Polityka pieniężna Banku Centralnego
advertisement
Igor Kamiński IIIrok, Administracja Publiczna nr. alb.: 26101 Temat :Polityka pieniężna Banku Centralnego. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej; „Centralnym Bankiem Państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz realizowania i ustalania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza” (Konstytucja RP - art. 227 , ust. 1). Działalność Narodowego Banku Polskiego Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategię Polityki pieniężnej po 2003 r, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- punkt procentowy. Do głównych obszarów działalności NBP należy zaliczyć: polityka pieniężna, działalność emisyjna, nadzór bankowy, działania na rzecz systemu płatniczego, zarządzanie rezerwami dewizowymi, działalność edukacyjna i informacyjna, obsługa Skarbu Państwa. Największy wpływ na realizację zadań NBP, w najbliższych latach , będą miały procesy integracji europejskiej, w tym starania o przystąpienie Polski do strefy euro. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność narodowego pieniądza. NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie – założenia polityki pieniężnej. NBP, zarządzając rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Emitując znaki pieniężne zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. NBP dba o stabilność systemu finansowego poprzez Komisję Nadzoru Bankowego oraz – działający w strukturze NBP – Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, sprawując nadzór nad sektorem bankowym zapewniając bezpieczeństwo środków powierzonych bankom . NBP, w ramach pełnionych funkcji nadzorczych, dba o płynność, bezpieczeństwo i sprawność systemu płatniczego. Funkcje banku centralnego Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako: Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia ich do obiegu, za płynność którego – odpowiada. Organizuje również, obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. 1 Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które zapewniają bezpieczeństwo depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilność sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe oraz uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, sprawuje kontrolę nad działalnością banków oraz przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP nadzoruje, także systemy płatności w Polsce. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych, realizuje również ich zlecenia płatnicze. Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymania rezerwy obowiązkowej, która ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego oraz pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa jest utrzymywana na rachunkach w NBP. Rada Polityki Pieniężnej ustala wysokość stopy rezerwy obowiązkowej, która od 31 października 2003 roku wynosi 3,5 % dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczona rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Od 1 maja 2004 r. środki rezerwy obowiązkowej są oprocentowane. Operacje kredytowo- depozytowe. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań, służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBPNBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach: zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej, termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu. Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). 2 Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej Zasady polityki kursowej Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego. Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny. Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. Polityka pieniężna. Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe. Operacje otwartego rynku. Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Transakcje te, obejmują warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej. Rezerwa obowiązkowa Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. 3 Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane Operacje kredytowo- depozytowe. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań, służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBPNBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach: zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej, termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu. Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). Nadzór bankowy. Głównym celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego oraz jej organ wykonawczy - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Cele i zadania nadzoru są realizowane poprzez prowadzenie polityki nadzorczej (w tym polityki licencyjnej) oraz sprawowanie nadzoru analitycznego i inspekcyjnego nad sektorem bankowym. W ramach polityki nadzorczej tworzone są regulacje prawne, których celem jest zapewnienie, aby banki stosowały się do norm bezpiecznego funkcjonowania. 