Prawo gospodarcze Unii Europejskiej
advertisement
Prawo gospodarcze Unii Europejskiej Wykład 5 i 6 Swoboda przepływu osób Jedną z niezwykle istotnych swobód, ale i korzyści jakie gwarantuje Unia Europejska, jest swobodny przepływ osób (w tym na mocy wypracowanego wspólnie acquis Schengen), a przede wszystkim pewien element składowy tego pojęcia, jakim jest swobodny przepływ pracownikó wewnątrz Unii Europejskiej. Już w Preambule TFUE, za jeden z głównych celów własnych wysiłków, państwa członkowskie uznały dążenie do poprawy życia i pracy swych narodów. Swoboda przepływu osób swobodny przepływ osób ściśle wiąże się z pojęciem „obywatelstwa Unii”, ustanowionym w Traktacie z Maastricht. Zgodnie z art. 20 ust. 1 TFUE, „Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępując go jednak”, a nadto charakter subsydiarny (inaczej akcesoryjny; pomocniczy) i zgodnie z art. 25 TFUE także dynamiczny. Przy czym najtrafniejszym określeniem, jakie w pełni oddaje naturę obywatelstwa Unii wydaje się być to, które stwierdza, że „Obywatelstwo europejskie jest jak moneta euro – ma stronę narodową i stronę europejską Swoboda przepływu osób obywatelstwo Unii daje osobom je posiadającym szereg uprawnień, wymienionych w art. 20 ust. 2 TFUE i omówionych szczegółowo w art. 21–24 TFUE, w tym prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich; głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa; korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych państw członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa; kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego, odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii w jednym z języków traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku. Zasady korzystania z wszystkich wyżej wymienionych uprawnień obywateli Unii Europejskiej doprecyzowane zostały w aktach prawa wtórnego 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” A. Rodzaje „swobód osobowych” (swobód personalnych): a) swoboda przepływu pracowników b) swoboda samozatrudnienia (prawo zakładania przedsiębiorstw) c) swoboda przepływu usług B. „Osobowy” kontekst integracji a) „Osoby” (osoby fizyczne i prawne; osoby aktywne gospodarczo; inne osoby – członkowie rodzin, studenci, emeryci, obywatele państw trzecich) b) „Obywatele” (obywatelstwo UE [art. 20 ust. 1 TFUE]; obywatelskie „prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium PC” [art. 20 ust. 2 lit. a i art. 21 ust. 1TFUE]) ”; ograniczenia wynikające z traktatów i środków przyjętych na ich podstawie [art. 21 ust. 1 in fine TFUE]) c) Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób (tytuł V) – poza zakresem wykładu 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” C. Wspólne elementy „swobód osobowych” 1. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego (art. 48 TFUE; rozporządzenia 1408/71 i 574/72, zmienione rozporządzeniem 883/2004) „pracowników” (i ich rodzin, emerytów i rencistów) oraz „osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek” („samozatrudnionych”) a. Wybrane wspólne reguły przy jednoczesnym zachowaniu własnych rozwiązań PC: - zasada równego traktowania - sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych PC - regulacja ustawodawstwem wyłącznie jednego PC - zagwarantowanie praw nabytych. b. Koordynacja obejmuje m.in. emerytury, renty, świadczenia na wypadek bezrobocia, świadczenia rodzinne, świadczenia na wypadek choroby i macierzyństwa (nie dotyczy pomocy społecznej) 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” 2. Wzajemne uznawanie kwalifikacji „samozatrudnionych” (art. 53 TFUE) i „usługodawców” (art. 62 TFUE) oraz „pracowników” wykonujących zawody regulowane A. Dyrektywa 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych; dwa systemy uznawania kwalifikacji: ogólny, sektorowy B. System ogólny uznawania kwalifikacji: - zasada zaufania do rzetelności kształcenia odbywanego w innym PC - brak harmonizacji zasad i merytorycznej zawartości przygotowania zawodowego - brak automatyzmu w uznawaniu kwalifikacji C. System sektorowy uznawania kwalifikacji - zamknięta lista zawodów (lekarze, dentyści, aptekarze, weterynarze, pielęgniarki i położne, architekci), - dyrektywa zawiera szczegółowe wytyczne co do sposobu kształcenia, - uznanie kwalifikacji zawodowych następuje automatycznie D. Tzw. europejski paszport (europass) – 5 dokumentów: europejskie CV, europejska informacji o znajomości języków, dodatkowych certyfikatach i dyplomach oraz o europejskiej mobilności 