Zarząd Powiatu w Jarocinie

Uchwała Nr XXII/249/08
Rady Miejskiej Śmigla
z dnia 29 maja 2008 roku
w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Śmigiel
Na podstawie art. 7 ust. 1, pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie
gminnym (tekst jednolity z 2001 r. Dz. U. Nr 142 poz. 1591 ze zm.), art. 18 ust. 1 ustawy z
dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity z 2008 r. Dz. U. Nr 25,
poz. 150), art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach
(tekst jednolity z 2007 r. Dz. U. Nr 39, poz. 251 z późniejszymi zmianami) Rada Miejska
Śmigla po zasięgnięciu opinii Zarządu Powiatu Kościańskiego uchwala, co następuje:
§ 1.
Uchwala się Program Ochrony Środowiska dla Gminy Śmigiel stanowiący załącznik do
niniejszej uchwały.
§ 2.
Traci moc: uchwała nr XLIV/429/06 Rady Miejskiej Śmigla z dnia 22 czerwca 2006 roku
w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Śmigiel”
§ 3.
Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Śmigla.
§ 4.
Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
Uzasadnienie do uchwały Nr XXII/249/08
Rady Miejskiej Śmigla
z dnia 29 maja 2008 roku
w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Śmigiel
Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
2001 r. Nr 100, poz. 1085 ze zamianami) Rady Gmin są zobowiązane uchwalić gminne
programy ochrony środowiska. Zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 27 kwietnia
2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity z 2008 roku Dz. U. Nr 25, poz. 150)
projekt gminnego programu ochrony środowiska został przekazany do zaopiniowania
organowi wykonawczemu powiatu i został pozytywnie zaopiniowany.
Dnia 22 czerwca 2006 roku uchwałą nr XLIV/429/06 Rada Miejska Śmigla
uchwaliła Program Ochrony Środowiska dla Gminy Śmigiel.
W związku z realizacją gminnych zadań inwestycyjnych i aktualizacją Wieloletniego Planu
Inwestycyjnego, Strategii Rozwoju Gminy Śmigiel oraz Planu Rozwoju Lokalnego Gminy
Śmigiel należało przedmiotowy program zaktualizować.
Wobec powyższego Burmistrz Śmigla proponuje podjąć niniejszą uchwałę.
ZAŁĄCZNIK do Uchwały Nr XXII/249/08
Rady Miejskiej Śmigla z dnia 29 maja 2008 r.
w sprawie uchwalenia Programu Ochrony
Środowiska dla Gminy Śmigiel
Burmistrz Śmigla
GMINNY PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA
AKTUALIZACJA DOKUMENTU Z ROKU 2006
Marzec 2008 roku
Gminny Program Ochrony Środowiska
1.
Wstęp ............................................................................................................................................. 4
1.1. Przedmiot opracowania .......................................................................................................... 4
1.2. Cel i zakres opracowania ....................................................................................................... 4
1.3. Podstawa prawna opracowania ............................................................................................. 4
1.4. Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy ............................................................ 4
1.5. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania ....................................................... 5
1.5.1.
Uwagi ogólne ...................................................................................................................................... 5
1.6. Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie ................................................... 5
2.
Charakterystyka Gminy ............................................................................................................... 6
2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane ........................................................................ 6
2.1.1.
2.1.2.
2.2.
2.3.
Geograficzne ...................................................................................................................................... 6
Administracyjne i komunikacyjne ........................................................................................................ 6
Stan przestrzeni ...................................................................................................................... 6
Środowisko .............................................................................................................................. 7
2.3.1.
2.3.2.
2.3.3.
Rzeźba terenu .................................................................................................................................... 7
Budowa geologiczna ........................................................................................................................... 7
Klimat .................................................................................................................................................. 7
2.4. Społeczność ............................................................................................................................ 7
2.5. Gospodarka ............................................................................................................................. 8
3.
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do
realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i
racjonalnego użytkowania zasobów przyrody ......................................................................... 9
3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa ......................................... 9
3.1.1. Analiza stanu istniejącego .................................................................................................................. 9
3.1.1.1. Stan krajobrazu rolniczego .......................................................................................................... 9
3.1.1.2. Zadrzewienia śródpolne............................................................................................................... 9
3.1.1.3. Formy ochrony przyrody .............................................................................................................. 9
3.1.1.4. Zieleń urządzona ....................................................................................................................... 11
3.1.1.5. Program ochrony i ratowania zabytków ..................................................................................... 11
3.1.1.6. Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary węzłowe .................... 13
3.1.1.7. Stan świadomości ekologicznej mieszkańców........................................................................... 13
3.1.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 14
3.1.3. Przyjęte cele i priorytety .................................................................................................................... 14
3.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych ............. 14
3.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i
Powiatu ............................................................................................................................................. 16
3.1.5.1. Kierunki działań. ........................................................................................................................ 16
3.1.5.2. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych ..................................................................... 16
3.1.5.3. Ochrona fauny i flory ................................................................................................................. 17
3.1.5.4. Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego ....................................................................... 18
3.1.5.5. Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego ........................................................................ 19
3.1.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .. 21
3.2.
Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ............................................................................. 24
3.2.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 24
3.2.1.1. Zagrożenia lasów ...................................................................................................................... 25
3.2.1.2. Problematyka granicy polno-leśnej ............................................................................................ 25
3.2.1.3. Program zalesiania nieużytków ................................................................................................. 25
3.2.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 25
3.2.3. Przyjęte cele i priorytety .................................................................................................................... 26
3.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i
Powiatu ............................................................................................................................................. 26
3.2.5. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć ................................................................... 26
3.2.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .. 27
3.3.
Ochrona gleb ......................................................................................................................... 28
3.3.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 28
3.3.1.1. Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w
kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu .................................. 29
3.3.1.2. Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów ...................... 29
3.3.1.3. Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami
antropogenicznymi .................................................................................................................... 29
3.3.1.4. Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury ............... 30
3.3.1.5. Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji ................................... 30
1
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
3.3.5.
3.4.
Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 32
Przyjęte cele i priorytety .................................................................................................................... 33
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z
dokumentów rządowych, z Programu Województwa i Powiatu ......................................................... 33
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej. .. 34
Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych ................................................................. 36
3.4.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................. 36
3.4.1.1. Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych ........................................ 39
3.4.1.2. Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody ........................................................................... 39
3.4.1.3. Możliwości wykorzystania wód termalnych ................................................................................ 39
3.4.1.4. Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne ....................................................................... 39
3.4.1.5. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych ............................................................ 40
3.4.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 40
3.4.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Powiatu....................... 40
3.4.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ............................................. 42
4.
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do
realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania
surowców, materiałów, wody i energii .................................................................................... 43
4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki 43
4.1.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................. 43
4.1.1.1. Analiza zużycia wody ................................................................................................................. 43
4.1.1.2. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na ciepło ............... 44
4.1.1.3. Analiza zużycia energii przez mieszkańców .............................................................................. 44
4.1.1.4. Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne ...................................................................... 45
4.1.1.5. Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki .................. 45
4.1.1.6. Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu .................................................... 45
4.1.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 46
4.1.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych,
Programu Województwa i Powiatu .................................................................................................... 46
4.1.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ... 47
4.2.
Wykorzystanie energii odnawialnej ..................................................................................... 48
4.2.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................. 48
4.2.1.1. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru ............................................................. 48
4.2.1.2. Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej .......................................................... 48
4.2.1.3. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna .......................................... 49
4.2.1.4. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej ................................................................ 49
4.2.1.5. Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej ............................................................ 50
4.2.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 50
4.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i
Powiatu ............................................................................................................................................. 51
4.2.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu............................................. 51
4.3.
Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią ...................................... 52
4.3.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................. 52
4.3.1.1. Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią ........ 55
4.3.1.2. Możliwości i potrzeby retencjonowania wody ............................................................................. 55
4.3.1.3. Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi ............................................................................... 56
4.3.1.4. Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek) ........................................... 56
4.3.1.5. Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych ............................................ 56
4.3.1.6. Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki ...................................... 56
4.3.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 57
4.3.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ............. 57
4.3.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ... 57
5.
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do
realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska .................... 59
5.1. Gospodarowanie odpadami ................................................................................................. 59
5.2. Jakość wód ............................................................................................................................ 60
5.2.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................. 60
5.2.1.1. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę .......................................................................................... 63
5.2.1.2. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...................................................................................... 66
5.2.1.3. Wody opadowe .......................................................................................................................... 71
5.2.1.4. Odprowadzanie ścieków przemysłowych ................................................................................... 71
5.2.1.5. Wpływ rolnictwa na jakość wód ................................................................................................. 72
2
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.2.1.6. Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody ............................................................................ 72
5.2.1.7. Wylewiska ścieków .................................................................................................................... 72
5.2.1.8. Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych ................................................................ 73
5.2.1.9. Problem kanalizacji ogólnospławnej .......................................................................................... 73
5.2.1.10. Sposób kształtowania taryf ........................................................................................................ 73
5.2.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 73
5.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i
Powiatu ............................................................................................................................................. 74
5.2.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w
perspektywie wieloletniej .................................................................................................................. 76
5.3.
Jakość powietrza i zmiany klimatu ..................................................................................... 78
5.3.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 78
5.3.1.1. Bilans emisji i imisji .................................................................................................................... 79
5.3.1.2. Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców .............................................. 80
5.3.1.3. Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne ................................ 80
5.3.1.4. Obszary wymagające programów naprawczych ........................................................................ 80
5.3.1.5. Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany .......................... 80
5.3.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 81
5.3.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i
Powiatu ............................................................................................................................................. 81
5.3.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .. 82
5.4.
Oddziaływanie hałasu ........................................................................................................... 84
5.4.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 84
5.4.1.1. Obszary narażone na hałas transportowy ................................................................................. 84
5.4.1.2. Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu - hałas spowodowany działalnością gospodarczą ..... 84
5.4.1.3. Obszary wymagające programów naprawczych ........................................................................ 84
5.4.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 84
5.4.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ............. 85
5.4.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .. 85
5.5.
Oddziaływanie pól elektromagnetycznych ......................................................................... 86
5.5.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 86
5.5.1.1. Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od stacji bazowych telefonii
komórkowej ............................................................................................................................... 86
5.5.1.2. Obszary narażone na oddziaływanie pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez
nadajniki radiowe i telewizyjne ................................................................................................... 87
5.5.1.3. Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i
linie elektroenergetyczne wysokich napięć ................................................................................ 87
5.5.2. Przewidywane kierunki zmian ........................................................................................................... 87
5.5.3. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ............................................ 87
5.6.
Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe ................ 88
5.6.1. Analiza stanu istniejącego ................................................................................................................ 88
5.6.2. Przyjęte cele ..................................................................................................................................... 89
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .. 90
Narzędzia i instrumenty realizacji Programu ........................................................................... 92
6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne .......................................................... 92
6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska ......... 92
6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe ..................................................................................... 92
6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne............................................................... 93
6.5. Działalność kontrolna Gminy ............................................................................................... 93
6.6. Fundusze wspomagające ..................................................................................................... 93
6.7. Edukacja społeczności lokalnej .......................................................................................... 94
6.8. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji ................................................................ 94
6.9. Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja...................................... 94
6.10. Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy .............................................................. 99
7.
Procedury kontroli realizacji Programu ................................................................................. 101
7.1. Mierniki postępów w realizacji Programu ......................................................................... 101
7.2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę ................................................................ 102
7.3. Procedury kontroli realizacji .............................................................................................. 102
7.4. Procedury aktualizacji Programu ...................................................................................... 102
8.
Streszczenie Programu Ochrony Środowiska ....................................................................... 103
6.
3
Gminny Program Ochrony Środowiska
1. Wstęp
1.1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Gminny Program Ochrony Środowiska. Program
ten stanowi rozwinięcie, na poziomie lokalnym, uchwalonego 09.07.2002 Programu Ochrony
Środowiska Województwa Wielkopolskiego oraz uchwalonego Programu Ochrony Środowiska dla
Powiatu Kościańskiego.
