Przyczyny powstania Państwa Polskiego

PRZYCZYNY POWSTANIA PAŃSTWA POLSKIEGO
10 listopada 1918 r. Piłsudski wrócił z Magdeburga do Warszawy, władzę wojskową od Rady
Regencyjnej przejął 11 listopada, cywilną 16 listopada. 14 listopada wydał pierwszy dekret. 22
listopada 1918 r. wydany został dekret o utworzeniu Państwa Polskiego (O najwyższej władzy).
Piłsudskiemu podporządkowali się: Rząd lubelski i Polska Komisja Likwidacyjna.
Piłsudski chciał by premierem został Ignacy Daszyński, ale ten był radykalnym socjalistą. Premierem
został Jędrzej Moraczewski. 28 listopada wydano ordynację wyborczą, w której przyznano prawo
głosu kobietom. Wybory miały być przeprowadzone na terenach należących dawniej do Polski
(dawne Królestwo Polskie, bez Lwowa i Wielkopolski).
26 stycznia 1919 r. odbyły się wybory. 20 lutego 1919 r. sejm uchwalił Małą Konstytucję. Piłsudski
zrezygnował ze stanowiska Tymczasowego Naczelnika Państwa, na mocy małej konstytucji Piłsudski
został Naczelnikiem Państwa do czasu uchwalenia konstytucji czyli do grudnia 1922 r. Zgodnie z
małą konstytucją władza ustawodawcza w państwie należała do Sejmu Ustawodawczego. Każda
ustawa wymagała kontrasygnaty premiera i właściwego ministra. Najwyższą władzą wykonawczą w
sprawach cywilnych i wojskowych był Naczelnik Państwa. Naczelnik Państwa powoływał rząd w
porozumieniu z sejmem. Naczelnik Państwa i rząd odpowiedzialni są przed sejmem. Każdy akt
wydany przez Naczelnika Państwa wymaga kontrasygnaty właściwego ministra.
Fronty walki:
 wschodnia Małopolska z Ukrainą od 1 listopada 1918 r. do lutego 1919 r., do czerwca wolne
wszystkie ziemie,
 grudzień 1918 r. - wybucha powstanie wielkopolskie. Do Poznania przyjeżdża Ignacy Paderewski.
Hotel (Bazar) zostaje ostrzelany przez Niemców. Na to Polacy odpowiedzieli ogniem, tak
rozpoczęło się powstanie. Dowódcą powstania był gen. Józef Dowbór-Muśnicki. W lutym 1919 r.
doszło do zawieszenia broni, na rozstrzygnięcie kwestii czekano do traktatu wersalskiego.
 południe - 23 stycznia 1919 r. wojska czeskie wkroczyły na tereny sporne - Śląsk Cieszyński, Spisz
i Orawa. W spór włączyły się państwa zachodnie. One na konferencji w Spa w 1920 r.
zadecydowały o tym, że na spornym terenie nie przeprowadzono plebiscytu i został on przyznany
Czechosłowacji.
 od lutego 1919 r. toczyły się walki z wojskami bolszewickimi na Wołyniu. Oddziałom polskim
udało się zająć Galicję Zachodnią do rzeki Zbrucz.
Jesienią 1919 r. Piłsudski wstrzymał ofensywę ułatwiając wojskom radzieckim rozgromienie armii
gen. Denikina. Piłsudski podjął rokowania z bolszewikami, ale szybko je przerwał. We wrześniu 1919
r. podpisał układ z atamanem Petlurą dowódcą armii ukraińskiej o zawieszeniu broni. 20 kwietnia
1920 r. Piłsudski zawarł z Petlurą (przebywał ona już w Polsce jako uchodźca po likwidacji Republiki
Ukraińskie) układ polityczny i wojskowy, na mocy którego Petlura zobowiązywał się do wspólnej
walki przeciwko Rosji. Zaraz ruszyła ofensywa kijowska, w maju 1920 r. zajęto Kijów. Jednak w tym
czasie nastąpiła w Rosji mobilizacja i do wojny z Polską skierowano m.in. oddziały konne
Budionnego. Z Białorusi ruszyła ofensywa pod dowództwem Tuchaczewskiego, w krótkim czasie
wojska te doszły pod Warszawę. Decydujące znaczenie miała bitwa warszawska w dniach 13 - 25
sierpnia 1920 r. !5.08.bitwa pod Warszawą tzw. cud nad Wisłą, armią dowodził gen. Haller. 16.08.
nastąpiło główne kontruderzenie pod dowództwem Piłsudskiego, przerwało ono front bolszewicki. W
październiku wojska polskie zajęły Litwę.