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników Swoboda przepływu pracowników (art. 45-49 TFUE) A. Zakres podmiotowy: „pracownik” (w rozumieniu prawa UE - szerokim) a) status: - przede wszystkim „pracownik zależny” (osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy) - ale także „pracownicy niezależni” (samozatrudnieni, „zatrudnienie niepracownicze”) (dyrektywa 2004/38/WE) b) charakter: osoba podejmująca aktywność zarobkową – rzeczywistą i efektywną (dochodową) c) orzecznictwo: sprawy: 66/85 Lawrie-Blum, 415/93 Bosman 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników B. Istota (art. 45 ust. 1 i 2 TFUE) a) „zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową” (równe traktowanie obywateli wszystkich PC) - bezpośrednie odniesienie do art. 18 akapit TFUE) - zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej b) „ w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy” (kształcenia zawodowego, uprawnień socjalnych, podatków itp.) 2. „Swobody przepływu” 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników C. Szczegółowe uprawnienia 1. Cztery uprawnienia szczegółowe „pracowników” z innych PC (art. 45 ust. 3 TFUE oraz dyrektywa 2004/38/WE) a. prawo do podjęcia zatrudnienia (prawo przyjęcia oferty zatrudnienia w państwie przyjmującym, prawo korzystania z usług pośrednictwa pracy) a następnie jego realizacji na tych samych warunkach co pracownik miejscowy (prawo korzystania ze wszystkich praw pracowniczych, np. swobody zrzeszania się, szkoleń zawodowych, korzyści socjalnych) b. prawo do swobodnego (bezwizowego) przemieszczania się w tym celu po terytorium PC (prawo wyjazdu i wjazdu) c. prawo do przebywania w tym celu w innym PC - powyżej 3 miesięcy, o ile posiadają dochody lub środki finansowe d. prawo do pozostawania na terytorium PC po ustaniu zatrudnienia (na warunkach określonych przez Komisję), np. gdy: (a) pracownik stał się bezrobotny, (b) pracownik nabył uprawnienia emerytalne lub rentowe bądź korzysta ze świadczeń chorobowych lub kształci się zawodowo); prawo do stałego pobytu po upływie 5 lat nieprzerwanego zamieszkania w innym PC 2. „Swobody przepływu” 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników 2. Uprawnienia wtórne dla członków rodzin (dyrektywa 2004/38/WE) pracowników migrujących (łączenie rodzin) a. członkowie rodziny pracowniczej (małżonkowie i partnerzy, dzieci do 21 lat, inni pozostający na utrzymaniu pracownika) b. podjęcie zatrudnienia w państwie przyjmującym c. kształcenie (w tym nauka zawodu i szkolenia zawodowe) dla dzieci pracownika migrującego d. dodatkowe świadczenia wpisane w system edukacji państwa przyjmującego (np. stypendia) e. rozróżnienie uprawnień członków rodziny pracownika, o ile nie są oni obywatelami UE 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników D. Dozwolone ograniczenia: 1) „porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne” (art. 45 ust. 3 TFUE + dyrektywa 2004/38/WE) – ograniczenia nie mogą mieć charakteru ekonomicznego – zagrożenie realne, aktualne, wystarczająco poważne Orzecznictwo: sprawa Yvonne Van Duyn; sprawa 115-116/91 Adoui i Cornuaille 2) „zatrudnienie w administracji publicznej” (art. 45 ust. 4 TFUE) – takie zatrudnienie, które obejmuje „udział bezpośredni lub pośredni w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji, które mają na celu ochronę generalnych interesów państwa” (sprawa Komisja v. Luksemburg) - wyjątek od swobody przepływu pracowników interpretowany wąsko przez ETS 3) przejściowe ograniczenia wynikające z traktatów akcesyjnych (np. 2+3+2 wg traktatu przyjmującego do UE Polskę) Prawo przemieszczania osób Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania. Jeżeli dla osiągnięcia tego celu działanie Wspólnoty okazuje się konieczne, a niniejszy Traktat nie przewiduje niezbędnych kompetencji, Rada może wydać przepisy ułatwiające wykonywanie praw określonych w ustępie 1. