mięczaki - Pudelek
advertisement
MIĘCZAKI Mięczaki są grupą zwierząt, która obejmuje ok. 130000 gatunków. Wszystkie są bezkręgowcami ( nie posiadają kości ) i zamieszkują zarówno środowiska wodne, jak i lądowe. Wiele z nich prowadzi przydenny tryb życia, pełzając po dnie (np. ślimaki) lub zagrzebujące się w piasku czy mule, (np. małże) . Inne aktywnie pływają w toni morskiej. Spośród mięczaków jedynie ślimaki płucodyszne opanowały ląd. Do typu mięczaków zalicza się osiem gromad zwierząt. Są to tarczkonogi, bruzdonogi, chitony, jednotarczowce, ślimaki, walconogi, małże i głowonogi. Ponieważ wiele mięczaków wytwarza twarde muszle, często natrafia się ślady tych istot w skałach pochodzących sprzed wielu milionów lat, co ułatwia badanie przebiegu ewolucji tej grupy zwierząt i dzięki temu naukowcy mogą określić wiek warstw skalnych, co w przypadku innych bezkręgowców byłoby niemal niemożliwe. Mięczaki mają rzadką okrywę i kształt ciała. Zachowuje się ona prawie jak masa plastyczna. Kształt ciała zmienia się w zależności od gatunku, a także czynników środowiska wpływających na zwierzęta. Ciało o miękkiej konstrukcji jest odbiciem warunków życia, w jakich bytują mięczaki. Twarda, ale giętka okrywa ciała jest bardzo przydatna do życia w niespokojnych, płynących wodach różnego rodzaju rzek i strumieni, a także mórz, gdzie występują prądy i uderzenia fal. W ciele mięczaków zwykle wyróżnia się trzy rejony. Największą częścią jest stopa (lub noga), nad nią znajduje się worek trzewiowy, w którym zlokalizowane są głównie narządy wewnętrzne, a trzecią częścią jest głowa. Stopa przyczepia zwierzę do podłoża i często ma dużą powierzchnię. Na głowie mięczaków zazwyczaj umieszczone są czułki i oczy. W okolicy otworu gębowego znajduje się radula (tarka), wyposażona w ułożone rzędami ząbki i służąca do rozdrabniania pobieranego pokarmu. Przewody odbytowe, płciowe i wydalnicze otwierają się do jamy płaszczowej. Noga u mięczaków to mięsisty, nieparzysty narząd lokomotoryczny. U ślimaków służy do pełzania i pływania, a u małży do przemieszczania się w podłożu. U głowonogów noga przekształca się w służące do ataku lub obrony ramiona oraz lejek, umożliwiający „odrzutowy” sposób poruszania się. Worek trzewiowy to część ciała, w której znajduje się większość narządów wewnętrznych. Okrywa go fałd ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem. Przestrzeń między płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jamę płaszczową. Mieszczą się w niej narządy wymiany gazowej oraz ujścia przewodu pokarmowego, układu wydalniczego i płciowego. U większości mięczaków z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje muszla. Zewnętrzna warstwa muszli zbudowana jest z białka – konchioliny (konchiny). Kolejne, znajdujące się niżej, warstwy muszli (porcelanowa i perłowa) zbudowane są z węglanu wapnia. Muszla chroni ślimaki i małże głównie przed uszkodzeniami mechanicznymi, czynnikami termicznymi oraz przed wyschnięciem. Jest miejscem przyczepu dla mięśni (także lokomotorycznych), pełni, więc rolę szkieletu. U ślimaków lądowych (i nie tylko) muszla jest zamykana krzepnącym śluzem, chroniącym przed suszą, zimnem i wrogiem. U niektórych ślimaków, np. u żyworódki, otwór muszli zamykany jest wapiennym wieczkiem. Muszle większości mięczaków, głównie małży i ślimaków, są bardzo zróżnicowane pod względem kształtu, liczby skrętów, wielkości i rzeźby powierzchni, co brane jest pod uwagę przy oznaczeniach systematycznych gatunków. Gatunki Mięczaków: ŚLIMAKI · przodoskrzelne, · płucodyszne, · tyłoskrzelne. Ślimaki charakteryzują się asymetrią ciała. Na wyraźnie wyodrębnionej głowie widoczne są jedna lub dwie (długie i krótkie) pary kurczliwych czułków, które podrażnione wnicowują się do środka. Na szczycie, w środku lub u podstawy pary czułków, znajdują się czarne punkciki – to oczy ślimaka. Krótkie czułki stanowią narząd dotyku. Narządem lokomotorycznym jest silnie umięśniona noga. Spodnia strona nogi tworzy płaską podeszwę. Dzięki faliście przebiegającym skurczom mięśni podeszwy ślimak pełźnie. Ruch ten ułatwia zmniejszający tarcie śluz, wydzielany przez