1.2. Cel i zakres opracowania
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań
naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata
2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc, zagadnienia
ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców,
materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia
te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc: przyrody
i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza oraz
skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów stałych
i ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii.
1.3. Podstawa prawna opracowania
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę
z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008.52.150) w art.17 i 18, oraz ustawę z
27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.100.1085 z późn. zmianami) w art. 10 w zakresie terminu
jego realizacji.
1.4. Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy
Od gminy otrzymano następujące materiały:
Plan rozwoju lokalnego miasta i gminy Śmigiel wraz z wieloletnim planem inwestycyjnym
na lata 2007-2015,
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy
Śmigiel (1997-1999),
Koncepcja zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego gminy Śmigiel,
Dane z GUS,
Strategia rozwoju miasta i gminy Śmigiel na lata 2007-2015,
Projekt pn. Realizacja systemu gospodarki odpadami i osadami ściekowymi dla miasta
Leszna i gmin subregionu leszczyńskiego,
Analiza sytuacji pożarowej i miejscowych zagrożeń na terenie powiatu kościańskiego za
2004 rok,
Roczne sprawozdanie z działalności Komendanta Powiatowej Policji w Kościanie oraz
informacja o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie powiatu
kościańskiego za 2005 rok,
Użytkowanie wód – ujęcia wód podziemnych teren gminy Śmigiel,
Stan istniejący w zakresie małej retencji – zbiorniki wodne na terenie miasta i gminy
Śmigiel,
Schematy sieci kanalizacyjnej,
Pozwolenia wodnoprawne,
Badania monitoringu stanu środowiska i działalność kontrolna Inspektoratu w roku 2003
i I połowie 2004 r.,
Informacja o stanie środowiska i działalności kontrolnej Inspektoratu w roku 2005,
Plan Aglomeracji Śmigiel,
Program ochrony środowiska powiatu kościańskiego,
Plan gospodarki odpadami gminy Śmigiel.
4
Gminny Program Ochrony Środowiska
1.5. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania
1.5.1. Uwagi ogólne
Gminny Program Ochrony Środowiska powstawał w ścisłej współpracy z gminą Śmigiel.
Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę.
Zwracając się o udostępnienie danych, zespół redakcyjny miał świadomość, że pewne
rejestry nie są prowadzone i są niekompletne zwłaszcza jeśli wynika to z braku ustawowego
obowiązku. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione, gdyż i taka jest jego rola.
Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
Zapisanie w liście przedsięwzięć inwestycji planowanych przez gminę, otwiera drogę do
podjęcia realizacji części z nich wspólnie przez kilka jednostek samorządu i tym samym, poprzez
efekt skali, stworzenie możliwości podjęcia starań o dofinansowanie z funduszy UE. Nowością, w
tego rodzaju opracowaniach, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami ich sfinansowania.
Zgodnie z wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym
zadania podzielono na własne i koordynowane, przy czym:
Zadania własne obejmują te przedsięwzięcia, które będą w całości lub częściowo
finansowane ze środków będących w dyspozycji gminy,
Zadania koordynowane obejmują przedsięwzięcia finansowe ze środków
przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów i
instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na
terenie gminy, ale podległych organom wojewódzkim bądź centralnym.
1.6. Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie
Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie to: szczupłość środków finansowych
samorządów, mała zasobność Powiatowego i Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i tym
samym mała jego moc sprawcza. Ponadto mocną stroną jest położenie przy głównej arterii
komunikacyjnej – przy drodze krajowej nr 5, mocne rolnictwo, duże złoża gazu ziemnego oraz
dobra jakość powietrza na terenie sołectw.
5
Gminny Program Ochrony Środowiska
2. Charakterystyka Gminy
2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane
2.1.1. Geograficzne
Wg podziału fizyczno – geograficznego J. Kondrackiego obszar gminy Śmigiel leży na
terenie podprowincji Pojezierza Wielkopolskie w makroregionie
o nazwie Pojezierze
Leszczyńskie. Dolina rzeki Samicy stanowi granicę mezoregionów. Na północnym – zachodzie
jest to Równina Kościańska, na południowym – zachodzie Pojezierze Sławskie, a na wschodzie
Pojezierze Krzywińskie.
Prawie przez środek gminy w rynnie polodowcowej, w kierunku południkowym przepływa
rzeka Samica. W rejonie Przysieki Polskiej zmienia go na NW-SE. Rzędne w dolinie rzeki
wynoszą 75 m n.p.m., przy południowej granicy gminy, do 65 m n.p.m. przy zachodnim krańcu. W
dolinie Obrzańskiego Kanału Południowego, w NW części gminy, wysokości wynoszą 62,7 – 63,8
m n.p.m., a przy wschodniej granicy, w rejonie jezior Wonieść i Jezierzyckie, 67,6 m n.p.m.. Poza
dolinami rozciągają się wysoczyzny pagórkowate. W części południowo – zachodniej gminy
wysokości wynoszą 100 – 110 m n.p.m., z najwyżej położonym punktem 115,8 m n.p.m. na
zachód od Nietążkowa. Na pozostałym obszarze wysokości wahają się od 80 do 90 m n.p.m..
Różnica między najniżej a najwyżej położonym punktem wynosi 53 m.
2.1.2. Administracyjne i komunikacyjne
Gmina Śmigiel zajmuje powierzchnię 189,9 km 2. Administracyjnie leży w zachodniej części
województwa wielkopolskiego, w powiecie kościańskim, około 60 km na południe od Poznania.
Gmina składa się z 37 sołectw z 40 jednostkami osadniczymi, graniczy z 8 gminami: Przemęt,
Wielichowo, Włoszakowice, Osieczna, Krzywiń Kamieniec, Kościan i Lipno.
Komunikacyjnie gmina leży przy drodze krajowej nr 5 Wrocław – Poznań, która po
wschodniej stronie Śmigla stanowi obwodnicę i kilkukilometrowy odcinek drogi ekspresowej S-5.
Przez gminę przebiega droga wojewódzka 312 relacji Rakoniewice – Czacz.
Przez gminę przebiegają ciągi dróg powiatowych łączące sąsiednie gminy:
 nr 3903P - Przemęt – Śmigiel
 nr 3902P – Śmigiel - Osieczna
 nr 3903P- 3904P - Śmigiel – Włoszakowice
 nr 3906P - Czacz - Przysieka Polska
 nr 3575P - Śmigiel - Żegrówko - Wilkowo Polskie
 nr 3584P – Czacz – Brońsko – Kotusz
 nr 3944P – Nowy Białcz – Kobylniki
 nr 3907P – Widziszewo - Stara Przysieka - Wonieść – Zgliniec
 nr 3937P – Stare Bojanowo – Olszewo – Sulejewo
 nr 3938P – Stare Bojanowo – Sierpowo - Lipno
Długość tych dróg wynosi:
 drogi krajowe - 12,550 km
 drogi wojewódzkie - 5,995 km
 drogi powiatowe pozamiejskie -101,4 km
 drogi powiatowe miejskie - 8,97 km
 drogi gminne pozamiejskie – 83,09 km
 drogi gminne miejskie - 15,70 km
 inne drogi zarządzane i utrzymywane przez gminę (brak uchwały) - ponad 100 km
Gminę przecina dwutorowa linia kolejowa nr 271 (E-59) relacji Poznań – Wrocław. Jest to
trakcja elektryczna ze stacjami kolejowymi w Przysiece Polskiej i Starym Bojanowie.
Przez obszar gminy przebiega również linia kolejowa wąskotorowa relacji Śmigiel – Stare
Bojanowo – Bielawy, ze stacją i bazą towarową w Śmiglu.
2.2. Stan przestrzeni
Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Śmigiel
Gmina
Śmigiel
Powierzchnia
ogółem
ha
%
18989
100
Użytki rolne
Grunty orne
ha
14555
ha
12433
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
6
%
76,6
%
65,5
Łąki i
pastwiska
ha
%
2050 10,8
Sady
ha
72
Pozostałe
Lasy
%
0,3
ha
2595
%
13,7
ha
1839
%
9,7
Gminny Program Ochrony Środowiska
2.3. Środowisko
2.3.1. Rzeźba terenu
Obszar gminy Śmigiel wg regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego stanowi
fragment Pojezierzy Południowobałtyckich. Teren ten ukształtował się pod wpływem procesów
glacjalnych.
Rzeźba terenu jest urozmaicona, z charakterystycznymi dla krajobrazu młodoglacjalnego
ciągami pagórków morenowych, skupiskami jezior oraz powierzchniami wysoczyzn morenowych.
Część gminy charakteryzuje się również rzeźbą płaskorówninną. Od Śmigla w kierunku
południowo-zachodnim przebiega pas terenów o rzeźbie niskofalistej i częściowo
niskopagórkowatej.
2.3.2. Budowa geologiczna
Gmina Śmigiel leży na Monoklinie Przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy tzw. platforma
paleozoiczna, na której spoczywa późniejsza pokrywa osadowa. Kompleks ten budują głównie
utwory permu i triasu, natomiast utwory jury i kredy występują tylko szczątkowo.
Mezozoicznie podłoże kenozoikum jest na ogół wyrównane, zalega na głębokości 200-250
m poniżej poziomu morza. Miąższość osadów kenozoikum wynosi do 300 m.
Utwory trzeciorzędu występują na głębokości 10-45 m. Są to przede wszystkim iły z
przewarstwieniami mułków i piasków. Utwory czwartorzędu mają miąższość 10,8 – 35,0 m i
więcej. Osady te charakteryzują się bardzo zmienną litologią. Występują tu gliny zwałowe
zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. Gliny te są przewarstwione różnej miąższości
osadami piaszczystymi i żwirowymi, często ze znaczną domieszka frakcji pylasto ilastej.
2.3.3. Klimat
Klimat gminy jest umiarkowany o przewadze wpływów oceanicznych związanych z
globalną cyrkulacją mas powietrza napływającego znad północnego Atlantyku i basenu Morza
Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej powiat położony jest w obrębie regionu Śląsko
– Wielkopolskiego. Amplitudy temperatur są tutaj mniejsze od przeciętnych w Polsce, wiosny i
lata wczesne i ciepłe, zimy łagodne. Średnia roczna temperatura powietrza dochodzi do 8 o C,
najzimniejszym miesiącem jest styczeń (średnia temp. -3 do -3,5oC), najcieplejszym – lipiec (od
17,5 do 18oC). Długość okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Charakterystyczna dla tej
strefy jest dość duża liczba dni pochmurnych (od 120 do 145 w roku) a jednocześnie jedne z
najmniejszych w Polsce opady – suma roczna rzędu 500-550 mm. Najwyższe sumy opadów
charakteryzują miesiące letnie (lipiec – sierpień) najniższe – zimowe (od stycznia do marca).
Około 60 - 70% opadów przypada na okres wegetacyjny. Podobnie jak na większości obszaru
woj. wielkopolskiego również w gminie Śmigiel przeważają wiatry zachodnie. Ich udział (z sektora
NW do SW) wynosi w skali roku około 40 do 50%. Zdecydowanie zachodni kierunek wiatru
dominuje w ciągu całego roku. Uzależnione to będzie głównie od różnic w ukształtowaniu
powierzchni, pokrycia roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia
zainwestowania terenu.
2.4. Społeczność
Tabela 2 Liczba ludności w gminie Śmigiel w podziale na miasto i wieś
Wyszczególni
enie
Ogółe
m
gm. m-w
17507
Śmigiel
Źródło: GUS 30 VI 2007 r.