Granica północna i zachodnia Polski została ustalona w traktacie wersalskim. Gdańsk zachował status
Wolnego Miasta. Poprzez półwysep helski Polska otrzymała dostęp do morza. Polska nie dostała
żadnych portów. Granice w Wielkopolsce zostały ustalone w wyniku powstania. Na Warmii,
Mazurach i Powiślu przeprowadzone zostały plebiscyty. Odbywały się one w czasie, gdy bolszewicy
zbliżali się do Warszawy i zostały przez Polskę przegrane. Na Górnym Śląsku przeprowadzone
zostały plebiscyty, Polacy z obawą przyjęli decyzję, że będą głosować mogli wszyscy ci co się na
Śląsku urodzili. W latach 1919 -1920 wybuchły dwa powstania. Trzecie powstanie, które wybuchło z
2 na 3 maja 1921 r. było odpowiedzią na wyniku plebiscytu. Powstańcy doszli do Góry św. Anny.
1
Granicę wytyczyła Rada Ambasadorów. Śląsk z Katowicami był autonomiczny, właściciele niemieccy
nie mogli być wyrugowani.
Granice wschodnie w 1919 r. - Lwów po Zbrucz. Po wygranej wojnie przez Polaków aż do Berezyny.
Rozmowy w Rydze. Wcześniej miał miejsce zamach stanu prawicy. Piłsudski stłumił go, ale
postrzegany był jako przeciwnik prawicy. Endecja posiadała Wielkopolskę, która była cenna i bogata.
Piłsudski musiał dogadać się z Dmowskim. Polski Komitet Narodowy Dmowskiego uważany był za
rząd Polski na emigracji. Dmowski z Piłsudskim doszli do porozumienia. Dmowski został
przedstawicielem Polski w Wersalu, Paderewski został premierem, endecja zajęła się polityką
zagraniczną. W Rydze byli przedstawiciele endecji, głosili hasła „Polska dla Polaka”, więc nie zajęli
terenów wschodnich.
Piłsudski chciał by Wilno było polskie. Kazał zrobić zamach stanu. Polskie „zbuntowane” oddziały
zajęły Litwę. W latach 1920-22 parlament Litwy Środkowej uchwalił przyłączenie do Polski.
DEMOKRACJA PARLAMENTARNA
W czasie wojny z bolszewikami nastąpiło zawieszenie spraw pomiędzy lewicą a prawicą. Na czele
rządu stał Wincenty Witos. Po zakończeniu wojny na nowo odrodził się konflikt.
W 1921 r. u władzy był rząd Witosa - rząd centrum.
Podjęto prace nad ustawą konstytucyjną. PSL, endecja byli przeciwni temu by Piłsudski przejął
władzę prezydencką. Komisja konstytucyjna przyjęła, że prezydentem może być tylko Polak i katolik.
Później dążono do osłabienia pozycji prezydenta i w rezultacie zrezygnowano z tego postanowienia.
Konstytucja zwana marcową została uchwalona 17 marca 1921 r. Miała ona 7 rozdziałów i 126
artykułów poprzedzonych preambułą.
Postanowienia konstytucji:
1.władza zwierzchnia należała do narodu,
2.organy władzy ustawodawczej: dwuizbowy parlament (sejm i senat) wybierany na 5 lat w wyborach
powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich
3. organy władzy wykonawczej:
 prezydent wybierany na 7 lat. Uprawnienia prezydenta : mianowanie rządu, możliwość
rozwiązania parlamentu za zgodą 3/5 senatu, każdy akt prezydenta wymagał kontrasygnaty
premiera i właściwego ministra, był zwierzchnikiem sił zbrojnych w czasie pokoju, odpowiadał
przed Trybunałem Stanu, nie miał prawa weta.
 rząd
4. władza sądownicza - sędziowie niezawiśli mianowani przez prezydenta
5. W wyborach mogli uczestniczyć wszyscy posiadający prawa obywatelskie. Do sejmu wybierać
mogli od 21 lat, a być wybierani od 25. Do senatu odpowiednio 30 i 40 lat.