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 251. W najnowszym orzecznictwie ETS jest uznawane za normę bezwarunkową, która wywołuje skutek bezpośredni Prawo przemieszczania osób Dyrektywa Rady nr 90/364 z 28 czerwca 1990 r. o prawie stałego pobytu (dotyczy osób posiadających wystarczające środki utrzymania). Dyrektywa Rady nr 90/365 z 28 czerwca 1990 r. o prawie stałego pobytu osób zatrudnionych i wykonujących działalność zarobkową na własny rachunek, które zakończyły działalność zawodową. Dyrektywa Rady nr 93/96 z 28 czerwca 1993 r. o prawie stałego pobytu studentów i osób uczących się. Dyrektywa Rady i PE nr 2004/38 dotyczącą prawa obywateli Unii Europejskiej i ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Weszła w życie 30 kwietnia 2004 r., natomiast państwom członkowskim pozostawiono dwa lata na implementację jej postanowień – do 29 kwietnia 2006 r. Dyrektywa Rady i PE nr 2004/38 Dyrektywa uchyla 64/221, 68/360, 72/194, 73/148, 75/34, 75/35, 90/364, 90/365 i 93/96 Zmienia Rozporządzenie nr 1612/68 (art. 10 i art. 11) Wyczerpuje zakres normowania z Rozporządzenia Komisji nr 1251/70 dlatego wydano Rozporządzenie Komisji nr 635/2006 z dnia 25 kwietnia 2006 r. uchylające rozporządzenie (EWG) nr 1251/70 dotyczące prawa pracowników do pozostania na terytorium państwa członkowskiego po ustaniu zatrudnienia w tym państwie Swoboda zatrudnienia – podstawy prawne Rozporządzenie Rady nr 1612/68 z 15 października 1968 dotyczące swobody przepływu pracowników w ramach Wspólnoty, Dyrektywa Rady i PE nr 2004/38 dotyczącą prawa obywateli Unii Europejskiej i ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (przejmuje dorobek Dyrektyw Rady 64/221, 68/360, 72/194, 73/148, 75/34, 75/35, 90/364, 90/365 i 93/96 oraz Rozporządzenia Komisji nr 1251/70) Zakres podmiotowy Swoboda przepływu obejmuje: Pracowników wspólnotowych ( w tym osoby poszukujące pracy), Członków rodziny pracownika migrującego. Zakres przedmiotowy Pracownik ma prawo do: przyjęcia złożonych ofert w zakresie zatrudnienia, swobodnego poruszania się na terytorium państwa goszczącego, zatrudnienia bez dyskryminacji co do warunków pracy i płacy oraz korzyści socjalnych, pozostawania na terytorium państwa goszczącego po upływie zatrudnienia. Członkowie rodziny mają prawo do: połączenia się z pracownikiem, swobodnego poruszania się na terytorium państwa goszczącego, podjęcie zatrudnienia wolnego od dyskryminacji, kształcenia ogólnego i zawodowego w państwie goszczącym. Pracownik wspólnotowy - pojęcie Orzeczenie Sądu z 19 marca 1964 r. w sprawie Mrs M.K.H. Hoekstra v. Bestuur der Bedrijfsvereniging voor Detailhandel en Ambachten Administration of the Industrial Board for Retail Trades and Businesses, C-75/63, ECR 1964, s. 0347 Wyrok został wydany w oparciu o wcześniejsze, już nieobowiązujące, Rozporządzenie Rady nr 58/3 EWG, dotyczące socjalnej ochrony migrujących pracowników. Definicja pracownika nie może być uwarunkowana definicją zawartą w wewnętrznych systemach państw członkowskich (np. w kodeksach pracy), lecz ma niezależne i samodzielne znaczenie w prawie wspólnotowym. Definiowanie w nawiązaniu do regulacji prawa krajowego grozi jednostronną modyfikacją pojęcia pracownika, a więc może ograniczyć zakres podmiotowy swobody przepływu pracowników, bez możliwości kontroli ze strony Wspólnoty. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 23 marca 1982 r. w sprawie D.M. Levin v. Staatssecretaris van Justitie, C-53/81, ECR 1982, s. 1035 Sprawa dotyczyła obywatelki brytyjskiej p. Levin, która zatrudniona na terenie Niemiec otrzymywała skromny dochód (poniżej minimalnego wynagrodzenia określonego w prawie niemieckim), który łączyła z dochodem z dzierżawy swojego majątku w Wielkiej Brytanii. Dzierżawa stanowiła główne źródło utrzymania jej i małżonka. Władze niemieckie odmówiły przedłużenia pozwolenia na pobyt, argumentując to tym, iż źródłem utrzymania małżonków nie jest stosunek pracy. Status pracownika wspólnotowego można nabyć poprzez wykonywanie jakiegokolwiek zajęcia o charakterze ekonomicznym, na tyle szerokiego, by nie można było go traktować jako działalności marginalnej czy dodatkowej. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 3 czerwca 1986 r. w sprawie R.H. Kempf v. Staatssecretaris van Justitie, C-139/85, ECR 1986, s. 1741 Sprawa dotyczyła obywatela niemieckiego zatrudnionego w Holandii w charakterze nauczyciela muzyki. Tygodniowo pracował on zaledwie 12 godz., osiągając na tyle skromne dochody, że łączył je z publiczną pomocą finansową w postaci zasiłku z pomocy społecznej. W opinii sądu holenderskiego zatrudnienie nie miało celu ekonomicznego, a Pan Kempf nie był zdolny do zaspokajania swoich potrzeb poprzez pracę. Dochód otrzymywany z wykonywanej pracy może być nawet na takim poziomie, który nie zapewnia minimum socjalnego według prawa obowiązującego w danym państwie. Łączenie dochodu z pracy z pomocą finansową z funduszy publicznych nie wyłącza automatycznie stosowania przepisów wspólnotowych Wyjątki i derogacje muszą być interpretowane restrykcyjnie. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 3 lipca 1986 r. w sprawie Deborah Lawrie - Blum v. Land Baden – Württemberg, C-66/85, ECR 1986, s. 2121 Sprawa dotyczyła obywatelki Wielkiej Brytanii, której odmówiono odbycia stażu zawodowego będącego warunkiem zdania II egzaminu państwowego i podjęcia pracy nauczyciela w niemieckim gimnazjum. Władze niemieckie powołały się na wyjątek (art. 39 ust. 4), który stanowił, że swoboda przepływu nie obejmuje pracowników służby publicznej, a nauczyciele - zgodnie z prawem niemieckim - uważani są za takich właśnie. Pracownikiem w rozumieniu prawa wspólnotowego jest osoba, która wykonuje czynności przedstawiające wartość ekonomiczną, pod kierownictwem pracodawcy (praca podporządkowana), za odpłatnością Pojęcie „pracownik” jest definiowane zgodnie z obiektywnymi cechami charakteryzującymi stosunek pracy transgraniczny stosunek pracy Pojęcie pracownika nie może być definiowane poprzez wewnętrzne ustawodawstwo. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 5 października 1988 r. w sprawie Udo Steymann v. Staatssecretaris van Justitie, C-196/87, ECR 1988, s. 6159 Sprawa dotyczyła obywatela niemieckiego p. Steymanna, który podjął zatrudnienie jak hydraulik na terenie Holandii. Następnie przystąpił do wspólnoty religijnej Bhagwan, na rzecz której wykonywał szereg czynności w zamian za utrzymanie. O przyznaniu statusu pracownika zadecydowało zachowanie ekwiwalentności świadczeń pomiędzy sektą a jej członkiem. Otrzymywanie dochodu z wykonywanej pracy wcale nie musi mieć charakteru pieniężnego. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 26 lutego 1992 r. w sprawie M. J. E. Bernini v. Minister van Onderwijs en Wetenschappen, C-3/90, ECR 1992, s. I-1071 Bernini była Włoszką, córką włoskich emigrantów, zatrudnionych w Holandii. Po ukończeniu szkół podjęła w Holandii pracę jako stażysta a następnie studia na kierunku architektury w Neapolu. Zwróciła się do Min. Edukacji i Nauki prośbą o dofinansowanie studiów, w oparciu o zasady finansowej pomocy udzielanej holenderskim studentom studiujących za granicą. Pracownikiem jest każda osoba, która świadczy autentyczną i efektywną działalność carries on genuine and effective activities, która ma wartość ekonomiczną, na podstawie stosunku pracy niezależnie od podstawy jego nawiązania w prawie krajowym Wymiar czasu pracy nie jest istotny, jednak czas wykonywania pracy w niepełnym wymiarze nie może być na tyle ograniczony, by sprowadzał pracę do czynności przypadkowych lub pomocniczych Istną cechą wyróżniającą transgraniczny stosunek pracy jest to osoba świadczy przez pewien czas usługi dla świadczenia wzajemnego pod kierownictwem innej osoby w zmian za co otrzymuje wynagrodzenie. Pracownik wspólnotowy Orzeczenie Sądu z 30 maja 2006 r. Cynthia Mattern and Hajrudin Cikotic v Ministre du Travail et de l'Emploi C-10/05, ECR 2006, s. I-03145 C. Mattern obywatelka Luksemburga ukończyła w Belgii kurs kształcenia zawodowego w zakresie pomocy rodzinie i opieki. Od marca do czerwca 2003 r. odbyła w Belgii staż zawodowy jako pomoc pielęgniarska. Jednak wniosek męża pani Mattern – pana H. Cikotic obywatela państwa 3-go – o zezwolenie na zatrudnienie został odrzucony na tej podstawie, że pani Mattern nie jest pracownikiem migrującym, a jedynie korzysta z uprawnień jakie nadaje jej Traktat w art. 150 TWE w ramach polityki kształcenia zawodowego. Prawa obywateli państw 3-ch zależne są od statutu obywatela UE Systemu edukacji (art. 149 TWE) i kształcenie zawodowe (art. 150 TWE) należą do kompetencji wewnętrznych państw. Obywatele UE mogą łączyć prawa z art.. 150 i art. 39. Stosunek prawny jaki łączy panią C. Mattern z instytucją, w której odbywała staż spełnia kryteria stosunku pracy jakie określił ETS w sprawie 66/85 Lawrie-Blumr. 2121, pkt 16 i 17 oraz z dnia 7 września 2004 r. w sprawie C-456/02 Trojani Kto nie nabywa statusu pracownika wspólnotowego? Orzeczenie Sądu z 31 maja 1989 r. w sprawie I. Bettray v. Staatssecretaris van Justitie, C-344/87, ECR 1989, s. 1621 Sprawa dotyczyła obywatela Wielkiej Brytanii p. Bettray, który poddał się leczeniu na terenie Holandii, celem uniezależnienia się od narkotyków. Po zakończeniu programu rehabilitacyjnego, polegającego na świadczeniu pracy w jednym z okolicznych zakładów za odpłatnością, wystąpił on do władz Holandii z wnioskiem o przedłużenie pozwolenia na pobyt. Wniosek odrzucono. Osoba, która nie wykonuje pracy o wartości ekonomicznej, lecz w celu terapeutycznym, nie nabywa statusu pracownika migrującego. Osoby poszukujące pracy Orzeczenie Sądu