Mężczy
źni
Kobiet
y
8636
8871
Raze
m
Miasto
Mężczyź
ni
Kobiet
y
5484
2659
2825
Raze
m
Wieś
Mężczy
źni
Kobiet
y
12023
5977
6046
Tabela 3. Liczba mieszkańców w gminie w latach 2000-2004
ogółem
mężczyźni
kobiety
Źródło: GUS
2000
17434
8575
8859
2001
17390
8568
8822
2002
17422
8579
8843
2003
17428
8595
8833
2004
17385
8573
8812
2005
17475
8601
8874
2006
17507
8636
8871
7
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 4 Przyrost naturalny w gminie
Przyrost
naturalny
ogółem
mężczyźni
kobiety
2000
2001
2002
2003
2004
36
28
8
32
21
11
37
13
24
43
20
23
44
13
31
Źródło: GUS
Tabela 5 Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w gminie Śmigiel wg płci
2000
2001
2002
2003
2004
W wieku przedprodukcyjnym
Ogółem
4821
4661
4531
4366
4270
Mężczyźni
2466
2384
2329
2250
2209
Kobiety
2355
2277
2202
2116
2061
W wieku produkcyjnym
Ogółem
10258
10434
10594
10741
10917
mężczyźni
5388
5449
5516
5572
5628
Kobiety
4870
4985
5078
5169
5289
W wieku poprodukcyjnym
Ogółem
2301
2302
2297
2292
2283
Mężczyźni
707
735
739
753
762
Kobiety
1594
1567
1558
1539
1521
Źródło: GUS
2.5. Gospodarka
Na terenie miasta działa kilka większych zakładów produkcyjnych oraz ponad 20 małych
prywatnych zakładów produkcyjnych i rzemieślniczych.
"ŚMIGROL" Przedsiębiorstwo Produkcji, Handlu i Usług Rolniczych - ul.
Leszczyńskich, Śmigiel,
URPOL - Autoryzowana Stacja Obsługi Ciągników – Kunert, Poladowo,
P.P.H.U. "Al-Mag" - Spławie - Produkcja automatów paszowych, klatki porodowe,
mieszalniki pasz,
MASARNIA - M.i J. LISIAK w Spławiu,
PRZETWÓRNIA OWOCOWA – WARZYWNA ,, GIL ” – Stare Bojanowo,
GOSPODARSTWO ROLNE ,, WONIEŚĆ ” w Wonieściu,
Gastrometal w Śmiglu,
Hoffmann Polen w Śmiglu,
SPA Sp. z o.o. w Śmiglu, ul. Reymonta,
ASADENA w Śmiglu, ul. Południowa,
FKS Okucia okienne i drzwiowe w Bronikowie,
PUH Betoniarnia Śmigiel s.c., Śmigiel, ul. Południowa,
Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowo-Produkcyjne „DEKOR” w Czaczu,
Zakład Ceramiki Budowlanej Andrzej Idziejczak w Nietazkowie,
Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu,
PPHU IE - Bagińscy produkcja okien i drzwi z PCV w Sierpowie,
Wytwarzanie artykułów z tworzyw sztucznych Tomasz Sterna – Śmigiel, ul.
Kraszewskiego,
Zakład Produkcyjno-Handlowy „AWAX” - Śmigiel, ul, Leszczyńska 45,
Cukiernia Michał Gruszecki – Śmigiel, ul. Sienkiewicza 9,
Piekarnia Danuta Grygier – Śmigiel, ul. Sienkiewicza 21,
Piekarnia Maria Olejnik – Śmigiel, ul. Orzeszkowej 17,
Piekarnia Piotr Kaczmarek – Śmigiel, ul. Mierosławskiego 5,
Piekarnia TOVAGO – Śmigiel, ul. Kilińskiego 75,
Piekarnia P.K. Lipowicz, Wonieść 15.
8
Gminny Program Ochrony Środowiska
3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego
użytkowania zasobów przyrody
3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa
3.1.1. Analiza stanu istniejącego
3.1.1.1.
Stan krajobrazu rolniczego
Ogólnie ujmując niekorzystnie na krajobraz rolniczy wpływają gleby o niskiej bonitacji
rolniczej oraz niska klasa gruntów uprawnych, a co za tym idzie jednokierunkowość produkcji
rolnej. W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowanie
ujemny wpływ na zasoby przyrody to:
likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych;
wypalanie suchych traw;
melioracje, szczególnie odwadniające;
stosowanie monokultur w uprawach rolnych;
mechanizacja prac polowych;
chemizacja upraw;
likwidacja siedlisk mozaikowych.
3.1.1.2.
Zadrzewienia śródpolne
Zadrzewienia śródpolne są bardzo ważnym elementem krajobrazu rolniczego, o
szczególnej roli dla różnorodności biologicznej. Wydatnie zwiększają bogactwo gatunkowe
ekosystemów i ich zdolności do buforowania zmian. Mają bardzo korzystny wpływ na
mikroklimat przestrzeni rolniczej i ogromne walory krajobrazowe. Jednocześnie zadrzewienia
śródpolne są ważnym elementem działań ograniczających erozję wietrzną, którą zagrożony jest
spory procent gleb.
W gminie Śmigiel dość licznie występują zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne i
przydrożne, jednocześnie uzupełniając nieliczne kompleksy leśne.
Przykładem wzorowego zagospodarowania przestrzeni rolniczej jest wytyczony Park
Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego, gdzie wprowadzena w XIX w gęsta sieć
zadrzewień śródpolnych miały spełniać nie tylko swą zasadniczą funkcję wiatrochronów, ale
także ekonomiczną, biologiczną oraz estetyczną.
Ilość zadrzewień w poszczególnych rejonach gminy jest zróżnicowana, jak również w
obrębie poszczególnych odcinków dróg, cieków i rowów melioracyjnych. Istniejące zadrzewienia
nie stanowią wyraźnego systemu i przypisać im można funkcję estetyczną, a lokalnie także
wodochronną i klimatyczną (przewiewną).
Wzdłuż dróg polnych należy zakładać nasadzenia drzew i krzewów, co przyczyni się do
poprawy stosunków wodnych, oraz do zmniejszenia erozji wietrznej gleb. Wzdłuż głównych dróg
oraz toru kolejowego należy wprowadzić wielopiętrowe zadrzewienie ochronne.
Niektóre tereny otwarte w gminie są ubogie pod względem występowania naturalnych
zadrzewień i zakrzaczeń wzbogacających i wzmacniających krajobraz. Dominuje intensywna
uprawa rolna. Stan ten niewątpliwie negatywnie wpływa na harmonię krajobrazu i wzmaga
procesy degradujące (erozję, przesuszanie terenu, zubożenie gatunków ptaków owadożernych).
Uzupełnieniem tego systemu ochrony powinny być zbiorniki małej retencji wód.
3.1.1.3.
Formy ochrony przyrody
3.1.1.3.1.
Obszar chronionego krajobrazu
Najbardziej wartościowe i wyróżniające się walorami przyrodniczo-krajobrazowymi
fragmenty terenu wchodzą w skład obszarów chronionych:
 Obszaru Chronionego Krajobrazu II – Śmigiel – Święciechowa,
 Obszar Chronionego Krajobrazu III – Krzywiń – Osieczna.
Zajmują one około 1/5 powierzchni gminy obejmując tereny o niezwykle urozmaiconej
rzeźbie, z dużą mozaiką ekosystemów leśno-łąkowych. Podstawą ekologicznego systemu
obszarów chronionych (ESOCh) gminy jest układ dolinnych łączników ekologicznych które
biegną po sieci największych na obszarze gminy dolinach rzecznych. Uzupełniają go drobne,
obudowane zielenią łęgową doliny cieków na wysoczyźnie, będące lokalnymi korytarzami
zasilania i wymiany wartości ekologicznych oraz rynnami spływu wychłodzonego powietrza. Na
użytkowanych rolniczo obszarach wysoczyzny mogą wzbogacić ten system dość liczne, ale
obecnie funkcjonujące łączniki wododziałowe.
9
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.1.1.3.2.
Parki krajobrazowe
W niedalekim sąsiedztwie gminy Śmigiel przebiegają granice Przemęckiego Parku
Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego.
Przemęcki Park Krajobrazowy wpisany jest w Wielkoprzestrzenny System Obszarów
Chronionych. Wielkopolski Park Narodowy i Agroekologiczny Park Krajobrazowy im.
Dezyderego Chłapowskiego połączone są ze sobą korytarzami ekologicznymi w randze
obszarów chronionego krajobrazu, takimi jak Dolina Środkowej Obry, kompleks leśny Śmigiel –
Święciechowa i kompleks leśno – jeziorny Osieczna – Krzywiń.
Głównym celem utworzonego Parku Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego jest
ochrona krajobrazu rolniczego zapewniająca trwały, zrównoważony rozwój ekosystemów. W
tym zamyśle Park ten wyróżnia się spośród wszystkich innych parków krajobrazowych
powołanych dotąd w Polsce. Teren Parku obejmuje unikatowy w skali kraju kulturowy krajobraz
z zachowaną siecią zadrzewień śródpolnych wprowadzonych na te tereny w latach
dwudziestych XIX wieku przez generała Dezyderego Chłapowskiego, według rewolucyjnych w
owym czasie koncepcji rolniczych. Zakładały one między innymi radykalne przekonstruowanie
krajobrazu, przede wszystkim poprzez wprowadzenie gęstej sieci zadrzewień śródpolnych,
które miały spełniać nie tylko swą zasadniczą funkcję wiatrochronów, ale także ekonomiczną
(produkcja miodu, drewna), biologiczną oraz estetyczną. Obecnie zadrzewienia te są objęte
ochroną i uznane za dobro kultury.
3.1.1.3.3.
Rezerwaty
W rejonie zbiornika Wonieść położonego w rynnie polodowcowej na Pojezierzu
Krzywińskim znajdują się cenne obszary, na których żerują i bytują 232 gatunki ptaków, z tego
128 gatunków lęgowych. Formy ochrony na terenie ostoi stanowią: Rezerwat Przyrody - Ostoja
Żółwia Błotnego oraz częściowo Obszar Chronionego Krajobrazu - Krzywińsko-Osiecki.
3.1.1.3.4.
Pomniki przyrody
Na obszarze gminy zarejestrowane są następujące pomniki przyrody, w tym:
 platan klonolistny o obwodzie 350 cm i wysokości 20 m, w parku w Czaczu,
 dąb szypułkowy o obwodzie 680 cm i wysokości 21 m, w oddz. 110, przy drodze
w Żegrowie;
 dąb szypułkowy o obwodzie 505 cm i wysokości 21 m, w oddz. 100, na skraju
lasu w Żegrowie;
Na uwagę zasługują również:
 3 lipy drobnolistne o obwodzie 280-310 cm, na cmentarzu kościelnym w Starym
Bojanowie;
 2 dęby w Jezierzycach;
 głaz narzutowy na polu wsi Jezierzyce, w pobliżu toru kolejowego;
 13 olsz czarnych, przy drodze, w pobliżu stacji kolejowej Przysieka Stara;
 1 dąb szypułkowy „Filip” w Księginkach o obwodzie 541 cm
3.1.1.3.5.
