Bohaterowie II Wojny *wiatowej walcz*cy w obronie lubelszczyzny

Autor: Magda Konopa kl. VI b
O świcie 1 września 1939 roku Niemcy uderzyli na Polskę bez
wypowiedzenia wojny.
Polskie oddziały, które stawiły im czoła, były znacznie mniej
liczne, dysponowały również słabszym uzbrojeniem.
Polacy stanęli do walki.
Działania wojenne toczyły się również na Lubelszczyźnie.
W obronie brały udział zarówno formacje wojskowe jak
i ludność cywilna
Poniższa prezentacja ma na celu przybliżenie sylwetek osób,
które miały znaczący wpływ na losy naszego regionu.
Tadeusz Ludwik Piskor
(ur. 1 lutego 1889 w Borze k. Ostrowca
Świętokrzyskiego, zm. 22 marca 1951 r.
w Londynie) – generał dywizji Wojska
Polskiego, szef sztabu generalnego WP
(1926–1931), dowódca Armii „Lublin” w
kampanii wrześniowej.
Od listopada 1918 w Wojsku Polskim.
21 listopada 1918 mianowany szefem
sztabu Dowództwa Okręgu
Generalnego Lublin.
Był adiutantem generalnym Naczelnika
Państwa i Naczelnego Wodza, Józefa
Piłsudskiego.
4 września 1939 został mianowany
dowódcą Armii „Lublin”.
19 września w rejonie Tomaszowa Lubelskiego
Niemcom udało się całkowicie okrążyć armie
dowodzone przez gen. Piskora.
Wobec niepowodzenia podjętych w nocy z 19 na 20
września prób wyjścia z okrążenia i prawie całkowitego
wyczerpania amunicji artyleryjskiej, zapadła decyzja o
kapitulacji.
Generał wydał rozkaz zaprzestania walk i
zniszczenia sprzętu bojowego oraz przekazał do
Lublina rozkaz zalecający wojskowym przejście do
konspiracji.
Do końca wojny przebywał w niemieckiej niewoli. W obozach
kierował działalnością konspiracyjną. Protestował przeciwko
próbom separowania oficerów WP pochodzenia żydowskiego.
W kwietniu 1945 r. po wyzwoleniu wyjechał do Wielkiej
Brytanii i zamieszkał w Londynie.
Zmarł 22 marca 1951 r. w Londynie. Pochowany został na
cmentarzu St. Mary's w Kensel Green. W 1990 r. urna z jego
prochami spoczęła na cmentarzu wojennym w Tomaszowie
Lubelskim.
Tadeusz Piskor odznaczony był m.in.: Orderem Virtuti Militari kl.
V, Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta kl. III i IV,
czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Stefan Dąb-Biernacki
(ur. 7 stycznia 1890 w Gnojnie,
zm. 9 lutego 1959 w Londynie)
– żołnierz Legionów Polskich, członek
Polskiej Organizacji Wojskowej,
uczestnik I wojny światowej i walk o
niepodległość Polski w wojnie
polsko-bolszewickiej oraz II wojny
światowej, generał dywizji Wojska
Polskiego.
Od listopada 1918 roku służył w
Wojsku Polskim.
W czasie kampanii w 1939 r.
dowodził odwodową Armią „Prusy".
Naczelny Wódz powierzył mu też dowództwo sformowanego
10 września 1939 roku Frontu Północnego, w skład którego
oprócz Armii „Prusy” wchodziły też wojska Grupy Operacyjnej
„Wyszków” oraz Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”.
W ciągu tygodnia odbudował na pograniczu Mazowsza
i Lubelszczyzny pobite dywizje, wyprowadził wojska spod
niemieckiego uderzenia i skoncentrował je na północ od
Zamościa.
17 września 1939 roku, z powodu sowieckiego ataku na
Polskę musiał przerwać reorganizację wojsk, przyśpieszyć
marsz i zmienić jego kierunek na południowy.
Generał Stefan Dąb-Biernacki postanowił skierować swoje wojska
na Hrubieszów. Próba przyjścia z pomocą wojskom Frontu
Środkowego, dowodzonym przez generała Piskora, doprowadziła
do drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim.
