pobierz w formacie PDF

Sola scriptura – jedynie Pismo
„Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, iż jedyną regułą i normą, według której powinno się
oceniać i osądzać wszystkie nauki i wszystkich nauczycieli, nie może to być żadna inna,
jak tylko prorockie i apostolskie pisma Starego i Nowego Testamentu” (Formuła Zgody,
Epitome, O zasadniczej regule i normie, 1).
„Na podstawie bowiem słów i działań ojców (Kościoła) nie można ustanawiać artykułów
wiary, w przeciwnym bowiem razie artykułem wiary musiałoby stać się także to, co
dotyczy pożywienia, odzieży, domu itd., jak to zabawnie uczynili (papiści) w przypadku
relikwii świętych. My zaś mamy inną regułę, mianowicie, że artykuły wiary ustala Słowo
Boże, a poza tym nikt, nawet anioł (Ga 1,8).” (Artykuły Szmalkaldzkie II, 2).
Tak luterańskie księgi wyznaniowe oddają treść i rozumienie reformacyjnej zasady
sola Scriptura – jedynie Pismo Święte, zgodnie z którą ostatecznym autorytetem i
normą nauczania, jedynym źródłem wiary jest właśnie Pismo Święte, uważane za
natchnione przez Boga zgodnie z II Listem do Tymoteusza 3,16: „Całe Pismo przez
Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do
wychowywania w sprawiedliwości”. Stąd też już w XVI wieku środowiska luterańskie w
różnych krajach przygotowywały tłumaczenia Biblii na języki narodowe, a przy parafiach
luterańskich otwierano szkoły, które umożliwiały naukę czytania, by Pismo Święte było
dostępne wszystkim w Kościele.
Kanon Pisma
Reformacja przyjęła jako swój tzw. palestyński kanon Starego Testamentu składający
się z 39 ksiąg: I-V Mojżeszowej, Jozuego, Sędziów, Rut, I-II Samuela, I-II Królewskiej, I-II
Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza, Estery, Joba, Psalmów, Przypowieści, Kaznodziei, Pieśń
nad pieśniami, Izajasza, Jeremiasza, Trenów, Ezechiela, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa,
Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza,
Malachiasza; oraz ukształtowany w starożytnym Kościele kanon Nowego Testamentu,
składający się z 27 ksiąg: Ewangelii Mateusza, Marka, Łukasza oraz Jana; Dziejów
Apostolskich; listów św. Pawła: do Rzymian, dwóch do Koryntian, do Galacjan, do
Efezjan, do Filipian, do Kolosan, dwóch do Tesaloniczan, dwa do Tymoteusza, do Tytusa,
do Filomena; listów: do Hebrajczyków, św. Jakuba, I-II św. Piotra, I-III św. Jana, św. Judy;
Apokalipsy św. Jana).
Norma normująca i normy unormowane
Zasada sola Scriptura nie wyklucza istnienia innych norm wiary i nauczania luterańskiego.
Ustala ona jednak jasną relację między Pismem Świętym a pozostałymi normami. To
www.luteranie.pl
pierwsze jest normą ostateczną i nadrzędną – tzw. normą normującą (norma normans),
zaś wszystkie pozostałe normy są mu podporządkowane – tzw. normy unormowane
(norma normata). Wśród tych ostatnich najważniejsze w luteranizmie miejsce zajmują
księgi wyznaniowe.
Księgi wyznaniowe
Księgi wyznaniowe, zwane symbolicznymi, to wyznania wiary Kościoła, składane
w określonych okolicznościach historycznych. Ich zadaniem jest danie świadectwa
wierze Kościoła, dają obowiązujący wykład jego nauki, służąc tym samym zachowaniu
nauki Kościoła jako czystej i nieskażonej, a także jego jedności. Ze względu na swoje
podporządkowanie Pismu Świętemu jako normie normującej nie stanowią one jednak
przeszkody dla prób jego aktualnego odczytania, czy prowadzenia badań teologicznych.
Księgi wyznaniowe odgrywają szczególna rolę w Kościołach wywodzących się z Reformacji
zapoczątkowanej przez Marcina Lutra w Wittenberdze. W 1580 roku, w 50. rocznicę
odczytania Wyznania Augsburskiego, wydano tzw. Księga Zgody (Liber Concordiae),
która była ukoronowaniem procesu kształtowania się zestawu luterańskich ksiąg
wyznaniowych i stanowi ich zamknięty zbiór. W jej skład weszły zarówno przyjęte przez
Reformację starokościelne symbole wiary: nicejsko-konstantynopolitański (wspólny
dla całego chrześcijaństwa), apostolski i atanazjański (wspólne dla chrześcijańskiego
Zachodu), jak i wyznania wiary XVI-wiecznego Kościoła: Wyznanie Augsburskie i jego
Obrona, Mały i Duży Katechizm, Artykuły Szmalkaldzkie, Traktat o władzy i prymacie
papieża oraz Formuła Zgody.