Stanowiska archeologiczne
Na terenie gminy Śmigiel znajdują się następujące stanowiska archeologiczne:
 Stary Białcz – stnowisko 1 – grodzisko pierścieniowate z okresu
wczesnośredniowiecznego,
 Stare Bojanowo – st. 7 – cmentarzysko ludności kultury łużyckiej i pochodzącej z
młodszej epoki brązu,
 Czacz – st. 2 – grodzisko wczesnośredniowieczne,
 Czacz – st. 2a – grodzisko wczesnośredniowieczne,
 Czacz – st.1 – cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich,
 Karśnice – st. 1 – cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z epoki brązu,
 Bruszczewo – st. 5. – ślad osadniczy ludności kultury amfor kulistych z okresu
neolitu osada obronna z I/II okres epoki brązu, osada obronna ludności kultury
przeworskiej, osada z okresu wczesnego średniowiecza,
 Koszanowo – st. 2 – osada ludności kultury łużyckiej oraz ludności kultury
przeworskiej,
 Koszanowo – st. 3 – osada ludności kultury łużyckiej oraz ludności kultury
przeworskiej,
 Koszanowo – st. 34 – osada ludności kultury łużyckiej,
10
Gminny Program Ochrony Środowiska

Koszanowo – st. 35 – osada ludności kultury łużyckiej oraz z okresu wczesnego
średniowiecza,
 Koszanowo – st. 36 – wielokulturowa osada ludności: kultury pucharów
lejkowych z okresu neolitu, kultury łużyckiej, kultury przeworskiej oraz z okresu
wczesnego średniowiecza,
 Koszanowo – st. 37 – wielokulturowa osada z wczesnej epoki brązu, ludności
kultury łużyckiej, kultury przeworskiej oraz z okresu wczesnego średniowiecza,
 Bruszczewo – st. 13 – grodzisko pierścieniowate z okresu wczesnego
średniowiecza,
 Robaczyn – st. 1 –cmentarzysko z wczesnego i środkowego okresu lateńskiego,
 Spławie – st. 1 – cmentarzysko ludności łużyckiej,
 Spławie – st. 2 – cmentarzysko ludności łużyckiej z wczesnej epoki żelaza.
Największym odkryciem archeologicznym na ziemi śmigielskiej są wykopaliska w
Bruszczewie uznane za sensację archeologiczna na skalę europejską. Jest to osada obronna
związana z kulturą zwaną unietycką z początków epoki brązu /1900 – 1600 p.n.e./. Pod
względem znaczenia naukowego, należy ona do unikatowych obiektów archeologicznych w
europejskiej skali.
3.1.1.4.
Zieleń urządzona
Funkcję uzupełniającą w systemie przyrodniczym gminy pełni zieleń urządzona do której
zaliczyć można parki wiejskie, często o charakterze zabytkowym, będące świadectwem minionej
epoki jednak niekiedy bardzo zaniedbane i dalekie od dawnych założeń parkowych. Parki
wiejskie zachowały się w następujących miejscowościach:
 Białcz Stary – niewielki park z lipami;
 Bronikowo – park krajobrazowy o powierzchni 4,5 ha, z dębami, jesionem i lipami;
 Chełkowo – zaniedbany i zniszczony park z okazałymi kasztanowcami;
 Czacz – w części dobrze utrzymany o powierzchni 11,78 ha z okazałym platanem;
 Machcin – zapuszczony i zaniedbany park;
 Morownica – park krajobrazowy o powierzchni 1,5 ha z niewielka ilością drzew w tym
dębami, cisami i białodrzewami;
 Nietążkowo – pozostałości parku o powierzchni 3,9 ha z dużym stawem i lipą;
 Parsko – mocno przerzedzony z ładnymi jesionami, lipami, dębami, kasztanowcami i
innymi;
 Przysieka Stara – park krajobrazowy o powierzchni 5,6 ha, z interesującym okazem
kasztanowca;
 Spławie – zdewastowany park krajobrazowy o powierzchni 5,7 ha, z dwoma stawami
oraz pomnikowymi lipami i wiązami, okazałymi kasztanowcami i klonami;
 Stare Bojanowo – niewielki zadbany park o powierzchni 0,7 ha;
 Śmigiel – park;
 Wonieść – park krajobrazowy o powierzchni 1 ha ze starymi drzewami, wśród nich
dębem;
Wśród zieleni urządzonej na szczególna uwagę zasługuje dawny cmentarz gminy
ewangelickiej z pobliskiego Starego Bojanowa, założony w 1789 r. ocieniony okazałymi starymi
drzewami.
Wśród zieleni urządzonej na szczególna uwagę zasługuje dawny cmentarz gminy
ewangelickiej z pobliskiego Starego Bojanowa, założony w 1789 r. ocieniony okazałymi starymi
drzewami.
3.1.1.5.
Program ochrony i ratowania zabytków
Śmigiel posiada urokliwą małomiasteczkową architekturę. W śródmieściu występuje
zabudowa kamienicowa, na ogół z wysokimi dachami krytymi ceramiczną dachówką,
pochodzącą z I poł. XIX wieku. Stosunkowo dobrze zachowany XIX wieczny układ urbanistyczny
miasta został wpisany do rejestru zabytków i podlega ochronie konserwatorskiej.
Na wyróżnienie zasługuje Śmigielska Kolejka Dojazdowa zawiązane z codziennym życiem
Śmigielan w czasach dominacji niemieckiej w Śmiglu, a będące obecnie unikatowymi
elementami w zagospodarowaniu miasta.
Innym ciekawym obiektem jest kompleks gazowni miejskiej powstały w 1902r. Początki
gazownictwa w Śmiglu sięgają przełomu XIX i XX wieku. Wtedy zaczęto prace przygotowawcze i
11
Gminny Program Ochrony Środowiska
projektowe. Gazownia Śmigielska jest przykładem małej gazowni miejskiej, produkującej gaz
węglowy przy wykorzystaniu technologii typowych dla początku XX wieku.
Kolejnym obiektem jest zbudowany w latach 1912-1916 wodociąg miejski z przepiękną
wieżą ciśnień, do której woda była transportowana poprzez filtry za pomocą gazu jako nośnika
energii. Dziś wodę czerpie się ze studni głębinowych sięgających do pokładów mioceńskich
(nawet do 120 m), jednak nie jest ona już tak doskonała jak za czasów świetności browarów
śmigielskich.
Starą tradycję miał w Śmiglu cech piwowarów (mielcarzy), który już w 1684 roku szczycił
się oryginalnym przywilejem z 1576 r. Obecnie przy ul. Leszczyńskiej 6 znajduje się piękny pod
względem architektonicznym i wartościowy ze względów poznawczych budynek śmigielskich
browarów.
Istotnym elementem w krajobrazie Śmigla są dwa wiatraki stojące na wzgórzu na
północnym krańcu miasta. Leszczyńskie wiatraki stanowiły w XVIII wieku największe skupisko
tych obiektów w Polsce i Europie. Pojawiały się ze względu na korzystną koniunkturę zbożową.
Wówczas to zbudowano zespoły wiatraków liczące po kilkadziesiąt obiektów. Otaczająca
Śmigiel armada wiatraków liczyła w 1795 roku około osiemdziesięciu czterech sztuk, do czasów
współczesnych pozostały tylko dwa.
Sporą część niezwykle wartościowych zabytków w na terenie gminy Śmigiel stanowią
cmentarze, są to: cmentarz poewangelicki z kaplicą neogotycką w Śmiglu z 1595 roku, oraz
cmentarz ewangelicki w Robaczynie z 1789 roku.
Na terenie gminy Śmigiel znajduje się wiele kościołów o unikalnym charakterze i
niepowtarzalnym uroku i dużych wartościach historycznych. Do najciekawszych można zaliczyć:
Kościół p.w. Wszystkich Świętych w Białczu Starym, zbudowany w latach 1696 – 1717
według projektu architekta Jana Catenazziego. Jest to budowla barokowa,
orientowana, murowana z cegły, nieotynkowana,
Kościół parafialny pw. św. Franciszka z Asyżu w Bronikowie odbudowany lub
zbudowany na nowo po pożarze w 1738 roku. Kościół orientowany, zbudowany na
kamiennej podmurówce, drewniany, konstrukcji zrębowej, kaplice i wieże
szachulcowe,
Kościół p.w. Św. Michała Archanioła w Czaczu z I połowy XIV wieku. Według projektu
architekta Krzysztofa Bonadury. Kościół orientowany, w bryle gotycki, po
przebudowie w 1653 roku - manierystyczny. Murowany z cegły, nieotynkowany,
Neogotycki kościół poewangelicki p.w.Św.Teresy w starym Bojanowie,
Kościół parafialny p.w. Św. Bartłomieja w Starym Bojanowie,
Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca w Wonieściu Zbudowany został w XV wieku,
przebudowany w XVII-XVIII wieku, gruntownie podwyższony i powiększony w latach
1887 - 1890, neogotycki z murami późnogotyckiego kościoła z XV wieku.
Orientowany, murowany z cegły, otynkowany,
Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Śmiglu z 1443 roku.
Zbudowany w stylu gotyckim z pseudogotycką wieżą,
Kościół Św. Wita w Śmiglu z 1769 roku odrestaurowany w 1908 roku, o konstrukcji
szachulcowej wypełnionej cegłą i kamieniami polnymi,
Kościół św. Stanisława Kostki z 1830 r. poewangelicki, od 1946 roku katolicki.
Zbudowany według projektu pruskiej komisji budowlanej.
Krzyże, figury i kapliczki przydrożne są charakterystycznymi cechami krajobrazu i polskiej
religijności. Wiele takich pamiątek występuje również na terenie gminy Śmigiel. W 1994 roku na
terenie obejmującym dzisiejszą gminę Śmigiel znajdowało się najmniej 77 krzyży, figur i
kapliczek przydrożnych. Na uwagę zasługują m.in. krzyże: w Bronikowie, Spławiu i Śmiglu,
przydrożne figurki: za Bielawami w stronę Wilkowa na wysokiej kolumnie figura Matki Boskiej, w
Karminie na skrzyżowaniu dróg do Wonieścia, Wojnowic, Spławia i Chełkowa, znajduje się
okazała figura Serca Jezusa, za Machcinem, w stronę Bukówca Górnego figura Matki Boskiej, w
Nietążkowie, na skrzyżowaniu w centrum wsi duża figura Serca Jezusa, w Szczepankowie na
kolumnie umieszczona jest figura Matki Boskiej, w Wonieściu, na placu niedaleko kościoła figura
św. Wawrzyńca, na skrzyżowaniu dróg do Parska i Karmina figurę Chrystusa Dobrego Pasterza,
w Śmiglu przy wylocie drogi w kierunku Poznania figura św. Jana Nepomucena. Na uwagę
zasługują kapliczki przydrożne w: Bruszczewie z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus,
Bronikowie kapliczka poświęcona św. Franciszkowi, w Czaczu kapliczka poświęcona św.
Józefowi z Dzieciątkiem Jezus, w Księginkach z obrazami Matki Boskiej i Pana Jezusa, w
12
Gminny Program Ochrony Środowiska
Machcinie, W Starym Bojanowie, w Sierpowie poświęcona św. Wojciechowi, w Szczepankowie
kapliczka Serca Jezusa.
Znakiem kultywowania tradycji i poszanowania dla historii są Miejsca Pamięci Narodowej,
których niemało znajduje się w Śmiglu i jego okolicach.
Gmina Śmigiel może poszczycić się wieloma dworami i zespołami pałacowo-parkowymi:
 Dwór opatów cysterskich z XVIII wieku w Przysiece Starej,
 Założenie dworskie w Bielawach,
 Zespół pałacowo-parkowy z przyległym folwarkiem, była posiadłość Żółtowskich, w
Czaczu,
 Zespół pałacowo-parkowy w Bronikowie,
 Dwór w Starym Bojanowie,
 Zespół pałacowy wraz z założeniem parkowym w Wonieściu,
 Zespół pałacowo-parkowy w Spławiu,
 Zespół dworski w Chełkowie,
 Zespół pałacowo-parkowy w Morownicy,
 Zespół dworski w Machcinie,
 Zespół dworski w Parsku,
 Zespół dworski w Nietążkowie,
 Zespół dworsko-parkowy w Żegrowie,
 Zespół dworsko-parkowy w Jezierzycach,
 Teren założenia dworsko-parkowego w Starym Białczu,
3.1.1.6.
Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary węzłowe
Gmina Śmigiel jest położona poza układem obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych
krajowej sieci ekologicznej wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET)
jednak główną oś ekologiczną regionu tworzy Obra (Kanał Kościański) o generalnym przebiegu
NW-SE, stanowiąca swego rodzaju kanał wentylacyjny sprzyjający zachowaniu korzystnych
warunków aerosanitarnych. Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym łączy ważne centra
ekologiczne. Związany z doliną Obry jest ważnym łącznikiem przyrodniczym np. między
systemami korytarzy ekologicznych Warty i Prosny oraz Odry.