21 września oddziały polskie wkroczyły do północnowschodniego rejonu powiatu tomaszowskiego. Po licznych
walkach zdobyto Tyszowce, Komarów, Łaszczów, Rachanie, a
także Wożuczyn, gdzie został ulokowany sztab generała DąbBiernackiego.
Pomimo chwilowych sukcesów nie zdołano utrzymać zdobytych
pozycji.
Natarcie na Antoniówkę wyparło na krótko Niemców, ale atak
załamał się pod ogniem artylerii i karabinów maszynowych, a
oddziały polskie poniosły ciężkie straty.
Po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim przedostał się przez
Węgry do Francji, gdzie pozostawał w dyspozycji Naczelnego
Wodza.
Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii od czerwca do listopada 1940 r.
pozostawał bez przydziału w obozie Rothesay w Szkocji.
W listopadzie 1940 r. został zwolniony z wojska.
Zmarł 9 lutego 1959 r. w Londynie, pochowany został na cmentarzu
Brompton.
Był odznaczony m.in.: Orderem Virtuti Militari klasy III, IV i V,
Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta klasy II i III,
czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Franciszek Kleeberg
(ur. 1 lutego 1888 r. w Tarnopolu, zm. 5
kwietnia 1941 r. w Weisser Hirsch k. Drezna)
– generał brygady Wojska Polskiego.
Przyjęty do Wojska Polskiego w grudniu
1918.
4 marca 1936 mianowany został
dowódcą Okręgu Korpusu nr III w
Grodnie, a dwa lata później dowódcą
Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu.
Stanowisko
to
zajmował
do
8 września 1939.
9 września 1939 przystąpił do organizacji oddziałów bojowych
z podległych mu ośrodków zapasowych.
27 września zarządził reorganizację podległych mu wojsk oraz
ustanowił we Włodawie władze cywilno-administracyjne.
Od tego dnia występował jako dowódca Samodzielnej Grupy
Operacyjnej „Polesie”
Po agresji sowieckiej na Polskę oraz przekroczeniu granicy
rumuńskiej przez Naczelnego Wodza i rząd RP gen. Kleeberg
wydał rozkaz marszu w kierunku oblężonej Warszawy. Pod
Jabłonią (19 września) i Milanowem (30 września) dowodzone
przez niego jednostki pobiły wysunięte kolumny oddziałów
Armii Czerwonej.
6 października 1939, po czterodniowych walkach z Werhmachtem
pod Kockiem, złożył broń jako ostatni polski generał.
Pozostał jedynym dowódcą SGO bez porażki – przeciwnik pod
Kockiem został pobity, a Kleeberg został zmuszony do podpisania
kapitulacji tylko z powodu braków w zaopatrzeniu i amunicji.
Po bitwie dostał się do niewoli niemieckiej.
Przebywał w Oflagu IVB w twierdzy Konigsberg koło Drezna.
W niewoli przebywał półtora roku, ponieważ poważnie zachorował
na serce i 5 kwietnia 1941 zmarł w szpitalu wojskowym w Weisser
Hirsch.
Został pochowany na cmentarzu w Neustadt.
Prezydent RP, na wniosek Naczelnego Wodza, z dniem 1 stycznia
1943 pośmiertnie awansował go do stopnia generała dywizji.
W 1969 prochy gen. Franciszka Kleeberga przewieziono do kraju
i 6 października złożono na cmentarzu Wojennym w Kocku
pomiędzy poległymi żołnierzami z dowodzonej przez niego SGO
"Polesie".
Gen. Franciszek Kleeberg odznaczony był m.in.: Orderem
Virtuti Militari kl. III i V, Orderem Polonia Restituta kl. IV oraz
czterokrotnie Krzyżem Walecznych.
Stefan Paweł Rowecki,
pseud. Grot, Rakoń, Grabica, Inżynier, Jan,
Kalina, Tur
(ur. 25 grudnia 1895 r. w Piotrkowie
Trybunalskim , zm. 1-2 sierpnia 1944 r. w
Sachsenhausen)
– generał dywizji Wojska Polskiego,
komendant główny Armii Krajowej - dowódca
Sił Zbrojnych
w Kraju (od 14 lutego 1942
do 30 czerwca 1943),
Dowódca Warszawskiej Brygady PancernoMotorowej
W dniu 1 września 1939 roku brygada wyszła z garnizonów
i skoncentrowała się w rejonie Garwolina, gdzie przebywała do
dnia 3 września, będąc w dyspozycji Naczelnego Wodza.