Polski Kościół Ewangelicko-Augsburski, którego oficjalna nazwa odwołuje się bezpośrednio
do Wyznania Augsburskiego, uznaje za obowiązujący wykład Pisma Świętego wszystkie
części Księgi Zgody. Jednak nie wszystkie Kościoły luterańskie na świecie uznają całą Księgę
Zgody. Na przykład Kościół Duński, ze względów historycznych, nie przyjął najmłodszej
z luterańskich ksiąg wyznaniowych: Formuły Zgody. Za powszechnie uznawane wśród
Kościołów luterańskich na świecie księgi wyznaniowe, obok trzech starokościelnych
symboli wiary, uchodzą Wyznanie Augsburskie i Mały Katechizm. Potwierdzenie tego
znalazło się m. in. w Statucie największej międzynarodowej organizacji zrzeszającej
Kościoły luterańskie: Światowej Federacji Luterańskiej (ŚFL), której członkiem jest także
polski Kościół Ewangelicko-Augsburski. Podstawy doktrynalne ŚFL określono następująco:
„Światowa Federacja Luterańska wyznaje Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu za
jedyne źródło i normę swojej nauki, życia i służby. W trzech ekumenicznych wyznaniach
wiary i w księgach wyznaniowych Kościoła Luterańskiego, szczególnie w niezmienionym
Wyznaniu Augsburskim i w Małym Katechizmie Marcina Lutra, widzi ona czysty wykład
Słowa Bożego.” (Statut ŚFL, par. 2).
www.luteranie.pl
Starokościelne symbole wiary
Nicejsko-Konstantynopolitańskie Wyznanie Wiary – wyznanie to wiązane jest z
pierwszymi dwoma soborami powszechnymi: w Nicei (325), który potwierdził boskość
Jezusa Chrystusa (odrzucając nauczanie arian), i Konstantynopolu (381), który potwierdził
boskość Ducha Świętego (odrzucanie nauczania pneumatomachów). Nie jest pewne czy
sam tekst wyznania powstał na soborze w Konstantynopolu, czy jest wcześniejszy.
Apostolskie Wyznanie Wiary – oparte o wyznanie wiary składane przy Chrzcie w zborze
rzymskim pochodzące z II wieku, ostatecznie zredagowane prawdopodobnie w VI
wieku w południowej Galii. Nazwane apostolskim ze względu na rozpowszechnione w
średniowieczu przekonanie, że jego tekst pochodzi bezpośrednio od apostołów.
Atanazjańskie Wyznanie Wiary – pochodzi z II połowy V wieku, z Galii, pierwotnie
przypisywane patriarsze Aleksandrii – Atanazemu (ok. 295-373), który bronił dogmatu
trynitarnego. Kolejno w dwóch częściach jako konieczne do zbawienia przedstawia
ono dogmat dotyczący Trójcy Świętej sformułowany na soborach w Nicei (325) i
Konstantynopolu (381) oraz dogmat dotyczący dwóch natur w Chrystusie sformułowany
na soborze w Chalcedonie (451).
XVI-wieczne wyznania wiary
Wyznanie Augsburskie – wyznanie wiary ewangelickich książąt i miast Rzeszy Niemieckiej
odczytane 25 czerwca 1530 roku po niemiecku przed cesarzem Karolem V na Sejmie
Rzeszy w Augsburgu. Przygotował je współpracownik Marcina Lutra Filip Melanchton.
W części pierwszej (art. I-XXI) daje ono wykład nauki ewangelickiej, w części drugiej (art.
XXII-XXVIII) tłumaczy reformy wprowadzone w zborach ewangelickich jako zniesione
nadużycia. Wyznanie przygotowano po niemiecku i łacinie, oba teksty są traktowane
jako równorzędne.
Obrona Wyznania Augsburskiego – na polecenie cesarza Karola V strona papieska
sporządziła jako reakcję na Wyznanie Augsburskie Konfutację, która została przyjęta jako
stanowisko cesarskie i Sejmu Rzeszy. W odpowiedzi na to Filip Melanchton przygotował
Obronę, w której zbija zarzuty Konfutacji wobec kolejnych artykułów Wyznania
Augsburskiego. Opublikowane wraz z tzw. editio princeps Wyznania Augsburskiego w
1531 roku.