Otoczenie zbiornika jest obszarem o istotnym znaczeniu dla ptaków gniazdujących,
przelotnych i zimujących – uznano je za ostoję ptactwa. Na obszarze tym żerują i bytują liczne
gatunki ptaków, w tym także gatunki zagrożone wyginięciem, m.in. perkozy rdzawoszyje,
zauszniki, bąki, kanie, krwawodzioby, żurawie, rybitwy, remizy. Z tego powodu projektowane
jest objęcie tego obszaru ochroną systemową i utworzenie rezerwatu ornitologicznego Zbiornik
Wonieś ć o powierzchni 919 ha. Gospodarkę rybacką na wszystkich jeziorach oraz na stawach
rybnych w czaszy zbiornika prowadzi Go-spodarstwo Rybackie w Osiecznej Polskiego Związku
Wędkarskiego Zarząd Okręgu w Poznaniu. Jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie
należą do rybackiego typu jezior sandaczowych, a jeziora Jezierzyckie i Wonieść do jezior typu
leszczowego.
3.1.1.7.
Stan świadomości ekologicznej mieszkańców
Edukacja ekologiczna winna być realizowana głównie na poziomie lokalnym. Decyzje
podejmowane na tym szczeblu oddziałują bezpośrednio na środowisko człowieka w miejscu
jego zamieszkania. Umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością
samorządu za sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach
spoczywa również obowiązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających specyfikę
regionu, lokalna tożsamość i tradycję kulturową.
Edukacja ekologiczna musi docierać do wszystkich grup społecznych zarówno do dzieci jak
i do dorosłych. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i
najskuteczniejszy sposób przekazywać informację ekologiczną.
W kampanii edukacji ekologicznej społeczeństwa uwzględnić należy następujące grupy:
pracowników samorządowych powiatu i gmin,
dziennikarzy i nauczycieli,
dorosłych mieszkańców,
dzieci i młodzież.
Edukacja ekologiczna w gminie Śmigiel szerzona jest dzięki lokalnej prasie „Gazeta
kościańska”, „Witryna śmigielska”, „ABC”, „Panorama leszczyńska”. Ważne informacje oraz
wydarzenia wywieszane są na tablicach ogłoszeń i na stronach internetowych gminy.
13
Gminny Program Ochrony Środowiska
Szczególnie ważna jest edukacja ekologiczna prowadzona wśród dzieci i młodzieży.
Dlatego organizuje się różne konkursy, spotkania poświęcone ochronie środowiska i
poszanowania przyrody. W ramach edukacji ekologicznej młodszych mieszkańców miasta
prowadzone są m.in.:
 konkursy ekologiczne w zakresie segregacji odpadów, pracy od podstaw,
 akcje – „Sprzątanie Świata”,
3.1.2. Przewidywane kierunki zmian
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez WIOŚ stan ochrony przyrody z roku na rok
ulega poprawie. Jednak by zachować krajobraz przyrodniczy w jak najlepszym stanie oraz nie
dopuścić do pogorszenia się jego kondycji i spadku różnorodności biologicznej, należy
przeznaczyć na ten cel pewne środki finansowe.
Jeśli działania w celu ochrony walorów przyrody pójdą w prawidłowym kierunku przewiduje
się wzrost walorów estetycznych terenu gminy, podnoszących jej atrakcyjność turystyczną.
Realizacja programu powodować będzie konieczność utrzymania stabilnych miejsc pracy w
obszarze utrzymania zieleni.
3.1.3. Przyjęte cele i priorytety
Niezbędne jest:
wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną;
objęcie ochroną obiektów i obszarów cennych przyrodniczo nie będących jeszcze pod
ochroną
ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczo cennych
(ograniczenie zabudowywania terenu);
wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy;
przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących ochrony przyrody (np.
we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, organizacjami
ekologicznymi) skierowanych do różnych odbiorców.
ochrona i utrzymanie wszystkich obiektów przyrodniczych, składających się na całość
urządzonych terenów zieleni, jak parki, zieleńce, ogrody działkowe.
3.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów
rządowych
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880)
i towarzyszące jej wykonawcze akty prawne określają listę gatunków objętych ochroną, sposoby
jej wykonywania, stosowne ograniczenia, nakazy i zakazy. Możliwe odstępstwa od zakazów w
zakresie pozyskiwania roślin i zwierząt chronionych oraz zezwolenia na inne czynności
podlegające ograniczeniom, zakazom i nakazom określa Minister Środowiska. Ponadto
popularyzowanie ochrony przyrody jest obowiązkiem organów administracji publicznej, a szkoły
są obowiązane objąć programami nauczania zagadnienia ochrony przyrody (art.5). Obowiązkiem
organów gminy na koszt budżetu państwa jest ustanowienie planu ochrony zobowiązującego
właściwe gminy do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla
obszaru objętego planem ochrony lub dokonania zmian w obowiązującym planie miejscowym
(art.13a). Rada gminy ma za zadanie wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu, uznawanie
za pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne itp. I sporządzanie dla nich
planów zagospodarowania (art.34).
Pomoc w ochronie stanowi Polska Czerwona Księga Zwierząt. Poszczególne gatunki
klasyfikowane są do odpowiednich grup. Kryteria klasyfikacji oparto na wzorcach opracowanych
przez IUCN.
W stosunku do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ustala się
ich granice, zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów,
prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń oraz prac mających wpływ na
ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt, a także zabrania się
przebywania ludzi, bez zgody wojewody.
Stosowane są także inne metody ochrony gatunkowej (in situ, ex situ) takie jak hodowla
w ogrodach botanicznych i zoologicznych, tworzenie banków genów, inwentaryzacja stanowisk na
obszarach użytkowanych gospodarczo w celu ich ochrony przy pracach gospodarczych
(szczególnie w lasach).
14
Gminny Program Ochrony Środowiska
Opracowanie pt. Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce uwzględnia ścisły
związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagrożenia dla
środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w różnych
działach gospodarki oraz założenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagrożenia dla
środowiska wynikające z antropopresji.
Kolejnym dokumentem, który odnosi się do ochrony, trwałego i zrównoważonego
wykorzystania różnorodności biologicznej w lasach jest przyjęta przez Radę Ministrów w 1997
roku Polityka Leśna Państwa. Powyższy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony
wszystkim lasom a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim
elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie różnorodności
genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach
leśnych w oparciu o naturalne procesy.
W Polsce przyjęto, że ochrona różnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem
polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Uznano, że w
poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania:
podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie ukierunkowanie
edukacji w szkołach wszystkich typów, a także edukacji nieformalnej;
należy zintensyfikować działania nad minimalizacją zanieczyszczeń wszystkich komponentów środowiska;
gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę różnorodności
biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na terenach zurbanizowanych.
Wiąże się to nie tylko z ideą ochrony różnorodności biologicznej, ale również z
zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych
obszarów;
leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie zasad ochrony
różnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej;
konieczne jest przyspieszenie działań dotyczących dostosowania polskiego ustawodawstwa i norm do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, a także prawa
międzynarodowego;
II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze ochrony środowiska,
w tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, w perspektywie
najbliższych 25 lat. Jako cele perspektywiczne ochrony różnorodności biologicznej
i krajobrazowej przyjęto:
o zabezpieczenie
zachowania cennych
przyrodniczo obszarów,
dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi
formami ochrony przyrody;
o stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad
prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony
gatunkowej zwierząt i roślin), aby różnorodność biologiczna ulegała
stopniowemu wzbogacaniu.
Wśród celów o krótszym horyzoncie czasowym za najważniejsze należy uznać:
opracowanie i przyjęcie krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, jako realizacji zobowiązań wobec Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej;
włączenie ustaleń tej strategii do resortowych programów zrównoważonego rozwoju i
ochrony środowiska, sporządzanych na szczeblu samorządowym;
utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000;
wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej;
wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i
wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej Państwa;
ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo biologiczne kraju oraz
zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagrożeń związanych
z wykorzystaniem biotechnologii;
ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju,
włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane;
działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego, a także promowanie zagadnień różnorodności
biologicznej;
prowadzenie wymiany informacji z zakresu ochrony różnorodności biologicznej
i międzynarodowej współpracy naukowej.
15
Gminny Program Ochrony Środowiska
W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w Unii Europejskiej są
Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz
dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących
ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii
poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium.
Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej
NATURA 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na
podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na
podstawie Dyrektywy Ptasiej.
3.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa i Powiatu
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest
jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. wielkopolskiego.
Związane to jest z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to:
wdrożenie systemu NATURA 2000;
optymalizacja sieci obszarów chronionych;
realizacja programów rolno-środowiskowych;
zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych;
rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego w zakresie ochrony przyrody
wynikają następujące zadania:
proponowanie kolejnych obszarów chronionych z powiatu kościańskiego do sieci
NATURA 2000,
inicjowanie inwestycji proekologicznych w gminach, zwłaszcza na terenach cennych
przyrodniczo objętych ochroną prawną,
uaktywnienie społeczeństwa powiatu do pozyskiwania od Starosty uprawnień
społecznych opiekunów przyrody,
promocja walorów przyrodniczych powiatu ze szczególnym podkreśleniem korzyści dla
społeczności lokalnych płynących z zamieszkiwania na terenach cennych
przyrodniczo. Promowanie agroturystyki,
współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w zakresie ochrony starodrzewia,
parków podworskich i wiejskich,
kontrola przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego
wykorzystywania zasobów przyrody,
współpraca z ARiMR, nadleśnictwami, WODR i gminami
w zakresie realizacji
programów rolno-środowiskowych w powiecie kościańskim, zwłaszcza w zakresie
zalesiania gruntów rolnych i ochrony naturalnego środowiska przyrodniczego,
realizacja programów rolno-środowiskowych dla rolników,
promowanie ekologicznego gospodarowania na gruntach rolnych położonych na
terenach objętych ochroną prawną; promocja żywności ekologicznej w
społeczeństwie,
wzbogacanie naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny, tj. urządzanie wodopojów,
uprawianie poletek produkcyjnych, karmowych i zaporowych,
rozwijanie hodowli zwierzyny drobnej (bażantów, kuropatw),
3.1.5.1.
Kierunki działań.
W Strategii Rozwoju Województwa przyjęto następujące cele średniookresowe do 2010 r.:
ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowe oraz doskonalenie systemu
obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000;
ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników,
w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt, siedlisk przyrodniczych oraz krajobrazu
jest głównym celem ochrony przyrody.
3.1.5.2.
Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych
W celu zachowania równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym konieczne jest
racjonalne jego wykorzystanie dla celów gospodarki gminy zgodnie z przyjętymi kierunkami
ochrony. Proponuje się wprowadzenie całego systemu obszarów chronionych, do którego
16
Gminny Program Ochrony Środowiska
należą obszary już objęte lub wskazane do ochrony jak i te, których nie objęto przepisami, a
charakteryzują się cennymi wartościami biotycznymi. Najcenniejsze krajobrazowo i biotycznie
obszary zostały już objęte ochroną prawną: zwłaszcza jej południowe (pagórkowata strefa
marginalna) i wschodnie (rynna jezior Wonieskich) połacie gminy. Zróżnicowana rzeźba terenu,
powierzchnie wodne, rozbudowana sieć rzek i cieków, duża mozaika ekosystemów leśnołąkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne i przydrożne składają się na wysokie walory
przyrodniczo-krajobrazowe całej gminy. Ochrona naturalnych zespołów roślinnych jest
szczególnie istotna, ponieważ są one rozmieszczone dość nierównomiernie i zajmują jedynie
czwartą część powierzchni gminy. Liczne obniżenia dolinne i ich otoczenie pełnić powinny rolę
podstawowego szkieletu biotycznych terenów otwartych dla zapewnienia pożądanego
przewietrzania, migracji gatunków, zachowania enklaw roślinności i ostoi zwierząt, łącząc je w
ukształtowany ekologiczny system terenów otwartych gminy.