z 26 lutego 1991 r. w sprawie Królowa v. Immigration Appeal Tribunal, ex parte Gustaff Desiderius Antonissen, C-292/89, ECR 1991 s. I-0745 Sprawa dotyczyła obywatela belgijskiego p. Antonissen, który przybył do Wielkiej Brytanii z zamiarem podjęcia pracy. Niestety, przez okres 6 m-cy nie znalazł zatrudnienia. Władze brytyjskie po tym czasie odmówiły mu prawa legalnego pobytu. Swoboda przepływu pracowników obejmuje osoby poszukujące zatrudnienia na terenie innego państwa członkowskiego. Powody, które skłaniają bezrobotnego do poszukiwania zatrudnienia w innym państwie członkowskim, są nieistotne z punktu widzenia prawa wjazdu i pobytu w tym państwie, pod warunkiem że podejmie on rzeczywiście pracę. Termin na poszukiwanie pracy określa prawo wewnętrzne (jest to przeważnie okres od 3 do 6 miesięcy). Limity czasowe muszą być rozsądne. Prawo do poszukiwania pracy wygasa z momentem korzystania ze świadczeń pomocy publicznej. Członkowie rodziny pracownika – art. 10 R1612/68 zastąpiony przez D-2004/38 Prawo połączenie się i prawo pobytu przysługuje: współmałżonkowi, tj. osobie pozostającej w formalnym związku małżeńskim (a także partnerowi po rejestracji takiego związku, o ile związki tego rodzaju nie naruszają przepisów państwa goszczącego) zstępnym, tj. dzieciom poniżej 21 roku życia, zarówno naturalnym jak i adoptowanym przez pracownika; dzieciom małżonka pracownika tylko wtedy, jeśli mieszkały wspólnie z małżonkiem pracownika migrującego lub pozostają na utrzymaniu pracownika (także zstępnym partnera) wstępnym, tj. rodzicom, dziadkom w linii pracownika i jego współmałżonka, którzy są „zależni” od pracownika (pozostają na jego utrzymaniu) (także wstępnym partnera) Akt implamentujący Dz.U.2006.144.1043 (U) Wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobyt oraz wyjazd z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin Preambuła (6) Aby utrzymać szeroko pojętą jedność rodziny oraz bez uszczerbku dla zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, przyjmujące Państwo Członkowskie powinno zbadać w oparciu o własne ustawodawstwo sytuację osób, które nie są objęte definicją członka rodziny na mocy niniejszej dyrektywy i nie korzystają z automatycznego prawa do wjazdu i pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim, w celu podjęcia decyzji, czy można udzielić takim osobom pozwolenia na wjazd i pobyt ze względu na ich związek z obywatelem Unii lub wszelkie inne okoliczności, na przykład zależność finansową lub fizyczną od tego obywatela Unii Artykuł 2 Definicje Do celów niniejszej dyrektywy: 1) "obywatel Unii" oznacza każdą osobę mającą obywatelstwo Państwa Członkowskiego; 2) "członek rodziny" oznacza: a) współmałżonka; b) partnera, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski, na podstawie ustawodawstwa danego Państwa Członkowskiego, jeżeli ustawodawstwo przyjmującego Państwa Członkowskiego uznaje równoważność między zarejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem, oraz zgodnie z warunkami ustanowionymi w odpowiednim ustawodawstwie przyjmującego Państwa Członkowskiego; c) bezpośrednich zstępnych, którzy nie ukończyli dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu, oraz tych współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b); d) bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu oraz tych współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b); 3) "przyjmujące Państwo Członkowskie" oznacza Państwo Członkowskie, do którego przybywa obywatel Unii w celu skorzystania z jego/jej prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu. Małżonek - pojęcie Orzeczenie Sądu z 13 lutego 1985 r. w sprawie Aissatou Diatta v. Land Berlin, C-267/83, ECR 1985 s. 0567 Sprawa dotyczyła obywatelki Indii, żony obywatela Wielkiej Brytanii, który podjął pracę na terenie Niemiec wraz z małżonką. Po pewnym czasie nastąpiła separacja małżeństwa. Władze niemieckie odmówiły prawa przedłużenia pobytu, argumentując to faktem utraty statusu współmałżonka przez obywatelkę Indii. Ogłoszenie separacji nie ogranicza praw współmałżonka. Prawo wspólnotowe nie reguluje instytucji małżeństwa. Prawo wspólnotowe nie normuje wewnętrznych relacji pomiędzy małżonkami. Konkubinat Orzeczenie Sądu z 17 kwietnia 1986 r. w sprawie Holandia v. Ann Florence Reed, C-59/85, ECR 1986, s. 1283 Obywatelka Wielkiej Brytanii przekroczyła teren Belgii z zamiarem połączenia się ze swoim konkubentem i podjęcia w tym kraju pracy. Przez 6 m-cy pracy nie podjęła, lecz wniosła o przedłużenie