W tym dniu otrzymała rozkaz zorganizowania obrony na Wiśle na
odcinku od Dęblina do Solca.
W dniu 4 września 1939 roku weszła w skład nowo utworzonej
Armii „Lublin”(dowódca – gen. Tadeusz Piskor).
W dniu 13 września brygada siłami 1 Pułku Strzelców Konnych
wraz z kompanią czołgów lekkich wykonała natarcie w kierunku
Annopola na siły niemieckie, które przekroczyły Wisłę w tym
rejonie.
Niemcy wycofali się w kierunku Wisły.
Natarcie to, pomimo powodzenia, zostało zatrzymane rozkazem
dowódcy brygady. Rozpoczęła ona odwrót w ogólnym kierunku
na Lwów wraz z całą Armią "Lublin".
W dniu 16 września brygada wspólnie z innymi jednostkami
Armii „Lublin” i częścią Armii „Kraków” została okrążona na
zachód od Tomaszowa Lubelskiego.
W nocy z 16 na 17 września 1939 r. przechodziła przez
Krasnobród w kierunku miejscowości Zielone aby wejść do
drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim.
W dniu 20 września 1939 roku dowódca brygady wobec braku
możliwości dalszej walki wydał polecenie zniszczenia sprzętu
ciężkiego i przebijania się na własną rękę - był to koniec istnienia
brygady.
Po kapitulacji armii, która nastąpiła w rejonie Tomaszowa
Lubelskiego 20 września, Rowecki przedostał się do Warszawy.
Od 30 czerwca 1940 r. był Komendantem Głównym Związku Walki
Zbrojnej.
Z jego inicjatywy doszło do połączenia najważniejszych organizacji
konspiracyjnych w kraju w jednolite wojsko podziemne - Armię
Krajową. 14 lutego 1942 r. został jej Komendantem Głównym.
Rowecki został wydany Niemcom przez agentów Gestapo
w wywiadzie AK.
Gen. Stefan Rowecki tuż po wybuchu Powstania warszawskiego,
został zamordowany na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha
Himmlera. Dokładne okoliczności jego śmierci i miejsce pochówku
do dziś nie są znane.
Stefan Rowecki odznaczony był m.in. Orderem Virtuti Militari V i IV
kl., Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta IV kl. oraz
dziewięciokrotnie Krzyżem Walecznych.
Kazimierz Tumidajski
ps."Marcin", "Grabowski",
"Edward"
(ur. 28 lutego 1897 r. w Radłowie,
zamordowany 4 lipca 1947 r.
w Skopinie pod Riazaniem) –
pułkownik piechoty Wojska
Polskiego. Mianowany pośmiertnie
do stopnia generała brygady przez
prezydenta Lecha Wałęsę,
We wrześniu 1939 r. dowodził batalionem 2 pułku Strzelców
Podhalańskich. Po klęsce zaangażował się w konspirację.
Wiosną 1941 r., zagrożony
przeniesiony został do Lublina.
aresztowaniem
Tumidajski
Tam początkowo objął stanowisko szefa sztabu Okręgu Lublin
ZWZ-AK, a od stycznia 1943 r. do końca niemieckiej okupacji
pełnił funkcję komendanta Okręgu.
W tym okresie płk Tumidajski używał nazwiska Kazimierz
Grabowski, a wobec podkomendnych pseudonimu "Marcin".
W 1944 organizował akcję „Burza”na terenie Lubelszczyzny.
Sukcesy odnoszone przez oddziały AK na Lubelszczyźnie
w ramach Akcji "Burza" potwierdzają opinię o Tumidajskim jako
dowódcy.
Akowcy, samodzielnie, wyprzedzając Armię Czerwoną, zajęli m.in.