6. powołano Najwyższą Izbę Kontroli jako organ kontrolny
7. religii rzymsko-katolickiej zapewniono naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań
8. gwarantowano wolność sumienia i wyznania
Stosunek państwa do kościoła został określony w konkordacie podpisanym 10 lutego 1925 r.
Obowiązywał on do 1946 r.
5 listopada 1922 r. odbyły się wybory do sejmu i senatu.
Na 9 grudnia 1922 r. zostało zwołane Zgromadzenie Narodowe. Na prezydenta kandydowali:
Maurycy Zamoyski - prawica, Gabriel Narutowicz - część lewicy i mniejszości, Stanisław
Wojciechowski - część lewicy i centrum. W czasie głosowania odpadł Wojciechowski. Prezydentem
został Narutowicz wybrany głosami mniejszości, nie mógł być więc uznany za reprezentanta Polaków.
Narutowicz został oskarżony przez środowiska prawicowe, zarzucano mu, że został wybrany głosami
mniejszości, zarzucano mu także ateizm. Organizowano manifestacje, by nie dopuścić do
zaprzysiężenia prezydenta. To się jednak nie udało. Narutowicz chciał być prezydentem wszystkich
obywateli. 14 grudnia nastąpiło przekazanie władzy nowemu prezydentowi. 16 grudnia Gabriel
Narutowicz otwierał wystawę w Towarzystwie Sztuk Pięknych „Zachęta” w Warszawie. Podczas
2
uroczystości prezydent został zastrzelony przez Eligiusza Niewiadomskiego. Niewiadomski skazany
został na karę śmierci, dla niektórych jednak stał się on bohaterem narodowym. Przez zabójstwo to
została naruszona nietykalność Głowy Państwa. Funkcję głowy państwa objął marszałek Sejmu
Maciej Rataj. Wprowadzono stan wyjątkowy. Sytuacja w kraju uspokoiła się. Przeprowadzono nowe
wybory. 20 grudnia Zgromadzenie Narodowe ponownie dokonało wyboru prezydenta. Został nim
Stanisław Wojciechowski.
Wiosną 1923 r. nastąpiła zmiana rządu. Utworzony został przez koalicję Polskiego Stronnictwa
Ludowego „Piast” oraz ugrupowań chadecko-endeckich wchodzących w skład Chrześcijańskiego
Związku Jedności Narodowej (Chjena). Koalicję potocznie nazywano Chjeno-Piastem. Premierem
został Wincenty Witos.
Piłsudski wycofał się z życia politycznego i osiadł w Sulejówku. Uważał, że nie może współpracować
z warstwą polityczną, która dopuściła do zamachu. Ustrój demokratyczny Piłsudski uważał za
nieporozumienie, chciał silnej władzy jednostki.
Ministrem skarbu w rządzie Witosa był Władysław Grabski. Przeprowadził on reformę monetarną. 28
kwietnia 1924 r. wprowadzona została nowa waluta - złoty
Powstał Bank Polski. Rozpoczęto wymianę pieniędzy - za 1,8 mln marek polskich otrzymywało się 1
złoty.
Blokująca inflacja.
PRZEWRÓT MAJOWY
Piłsudski przebywał w Sulejówku. Jednak w wojsku od jesieni 1925 r. trwały przygotowania do
przejęcia władzy przez Piłsudskiego i jego zwolenników. Widzieli w Piłsudskim stabilizację.
10 maja 1926 r. zwolennicy Piłsudskiego spotkali się w Rembertowie na manewrach. Wg pogłosek
willa Piłsudskiego miała zostać ostrzelana. 12 maja oddziały z Rembertowa wyruszyły na Warszawę.
