Lekcja w terenie – Jaskinia Raj, Kamieniołom Szewce
advertisement
Lekcja w terenie – Jaskinia Raj, Kamieniołom Szewce Trasa: Jaskinia Raj – Kamieniołom Szewce I. Cel i założenia organizacyjne lekcji w terenie. Cel główny: Poznanie elementów środowiska geograficznego Gór Świętokrzyskich: odkrywanie tajników geologii gór Świętokrzyskich. Szczegółowe cele nauczania na ścieżce dydaktycznej (wg Niemierki): Kat. A – uczeń wie gdzie znajduje się Jaskinia Raj zna terminy – park krajobrazowy, rezerwat, kras zna nazwy form krasowych występujących w jaskini Raj zna zasady zachowania obowiązujące w parkach, rezerwatach i obiektach kultury Kat. B – uczeń określa rodzaje skał występujących w Jaskini Raj i kamieniołomie Szewce rozróżnia formy krasowe rozumie konieczność podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego Kat. C – uczeń czyta i interpretuje mapę turystyczną rozpoznaje i opisuje formy krasy jaskiniowego opisuje walory krajobrazowe Gór Świętokrzyskich Kat. D – uczeń omawia sposoby gospodarczego wykorzystania skał wapiennych przewiduje skutki swojego zachowania dla środowiska Postawy: Uczeń: wie, jak należy zachowywać się podczas zajęć w terenie. dostrzega piękno otaczającej go przyrody i zabytków kultury. stawia za priorytet potrzebę poszanowania otaczającej go przyrody interesuje się walorami przyrodniczymi i dziedzictwem kultury Polski. Metody pracy (wg Okonia): podająca – objaśnienie, pogadanka problemowa eksponująca Forma nauczania: Zajęcia w terenie: przejazd autokarem, zwiedzanie jaskini, wędrówka piesza, obserwacja elementów przyrody, zwiedzanie kamieniołomu. 1 Sposób prowadzenia zajęć: Zwiedzanie jaskini Raj z przewodnikiem. Przejście ścieżką i szlakiem turystycznym od Jaskini Raj do kamieniołomu Szewce, powrót na parking przy jaskini Raj. Odległość ok. 5 km w obie strony. Czas zwiedzania, przejścia i trwania zajęć: 4 godziny (bez przerw). Uczniowie otrzymują karty pracy. Środki dydaktyczne: karta pracy ucznia, plan Jaskini Raj, mapa turystyczna „Góry Świętokrzyskie” przyrządy do pisania i rysowania, Trasa lekcji w terenie: Jaskinia Raj – Kamieniołom Szewce – Jaskinia Raj Przebieg zajęć: 1. Zwiedzanie Jaskini Raj Zwiedzanie jaskini jest możliwe po wcześniejszym zarezerwowaniu terminu. Ilość osób zwiedzających jest ograniczona ze względu na ochronę mikroklimatu jaskini. Czas zwiedzania 45 minut. Należy przygotować ciepłe okrycia, ze względu na niską temperaturę panującą we wnętrzu jaskini przez cały rok. Rezerwacje grupowe: Biuro Podróży "Łysogóry" tel. 41 366-24-24 fax 41 366-44-14 www.jaskiniaraj.pl Cennik: Od 25 kwietnia do 24 października 17 zł w pozostałym okresie 12 zł W cenę biletu wliczona jest usługa przewodnika w języku polskim. Trasa jest oświetlona elektrycznie i przystosowana do zwiedzania przez grupy wycieczkowe. 1. 1. Krótka historia odkrywania Jaskini Raj Jaskinia znana była 50-60 tysięcy lat temu, kiedy zamieszkiwał ją człowiek pierwotny, o czym informuje przygotowana przed wejściem ekspozycja. W 1963 roku miejscowi rolnicy Józef Kopeć i Feliks Wawrzeńczak podczas wydobywania wapienia w łomiku na zboczu wzgórza Malik przypadkowo natrafili na prowadzącą w głąb skały szczelinę, przez którą wkrótce potem do jaskini przedostali się kilkunastoletni chłopcy z pobliskiej Sitkówki, dokonując pierwszych zniszczeń szaty naciekowej. Odkrywcy szczeliny zasypali wejście do jaskini blokami skały aby uniknąć ewentualnych wypadków. Powtórnymi, świadomymi odkrywcami jaskini, w 1964 roku byli uczniowie Technikum Geologicznego z Krakowa: Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek. Podczas letniej praktyki terenowej przedostali się przez szczelinę do wnętrza jaskini, zwiedzili ją i zachwyceni jej pięknem oraz bogactwem nacieków nazwali jaskinię Rajem. Kilka dni później zwiedzili powtórnie jaskinię wraz z prowadzącą