Należy również dążyć do powiązania ekologicznych systemów obszarów chronionych na
terenie gminy z terenami w gminach sąsiednich, przede wszystkim Parku Agroekologicznego w
gminie Kościan i Przemęckiego Parku Krajobrazowego w gminie Przemęt. W tym celu ważna
jest ochrona i zabezpieczenie przed zniszczeniem atrakcyjnego krajobrazowego rozcięcia
erozyjnego w pasie stoku dolinnego pomiędzy wsiami Żegrowo, a Popowo Stare,
przekształcenie w park leśny obszaru lasu wzdłuż zbiornika Wonieść. Rozwój systemu obszarów
chronionego krajobrazu można osiągnąć dzięki włączeniu do niego parków w Bronikowie i
Przysiece Starej wraz z aleją pomnikową.
3.1.5.3.
Ochrona fauny i flory
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin
lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Niezbędne jest podjęcie
działań związanych z aktywną ochroną fauny i flory oraz opracowanie programów ochrony tych
populacji, dla których niewystarczająca do podtrzymania gatunku jest ochrona siedlisk. Duże
znaczenie ma tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), będących elementem
międzynarodowego systemu ochrony ptaków i ich ostoi. Planowane jest wyznaczenie
analogicznej sieci IPA (Important Plant Area) - obszarów ważnych dla flory.
Na stan fauny i flory wpływają poszczególne sektory gospodarki. Wobec degradacji
środowiska spowodowanej m.in. rozwojem turystyki, zachodzi potrzeba dokonania
inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do użytkowania turystycznorekreacyjnego. Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów
istotnych dla zwierząt np. ze względu na gody, lęgi itp.
Na obszarze gminy Śmigiel występuje szereg roślin chronionych i rzadko występujących.
Na uwagę zasługują stanowiska lilii złotogłów w północnej części kompleksu leśnego Nowa
Wieś – Żegrowo, fiołek pagórkowy, w wąwozie koło Starego Bojanowa, gwiazdnica grubolistna
w lasach południowej części gminy oraz pełnik europejski spotykany na łąkach koło Robaczyna.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 na terenie gminy Śmigiel znajdują się
fragmenty obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000: Wielki Łęg Obrzański (kod obszaru
PLB300004), na terenie gmin: Kamieniec (3.678,7 ha), Rakoniewice (1.025,0 ha), Wielichowo
(5.115,2 ha), Kościan (2.983,6 ha), Śmigiel (1.403,3 ha), Przemęt (5.089,6 ha) i Wolsztyn
(4.056,6 ha) Występuje tu co najmniej 17 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7
gatunów z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla kulik wielk
(PCK) - około 4% populacji krajowej oraz co najmniej 1% populacji krajowej następujących
gatunków ptaków: błotniak zbożowy (PCK), kania czarna (PCK) i kania ruda (PCK); w
stosunkowo wysokiej liczebności występują: bocian biały oraz pustułka (około1% populacji
krajowej). Miejscami bardzo dobrze zachowane łęgi jesionowo-olszowe - starodrzewia z licznymi
pomnikowymi okazami jesionów i dębów szypułkowych oraz rozległe połacie łąk, zarówno
ekstensywnie użytkowane, jak i zarastające. Jest to jeden z największych tego typu kompleksów
w Wielkopolsce.
Drugim obszarem częściowo mieszczącym się na terenie gminy Śmigiel jest Zbiornik
Wonieść (kod obszaru PLB300005), obejmujący na terenie gmin: Kościan (894,2 ha), Krzywiń
(107,7 ha), Śmigiel (774,3 ha) i Osieczna (688,9 ha). Biegnie wokół pięciu jezior: Drzeczkowskie,
Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie, Wonieskie oraz położone między nimi bagienne łąki.
Zbiornik otoczony jest lasami, łąkami i polami uprawnymi. Jego zasadniczą funkcją jest retencja
wody dla potrzeb rolnictwa i ochrona przeciwpowodziowa. Na obszarze tym występuje niezwykle
cenny gatunek - żółw błotny - chroniony zarówno w Polsce jak i w Europie. Występuje tu co
17
Gminny Program Ochrony Środowiska
najmniej 26 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków z Polskiej
Czerwonej Księgi (PCK). Stwierdzono gniazdowanie 131 gatunków ptaków; jedno z nielicznych
lęgowych stanowisk w kraju podgorzałki. W okresie lęgowym obszar zasiedla ponad 2%
krajowej populacji (C3) gęgawy, co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących
gatunków ptaków: podgorzałka (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), krakwa, kropiatka, sieweczka
rzeczna; stosunkowo duże koncentracje osiąga: zausznik, bączek (PCK), bąk (PCK), kropiatka,
zielonka i wąsatka (PCK). W okresie wędrówkowym spotyka się gęś zbożową w koncentracjach
do 4 500 osobn, gęgawę do 600 osobników, pierzące się cyraneczki w ilości do 800 osobn.,
czajkę -ponad 4000 osobników brodźca śniadego do 110 osobników. W Drzeczkowie
stwierdzono występowanie żółwia błotnego.
Do największych zagrożeń ostoi należą znaczne wahania poziomu wody, które
powodują straty w lęgach bytujących na tym obszarze ptaków, a także pociągają za sobą
stopniowy zanik roślinności wynurzonej i utratę przez zbiornik charakteru jeziornego. Poza tym
poważne szkody temu obszarowi wyrządza również kłusownictwo rybackie, nawożenie
przyległych pól i nielegalny wywóz śmieci.
Wiele zwierząt chcących przedostać się na drugą stronę drogi ginie pod kołami
rozpędzonych pojazdów. Do takich sytuacji najczęściej dochodzi w miejscach gdzie droga
przecina las. Najłatwiejszym rozwiązaniem są podziemne przejścia dla małych zwierząt lub
mosty, zachowujące ciągłość tych rodzajów roślinności, które występują w otoczeniu. Na
terenie gminy Śmigiel nie występują przejścia dla zwierząt.
3.1.5.4.
Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego
Obszary wskazane dla rozwoju funkcji rekreacyjnej wiążą się przede wszystkim z cechami
środowiska przyrodniczego. Dla wykorzystania rekreacyjnego wskazane są tereny położone w
sąsiedztwie zbiorników wodnych, a także obszary z obiektami o walorach kulturowych bądź
urządzeniami sportowymi.
Atrakcyjność krajobrazowa oraz walory kulturowe stanowić powinny podstawę rozwoju
agroturystyki, zwłaszcza weekendowej, np. związanej z turystyką rowerową, konną, także w
powiązaniu z gminami ościennymi. Wyznaczone zostały obszary potencjalnej lokalizacji
obiektów rekreacyjnych w sąsiedztwie zbiorników wodnych koło Wonieścia i Jezierzyc, mając na
uwadze istniejąca bazę oraz potencjał istniejących gospodarstw.
Zgodnie ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w
gminie Śmigiel, w granicach miasta i w jego bezpośrednim sąsiedztwie baza sportoworekreacyjna rozwinąć się powinna w okolicach wiatraków oraz na terenach po byłym wysypisku
śmieci.
Celem rozwoju dróg rowerowych w gminie jest zapewnienie każdemu chętnemu możliwości
korzystania z roweru, poruszanie się bezpiecznie w dogodnych warunkach środowiskowych. Ze
względów ekologicznych koniecznym jest włączenie roweru do obsługi komunikacyjnej gminy.
Celowym jest także stworzenie układu rowerowego ze względów turystyczno-rekreacyjnych.
Bogata historia ziemi śmigielskiej stwarza bardzo dogodne warunki dla uprawiania różnych
form turystyki. Wyeksponowanie historii gminy jak również jej walorów przyrodniczo –
krajoznawczych wymusza wytyczenie, pobudowanie i oznakowanie odpowiednich szlaków
turystycznych i ścieżek rowerowych oraz ścieżek zdrowia. Projekt wytyczenia ścieżek i ich opis
przygotują lokalne organizacje pozarządowe. Oznakowanie ścieżek i wyposażenie w
urządzenia do wypoczynku rekreacji i ich utrzymanie będzie wspólnym wysiłkiem budżetu
gminy, Starostwa Powiatowego, wsparte środkami pozabudżetowymi. Przewiduje się, że oprócz
zwiększenia atrakcyjności gminy uda się dzięki temu stworzyć kilka miejsc pracy. Dla
przyciągnięcia turystów niezbędne jest uruchomienie punktu informacji turystycznej.
Przez teren gminy przebiega kilka ścieżek rowerowych:
 Trasa nr 1 – (wokół miasta) przebiega ulicami Śmigla i wsi Koszanowo. Na trasie
znajdują się zabytki: kościoły, ratusz, wodociąg, gazownia, kolejka wąskotorowa, jak
również park przy wiatrakach i Staw Egellsee oraz nowe, powstałe w ostatnich latach
inwestycje: wiadukty na obwodnicy, oczyszczalnia. Trasa prowadzi także obok
nowoczesnych zakładów pracy, takich jak Gastrometal, Hoffmann Poland, SPA
 Trasa nr 2 – wiedzie do Jezierzyc (znajduje się też na międzynarodowej ścieżce
turystycznej). Zaczyna się od Racotu, prowadząc przez Gryżynę i Wonieść w kierunku
Zglińca, Osiecznej, Drzeczkowa, Karmina, Spławia, Starego Bojanowa i Robaczyna, po
Nietążkowo i Śmigiel.
18
Gminny Program Ochrony Środowiska

Trasa nr 3 – do Bronikowa, Boguszyna, Błotkowa, Wydorowa, Nietążkowa lub
Morownicy i dalej w kierunku Nowego Światu i Żegrowa do Śmigla.
 Trasa nr 4 – ze Śmigla przez Żegrowo – Żegrówko – Brońsko – Kotusz – Łęki Małe –
Krzan – Białcz Stary – Czacz – Przysieka Stara – Bruszczewo – Koszanowo do Śmigla
Średni pełen dystans każdej ze ścieżek liczy około 40 km. Przebiegają one nie tylko na
obszarze gminy Śmigiel i powiatu kościańskiego, ale również w powiatach Grodzisk Wlkp. i
Leszno. Przy każdej ścieżce wyznaczono miejsca odpoczynku, są też punkty widokowe oraz
ściągające uwagę turystów zabytki i ciekawostki przyrodnicze. Głównym punktem wypadowym
(start i meta) jest park przy śmigielskich wiatrakach.
W ramach rozwoju turystyki na terenie gminy Śmigiel należy dążyć do rozszerzenia i
utrzymania bazy noclegowej i wsparcia obsługi sektora agroturystyki. Głównym celem jest
stworzenie zaplecza dla ruchu turystycznego w gminie i tym samym wykreowanie nowych
możliwości pracy i dodatkowych dochodów dla rolników, między innymi poprzez organizację
gospodarstw agroturystycznych. Realizacja projektu powinna rozpocząć się od stworzenia bazy
danych o miejscach noclegowych na terenie gminy oraz stworzenia kompleksowego systemu
informacji turystycznej, powiązanego z projektem promowania gminy. Istotnymi elementami tego
systemu będą: promocja gospodarstw agroturystycznych, stworzenie warunków do budowy
kempingu (pola namiotowego) nad Jeziorem Woniejskim oraz rozbudowa i modernizacja
schronisk młodzieżowych. W typowo rolniczej gminie, jaką jest Śmigiel, gospodarstwa rolne
mogą z powodzeniem przyjmować turystów i stanowić atrakcję dla ludzi nie mających styczności
z życiem na wsi. Przewidywane jest wsparcie gospodarstw agroturystycznych poprzez
rozpropagowanie ich działalności na stronie interentowej, folderach, przy okazji pokazów
żywność regionalnej, etc. Od dawna planowane jest zagospodarowanie terenów nad Jeziorem
Wonieść, które stanowią potencjalnie teren kempingowo-karawanigowy.
