Ts 259/08 - 26 stycznia 2010 r.

103/2/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 26 stycznia 2010 r.
Sygn. akt Ts 259/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Adam Jamróz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością Media Profi o zbadanie zgodności:
art. 28 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze
(Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art.
45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 sierpnia
2008 r. skarżąca zarzuciła niezgodność art. 28 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361; dalej: p.u.n.) z art. 2, art.
32 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z zaskarżonym przepisem,
wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości nieodpowiadający wymogom określonym w
ustawie lub nienależycie opłacony zwraca się bez wzywania o uzupełnienie lub opłacenie
wniosku (ust. 1). Przepis ten stosuje się odpowiednio, jeżeli wniosek o ogłoszenie
upadłości zgłasza wierzyciel reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego albo
wierzyciel będący przedsiębiorcą (ust. 2). Skarżąca podnosi, że powyższa regulacja
stanowi – w zakresie, w jakim przewiduje zwrot wniosku wniesionego przez dłużnika –
naruszenie prawa dostępu do sądu jako samej możliwości uruchomienia procedury, a także
prawa do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia poprzez zbyt rygorystyczne ukształtowanie
postępowania w przypadku wniesienia przez dłużnika wniosku obarczonego brakami.
Podkreśla przy tym, że wymagania w stosunku do dłużnika określone w art. 22 i art. 23
p.u.n. są bardzo szczegółowe, sprostanie im wymaga uzyskania wielu danych,
przestudiowania obszernej liczby dokumentów, przygotowania rozbudowanej
dokumentacji często wymagającej wiedzy specjalistycznej, np. z zakresu rachunkowości,
co wiąże się z dużym nakładem czasu i pracy. W ocenie skarżącej, bezwzględny
obowiązek zwrotu wniosku w przypadku niedopełnienia ustawowych wymogów
przewidzianych dla pism procesowych przez dłużnika, zwłaszcza niereprezentowanego
przez profesjonalnego pełnomocnika, jest rozwiązaniem zbyt restrykcyjnym. Dłużnik,
mający obowiązek przygotowania dużej ilości dokumentów w bardzo krótkim czasie –
ustawa wymaga złożenia wniosku w terminie 2 tygodni od wystąpienia przesłanek
niewypłacalności – może popełnić błąd, a prawo wyklucza możliwość jego skorygowania
lub złożenia wniosku o przywrócenie terminu. Skarżąca zwraca uwagę na sytuacje, w
których dłużnikowi nie można przypisać winy w niezłożeniu określonych dokumentów ze
względu na istnienie usprawiedliwionych przyczyn. Wskazując na sprzeczność
zakwestionowanej regulacji z art. 2 Konstytucji, skarżąca argumentuje, że w państwie
prawa nie jest dopuszczalne zagrożenie odpowiedzialnością za szkodę w przypadku
niezłożenia wniosku w terminie (art. 21 ust. 3 p.u.n.), połączone z obowiązkiem zwrotu
wniosku niespełniającego wprawdzie przesłanek ustawowych, ale pozwalającego na jego
merytoryczne rozpoznanie. Ograniczenie prawa do sądu wynikające z art. 28 p.u.n. –
zdaniem skarżącej – nie jest konieczne dla zapewnienia ochrony wartości wyliczonych w
art. 31 ust. 3 Konstytucji, a nadto godzi w samą istotę tego prawa. Naruszenie zasady
równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) skarżąca upatruje w zróżnicowaniu sytuacji osób
składających wniosek o ogłoszenie upadłości: dłużnik, wierzyciel, wierzyciel –
przedsiębiorca lub wierzyciel reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem
faktycznym. Zarządzeniem z 18 marca 2008 r. Przewodniczący w Sądzie Rejonowym dla
Krakowa – Śródmieścia w Krakowie zarządził zwrot wniosku skarżącej o ogłoszenie jej
upadłości, ze względu na niedołączenie oryginału aktualnego wyciągu z rejestru skarżącej
poprawnie sporządzonego spisu wierzycieli z podaniem ich pełnych danych, w tym form
organizacyjno– prawnych lub nazwisk przedsiębiorców i ich adresów, oraz aktualnego
sprawozdania finansowego odpowiadającego wymaganiom ustawowym – w tym zakresie
Przewodniczący stwierdził brak informacji dodatkowej i poprawnego podpisania.
Zażalenie skarżącej na powyższe zarządzenie oddalił Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z 14 maja 2008 r. (sygn. akt XII Gz 152/08).