praktykę nauczycielką Mirosławą Boczarową. Otwór wejściowy był maskowany, a fakt istnienia jaskini utrzymywany w tajemnicy. O dokonanym znalezisku poinformowano Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji 2 Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, z którym ponownie odkrywcy zwiedzili jaskinię, wykonując jej plan i dokumentację fotograficzną. W 1965 roku Zbigniew Rubinowski i Tymoteusz Wróblewski z Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu Geologicznego doprowadzili do tymczasowego zabezpieczenia jaskini przez zamykając kratą szczelinę wejściową, ponieważ rozprzestrzenianie się informacji o jej istnieniu spowodowało masowe, niekontrolowane zwiedzanie i przyniosło szereg zniszczeń. Następnie, grupa kieleckich inżynierów pod kierownictwem Z. Rubinowskiego i T. Wróblewskiego opracowała wstępny projekt udostępnienia jaskini i związanych z tym prac. W latach 1967-1972 wykonano prace górnicze, budowlane i instalacyjne w jaskini i jej otoczeniu, połączone z naukowymi badaniami osadów wypełniających dno jaskini: archeologicznymi, paleontologicznymi, geologicznymi. Uroczyste otwarcie jaskini dla ruchu turystycznego nastąpiło 10 maja 1972 roku. 1. 2. Charakterystyka Jaskini Raj Długość naturalnych korytarzy jaskini 240m Długość sztucznego chodnika 40m Długość trasy turystycznej we wnętrzu jaskini 180m Temperatura we wnętrzu jaskini Wilgotność we wnętrzu jaskini 8-10 °C powyżej 95% Jaskinia „Raj” jest jedną z najbardziej znanych atrakcji turystycznych Gór Świętokrzyskich i jedną z najpiękniejszych jaskiń krasowych naszego kraju. Jest to jaskinia o rozwinięciu poziomym, można ją zwiedzać bez posiadania specjalnych umiejętności. Zachwyca bogactwem i różnorodnością kalcytowych form naciekowych. Występują tutaj skupiska stalaktytów o unikatowym na skalę światową zagęszczeniu, stalagmity, kolumny naciekowe, draperie, polewy, misy naciekowe i perły jaskiniowe. Jaskinia uznana została za rezerwat przyrody nieożywionej i stanowisko archeologiczne. Proces powstawania jaskini oraz przedmioty, które zostały z niej wydobyte można zobaczyć na wystawie muzealnej. 1. 3. Przejście trasą zwiedzania Jaskini Raj. Wejście do jaskini prowadzi sztolnią wykonaną w miejscu, gdzie znajdował się dawny otwór jaskini, który w ciągu ostatnich tysiącleci został całkowicie zasypany naturalnym osypiskiem ze zbocza. Długość trasy turystycznej wynosi 180 metrów, a zwiedzanie zajmuje 45 minut. Trasa turystyczna rozpoczyna się w pawilonie, gdzie zorganizowana jest wystawa wprowadzająca turystów w tematykę zjawisk krasowych. Zgromadzono tutaj okazy wydobyte podczas przygotowywania jaskini do masowego zwiedzania, między innymi znaleziska archeologiczne. Z pawilonu przechodzimy sztuczną sztolnią o długości 21 metrów do jaskini. Sztolnia ta pełni rolę śluzy zabezpieczającej mikroklimat jaskini. Wchodzimy do obszernej Komory Wstępnej, łączącej trzy ciągi korytarzy jaskini. W górnej części komory 3 znajdował się otwór, którym odkrywcy dostali się do jaskini. Szata naciekowa w tej sali nosi ślady uszkodzeń pochodzących z okresu przed zabezpieczeniem jaskini. Przechodzimy w prawo pod wielkimi blokami do Sali Złomisk. Jest to największa sala w jaskini. Widać tutaj ogromne głazy, które oderwały się od stropu, a później zostały pokryte naciekami. Na uwagę zasługuje kolumna naciekowa o nazwie "Harfa", prześwitująca po podświetleniu. Dalej przechodzimy 40 metrowym sztucznym tunelem do końcowej części jaskini. W środkowej części łączy się on ze studnią krasową prowadzącą do powierzchni, zamienioną obecnie w szyb wentylacyjny. Ciasny korytarz rozszerza się i przechodzimy do Sali Kolumnowej. Znajdują się tu piękne kolumny naciekowe i stalaktyty. Dno pokrywają jeziorka, misy martwicowe i pola ryżowe. W jeziorkach występują perły jaskiniowe. W ścianach widać liczne