pozwolenia na pobyt, argumentując to tym, iż obywatelom belgijskim umożliwia się pozostawanie w stałych nieformalnych związkach z osobami, bez względu na obywatelstwo konkubenta. W takim wypadku - zdaniem powódki - konkubinat można porównać z małżeństwem i w konsekwencji zrównać prawa konkubenta z prawami współmałżonka. ETS nie uznał konkubinatu za związek równorzędny z małżeństwem, ale nadał mu kwalifikacje korzyści socjalnej. D-2004/38 Artykuł 3 2. Bez uszczerbku dla jakiegokolwiek osobistego prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu zainteresowanych osób, przyjmujące Państwo Członkowskie, zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym, ułatwia wjazd i pobyt następujących osób: a) wszelkich innych członków rodziny, bez względu na ich przynależność państwową, którzy nie są objęci definicją określoną w art. 2 ust. 2, a w kraju, z którego przybyli, pozostają na utrzymaniu lub są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii, posiadającymi pierwotne prawo pobytu, lub gdzie istnieją poważne względy zdrowotne ściśle wymagające osobistej opieki obywatela Unii nad członkiem rodziny; b) partnera, z którym obywatel Unii pozostaje w stałym, należycie poświadczonym związku. Przyjmujące Państwo Członkowskie dokonuje szczegółowej analizy osobistych okoliczności i uzasadnia każdą odmowę wjazdu lub pobytu wobec tych osób. Wstępni i zstępni Orzeczenie Sądu z 18 czerwca 1987 r. w sprawie Centre public d'aide sociale de Courcelles v. Marie-Christine Lebon, C-316/85, ECR 1987, s. 2811 Kryterium pozostawania na utrzymaniu rozumiane jest jako pewien stan faktyczny, w którym pracownik wspomaga członka rodziny bez względu na motywy, którymi się kieruje. Orzeczenie Sądu z 22 czerwca 1972 r. w sprawie Rita Frilli v. Belgia, C-1/72, ECR 1972, s. 0457 Fakt ubiegania się przez członka rodziny o zasiłek z pomocy społecznej nie wpływa na status członka pozostającego na utrzymaniu pracownika, jeśli identyczną możliwość mają członkowie rodzin krajowców Zakres przedmiotowy Zakres uprawnień uzależniony jest od kręgu beneficjentów. Różne uprawnienia przysługują: pracownikom, bezrobotnym, członkom rodziny pracownika, byłym pracownikom. Prawo wjazdu pracowników i ich rodzin – D-68/360 oraz D-2004/38 Prawo wjazdu i pobytu przysługuje osobom posługującym się paszportem lub innym dokumentem identyfikacyjnym ważnym przez okres 5 lat Wizy wymagane są tylko dla członków rodziny nie będących obywatelami Unii o ile taki obowiązek wynika z R-539/2001. Zniesienie wiz wjazdowych dla obywateli państw III posiadających kartę stałego pobytu wydaną w jednym z państw członkowskich D-2004/38 Prawo wjazdu nie może zostać uzależnione od złożenia oświadczenia o celu i okresie planowanego pobytu w danym państwie Prawo wjazdu i pobytu pracownika nie zależy od uwiarygodnienia posiadania wystarczających środków finansowych na pobyt w kraju goszczącym (wyjątek D-90/364, 90/365, 93/96) – wymóg ten potwierdza D-2004/38 Pozwolenie na pobyt - D 68/360 i 2004/38 Pozwolenie wydawane przez państwo goszczące dla cudzoziemca i członków jego rodziny ma charakter potwierdzający prawo a nie kształtujący prawo. W zależności od czasu trwania umowy o pracę państwo wydaje: pozwolenia czasowe (do 1 roku), pozwolenia stałe (ważne powyżej 5 lat) prawo stałego pobytu (dla osób zamieszkujących powyżej 5 lat) Praca sezonowa do 3 miesięcy nie wymaga zezwolenia na pobyt (zasada ta będzie dotyczyła obywateli państw III) Ciągłość pobytu - D 68/360 i 2004/38 Ciągłość pobytu jest zachowana: jeśli przerwy w pobycie pracownika w państwie goszczącym nie przekraczają 6-ciu kolejnych miesięcy, w przypadku nieobecności spowodowanej odbywaniem służby wojskowej w kraju obywatelstwa pracownika, w przypadku czasowej niezdolności spowodowanej chorobą zawodową lub wypadkiem w pracy, w przypadku niezawinionej utraty pracy (bezrobocie nieumyślne) połączonej z wymogiem rejestracji w urzędzie zatrudnienia; po 12 miesiącach pozostawania bez pracy państwo może ograniczyć długość pozwolenia na pobyt. Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu Zakazane są wszystkie formy dyskryminacji formalnej i faktycznej. Zakaz dyskryminacji jest bezpośrednio obowiązujący i bezpośrednio skuteczny w wewnętrznych porządkach państw członkowskich. Zakaz dyskryminacji powszechne i swoiste źródła prawa a także umowy o pracę Zakaz dyskryminacji dotyczy zarówno praw indywidualnych jak i zbiorowych praw pracownika. Zakaz dyskryminacji obejmuje stosunki prawne poprzedzające nawiązanie stosunku pracy jak i sam stosunek pracy. Dostęp do zatrudnienia wolny od dyskryminacji Obywatele UE mają prawo podjęcia na terytorium państwa goszczącego każdej dostępnej pracy na równi z obywatelami danego kraju. Obowiązuje reguła pierwszeństwa zatrudniania obywateli państw Unii przed cudzoziemcami z krajów trzecich. Obywatele UE i pracodawcy prowadzący działalność na terytorium dowolnego państwa UE mogą składać podania o pracę i oferty pracy. Strony stosunku pracy zawierają i wykonują stosunek pracy zgodnie z przepisami wewnętrznymi państwa goszczącego. Równe warunki zatrudnienia- art. 7 Artykuł 7 (R 1612/68) 1. Pracownik będący obywatelem Państwa Członkowskiego nie może być na terytorium innego Państwa Członkowskiego ze względu na swą przynależność państwową traktowany odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia i, jeżeli straci pracę, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia. 2. Pracownik korzysta z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi. Równe warunki ustania pracy Orzeczenie Sądu z 13 grudnia 1972 r. w sprawie Pieter Marsman v. M. Rosskamp, C-44/72, ECR 1972, s. 1243 Obywatel Wielkiej Brytanii p. Marsman, zatrudniony na terenie Niemiec, w wyniku wypadku stracił zdolność do pracy w 50%. Rozwiązano z nim stosunek pracy argumentując to brakiem stałego miejsca zamieszkania na terytorium Niemiec. Prawo niemieckie obejmuje szczególną ochroną przed rozwiązaniem umowy o pracę pracowników, którzy ulegli wypadkowi w pracy. W przypadku cudzoziemców ochrona ta zależy dodatkowo od spełnienia warunku stałego zamieszkania na terytorium Niemiec, choć takiego wymogu nie stawia się obywatelom niemieckim. ETS stwierdził, iż doszło do pośredniej dyskryminacji, a pracodawca naruszył prawo wspólnotowe. Rodzaje dyskryminacji Orzeczenia Sądu z 17 czerwca 1963 r. w sprawie Republika Włoska v. Komisja C-13/63, ECR 1963, s. 0337 Z dyskryminacją bezpośrednią stykamy się zarówno wówczas, kiedy różnie traktowane są podobne sytuacje, jak i wtedy, gdy odmienne okoliczności ujmowane są podobnie. Orzeczenie Sądu z 23 maja 1996 r. w sprawie John O'Flynn v. Adjudication Officer, C-237/94, ECR 1996, s. I-2617 O dyskryminacji pośredniej mówimy wtedy gdy stosowanie pozornie neutralnych przepisów sprawia, iż obywatele pochodzący z innych państw członkowskich Unii Europejskiej znajdują się w mniej korzystnej sytuacji od obywateli państwa członkowskiego. Prawo do ulg podatkowych Orzeczenia Sądu z 14 lutego 1995 r. w sprawie Finanzamt Köln-Altstadt v. Roland Schumacker, C-279/93, ECR 1995, s. I-0225 Pracownikowi narodowości belgijskiej władze niemieckie odmówiły wspólnego rozliczenia się z małżonką, nakazując rozliczenie się w formie uproszczonej i samodzielnie. Pracownik ten nie miał stałego pobytu w Niemczech, mimo że świadczył pracę na rzecz kilku niemieckich pracodawców. Odmowa wspólnego rozliczenia się pozbawiła go zwrotu nadpłaty przysługującej z tytułu łącznego opodatkowania. Sytuacja rezydentów i nie-rezydentów nie jest tożsama. Nie-rezydenci mogą ponosić większe obciążenia podatkowe z tytułu podatków bezpośrednich. W sytuacji gdy większą część dochodu nie-rezydent otrzymuje w państwie świadczenia pracy, a tylko cząstkową w państwie stałego pobytu, powinien on skorzystać ze wszystkich udogodnień jakie stwarza system podatkowy tego państwa, w którym jest wykonywana praca. Prawa członków rodziny - art. 12 R1612/68 Prawo połączenia się z pracownikiem migrującym. Prawo legalnego pobytu. Prawo dostępu do zatrudnienia. Prawa dzieci do kształcenia się, nauki zawodu oraz szkolenia zawodowego w państwie goszczącym (Dyrektywa nr 77/486 z 25 lipca 1977 r. w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących). Prawo otrzymywania korzyści socjalnych. Wyłączenia podmiotowe Swoboda zatrudniana pracowników w prawie wspólnotowym doznaje wyłączeń jedynie w stosunku do grupy pracowników zatrudnionych w służbie publicznej. Termin „praca w służbie publicznej” dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, przy czym podstawa nawiązania stosunku pracy jest w tym wypadku bez znaczenia. Może więc być to akt mianowania, powołania czy też umowa o pracę. „Zatrudnienie w służbie publicznej” ma jednolite i wspólnotowe znaczenie, podobnie jak pojęcie „pracownik”. Zatrudnienie w służbie publicznej Orzeczenie Sądu z 3 lipca 1986 r. w sprawie Deborah Lawrie - Blum v. Land Baden – Württemberg, C-66/85, ECR 1986, s. 2121 Omawiana wcześniej sprawa obywatelki Wielkiej Brytanii, której odmówiono odbycia stażu zawodowego