Wzrost zainteresowania gminą pod względem turystycznym można osiągnąć poprzez
renowację istniejących obiektów architektury oraz rekonstrukcję dawnych obiektów takich jak
skansen młynarstwa jest zasadna, dlatego że historia Śmigla wiąże się ściśle z młynami do
zboża napędzanymi siłą wiatru, czyli z wiatrakami. Skansen ten jako muzeum ochroniłby dwa
istniejące na terenie gminy wiatraki.
Istniejące na terenie gminy wykopaliska archeologiczne w Bruszczewie pochodzące z
wczesnej epoki brązu (sprzed 4 000 lat), będące unikatowym na skalę europejską znaleziskiem
z tego okresu mogą stanowić drugą cenną atrakcję turystyczną gminy. Wydaje się zasadne
wsparcie inicjatyw Muzeum Archeologicznego w Poznaniu i umieszczenie tego terenu na
ścieżce turystycznej po atrakcyjnych miejscach historii gminy, a w przyszłości utworzenie
skansenu archeologicznego.
Następnym punktem odwiedzin turystów może być Muzeum Wyznań Religijnych.
Planowane jest zorganizowanie go w kaplicy poewangelickiej, przystosowanej do prowadzenia
działalności kulturalnej i społecznej dla mieszkańców Gminy Śmigiel. Celem utworzenia
muzeum jest stworzenie właściwych warunków dla prowadzonej już działalności wystawienniczej
i koncertowej, a z drugiej zorganizowanie w tym samym obiekcie muzeum religii (arianie,
ewangelicy, żydzi, katolicy) oraz pracowni pracy twórczej (pracownia plastyczna).
Następnym obiektem dla zorganizowania stałej ekspozycji mogą być stare pomieszczenia
gazowni, rozlewni wód i wąskotorowej kolei dojazdowej, propagowane pod jedną nazwą
Muzeum Historii Codziennej. Oddziały tego nietypowego muzeum znajdą się w nieczynnych już
zakładach oraz w zorganizowanej sali ekspozycyjnej na terenie jednego z wyżej wymienionych
zakładów. Zebranie urządzeń, narzędzi, schematów, itp. ukaże postęp myśli technicznej.
Realizacja projektu uchroniłaby niszczejące dziedzictwo kultury materialnej, które może być
ważnym elementem edukacyjnym i zwiększy atrakcyjność turystyczną gminy.
3.1.5.5.
Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego
Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa.
Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nienaruszające równowagi
przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez
II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody.
Przewiduje się utrzymanie i ochronę rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez
odpowiednie kształtowanie krajobrazu rolniczego i wzmocnienie funkcji glebochronnych, przede
wszystkim ochronę i odtwarzanie zadrzewień przydrożnych, śródpolnych i przywodnych,
ograniczenia przejmowania gruntów rolnych na cele nie rolnicze, np. objęcie ochroną wszystkich
gleb najwartościowszych.
19
Gminny Program Ochrony Środowiska
Konieczna jest kontrola stosowania środków nawożenia mineralnego oraz środków
chemicznych ochrony roślin na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania
szkodników.
Obecnie na terenie gminy zużywa się:
 0,5431 kg/ha środków ochrony roślin,
 80 kg/ha nawozów azotowych,
 40 kg/ha nawozów fosforowych,
 100 kg/ha nawozów potasowych.
20
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.1.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła
finansowania
7
Szacunkowe
nakłady
6
13
14
15
200
000
5
Cel przedsięwzięcia
2013
2012
2011
2010
4
2009
3
2008
2
2007
1
Termin realizacji
2006
Rodzaj przedsięwzięcia
Opis przedsięwzięcia
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
L.p.
Tabela 6. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona przyrody
Budżet gminy,
środki
prywatne
Zadania własne
I
2 P
Gmina/zarządcy
i właściciele
nieruchomości
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Ustanawianie na terenie
gminy nowych form
ochrony przyrody.
gmina/
wojewódzki
konserwator
przyrody
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy,
W
ramach
prac
nad
planami
zagosp
odarow
ania
przestrz
ennego
1
Renowacja terenów
zielonych, w
szczególności
zabytkowych parków
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy
4
Określanie
w
studium Gmina/
uwarunkowań i kierunkach
rozwoju
przestrzennego
P gminy
obszarów
oraz
zasad ochrony środowiska
i jego zasobów, ochrony
przyrody, krajobrazu.
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy
5
Uwzględnianie obszarów Gmina/
proponowanych do sieci
NATURA
2000
w
P
miejscowych
planach
zagospodarowania
przestrzennego.
Dokonywanie oceny
Gmina/
skutków oddziaływania
planów i przedsięwzięć na
walory przyrodnicze
obszarów kandydujących
do sieci NATURA 2000.
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy
Wspieranie przedsięwzięć gmina/ zarząd
mających na celu
zieleni
utrzymanie i powiększanie komunalnej
terenów zieleni,
zadrzewień, zakrzewień i
7 P/I remiz śródpolnych, między
innymi w celu
ograniczenia
niekorzystnych zjawisk
erozyjnych, oraz parków w
tym wiejskich i miejskich
Ochrona przed
erozją,
zwiększenie
bioróżnorodności,
tworzenie
łączników
ekologicz
Budżet gminy
W ramach kwot na wykup
gruntów
6 P
Budżet gminy
Jak
wyżej
3
Uwzględnianie w planach Gmina/
zagospodarowania
przestrzennego wysokiego
udziału powierzchni
P
biologiczne czynnych
(zieleń niska, zieleń
średnia i wysoka, oczka
wodne itp.)
21
Gminny Program Ochrony Środowiska
Odrestaurowanie zabytków gmina
na terenie gminy
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Wspieranie rozwoju
agroturystyki,
gmina/ ODR,
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Zachowanie i ochrona
charakterystycznej dla
regionu struktury obszarów
cennych przyrodniczo
gmina/
instytucje
ochrony
przyrody,
organizacje
pozarządowe
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Ochrona i utrzymania
istniejących korytarzy
ekologicznych
gmina/
instytucje
ochrony
przyrody,
organizacje
pozarządowe,
właściciele
nieruchomości
Ochrona przed
erozją,
zwiększenie
bioróżnorodności,
tworzenie
łączników
ekologicz
Ochrona i wzrost funkcji
zadrzewień śródpolnych,
przydrożnych,
gmina/ koła
łowieckie,
organizacje
ekologiczne,
Rozbudowa sieci ścieżek
rowerowych i szlaków
pieszych
gmina/
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
11 P/I
12
13
I
I
14 I/P
15
16
17
22
I
I
I
Podjęcie prac
organizacyjnych i
projektowych na rzecz
stworzenia skansenu
młynarstwa
Gmina,
Centrum
Kultury,
Konserwator
Wojewódzki
Rozwój bazy turystycznej i gmina/
rekreacyjnej.
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
jw
jw
I
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy,
środki
zewnętrzne
Budżet gminy
środki
zewnętrzne
100 000
10
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Budżet gminy
Budżet gminy
Budżet gminy
Budżet gminy
Ochrona przed
erozją,
zwiększenie
bioróżnorodności,
tworzenie
łączników
ekologicz
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
100 000
I
objęcie ochroną terenów
gmina
odkrywek
archeologicznych (skansen
archeologiczny w
Bruszczewie)
Budżet gminy
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
300 000
9
gmina/
organizacje
pozarządowe,
instytucje
ochrony
przyrody,
lokalne
środowiska
naukowe
Budżet gminy,
polskie źródła
budżetowe i
pozabudżetow
e, źródła Unii
Europejskiej,
UAM w
Poznaniu
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
W ramach kwot
na układy
komunikacyjne
8
Ochrona wartości
przyrodniczych i
kulturowych gminy,
waloryzacja środowiska
P przyrodniczego
Gminny Program Ochrony Środowiska
Uwzględnienie w
gmina/
planowaniu przestrzennym
18 P potrzeby zwiększenia
lesistości obszaru gminy
gmina/
Remont i rewitalizacja
wiatraków śmigielskich
22
Gmina,
Konserwator
zabytków
Budżet gminy
Podniesienie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżet gminy
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Budżet gminy,
środki
funduszy
Ok.
100
000
Rozpropagowywanie
regulaminów konkursów,
przeprowadzanie etapu
21 P gminnego konkursów:
ekologiczna szkoła,
ekologiczne sołectwo,
ekologiczne osiedle.
Zwiększenie
bioróżnorodności,
50
000
Ochrona przed
erozją,
gmina/
I
Budżet gminy
gmina/
Systematyczna realizacja
opracowań
ekofizjograficznych
20
Budżet gminy
W
ramach
nakładó
w na
funkcjo
nowani
e
adminis
tracji
Restrykcyjny nadzór nad
przestrzeganiem zakazu
19 P
wypalania łąk, ściernisk,
rowów itp.
Zwiększenie
bioróżnorodności,
tworzenie
łączników
ekologicz
Zadania koordynowane
Podniesienie poziomu
edukacji ekologicznej
mieszkańców poprzez
realizację powszechnego,
1. P/I wielokierunkowego
programu edukacyjnego
oraz sprawne
informowanie
społeczeństwa
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
zarząd powiatu/
jednostki
Podnoszenie
organizacyjne
świadomości ekologicznej
powiatu,
2. P/I producentów rolnych i
organizacje
edukacja ekologiczna
pozarządowe,
mieszkańców wsi
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
Współistnienie
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
Element
kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
3.
4.
Promowanie produkcji i
P konsumpcji zdrowej
żywności
I
zarząd powiatu
/ ODR,
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy,
producenci rolni
zarząd powiatu
/ organizacje
społeczne i
Popularyzacja wśród
zawodowe
rolników zasad Kodeksu
rolników, gminy,
Dobrej Praktyki Rolniczej
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna
23
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.
6.
Prowadzenie masowych,
edukacyjnych akcji
proekologicznych dla
dzieci i młodzieży szkolnej:
• powiatowe konkursy
tematyczne,
P • współudział w organizacji
akcji regionalnych i
ogólnopolskich,
• popularyzacja
proekologicznych działań
realizowanych przez
struktury UE.
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu, gminy,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna
Element
kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Budżety
Powiatu i gmin
Edukacja mieszkańców w
P dziedzinie ochrony
przyrody i lasu.
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
Element
kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
I
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
Popularyzacja, inicjowanie powiatu, gminy,
i podejmowanie działań na ODR
organizacje
rzecz rozwoju rolnictwa
pozarządowe,
ekologicznego
prasa lokalna,
gminy,
producenci rolni
8
P
zarząd powiatu/
powiatowe
służby i straże,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
9
Promowanie gospodarstw
P agroturystycznych w
gminie
10
I
11
I
7.
Edukacja mieszkańców w
zakresie właściwych
zachowań w sytuacji
wystąpienia zagrożenia.
Renowacja parków
zabytkowych na terenie
gminy Śmigiel
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Właściciele
nieruchomości,
gmina
Rekonstrukcja trasy kolejki Zarząd powiatu,
do Rakoniewic i Krzywinia gminy
Zachowanie
obszarów
cennych
przyrodniczo
Środki
właścicieli,
budżet gminy
Podniesienie
atrakcyjności
gmin
3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów
3.2.1. Analiza stanu istniejącego
Większość lasów gminy leży w Nadleśnictwie Kościan w obrębie Żegrowo. W samej gminie
Śmigiel lasy zajmują powierzchnię 214 ha. Pod władaniem gminy mają powierzchnię 45 ha,
większa część czyli 169 ha należy do prywatnych włascicieli.
