W³asnoœc prywatna

Problematyka własności prywatnej
Tytułem wstępu wspomnę o pojęciu własności w różnych ujęciach prawa:
konstytucyjnego oraz cywilnego, a następnie jaka jest wykładnia własności prywatnej
według konstytucji RP z 1997 roku oraz Kodeksu Cywilnego.
A. Prawo konstytucyjne
W polskiej konstytucyji własnośc występuje jako w dwojakiej roli: jako podstawowy
element ustroju społeczno-gospodarczego (Art. 21 Konst. 1. Rzeczpospolita Polska chroni
własność i prawo dziedziczenia.2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na
cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
) oraz jako prawo podmiotowe (Art. 64 Konst. 1.
Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie
prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona
istoty prawa własności.)
1. Własność jako zasada ustrojowa
Własność stanowi z jednej strony podstawę ustroju społeczno-gospodarczego (tzw.
obiektywne ujęcie własności), co wynika z Art. 21 Konst. Przyjmuje się, iż własność
należy rozumieć tu szeroko. Ponieważ przepis nie rozróżnia form własności, należy
przyjąć, iż chodzi o każdy z możliwych typów (własność prywatna, Skarbu Państwa,
samorządowa).
Pozbawienie własności (wywłaszczenie) możliwe jest tylko przy zachowaniu warunków
określonych w Art. 21 ust. 2, tzn. jeżeli tylko na cele publiczne i wyłącznie za słusznym
odszkodowaniem. Szczegóły dot. wywłaszczenia reguluje art. 112 UGospNier
2. Własność jako prawo podmiotowe
Deklarację, iż prawo własności jest prawem podmiotowym, zawiera Art. 64 Konst.
. Ochrona prawa własności jest natomiast taka sama dla każdego właściciela (Art. 64
ust. 2 Konst.). Ponieważ przepisy Konstytucji są stosowane bezpośrednio (Art. 8
Konst: 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej .)
zapewniają one
właścicielowi realną ochronę jego prawa. Treść prawa własności determinują prawa i
obowiązki właściciela. W prawie cywilnym prawa właściciela określa art. 140 KC.
Dalsze przepisy stanowią bądź to konkretyzację tych uprawnień bądź to ustanawiają
obowiązki właściciela (np. znoszenie oddziaływania na własną nieruchomość (art. 144
KC ), tolerowanie użycia przedmiotu własności (art. 142 KC ) czy też wejście na
nieruchomość (art. 145 KC , art. 149 KC )).
Z podmiotowego punktu widzenia Konstytucja chroni własność zarówno prywatną (osób
fizycznych i prawnych) jak i publiczną (Skarbu Państwa, samorządową).
Pod względem przedmiotowym własność obejmuje szerokie spektrum praw. Przedmiotem
własności mogą być bowiem rzeczy (nieruchomości i ruchomości i prawa (majątkowe i
niemajątkowe). Niemniej jednak konieczne jest jeszcze, aby przedmiot własności mógł
być przyporządkowany do określonego podmiotu prawa oraz aby podmiot miał możliwość
dysponowania przedmiotem własności. Stąd też nie są np. objęte ochroną konstytucyjną
własności elementy składowe środowiska, gdyż stanowią one dobra powszechne, które
nie dają się przyporządkować indywidualnym podmiotom.
B. Prawo cywilne
Wg prawa cywilnego własność jest najszerszym prawem rzeczowym podmiotowym o
charakterze bezwzględnym (skutecznym erga omnes), totalnym (niepodzielnym) i
abstrakcyjnym (niezależnym od podstaw jego istnienia), por. art. 140 KC: W granicach
określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób,
korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może
pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
.