liczne gruczoły nabłonka podeszwy. U prymitywniejszych ślimaków pełzanie odbywa się dzięki ruchom rzęsek, które pokrywają nogę. Mają one skręconą spiralnie ochronną muszlę, podczas gdy ciało ślimaków bezmuszlowych jest nagie. Chroni je jedynie kleista substancja okrywająca cały korpus. Występują też ślimaki, które posiadają malutkie w stosunku do wielkości ciała muszle, co wskazuje, że ślimaki nagie i muszlowe są blisko ze sobą spokrewnione. Te ostatnie preferują tereny bogate w związki wapnia, który jest głównym składnikiem ich twardych muszli. „Strzałki miłosne”, wprowadzane w tkanki partnerów podczas kopulacji, są również zbudowane z soli i wapnia. Powracając do muszli ślimaków, to ciekawą formę przyjmuje muszla rozkolca ozdobiona rzędami wystających „kolców”. U niektórych gatunków rozkolców z Oceanu Indyjskiego na muszlach tworzą się szeregi długich i cienkich „kolców”, przypominające ozdobne grzebienie do włosów. Ślimaki mogą wyrządzić znaczne szkody na polach uprawnych i w ogrodach. Pokarm, którym są najczęściej fragmenty roślin (istnieją też gatunki ślimaków drapieżnych) rozdrabniają za pomocą tarki utworzonej do chitynowych zębów, która występuje na języku w dnie gardzieli w przedniej części ciała. Przykładem groźnego szkodnika jest Achatina fulica, afrykański jadalny ślimak lądowy, który został zawleczony przez człowieka do wielu rejonów tropików i subtropików, gdzie skutecznie niszczy ogrodową roślinność. MAŁŻE Drugą gromadą mięczaków są blaskoskrzelne, zwane zwykle małżami. Wykształciły one dwie muszle połączone zawiasami po stronie grzbietowej i otwierające się po stronie brzusznej. Pozwala to na wysuwanie nogi w kształcie topora, dzięki której zwierzę pełza, oraz mięsistego syfonu zawierającego dwie rurki – do pobierania i wypuszczania wody. Niektóre małże, jak ostrygi, są niebezpieczne, gdyż niszczą statki i urządzenia portowe. W końcu niektóre małże mogą pływać z zadziwiającą prędkością wykonując szybkie ruchy zwierania i rozwierania muszli za pomocą dużego mięśnia przywodzącego. Blaskoskrzelne często tworzą duże skupiska, np. w Zatoce Kilońskiej na powierzchni 1m kwadratowego stwierdzono obecność 30000 omułków. Ciała ich są otoczone dwuczęściową muszlą, której obie skorupy są połączone po stronie grzbietowej specjalnym zamkiem. Zamek ten utrzymuje je w stanie rozwarcia i wtedy może następować przepływ wody przez ciało. Kiedy drapieżnik (np. ostrygojad, rozgwiazda lub drapieżny ślimak) zaatakuje małża, mięśnie zwieracza, które działają antagonistycznie do zamka, kurczą się i muszla się zamyka. Najbardziej wewnętrzna warstwa muszli małży, tzw. macica perłowa, zbudowana z węglanu wapnia jest odkładana w postaci cienkich blaszek przez nabłonek płaszcza. Jeżeli cząstka jakiegoś obcego ciała dostanie się między muszlę a nabłonek, zaczyna on wydzielać substancję perłową, która koncentrycznie odkłada się na obcym ciele. W taki właśnie sposób powstaje perła. Wielkość muszli małży jest bardzo różna. U niektórych gatunków dochodzi do 1,5 m długości i niemal 250 kg wagi, np. muszla przydaczni olbrzymiej. Małże rosną wraz ze wzrostem zasolenia wody. Małże nie mają głowy, czułków, oczu, a także szczęki i tarki. W ciele ich wyróżnia się m.in.. płaszcz, worek trzewiowy, jamę płaszczową ze skrzelami i nogę. Płaszcz zwisa po obu stronach ciała w postaci fałdów. Obydwa płaty płaszcza mogą zrastać się, tworząc dwie rurki, tzw. Syfony. Syfon wpustkowy służy do wprowadzania wody, a syfon wyrzutowy (wypustkowy) do jej odprowadzania wraz z jej odchodami. Nad nasadą nogi w okolicy syfonu leży otwór gębowy. Noga jest organem wyznaczającym oś symetrii. U jej nasady, u większości gatunków osiadłych, leży gruczoł bisiorowy. Jego lepka wydzielina krzepnie w wodzie tworząc nici, zwane bisiorem, służące np. omułkom i racicznicom do przytwierdzania się do podłoża. GŁOWONOGI Do tej gromady należą łodziki, mątwy, kałamarnice (kalmary) i ośmiornice. Wszystkie te zwierzęta zamieszkują wyłącznie wody morskie. Rozpiętość rozmiarów głowonogów jest ogromna. Obok gatunków mających zaledwie kilka centymetrów długości, znane są i takie, których długość łącznie