Wojciechowski nie chciał przelewu krwi. Spotkał się z Piłsudskim na moście Poniatowskiego, gdzie
odbyły się rozmowy. Nie zapobiegło to walkom, które trwały nadal. Walki trwały 3 dni. 14 maja rząd
i prezydent wycofali się do Wilanowa, ale nie oddali władzy zamachowcom. Tam prezydent przekazał
swe uprawnienia marszałkowi Sejmu Maciejowi Ratajowi, po czym prezydent i rząd podali się do
dymisji. Wojska rządowe skapitulowały. Piłsudski nie chciał zostać dyktatorem. 15 maja zakończył
się przewrót. W czasie walk zginęło 200 osób. Piłsudski nie rozwiązał parlamentu, uważał, że lepszy
parlament zastraszony niż niepewny. Obóz Piłsudskiego nazywany był obozem sanacyjnym (sanacja –
uzdrowienie). 31 maja 1926 r. Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta Piłsudskiego.
Piłsudski tego nie przyjął. Przy ponownym wyborze 1 czerwca prezydentem został Ignacy Mościcki.
O składzie i polityce rządu nie decydował parlament, sanacja ograniczała uprawnienia parlamentu
stopniowo.
2 sierpnia 1926 r. sejm uchwalił tzw. nowelę sierpniową. Dostosowano ustawy do rzeczywistości.
Nowela sierpniowa zwiększała uprawnienia prezydenta:
 prezydent może rozwiązać parlament
 po rozwiązaniu parlamentu prezydent może rządzić przy pomocy dekretów
 prezydent mógł między sesjami sejmu wydawać dekrety
 prezydent zwoływał sejm
6 sierpnia utworzono nową instytucję - urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
odpowiedzialnego jedynie przed prezydentem. Inspektorem został Piłsudski.
Czekano aż wygaśnie kadencja Sejmu. W marcu 1928 r. odbyły się wybory. Przed wyborami politycy
sanacyjni wycofali się ze wszystkich partii i utworzyli w X.1927 r. Bezpartyjny Blok Współpracy z
Rządem. Na czele BBWR stanął płk Walery Sławek związany z Piłsudskim. BBWR łączył wszystkich
ludzi związanych z Piłsudskim. Blok skupiał przedstawicieli różnych środowisk - ziemiaństwo i
chłopstwo. Jednoczyła ich idea silnego państwa.
Wybory w 1928 r. nie przyniosły zdecydowanego zwycięstwa sanacji. BBWR był najsilniejszy, ale
bez przewagi. W 1929 r. powołany został rząd w skład którego wchodzili oficerowie. Został on
nazwany przez Opozycję „rządem pułkowników”. W sierpniu 1930 r. rozwiązano sejm i senat. W
trakcie kampanii wyborczej aresztowano głównych polityków opozycyjnych. Wybory przyniosły
zwycięstwo BBWR - wg oficjalnych wyników otrzymali 55 % głosów. W 1933 r. kończyła się
3
kadencja prezydenta. Centrum proponowało Paderewskiego, Piłsudski – Walerego Sławka, a obóz
rządowy - Mościckiego. Prezydentem 8 maja 1933 r. Zgromadzenie Narodowe wybrało Mościckiego.
Sławek miał przejąć władzę wtedy, kiedy konstytucja przyzna większe uprawnienia prezydentowi.
Sanacja rozpoczęła prace nad nową konstytucją.
Nowa konstytucja została podpisana przez prezydenta 23 kwietnia 1935 r. Przy uchwalaniu
konstytucji naruszono przepisy konstytucji marcowej dot. quorum. Postanowienia nowej konstytucji
zwanej „konstytucją kwietniową”:
- prezydent miał władzę nad rządem, nad sejmem (zwoływał i odwoływał debaty) i nad siłami
zbrojnymi, decydował o wojnie i pokoju, ratyfikował umowy międzynarodowe, odpowiedzialny był
tylko przed Bogiem i historią. Kadencja prezydenta trwała 7 lat, wybory dokonywała spośród 2
kandydatów, prawo zgłoszenia kandydatów miało kolegium elektorów i ustępujący prezydent.
4