Traktowanie wlasnosci prywatnej ma zasadniczy wplyw na system spolecznogospodarczy. pojecie wlasnosci prywatnej i jej rola w ustroju jako kluczowy tak naprawde
punkt sporu doktryn politycznych, cale spektrum pogladow, od komunizmu do
anarchokapitalizmu. Problem wlasnosci prywatnej przedmiotem żywej dyskusji także
wsrod prawnikow. Przyjrzyjmy sie sie mu zatem na gruncie obowiazujacego prawa
Rzeczypospolitej Polskiej.
W Konstytucji o własności prywatnej stanowią artykuły:
art. 20
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi
podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
art. 31 ust. 3
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony
środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
art. 64 ust. 3
Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie
narusza ona istoty prawa własności.
W Kodeksie Cywilnym:
art. 5
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społecznogospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. takie
działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony.
I Obowiązujące ustawodawstwo nie definiuje pojęcia własności prywatnej, ogranicza się
do wyróżnienia tej kategorii i wskazania jej ustrojowej funkcji. Próba określenia czym jest
własność prywatna została natomiast podjęta w doktrynie i to wkrótce po rozporządzeniu
procesu przebudowy ustroju w naszym kraju, przy czym jako podstawę tego określenia
przyjęto obowiązujące zapisy normatywne. Wydaje się jednak, że materiał normatywny
niejest na tyle jednoznaczny, by na jego podstawie można było rozstrzygnąć o pojęciu
własności prywatnej. Wprawdzie w oparciu o przepisy konstytucyjne i innych ustaw,
wyróżniające własność (mienie) państwową oraz należącą do jednostek samorządu
terytorialnego (i ich osób prawnych) można stwierdzić, że z zakresu pojęcia własność
prywatna trzeba wykluczyć te kategorie własności. Normatywne ich wyróżnienie nie
stanowi wszakże wystarczającej podstawy, by uznać a contrario, że każda poza tym
własność jest własnością prywatną; nie można bowiem na tej tylko podstawie
wnioskować, że w naszym systemie prawnym nie występują inne formy własności
nieprywatnej niż własność państwowa i samorządu terytorialnego. Przy definiowaniu
zatem własności prywatnej trzeba ponadto odwołać się do istoty omawianego zjawiska, a
więc uwzględniać to, jaki charakter ma podmiot własności i jakie jest jej przeznaczenie;
nie są też bez znaczenia wyobrażenia potoczne na ten temat. W świetle powyższego
własnością prywatną jest z pewnością własność należąca do jednostki ludzkiej. Nie jest
wprawdzie oczywiste, czy ustrojodawca deklarując w wielokrotnie już wymienianym
art.20 Konstytucji, iż własność prywatna stanowi podstawę gospodarki rynkowej i ustroju
gospodarczego państwa, miał na myśli również własność takich dóbr należących do
jednostki w osobną kategorię prawną tj. własność osobistą, inne zakwalifikowanie
własności tych dóbr nie wydaje się możliwe.
II Własnością prywatną jest również własność przysługująca tworzonym przez osoby
fizyczne różnego rodzaju spółkami oraz podobnym organizacjom takich osób, w ramach
których prowadzona jest działalność przynosząca im indywidualne korzyści, a w
szczególności zysk. Nie ma bowiem z omawianego punktu widzenia różnicy między
jednostkową działalnością człowieka, a zbiorowym wysiłkiem, mającym ten sam cel,
określonej grupy ludzi. Przepisy o spółkach mieszczą się obecnie w KC oraz w kodeksie
handlowym. W świetle tych przepisów, w naszym systemie prawnym występują 2 rodzaje
spółek: osobowe i kapitałowe. Pierwsze to takie, w których element personalny, tj.
wspólnicy, odgrywa decydującą rolę. W drugim rodzaju spółek czynnikiem decydującym
są wkłady kapitałowe, a wspólnicy występują jakby na drugim planie. Podział ten
znajduje przede wszystkim wyraz w tym, że spółki kapitałowe są osobami prawnymi,
natomiast osobowe są tego przymiotu pozbawione. Dlatego majątek spółki kapitałowej,
stanowiący podstawę jej działalności, jest jej własnością, natomiast tzw. Majątek spółki
osobowej stanowi przedmiot wspólności (współwłasności)łącznej wspólników.