będącego warunkiem zdania II egzaminu państwowego i podjęcia pracy nauczyciela w niemieckim gimnazjum. Zatrudnienie w służbie publicznej musi ograniczać się jedynie do stanowisk istotnych dla ochrony ważnych interesów państwa, a więc takich, które wymagają szczególnej więzi pomiędzy funkcjonariuszem a państwem, opartej na lojalności, jakiej można oczekiwać od własnych obywateli. Szczególna więź pomiędzy pracownikiem a państwem wynika z faktu, iż funkcjonariusz uczestniczy w wykonywaniu władczych uprawnień państwa lub stoi na straży ochrony jego interesów. Kwalifikacja danego stanowiska do służby publicznej opiera się na rodzaju zadań zlecanych do wykonania pracownikowi przez pracodawcę oraz odpowiedzialności, jaką ponosi pracownik w związku z wykonywanymi czynnościami. Kwalifikacja ta ma więc charakter merytoryczny a nie formalny i jest wykonywana zgodnie z celami prawa wspólnotowego. Ograniczenia przedmiotowe trzy przesłanki, które uprawniają państwo do wprowadzenia odstępstw od bezpośredniego i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego. Są nimi: porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie publiczne. Klauzule publiczne podlegają interpretacji zawężającej. Ochrona interesów Wspólnoty Europejskiej jest nadrzędna w stosunku do ochrony interesów danego państwa. Stosowanie klauzul publicznych Ograniczenia praw indywidualnych (w tym wolności zatrudnienia) mogą nastąpić jedynie w celu ochrony ważnego interesu państwa, limitując prawa podmiotów działających na terytorium danego kraju w sposób równomierny i uzasadniony. Ograniczenia muszą być stosowane z zachowaniem zasady proporcjonalności. Stosowanie klauzul podlega kontroli za strony organów UE. Przykłady zastosowania klauzul publicznych (1) Orzeczenie Sądu z 27 października 1977 r. w sprawie Régina v. Pierre Bouchereau, C-30/77, ECR 1977, s. 1999 Obywatel francuski p. Bouchereau, zatrudniony w Wielkiej Brytanii, został dwukrotnie skazany za nielegalne posiadanie narkotyków. Po odbyciu kary 12 miesięcy pozbawienia wolności, brytyjski sąd karny wystosował pismo rekomendujące deportację skazanego, co też uczyniono. Sąd rozpatrujący odwołanie od nakazu deportacji wystosował pytanie prejudycjalne do ETS czy skazujący wyrok wydany przez niezawisły sąd jest wystarczającym uzasadnieniem do wydalenia danej osoby, bowiem sama Dyrektywa nr 64/221 takiej przesłanki nie uwzględniała. ETS uznał, że postępowanie cudzoziemca godziło w porządek publiczny poprzez poważne naruszenie prawa, w związku z czym deportacja była jak najbardziej zasadna. Przykłady zastosowania klauzul publicznych (2) Orzeczenie Sądu z 18 maja 1982 r. w sprawie Rezguia Adoui v. Belgia i Miasto Liege oraz Dominique Cornuaille v. Belgia, połączone sprawy C-115 i C-116/81, ECR 1982, s. 1665 Sprawa dotyczyła odmowy prawa wjazdu dwóch obywatelek Francji na terytorium Belgii. Odmowę argumentowano figurowaniem obu kobiet w kartotekach policyjnych za uprawianie prostytucji, chociaż tego rodzaju działalności nie zakazywano własnym obywatelkom. ETS uznał niewłaściwe zastosowanie klauzul publicznych, bowiem nierównomiernie dotykały one cudzoziemców i własnych obywateli. Pojęcie interesu państwa Zachowanie równowagi na rynku pracy. Ochrona interesów pracowników. Ochrona praw konsumentów. Zapewnienie skutecznej opieki zdrowotnej. Do „interesu publicznego” nie kwalifikuje się interesu ekonomicznego państwa . Klauzule publiczne – przepisy krajowe Klauzula ochrony zdrowia publicznego Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 września 2003 r. w sprawie wykazu chorób uznanych za zagrażające zdrowiu publicznemu, z powodu których można odmówić zezwolenia na pobyt lub pobyt czasowy obywatelowi Unii Europejskiej i członkowi jego rodziny (DU 2003-1737) Zgodnie z rozporządzeniem jest 9 chorób zakaźnych, które uzasadniają odmowę wjazdu i pobytu w Polsce Zakres przestrzenny i czasowy swobody zatrudnienia Swoboda zatrudnienia jest prawem podmiotowym (indywidualnym). Swoboda zatrudnienia przysługuje każdej osobie legitymującej się obywatelstwem UE niezależnie od miejsca jej zamieszkania czy pobytu (art. 1 R-1612/68). Przepisy wspólnotowe dot. swobody przepływu są stosowane, jeśli stosunek pracy został zawarty na terenie WE lub wówczas gdy umowa zawarta pomiędzy stronami wywiera skutek na terytorium jednego z państw UE. Przepisy wspólnotowe dot. swobody przepływu są stosowane nawet wtedy gdy stosunek pracy został zawarty poza terytorium Wspólnoty i był wykonywany także poza nim - C-214/94.