4 Regulacje te odnoszą się przede wszystkim do poziomu kapitału i płynności banków, jakości kredytów i pożyczek oraz tworzenia rezerw. Stosowane obecnie regulacje są w pełni dostosowane do Unii Europejskiej. Polityka licencyjna polega na określaniu warunków dokonywania inwestycji kapitałowych w sektorze bankowym przy zapewnieniu właściwego pochodzenia kapitału oraz rozpatrywaniu wniosków dotyczących prowadzenia działalności operacyjnej przez banki i przedstawicielstwa banków zagranicznych w Polsce. Bezpieczeństwo całego systemu bankowego polega na stałej analizie sektora bankowego oraz poszczególnych banków. W ramach analiz kompleksowych oceniane są m.in. sytuacja sektora bankowego oraz wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na sektor bankowy. Nadzór inspekcyjny nad działalnością banków polega na analizie i ocenie ryzyka oraz przestrzegania przez banki norm bezpiecznego funkcjonowania. Nadzór bankowy czuwa też nad sprawnym przebiegiem restrukturyzacji i uzdrowieniem sytuacji banków realizujących programy naprawcze. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej weszły w życie przepisy normujące zasady podejmowania i prowadzenia działalności na terenie Polski przez instytucje kredytowe mające siedzibę w innych krajach Unii. Obowiązuje zasada jednej licencji. Oznacza to, że bank mający licencję wydaną w jednym z krajów UE może podjąć działalność na terenie wszystkich państw Unii, po zawiadomieniu kraju, na którego terenie będzie jego placówka. Działania na rzecz systemu płatniczego. System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą: organizowanie rozliczeń pieniężnych, działania regulacyjne, nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych. NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W tym systemie dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. NBP opracowuje przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych oraz opiniuje przepisy dotyczące tych zagadnień tworzone przez inne instytucje. Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych. Zarządzanie rezerwami dewizowymi Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie. 5 W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się: bezpieczeństwem inwestowanych środków, płynnością rezerw, dochodowością rezerw przy nieprzekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka. NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach. Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosownego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu. Obsługa Skarbu Państwa. Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi m.in.: centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, urzędów skarbowych i państwowych funduszy celowych. Od 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza u posiadaczy rachunków w NBP system Bankowości Elektronicznej enbepe, który zapewnia klientom stały dostęp do rachunków bankowych i pozwala na ograniczenie kosztów związanych z wykonywaniem operacji. Również od 2002 r. NBP prowadzi prace związane z przygotowaniem i wprowadzeniem Zintegrowanego Systemu Księgowego, który dostosowuje oprogramowanie operacyjno-księgowe oraz ewidencyjno-zarządcze do wymagań współczesnej rachunkowości oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym. Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski Polityka pieniężna wymaga również wnikliwego badania konkurencyjności gospodarki, bilansu płatniczego, zmian w strukturze gospodarki i ich wpływu na procesy inflacyjne oraz rynku pracy. Dużą wagę przywiązuje się także do badań dotyczących gospodarstw domowych i popytu konsumpcyjnego. Wśród nich istotną rolę odgrywa kwantyfikacja oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych. Badania obejmują również sytuację sektora finansów publicznych oraz relacje pomiędzy polityką pieniężną i fiskalną. Nowym kierunkiem prac analityczno-badawczych jest analiza strategii pieniężnej w strefie euro oraz zagadnienia związane z przyszłym przystąpieniem Polski do tej strefy. Analizom i badaniom podlegają zagadnienia: o charakterze bardziej ogólnym, w tym sformalizowane metody analizy polityki pieniężnej, polityka makroekonomiczna w warunkach niepewności oraz optymalne i odporne reguły polityki pieniężnej; o charakterze międzynarodowym, m.in. międzynarodowy system finansowy i sytuacja gospodarcza w krajach Unii Europejskiej; 6 bezpośrednio wiążące się z przystąpieniem Polski do strefy euro, głównie dotyczące dostosowania instrumentów polityki pieniężnej do wymagań ESBC, warunków udziału Polski w systemie kursowym ERM II, kursu złotego oraz polityki kursowej w procesie dochodzenia do strefy euro. Działalność analityczno-badawcza obejmuje również polski system finansowy, który tworzą: instytucje i rynki finansowe, a także regulacje prawne określające zasady ich funkcjonowania oraz powiązania między nimi. Przedmiotem analiz są przede wszystkim rozwój oraz stabilność systemu finansowego. Rozpoznawane są także możliwe zagrożenia stabilności systemu finansowego oraz ich skutki. Ważnym przedmiotem badań jest wzajemne oddziaływanie między sytuacją instytucji finansowych (zwłaszcza banków) a polityką pieniężną prowadzoną przez Narodowy Bank Polski. Analizuje się m.in. oczekiwania rynków finansowych wobec polityki stóp procentowych NBP oraz kursu walutowego. Wyniki tych analiz NBP wykorzystuje do tworzenia systemu wczesnego ostrzegania przed sytuacjami zagrażającymi stabilności systemu finansowego i całej gospodarki. 7