Mały Katechizm – efekt wizytacji parafialnych prowadzonych w Saksonii w latach 152728. Przygotowany przez Marcina Lutra i opublikowany w 1529 roku, najpierw w postaci
tablic. W formie pytań i odpowiedzi przybliża podstawowe prawdy wiary, które były
bardzo słabo znane wśród parafian w Saksonii. Zawiera pięć głównych części: Dekalog,
Apostolskie Wyznanie Wiary, Ojcze nasz, Sakrament Chrztu, Sakrament Ołtarza oraz część
www.luteranie.pl
pośrednią: Jak należy nauczać prostaczków spowiadania się oraz dodatki: Modlitwy,
Scholia, Tablica domowa, a także nietłumaczone na język polski formularze liturgiczne
Chrztu i ślubu.
Duży Katechizm – jego geneza jest taka sama jak Małego Katechizmu. Różnica polega
na tym, że Marcin Luter nie stosował w nim układu pytań i odpowiedzi, a poszczególne
zagadnienia pięciu głównych części Małego Katechizmu wyłożył w dłuższych tekstach, u
których podstaw leżały jego kazania wygłoszone w Wittenberdze.
Artykuły Szmalkaldzkie – przygotowane przez Marcina Lutra na zlecenie elektora Jana
Fryderyka w 1537 roku jako odpowiedź ewangelicka na zapowiedź soboru w Mantui,
a także testament teologiczny M. Lutra, który miał chronić przed podziałami po jego
śmierci. W części pierwszej przedstawiono naukę o Bogu, w której nie ma sporu ze stroną
rzymską (nauką o Trójcy Świętej i osobie Jezusa Chrystusa), w części drugiej przedstawiono
te kwestie odnośnie których strona ewangelicka nie może ustąpić (przede wszystkim
artykuł o zabawieniu jedynie z łaski przez wiarę), w części trzeciej zaś zaprezentowano
zagadnienia, które można przedyskutować z „mężami uczonymi”.
Traktat o władzy i prymacie papieża – powstał również w 1537 roku na zlecenie Związku
Szmalkaldzkiego. Jego członkowie jako odpowiedź na zaproszenie na sobór w Mantui
nie przyjęli proponowanych przez elektora Jana Fryderyka Artykułów Szmalkaldzkich
M. Lutra, ale potwierdzili ponownie Wyznanie Augsburskie, które jednak potrzebowało
uzupełnienia dotyczącego władzy papieża, którą się w nim nie zajęto. Tym uzupełnieniem
stał się Traktat przygotowany ostatecznie przez Filipa Melanchtona. Omówiono w nim
także kwestię władzy i orzecznictwa biskupów.
Formuła Zgody – po śmierci M. Lutra w 1546 roku w obozie Reformacji Wittenberskiej
wybuchły liczne spory teologiczne zarówno wewnętrzne (np. o tzw. rzeczy drugorzędne
– adiafora, czy o współpracę człowieka w dziele zbawienia) jak i z innymi nurtami
Reformacji (przede wszystkim kalwinizmem, np. o Wieczerzę Pańską). W długim procesie
wypracowano ostatecznie w 1577 Formułę Zgody jako dokument, który rozstrzygał
dyskutowane kwestie. Głównymi animatorami tego procesu byli J. Andreä (Wirtembergia)
i M. Chemnitz (Brunszwik). Formuła Zgody w części pierwszej, Epitome, daje w dwunastu
artykułach krótki wykład istoty sporu oraz zatwierdzone (Positiva) i odrzucone (Negativa)
jego rozstrzygnięcia. W części drugiej, Solida Declaratio, zawarto szersze rozwinięcie
argumentacji podsumowanej w Epitome.
www.luteranie.pl
Literatura podstawowa:
Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała
2003.
Wyznanie augsburskie (Konfesja Augsburska) z 1530 r. Część pierwsza, przeł. z
niemieckiego A. Wantuła, w: Wyznanie augsburskie (Konfesja Augsburska) z 1530 roku.
95 tez ks. Marcina Lutra z 1517 roku, seria: Biblioteki Klasyki Ewangelickiej, t. 1, wyd.
Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1999, ss. 25-45.
Giertz B., Wierzyć po ewangelicku, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1994,
ss. 15-24.
Uglorz M., Marcin Luter. Ojciec Reformacji, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała
1995, ss. 125-130.