Konsekwentnie też, wspólnicy spółki osobowej ponoszą osobistą odpowiedzialność za
zobowiązanie powstałe w związku z jej działalnością, natoamiast za zobowiązania spółki
kapitałowej odpowiada tylko spółka. Do spółek osobowych należą: spółka cywilna, jawna,
oraz będąca jej odmianą spółka komandytowa.
III Jest oczywiste, że właścicielami-w szczególności właścicielami środków produkcjimogą być nie tylko poszczególni ludzie bądź ich spółki lub inne organizacje działające w
indywidualnym interesie swoich członków, ale także różne organizmy społeczne
wykorzystujące swą własność dla realizacji celów wspólnych dla danej zbiorowości; to
właśnie przesadza, że przysługująca tym organizacjom własność odróżnia się istotnie od
tej pierwszej. I nie chodzi tutaj tylko o własność państwową czy własność jednostek
samorządu terytorialnego( i ich osób prawnych), o której już wyżej wspomniano, a którą
określa się niekiedy, dla odróżnienia od prywatnej, jako własność publiczną; lecz o
własność np. samorządu zawodowego czy takich organizacji społecznych , jak
stowarzyszenia, organizacje wyznaniowe, związki zawodowe itp. Nie wydaje się, by
własność należącą do tego rodzaju podmiotów można było zakwalifikować do własności
prywatnej. Należy więc ją zaliczyć do innej niż własność prywatna kategorii własność
społeczna. Wyodrębnianie własności społecznej jako swoistej kategorii prawnej nie jest
tylko „sztuką dla sztuki”; uzasadniają to również pewne odrębności prawne związane
właśnie ze szczególnym charakterem podmiotów i funkcjami tej własności. Istnienie
szczególnych uregulowań odnośnie do własności państwowej i samorządu terytorialnego
jest poza sporem; wystarczy przykładowo wskazać na przepisy ustawy z 1997 r. o
gospodarce nieruchomościami. Trudniej są dostrzegane odrębności prawne, gdy chodzi o
własność wskazanych wyżej organizacji społecznych. Wyłącznie z zakresu pojęcia
własności prywatnej, przysługującej różnym organizacjom społecznym realizacjom
społecznym realizującym cele zbiorowe nie oznacza, że w świetle Konstytucji własność ta
może lub powinna korzystać z silniejszej lub-przeciwne-ze słabszej ochrony prawnej niż
własność prywatna. Chodzi jedynie o to, że własność tych organizacji-podobnie jak
państwowa i samorządu terytorialnego-służy z samego założenia realizacji określonych
celów zbiorowych, nie zaś indywidualnych, co sprawia, że przy równym co do zasady
traktowaniu-w szczególnie na gruncie prawa cywilnego-własność ta ma sygnalizowane
cechy swoiste odpowiadające tym założeniom.
IV Rozważania na temat własności prywatnej i zakresu tego pojęcia wypada uzupełnić
oceną, własności przysługującej spółdzielniom. W systemie realnego socjalizmu własność
spółdzielcza była zaliczana do własności społecznej, a nawet zajmowała czołowe miejsce
w ramach tzw. Własności grupowej. Własność spółdzielczą charakteryzują pewne cechy
wskazujące ma jej działanie w interesie ogólnym(każdemu członkowi przysługuje jeden
głos bez względu na wielkość jego udziałów i układu, ograniczony udział w zyskach
spółdzielnia). Z drugiej jednak strony, należy mieć na względzie, że spółdzielnia
funkcjonuje przede wszystkim dla zaspokojenia potrzeb zrzeszonych w niej członków; w
razie zaś likwidacji spółdzielni jej majątek może przypaść członkom. Te okoliczności
wydają się rozstrzygające dla zakwalifikowania własności należącej do spółdzielni jako
prywatnej, może szczególnego rodzaju, ale prywatnej