureckiej i stymulację zatrudnienia. Wkład Unii w
wysokości 30 mln EUR zmobilizował kredyty o łącznej wartości 300 mln EUR.
3.2. Kraje objęte europejską polityką sąsiedztwa12
Finansowane przez UE programy służą wspieraniu zrównoważonego, sprzyjającego
włączeniu społecznemu wzrostu oraz tworzeniu sprzyjającego inwestycjom klimatu w krajach
objętych europejską polityką sąsiedztwa. UE kontynuuje realizację strategicznych celów swej
polityki sąsiedztwa, tworząc lepsze wzajemne połączenia infrastrukturalne w zakresie energii
i transportu między UE a krajami sąsiadującymi, podejmując wyzwania związane z naszym
wspólnym środowiskiem i promując inteligentny wzrost poprzez wspieranie MŚP za pomocą
następujących instrumentów:
1. Sąsiedzki fundusz inwestycyjny (NIF), którego celem jest rozbudowa infrastruktury
energetycznej i transportowej oraz wzajemnych połączeń w tym regionie,
podejmujący wyzwania związane z ochroną środowiska, w tym zmianą klimatu, i
promujący wzrost społeczno-gospodarczy poprzez wspieranie MŚP i sektora
społecznego. W latach 2007-2014 wkład Unii wynoszący ok. 1 159 mln EUR był
dźwignią dla kredytów w wysokości 11,9 mld EUR udzielonych przez europejskie
instytucje finansowe, przy łącznym koszcie projektów szacowanym na 26 mld EUR;
oraz
12
Armenia, Azerbejdżan, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordan, Liban, Mołdawia, Maroko, Palestyna, Tunezja, Ukraina
(członkowie w pełni uczestniczący w EPS), Algieria (negocjująca obecnie przystąpienie do EPS), Białoruś,
Libia, Syria (poza większością struktur EPS); zob. również http://eeas.europa.eu/enp/index_en.htm.
16
2. Instrument Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji (FEMIP) dostarcza
kapitału sektorowi prywatnemu w państwach partnerskich basenu Morza
Śródziemnego, na takich samych warunkach jak robią to inni inwestorzy komercyjni
w tym regionie, w celu tworzenia, restrukturyzacji i wspierania rozwoju
przedsiębiorstw. W chwili obecnej całkowity wkład Unii wynosi 224 mln EUR.
3.3. Państwa objęte Instrumentem Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju
W niektórych państwach spoza UE brak dobrze funkcjonujących instytucjonalnych ram
prawnych służących ochronie praw majątkowych, wyeliminowaniu niedoskonałości rynku i
dostarczeniu zachęt do podejmowania inicjatyw prywatnych leży często u podstaw
zapóźnienia sektora MŚP, niedostatku infrastruktury i powszechnego niedoinwestowania
obszarów takich jak zdrowie, edukacja i ochrona środowiska. Głównym zadaniem dla UE w
jej polityce zewnętrznej jest zatem zlikwidowanie tych problemów poprzez finansowanie
wartościowych MŚP, infrastruktury i inwestycji produkcyjnych. Unia dokonuje tego dzięki
następującym instrumentom:
1. Instrument inwestycyjny dla Azji Środkowej (IFCA) oraz Instrument inwestycyjny dla
Azji (AIF), których zadaniem jest promowanie inwestycji i kluczowych infrastruktur,
ze szczególnym skupieniem się na infrastrukturze energetycznej, intensywniejszej
ochronie środowiska i wzroście MŚP. W chwili obecnej całkowity budżet wynosi
171,56 mln EUR. Dotychczas wkłady IFCA, wynoszące 82 mln EUR, pozwoliły
zmobilizować ok. 465 mln EUR środków finansowych, a wkłady AIF w wysokości 62
mln EUR – ok. 2 046 mln EUR;
2. Instrument Inwestycyjny dla Ameryki Łacińskiej (LAIF) ma na celu promowanie
inwestycji i infrastruktury w sektorze transportu, energetyki i ochrony środowiska oraz
wspieranie rozwoju sektora społecznego i prywatnego w krajach Ameryki Łacińskiej.