skamieniałości koralowców. Przez mostek przerzucony nad niewielkim jeziorkiem przechodzimy dalej i wchodzimy do Sali Stalaktytowej. Występują tu setki stalaktytów w różnych stadiach rozwoju. Ich liczba sięga 200 na metr kwadratowy. W dnie występują stalagmity oraz połączone grupy nacieków tworzące ciekawe formy, np. kolumna naciekowa zwana "Pagodą". Wykopem przechodzimy dalej do Sali Wysokiej. Jej górna część zbliża się do powierzchni. W bocznych odnogach występują interesujące formy naciekowe. Pod niskim sklepieniem przechodzimy do Komory Wstępnej, gdzie trasa turystyczna kończy się zamykając się w pętlę. 1.4. Otoczenie Jaskini Raj (dodatkowo, dla zainteresowanych) Rezerwat wokół jaskini Raj ma powierzchnię 7,7 ha i obejmuje wzgórze Malik, w którym znajduje się jaskinia i Czerwoną Górę (326 m n.p.m.). Nazwa wzniesienia pochodzi od barwy występującej na nim gleby. Na szczycie zalegają skały zwane 4 zlepieńcami, powstałe z okruchów wielobarwnych wapieni i dolomitów dewońskich, które w permie zostały połączone spoiwem o czerwonawym zabarwieniu. W południowej części Czerwonej Góry jest kamieniołom, w którym wydobywano tzw. „marmur zygmuntowski”. Ten dekoracyjny gatunek zlepieńca, wydobywany już w XVI wieku posłużył do budowy dziewięciometrowej kolumny, na której ustawiono posąg Zygmunta III Wazy w Warszawie. Chcąc zwiedzić marmurołom zwany „Zygmuntówką” udajemy się ścieżką w stronę parkingu, gdzie skręcamy w prawo. Szeroką drogą, a następnie ścieżką idziemy za znakami czerwonego szlaku do usypiska kamieni z lewej strony ścieżki. Opuszczamy szlak idąc dalej prosto i pierwszą drogą w lewo do wyrobiska. Odległość od Jaskini Raj około 1 km, około 20 minut. Z „Zygmuntówki” można przejść do kamieniołomu Szewce udając się na południe w stronę ulicy Czerwona Góra. Ulicą Czerwona Góra na północ, na rozwidleniu dróg skręcić w prawo i gruntową drogą przejść przez las. Skręcić na skraju lasu w lewo. Idąc wzdłuż skraju lasu na północny zachód mijamy po prawej kilka zabudowań pośród pól. Idąc dalej szeroką, kamienistą ścieżką znowu wchodzimy w las. Po około 500 m spaceru przez las jesteśmy u podstawy kamieniołomu Szewce na stokach Okrąglicy. Odległość od „Zygmuntówki” do kamieniołomu Szewce 2 km, około 30 minut. 2. Przejście szlakiem turystycznym, ścieżką i drogą do kamieniołomu Szewce. 2,5 km około 40 minut. Wychodzimy z pod Jaskini Raj czerwonym szlakiem kierując się na północny zachód. Szlakiem idziemy wzdłuż granicy strefy zalesionej, za mostkiem skręcamy w lewo na ścieżkę biegnącą przez las. Powinna tędy biec oznaczona zielonymi znakami ścieżka geologiczna. Docieramy po kilkudziesięciu metrach do oznaczonej niebieskim szlakiem trasy Chęciny - Kielce, skręcamy w lewo, na zachód ( wg. oznaczeń szlaku w stronę Jaskini Piekło, która jest 3 km stąd). Kierujemy się w stronę krawędzi lasu widocznego po lewej stronie. Opuszczamy szlak i skręcamy w lewo w kamienistą drogę prowadzącą przez las na wschodni stok góry Okrąglica, do kamieniołomu. 3. Zwiedzanie kamieniołomu „Szewce” Kamieniołom „Szewce” znajduje się na wschodnim zboczu góry Okrąglica (320 m n.p.m.). Okrąglica jest jedną z jedenastu gór kruszcowych w okolicy Chęcin. Już w XIV wieku wydobywano tu rudę ołowiu występującą w złożach żyłowo – szczelinowych. Potem rozpoczęła się eksploatacja wapieni o zabarwieniu różowo – piaskowym. Kamieniołom Szewce jest obok pobliskiej "Zygmuntówki" i "Bolechowic" jedną z najstarszych kopalni marmurów chęcińskich. Marmur który jest wapieniem o bardzo dobrych właściwościach polerskich wydobywano tu już w pierwszej połowie XVII w. Wydobywane w Chęcinach wapienie nazwano „marmurami” ze względu na ich barwy i ciekawe wzory oraz możliwość uzyskania błyszczącej powierzchni w wyniku polerowania. Jest to nazwa naukowo nieprawidłowa, ale silnie zakorzeniona w polskim kamieniarstwie. Marmur