z ramionami dochodzi do 30cm. Jednak większość współcześnie żyjących ma ok. 1m. Głowonogi wytworzyły wyspecjalizowany układ z dużym, dobrze rozwiniętym „mózgiem” i dwoma olbrzymimi oczami. Pod względem budowy oczy kręgowców są podobne, jednak rozwój ich przebiega całkiem odmiennie, powstają one, bowiem z fałdów skórnych, a nie z wypustek mózgu. Tego rodzaju niezależne powstawanie w procesie ewolucji u dwóch różnych, nie spokrewnionych zwierząt podobnych narządów, pełniących podobne funkcje, jest określone jako ewolucja zbieżna (konwergencyjna). Noga głowonogów podzielona jest na 10 (mątwa) lub 8 (ośmiornica) długich ramion, pokrytych przyssawkami, które są pomocne przy chwytaniu i przytrzymywaniu zdobyczy. Otwór gębowy głowonogów poza radulą jest zaopatrzony w dwa silne, zrogowaciałe dzioby, którymi zwierzę zabija i rozrywa ofiarę. Płaszcz jest gruby i mięsisty, zaopatrzony w lejek. Przez wypełnienie jamy płaszcza wodą, a następnie gwałtowne wyrzucanie jej przez lejek zwierzę na zasadzie odrzutu płynie w kierunku przeciwnym do wylotu lejka. Głowonogi wyposażone w worek czernidłowy, który produkuje gęsty, czarny płyn. Jest on wyrzucany na zewnątrz przez zaatakowane zwierzę, co odwraca uwagę napastnika (np. mureny). Ośmiornice żyjące na dnie głębokich mórz dochodzą do większych rozmiarów ciała niż kałamarnice, jednak widziano je tylko kilka razy. U większości ośmiornic muszla całkowicie zanika. Jeśli występuje, jest różnie wykształcona i przeważnie jest wapienna lub chitynowa. Może być muszlą zewnętrzną lub wewnętrzną. Ośmiornice nie tolerują się wzajemnie, a kiedy dochodzi do kopulacji, odbywają ją z wyciągniętymi ramionami. Samiec przekazuje pakiety plemników przez bruzdę w specjalnym ramieniu. Po zapłodnieniu samica przystępuje do składania jaj, których złożyć może nawet do 150 tys. Przez sześć tygodni opiekuje się nimi, aż do momentu wyklucia się młodych osobników. Po tym czasie samica umiera. Mątwy mają dziesięć ramion, dwa z nich są dłuższe od pozostałych i służą do chwytania ofiar, którymi najczęściej są ryby. Mątwy są wysoce wyspecjalizowanymi drapieżnikami. Posiadają wewnętrzny szkielet, którym jest okryta płaszczem wapienna muszla. Usztywnia ona ciało i ułatwia pływanie. Mątwa, tak jak ośmiornica, posiada w skórze specjalne komórki barwnikowe, dzięki którym może zmienić barwę ciała w zależności od podłoża, na którym się znajduje. Często zwierzę ma paskowany, czarno – biały, jak zebra, rysunek na ciele, który dobrze je maskuje wśród podwodnych glonów, gdzie spędza większość czasu. CHITONY Spośród pięciu pozostałych gromad mięczaków chitony są ważną, w sensie ewolucyjnym grupą. Są one morskimi zwierzętami, Które spotyka się w płytkich wodach. Na grzbiecie posiadają osiem zachodzących na siebie wapiennych płytek, które tworzą zewnętrzny szkielet. Po stronie brzusznej w bruździe jest sześć lub więcej par skrzeli, za pomocą, których chitony oddychają. Poszukują pokarmu w nocy, zeskrobując wposażoną w ząbki tarką glony i inny materiał roślinny. Znanych jest około 70 gatunków tarczkonogów. Te morskie stworzenia mają robakowaty kształt i żywią się mikroorganizmami i martwą materią organiczną pobieraną z osadów dennych. Ich ciało jest otoczone ochronnym oskórkiem, w którym tkwią wystające na zewnątrz wapienne igiełki WALCONOGI Walconogi są wyłącznie morskimi mięczakami, które żyją w osadach dennych. Mają dwuboczną symetrię ciała. Ich przeważnie lekko wygięta, wapienna muszla jest otwarta na obu końcach. Żywią się otwornicami i okrzemkami, które chwytają za pomocą nitkowatych wyrostków, a następnie rozcierają za pomocą nitkowatych wyrostków, a następnie rozcierają za pomocą tarki. PRYMITYWNE MIĘCZAKI Dwie pozostałe gromady morskich mięczaków to bruzdonogi i jednotarczowce. Te pierwsze nie posiadają muszli (cecha prymitywna). Są także robakowatego kształtu, a ciało ich jest obłe. Żywią się prawie wyłącznie parzydełkowcami. Zaś jednotarczowce są mięczakami żyjącymi na dnie morza na dużych głębokościach – powyżej 2000 metrów. Mają grzbietobrzusznie spłaszczone ciało o dwubocznej symetrii, a ich skorupka ma miseczkowaty kształt.