Bełżec, Lubartów, Kock, Firlej, Krasnystaw, Urzędów czy
Poniatową.
Natomiast współdziałając z wojskami sowieckimi żołnierze AK
zdobyli oprócz samego Lublina także Tomaszów Lubelski, Łuków,
Puławy, Chełm, Radzyń, Międzyrzec, Zamość i Białą Podlaską.
Po wkroczeniu Armii Sowieckiej na Lubelszczyznę spotkał się
z gen. Zygmuntem Berlingiem lecz nie wyraził zgody na
wcielenie podległych mu oddziałów do 1 Armii Wojska
Polskiego. Zdecydował się na rozbrojenie oddziałów.
31 lipca 1944 r. Kazimierz Tumidajski został zatrzymany przez
NKWD i przewieziony do Chełma.
W obawie o swoich podkomendnych nie zgodził się również na
próbę odbicia go z rąk sowieckich przez Kedyw Okręgu.
Do formalnego aresztowania Tumidajskiego doszło 4 sierpnia
1944 r.
Po przesłuchaniu w siedzibie NKWD w Lublinie przewieziono go
samolotem do Moskwy i osadzono w więzieniu Lefortowskim.
Nie został postawiony przed sądem.
Przebywał w wielu obozach, początkowo w Charkowie,
a następnie w Diagilewie pod Riazaniem.
Osadzano tam także wielu czołowych dowódców AK i działaczy
Okręgowych Delegatur Rządu.
Z czasem w Diagilewie znaleźli się obok Tumidajskiego także inni
dowódcy AK, m.in. płk Aleksander Krzyżanowski "Wilk"
(komendant Okręgu Wilno- Nowogródek) i płk Władysław
Filipkowski "Janka" (komendant Obszaru Lwów).
W obozie był przywódcą strajku głodowego. 4 lipca 1947
w szpitalu NKWD w Skopinie pod Riazaniem, podczas
przymusowego karmienia został uduszony.
Tam też został pochowany na cmentarzu przyszpitalnym
w anonimowej (numerowanej) mogile.
We wrześniu 1944 r. Kazimierz Tumidajski został odznaczony
przez Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego
orderem Virtuti Militari IV kl. "za całokształt pięcioletniej pracy
konspiracyjnej, doskonałe przygotowanie do walki i dowodzenie
oddziałami swego Okręgu" oraz awansowany do stopnia gen.
brygady.
Jego prochy w 1991 r. zostały sprowadzone do Polski i spoczęły
w Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej, wśród grobów żołnierzy,
którymi dowodził.
Zofia Pelczarska „Ciotka”, (ur. 1897 r., zm. 18 grudnia 1944 r.) –
nauczycielka i kierowniczka Szkoły Powszechnej nr 12 w Lublinie, referentka
Wojskowej Służby Kobiet w Sztabie Inspektoratu Rejonowego AK „Lublin”
i obwodu Lublin, harcerka.
Pierwsza kobieta-żołnierz w Komendzie Inspektoratu Rejonowego Puławy AK.
Aresztowana 6 listopada 1944 przez kontrwywiad Armii Czerwonej "Smiersz"
i 8 grudnia 1944 r. Wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego skazana na
karę śmierci.
Wyrok zatwierdził 17 grudnia gen. Karol Świerczewski.
Rozstrzelana została 18 grudnia 1944 r. w podziemiach Zamku w Lublinie.
Była pierwszą kobietą-żołnierzem AK, rozstrzelaną w Polsce na mocy wyroku
sądowego.
Jej grób znajduje się na cmentarzu w Lublinie.
Wiele osób walczyło w obronie ojczyzny, wielu z nich zginęło.
Spośród wszystkich bohaterów wybrałam te osoby,
ponieważ chciałam podkreślić ich zaangażowanie
w walce z wrogami Polski na terenie naszego
regionu.
Wśród nich są dowódcy wojskowi, partyzanci oraz
zwykła kobieta-żołnierz a większość z nich poświęciła
swoje życie w imię wyższego celu jakim była
wolność.
A niewielu z nas o nich wie .
Bibliografia:
- wikipedia,
- dzieje.pl – portal historyczny,
- Teatrnn.pl – leksykon Lublin.