Sauter G., Podstawowe pytania wiary, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała
1997, ss. 165-186.
Grane L., Wyznanie augsburskie. Wprowadzenie w podstawowe myśli Reformacji
luterańskiej, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2002, ss. 9-28.
Uglorz M., Zarys nauki Kościoła luterańskiego, w: Świadectwo wiary i życia. Kościół
luterański w Polsce wczoraj i dziś, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2004, ss.
34-37.
Więcej na ten temat:
Gryniakow J., Problem recepcji wyznania augsburskiego przez katolików, „Z problemów
Reformacji” t. 3/4, wyd. Wydawnictwo Zwiastun, Warszawa 1981-1982, ss. 21-30.
Gryniakow J., Rola Słowa Bożego w zwiastowaniu ewangelickim, w: Misterium Verbi, red.
H. Muszyński, A. Skowronek, wyd. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1985, ss. 2935.
Maciuszko J. T., Założycielskie teksty ewangelicyzmu, w: M. Luter, Mały Katechizm. Duży
Katechizm, seria: Biblioteki Klasyki Ewangelickiej, t. 4, wyd. Wydawnictwo Augustana,
Bielsko-Biała 2000, ss. 7-21.
Milerski B., Duch a litera. Analiza teologiczno-hermeneutyczna, w: Z Duchem Świętym w
trzecie tysiąclecie. Materiały z sesji naukowej, wyd. Uniwersytet Śląski. Filia w Cieszynie,
Cieszyn 2002, ss. 131-136.
www.luteranie.pl
Niemczyk J. B., Autorytet Pisma Świętego według Doktora Marcina Lutra, w: Misterium
Verbi, red. H. Muszyński, A. Skowronek, wyd. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa
1985, ss. 16-28.
Uglorz M., Filipa Melanchtona dobro własne w Wyznaniu Augsburskim, „Teologia i
ambona” r. 1997, nr 15, wyd. Stowarzyszenie Księży i Katechetów, ss. 8-13.
Uglorz M., Geneza „Wyznania augsburskiego”, w: Wyznanie augsburskie (Konfesja
Augsburska) z 1530 roku. 95 tez ks. Marcina Lutra z 1517 roku, Bielsko-Biała 1999, ss.
9-24.
Uglorz M., Od samoświadomości do świadectwa wiary, wyd. Chrześcijańska Akademia
Teologiczna, Warszawa 1995, ss. 61-74.88-126.
Uglorz M., Sola scriptura, w: Teologia wiary. Teologia ks. dra Marcina Lutra i ksiąg
wyznaniowych Kościoła luterańskiego, red. M. Uglorz, wyd. Wydawnictwo Augustana,
Bielsko-Biała 2007, ss. 272-285.
Wojciechowska K., Sola scriptura sed quia Scriptura – Luter a kanon biblijny, w:
Dziedzictwo myśli Lutra, red. J. Wild, wyd. Parafia Ewangelicko-Augsburska Świętego
Krzyża w Słupsku, Miejski Ośrodek Doradztwa Metodycznego w Słupsku, Słupsk 2011,
ss. 35-45.
Znaczenie Konfesji Augsburskiej – dzisiaj, „Z problemów Reformacji” t. 3/4, wyd.
Wydawnictwo Zwiastun, Warszawa 1981-1982, ss. 12-20.
Milerski B., Sola scriptura, „Myśl protestancka”, r. 2004, z. 1-2, ss. 14-20.
Uglorz M., Kanon Pisma Świętego a jego przekłady, „Kalendarz ewangelicki” r. 117: 2003,
wyd. Wydawnictwo Augustana, ss. 173-182.
Barański Ł., W Heidelbergu (cz. 1) – teologia krzyża, „Zwiastun” r. 2012, nr 19, ss. 10-12.
Mikler E., Teologiczne aspekty „Artykułów Szmalkaldzkich”, „Kalendarz Ewangelicki”, r.
101: 1987, wyd. Wydawnictwo „Zwiastun”, ss. 111-117.
Sojka J., Od kryzysu do wyznania, „Warto” r. 2008, z. 1, wyd. Wydawnictwo WARTO
Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, ss. 22n.
Sojka J., W Heidelbergu (cz. 2) – teologia a filozofia, , „Zwiastun” r. 2012, nr 20, ss. 10-12.
www.luteranie.pl
Wojak T., Aktualność Konfesji Augsburskiej, „Zwiastun” r. 1980, nr 12, ss. 179-187.
pobierz w formacie PDF
www.luteranie.pl