i wapień należą do zupełnie odmiennych grup skał pod względem ich pochodzenia. Wapienie są węglanowymi skałami osadowymi 5 pochodzenia organicznego, a marmury należą do skał metamorficznych, przeobrażonych pod wpływem wysokiego ciśnienia t temperatury. Strome zbocze nieczynnego od pół wieku kamieniołomu ma w niektórych miejscach kilkanaście metrów wysokości i ciągnie się na długości ok. 50 metrów. Na skalnej ścianie widać ślady po wierceniach otworów. Pierwotnie wbijano w nie drewniane kliny, które później polewano wodą, drewno pęczniało i kliny rozsadzały skałę. Później używano materiałów wybuchowych. Bloki skalne transportowano kamienistą drogą, która zachowała się w lesie, biegnie od południowej strony Okrąglicy, do warsztatów kamieniarskich. Wydobywany stąd wapień dewoński używany był głównie do celów dekoracyjnych we wnętrzach budynków. Do okładzin zewnętrznych nie nadawał się, ponieważ łatwo wietrzeje i zmienia kolor. Posadzka w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach jest zrobiona z tego „marmuru”. Podchodzimy do ściany kamieniołomu i zwracany uwagę na wielobarwność i strukturę znajdujących się tam skał. Wietrzenie spowodowało zaczernienie skał w niektórych fragmentach kamieniołomu. Widoczne są czerwone żyłkowania młodszego permskiego lepiszcza i nieliczne drobne żyły kalcytowe. W trakcie przejścia do kamieniołomu obserwujemy panoramę Gór Świętokrzyskich. Patrząc na północ widzimy Pasmo Zgórskie z Belnią (362 m n.p.m.) tuż przy drodze S7. Na zachodzie widoczne jest pagórkowate, porośnięte lasami pasmo Zelejowskie. W głębi, słabo widoczne jest Pasmo Chęcińskie z górą Hutka (286 m n.p.m.) Patrząc w kierunku Kielc, na północny wschód można zobaczyć Pasmo Posłowickie. Zwracamy uwagę na formy ukształtowania i krajobraz Gór Świętokrzyskich oraz wysokości bezwzględne otaczających Chęciny wzniesień. Przypominamy, że jest to obszar wyżyn i starych, paleozoicznych, niskich gór. Przez długi czas góry te ulegały procesom niszczenia. Ich wierzchołki SA zaokrąglone, stoki łagodne, a różnice wysokości względnych niewielkie. 4. Powrót na parking przy Jaskini Raj. Wycieczkę kończymy przy Jaskini Raj, gdzie uczniowie powinni wypełnić karty pracy. Podsumowanie: Omówienie przebiegu wycieczki. Uczniowie wypełniają Karty Pracy. Ocena pracy uczniów. Opracowała: Dorota Sadzyńska Literatura: R. Garus: Góry Świętokrzyskie, ExpressMap 2007 E. Wołoszyńska; M. Wołoszyński: Przewodnik Turystyczny Góry Świętokrzyskie, Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa 2010 Braun Juliusz. Chęciny i okolice. Przewodnik. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa1976. www.jaskiniaraj.pl kielce.gazeta.pl 6 Karta pracy ucznia 1. Napisz, gdzie znajduje się Jaskinia Raj. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 2. Obok planu Jaskini Raj wpisz brakujące nazwy zwiedzanych części jaskini 1. Sztolnia wejściowa 2. …………………………… 3. Korytarz niedostępny 4. …………………………… 5. Mostek 6. …………………………… 7. Szyb 8. …………………………… 9. Komora złomisk 3. Na planie jaskini narysuj przerywaną linią trasę zwiedzania. - - - - - 4. Wymień nazwy czterech form krasowych znajdujących się w Jaskini Raj. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….. 5. Napisz, z jakich skał zbudowana jest Jaskinia Raj i sąsiadujące z nią wzniesienia. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 6. Opisz krajobraz Gór Świętokrzyskich. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………..………………. 7. Na odwrotnej stronie tej kartki naszkicuj kamieniołom Szewce. Opisz swój rysunek używając określeń: ściana skalna, otwory wiertnicze, bloki skalne, urwisko, wapienie, marmury, zwietrzelina skalna. 8. Czy uważasz dzisiejszą wycieczkę za udaną; TAK / RACZEJ TAK / RACZEJ NIE Uzasadnij krótko swoją odpowiedź: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 7