2
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), rozpoznaniu
zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej stoi na przeszkodzie zbędność lub
niedopuszczalność wydania wyroku. Taki stan rzeczy ma miejsce niewątpliwie wówczas,
gdy zaskarżony przepis został już uznany za niezgodny z Konstytucją w innej sprawie
rozpoznawanej przez Trybunał. W takiej sytuacji osiągnięty już został podstawowy cel
kontroli, polegający na wyeliminowaniu z porządku prawnego stanu niezgodności z
Konstytucją (por. postanowienia Trybunału z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU
nr 7/2001, poz. 218; 25 listopada 2002 r., SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88 oraz 26
marca 2002 r., P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22).
Wyrokiem z 10 listopada 2009 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 28 ust. 1
p.u.n., w zakresie odnoszącym się do dłużnika niekorzystającego z pomocy adwokata lub
radcy prawnego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz
nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji (P 88/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 146).
W ocenie Trybunału, bezwarunkowy zwrot wniosku dotkniętego jakimikolwiek brakami
stanowi – w stosunku do dłużnika – przedsiębiorcy niekorzystającego z fachowej pomocy
prawnej – sankcję nieproporcjonalną do efektów, jakim miała ona służyć. Nadmierny
rygoryzm w połączeniu z nagromadzeniem wymogów formalnych wniosku sprawia, że
postępowanie upadłościowe nie osiąga założonych przez ustawodawcę celów, w
szczególności nie spełnia funkcji kompensacyjnej ani nie chroni dłużnika, przez
umożliwienie mu ratowanie własnego przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia zapewnienia
takiemu dłużnikowi realizacji prawa do sądu należy uznać za niewystarczające
unormowanie art. 23 ust. 3 p.u.n., według którego dłużnik – jeśli nie może dołączyć do
wniosku dokumentów wymienionych w art. 23 ust. 1 i 2 p.u.n. – powinien podać oraz
uprawdopodobnić tego przyczyny. Trybunał wskazał także, że na inną ocenę zasługuje
jednak powiązanie surowej sankcji z wadliwością pism procesowych wnoszonych przez
adwokatów i radców prawnych. Podtrzymał przy tym swoją dotychczasową linię
orzeczniczą, w myśl której nie są niezgodne z Konstytucją regulacje nieprzewidujące
możliwości sanowania braków profesjonalnych pełnomocników.
Skarżąca w petitum skargi konstytucyjnej domaga się zbadania zgodności z
Konstytucją całego art. 28 p.u.n. – zarówno w zakresie, w którym norma ta została uznana
za niezgodną z Konstytucją na mocy przywołanego wyroku Trybunału, tj. w odniesieniu
do dłużnika działającego samodzielnie – jak też w stosunku do dłużnika zastępowanego
przez profesjonalnego pełnomocnika oraz wierzyciela. W trybie skargi konstytucyjnej
kontroli Trybunału może jednak zostać poddana tylko ta norma, która stanowiła podstawę
ostatecznego orzeczenia, w związku z którym skarżący upatruje naruszenie swoich praw
podmiotowych. Wynika to zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 47 ust. 1 pkt 1
ustawy o TK. Nie budzi wątpliwości, że zarządzenie sędziego Sądu Rejonowego i
postanowienie Sądu Okręgowego dotyczyły wniosku dłużnika o ogłoszenie jego upadłości.
Tym samym norma zawarta w art. 28 ust. 2 p.u.n., określająca sankcję wadliwości wniosku
złożonego przez wierzyciela (będącego przedsiębiorcą lub zastępowanego przez
profesjonalnego pełnomocnika), nie stanowi podstawy ostatecznego orzeczenia i
zagadnienie jej zgodności z Konstytucją nie może być – na tle niniejszej skargi
konstytucyjnej – poddane ocenie merytorycznej. Argumentacja skarżącej odnosi się
również w przeważającym zakresie do sytuacji dłużnika wnoszącego wniosek o ogłoszenie
swojej upadłości. Mimo że skarżąca nie przeprowadza wyraźnego rozróżnienia między
dłużnikiem wnoszącym wniosek o ogłoszenie upadłości samodzielnie i dłużnikiem
reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, jej zarzuty – nadmiernego
3
rygoryzmu, naruszenia proporcjonalności, braku koordynacji z celami prawa
upadłościowego – pokrywają się z tymi, które zostały poddane ocenie Trybunału w
sprawie P 88/08. Ich ponowne rozpoznanie – w szczególności w świetle częściowego
stwierdzenia przez Trybunał niezgodności art. 28 ust. 1 p.u.n. z Konstytucją – jest zbędne.
Należy też zauważyć, że skarżąca wskazała w skardze konstytucyjnej te same wzorce: art.
45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, które Trybunał zastosował do oceny zaskarżonego
mechanizmu. Problematykę odpowiedzialności odszkodowawczej określonej w art. 21 ust.
3 p.u.n., którą skarżąca powiązała z zasadami wynikającymi z art. 2 Konstytucji, Trybunał
uwzględniał natomiast w związku z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36
ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej
dalszego biegu.
4