W latach 2009-2014 ok. 210 mln EUR pozwoliło zmobilizować 2,9 mld EUR
kredytów udzielanych przez unijne instytucje finansowe na potrzeby inwestycji
wynoszących łącznie 6,6 mld EUR13; oraz
3. Globalny Fundusz Efektywności Energetycznej oraz Energii Odnawialnej (GEEREF)
służy promocji efektywności energetycznej i energii odnawialnej w krajach
rozwijających się i krajach będących w okresie transformacji. Na koniec 2014 r.
inwestycje ogółem zmobilizowane przez wkład UE wynosiły ok. 1 mld EUR.
13
Co odpowiada 27 projektom, z których dwa anulowano.
17
WNIOSEK
Kryzys finansowy poważnie utrudnił dostęp do finansowania wielu znaczącym sektorom
gospodarki. Nawet po zakończeniu kryzysu długofalowe skutki delewarowania i fragmentacji
finansowej przedłużyły trudności finansowe, jeśli chodzi o wielkość finansowania i jego
warunki, w szczególności w przypadku bardziej narażonych na skutki kryzysu państw
członkowskich i grup docelowych.
Instrumenty finansowe UE okazały się skuteczne i efektywne kosztowo przy rozwiązywaniu
tych problemów. Komisja zobowiązała się już wyraźnie do jak najszerszego wykorzystywania
takich instrumentów. Komisja zbada również możliwość wzmocnienia istniejących
instrumentów lub wprowadzenia nowych, aby zaradzić niedoskonałościom rynkowym lub
nieoptymalnym warunkom inwestycyjnym tam, gdzie finansowanie rynkowe z gwarancją UE,
inwestycje kapitałowe i mechanizm podziału ryzyka wydają się najbardziej odpowiednim
sposobem wsparcia.
Komisja będzie jednocześnie nadal starała się zachowywać równowagę pomiędzy szerszymi
gwarancjami dla władzy budżetowej (jeśli chodzi o sprawozdawczość, monitorowanie i
audyt) a bardziej skutecznym wdrażaniem instrumentów finansowych. W tym względzie
wiele już dokonano. Nowe ramy wdrażania instrumentów na okres 2014-2020 zawierają
rzetelne przepisy dotyczące wymogów technicznych, przejrzystości, kontroli wewnętrznej,
audytu i sprawozdawczości. Ograniczono również w spójny i racjonalny sposób
wynagrodzenia podmiotów, na których spoczywa realizacja, tak aby dostosować ich interesy
do celów politycznych Komisji.
Ustanowiono ponadto wymogi proceduralne dla instrumentów zarządzanych centralnie w celu
zagwarantowania, że wkład Unii jest w pełni zainwestowany, a środki finansowe dla
podmiotów, na których spoczywa realizacja, są w sposób ciągły dostosowywane do
konkretnych potrzeb operacyjnych danego instrumentu. W przypadku instrumentów
finansowych ustanowionych przez państwa członkowskie i zarządzanych przez nie w sposób
dzielony przy udziale zasobów z budżetu Unii ustanowiono przepisy regulacyjne w celu
powiązania płatności środków finansowych z faktycznym wsparciem, którego pośrednicy
finansowi udzielają ostatecznym odbiorcom. Począwszy od 2016 r., Komisja będzie w
bardziej systematyczny sposób przygotowywała sprawozdania dotyczące obu rodzajów
instrumentów.
Komisja zamierza dokonać przeglądu ram regulacyjnych z myślą o ograniczeniu ewentualnej
zbędnej biurokracji na pierwszym etapie wdrażania i o dalszym dostosowywaniu kształtu
instrumentów finansowych do jak najefektywniejszych i najaktualniejszych praktyk
rynkowych. W związku z tym Komisja zamierza przeprowadzić śródokresową ocenę
instrumentów. Podobnie, jak przewiduje to samo rozporządzenie finansowe, Komisja
zamierza dokonać przeglądu przepisów rozporządzenia finansowego dotyczących
instrumentów finansowych oraz, w stosownych przypadkach, przedstawić wnioski
wykorzystujące nabyte doświadczenia, lepiej uwzględniające praktyki rynkowe i ułatwiające
dalsze wdrażanie. W przeglądzie należy w szczególności rozważyć możliwość łączenia
18
różnych form wsparcia z budżetu Unii, szczególnie z myślą o dalszym usprawnianiu
wykorzystywania efektu mnożnikowego, a co za tym idzie, efektywności instrumentów
finansowych UE.
19