Powierzchnia Nadleśnictwa Kościan obecnie wynosi 15.896 ha , w tym 15.130 ha
powierzchni leśnej. Administracyjnie dzieli się na 3 obręby leśne.
Obręb Kościan
5409 ha
Obręb Żegrowo
6162 ha
Obręb Mochy
3559 ha
Obszar Nadleśnictwa Kościan leży w III Krainie Wielkopolsko – Pomorskiej, w 7 Dzielnicy
Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej i należą do mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego.
Na terenie Nadleśnictwa przeważają gleby brunatne ( 40 % ), bielicowe ( 30 % ), oraz gleby
murszowe ( 18 % ) i ma to odzwierciedlenie w strukturze siedlisk:
- Bs
0,1%
- Bśw
19,4 %
- Bw
0,2 %
24
Gminny Program Ochrony Środowiska
- BMśw
26,5 %
- BMw
3,4 %
- LMśw
19,8 %
- LMw
5,7 %
- Lśw
11,3 %
- Lw
2,8 %
- Ol
4,8 %
- OlJ
5,9 %
Drzewostany Nadleśnictwa w 49,6% stanowią siedliska borowe, 39,6% siedliska lasowe
oraz w 10,7% olsy.
Powierzchniowy udział gatunków przedstawia się następująco:
- So
70,36 %
- Md
1, 51 %
- Św
1,51 %
- Db
5,84 %
- Bk
0,24 %
- Js
2,26 %
- Brz i Ak 8,11 %
- Ol
8,39 %
- Tp
1,28 %
3.2.1.1.
Zagrożenia lasów
Wszystkie lasy w Nadleśnictwie zaliczone są do I strefy zagrożenia oddziaływania
przemysłu. Cały obszar Nadleśnictwa Kościan należy do zlewni rzeki Obry.
W obrębie Nadleśnictwa Kościan nie występują większe powierzchnie leśne zaśmiecone i
zanieczyszczone. W lasach należących do Skarbu Państwa kontrolą i ściganiem przypadków
zaśmiecania lasów zajmują się służby leśne i Straż Leśna, które w sytuacji ustalenia sprawcy
karzą grzywną pieniężną. Istnieją tereny leśne w większym stopniu narażone na zaśmiecanie
głównie w pobliżu dróg komunikacyjnych. Nadleśnictwa wspierają finansowo i organizacyjnie
różnego rodzaju akcje edukacyjne i porządkowe prowadzone w lasach biorąc czynny udział w
ich sprzątaniu. Każdego roku we wrześniu przeprowadzana jest nadzorowana przez Starostwo i
Gminy powiatu kościańskiego ogólnopolska akcja Sprzątanie Świata, w czasie której
porządkowane są głównie gminno-wiejskie kompleksy zieleni oraz w przewadze pobocza i
skrajne pasy lasów.
3.2.1.2.
Problematyka granicy polno-leśnej
Podstawowym zagadnieniem planów zagospodarowania przestrzennego gmin jest
określenie granicy polno-leśnej dla lasów państwowych i niepaństwowych łącznie. Interesem
właściciela lasu jest, by ta granica była jak najkrótsza (szczególnie Lasów Państwowych). Ma to
swoje uzasadnienie przyrodnicze i gospodarcze. Krótsza granica polno-leśna ułatwia
gospodarkę leśną, ogranicza penetrację ludzi, ogranicza zasięg szkód łowieckich (np.
zagrożenie
pożarowe
i szkodnictwo leśne). Rolnictwo nastawione na maksymalizację produkcji rolnej również nie jest
zainteresowane wydłużaniem tej granicy. Jednak względy krajobrazowe i widokowe mogą
wymuszać dążenie do wydłużania i różnicowania tej granicy. Ponadto najbogatsze przyrodniczo
są wszelkie strefy styków dwóch biocenoz (strefa ekotonu). Strefa ekotonu charakteryzuje się
większą produkcją i różnorodnością biologiczną. Jest to strefa, w której przenikają się wzajemnie
zasięgi wielu organizmów jednej i drugiej biocenozy - w tym przypadku - lasu i pola. Niewątpliwie
wydłużona linia ekotonu sprzyja większej penetracji zwierzyny leśnej na polach.
3.2.1.3.
Program zalesiania nieużytków
W strategii rozwoju gminy Śmigiel w latach 2007-2015 w celu zagospodarowania użytków
rolnych klas V i VI oraz zwiększenia efektywności wykorzystania użytków o niskiej bonitacji gleby
ustalono zalesienia na terenach słabych rolniczo.
3.2.2. Przewidywane kierunki zmian
Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni
leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zwłaszcza z drzewostanów
iglastych na gatunki liściaste (klon, lipa, buk, jesion, dąb) zgodnie z występującymi siedliskami, co
25
Gminny Program Ochrony Środowiska
szczegółowo określa plan urządzenia lasu. Na obszarach leśnych znajdujących się w granicach
lokalnego systemu obszarów chronionych należy gospodarować zgodnie z operatami
urządzeniowymi. Ważne jest urządzanie lasów jako terenów rekreacyjnych (parków leśnych) w
zakresie nie kolidującym z zadaniami gospodarki leśnej i nie zagrażającym walorom
przyrodniczym.
3.2.3. Przyjęte cele i priorytety
Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków
i zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo
zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe,
dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą
lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z
właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i
rekreacji.
3.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa i Powiatu
Zwiększanie lesistości województwa i powiatu realizowane zgodnie z programem
zalesiania koordynowanym przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu.
Z opracowanego Programu powiatowego wynikają następujące przedsięwzięcia:
ustalenie lokalizacji zalesień i zadrzewień w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego gminy,
zalesianie gruntów rolnych,
realizacja bieżących zabiegów pielęgnacyjnych zgodnie z potrzebami hodowlanymi.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wynikają następujące zadania:
preferowanie zalesień na terenach cennych przyrodniczo, wzdłuż brzegów rzek i jezior,
prowadzenie gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony prawnej konkretnych
obszarów przyrodniczych,
dokonanie
aktualizacji
ewidencji
gruntów
możliwych
do
zalesienia
z uwzględnieniem gruntów:
- położonych na stokach o średnim nachyleniu powyżej 15%,
- zdegradowanych,
- narażonych na niebezpieczeństwo powodzi.
opracowanie dokumentacji urządzeniowej dla lasów niepaństwowych,
szkolenia rolników z zakresu zalesień gruntów rolnych, prowadzenia upraw leśnych
i pielęgnacji lasu,
zalesianie gruntów rolnych nieprzydatnych rolniczo,
sporządzanie planów urządzenia lasów dla Nadleśnictw,
zalesienia gruntów Skarbu Państwa wyłączonych z użytkowania rolniczego,
prowadzenie stałego biologicznego monitoringu ekosystemów leśnych.
3.2.5. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć
Ochrona ekosystemów leśnych wiąże się w szczególności z utrzymaniem dobrej kondycji
lasów gospodarczych, wprowadzenie różnorodności w monokulturach borów sosnowych,
zorganizowaniem miejsc biwakowania dla turysty penetrującego ekosystem leśny, określeniem
tras umożliwiających penetrację turystyczną lasów – niezbędna współpraca na szczeblu gmina –
zarządca lasu oraz prowadzeniem dodatkowych zalesień.
Kierunki rozwoju produkcji leśnej określają plany urządzeniowe lasów sporządzane przez
właściwe Nadleśnictwa.
26
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.2.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
2
3
4
2009
2010
2013
2008
2012
2007
2011
2006
5
6
7
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła
finansowania
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
1
Szacunkowe nakłady
Opis przedsięwzięcia
Termin realizacji
Cel przedsięwzięcia
L.p.
Rodzaj przedsięwzięcia
Tabela 7. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona lasów
13
14
15
Zadania własne
Uwzględnienie w miejscowych
planach zagospodarowania
przestrzennego terenów
przeznaczonych do zalesienia
Opracowanie projektu zalesień,
struktury nasadzeń, składu
gatunkowego, formy zmieszania,
Gmina/
Zarządcy
lasów,
nadleśnictwa
Podniesienie wskaźnika lesistości
gminy przez stopniowe zalesianie
terenów nie przydatnych dla
rolnictwa oraz zrekultywowanych
po wyczerpaniu złóż kopalin
pospolitych
Gmina/
nadleśnictwa,
właściciele
lasów,
zarząd
powiatu
Przygotowanie szczegółowego
wykazu gruntów rolnych, które
eliminowane będą z produkcji
rolnej i zalesiane
Gmina/
Ochrona istniejących terenów
leśnych i zalesienie nowych
wskazanych w studium
Gmina/
nadleśnictwa
3. P
4. I
5. P
6. I
Budżet
gminy
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
Budżet
gminy
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
dostosowanie
do siedlisk
4 000
P
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
gminy,
budżet
państwa,
budżet
lasów
państwow
ych
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
3 000 za ha
2
Gmina/
nadleśnictwa
Środki
producent
ów,
budżet
gminy,
budżet
powiatu
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
3 000
Wydawanie zezwoleń wyłącznie
na uzasadnione wycinki drzew
oraz konsekwentne stosowanie
1. P sankcji karnych w przypadku
ujawnienia samowoli przy
wycięciu drzew lub krzewów, a
także ich zniszczeniu
Budżet
gminy
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
dostosowanie
do siedlisk
Budżet
gminy
Przeciwdziałanie
erozji
Budżet
powiatu,
budżet
Państwa,
środki
właścicieli
PFOŚiG
W
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
powiatu
Zadania koordynowane
1. I
Zalesianie terenów o niskich
klasach bonitacyjnych gleb i
gruntów porolnych
Zarząd
powiatu/
właściciele
gruntów,
gminy
Zarząd
Działania na rzecz wprowadzenia
powiatu/
2. P prawidłowej gospodarki leśnej w
nadleśnictwa
lasach prywatnych
27
Gminny Program Ochrony Środowiska
4
5
Zalesienie gruntów rolników
indywidualnych
I
P
Zarząd
powiatu/
nadleśnictwa
Zarząd
powiatu/
nadleśnictwa
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
powiatu
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
Starostwo
,
Nadleśnic
two,
rolnicy
indywidua
lni,
fundusze
unijne
Zalesianie w ramach programów
pomocowych Unii Europejskiej
Właściciele
na terenie całej gminy wg
nieruchomoś
wniosków indywidualnych
ci
właścicieli terenów
100 000
Wzmożenie kontroli gospodarki
3. P leśnej na obszarach nowych
nasadzeń i w lasach prywatnych.
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa
Środki UE
3.3. Ochrona gleb
3.3.1. Analiza stanu istniejącego
Największe powierzchnie w gminie zajmują gleby klasy IVa, które charakteryzują się
zdecydowanie gorszymi właściwościami niż gleby wyższych klas. Gleby ciężkie tej klasy cechuje
duża żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne biologicznie. Mniejsze
powierzchnie zajmują gleby klas IIIb i V.
Gleby klasy IIIb są zbliżone właściwościami do gleb klasy III a, ale w jeszcze większym
stopniu charakteryzują się gorszymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi, pogarszają się
przede wszystkim stosunki wodne. Natomiast gleby klasy V są glebami mało żyznymi i
nieurodzajnymi.
Gleby klas najlepszych stanowią w gminie niewielki udział.
Tabela 8 Bonitacja jakości gleb
Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażonych w procentach
Jednostka
I
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI
VIRZ
Pow. kościański
0
2
12
23
29
10
16
8
0
Gmina Śmigiel
0
4
16
18
26
10
18
8
0
Źródło: WIOŚ 2004 r.
Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej
powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór uprawianych roślin. Do
poszczególnych kompleksów mogą być zaliczone różne gleby o zbliżonych właściwościach i
kierunku użytkowania. Jako kryterium przy określaniu kompleksu brano pod uwagę właściwości
fizyczno-chemiczne gleby, stopień agrokultury, rzeźbę terenu, ciężkość i trudność uprawy oraz
warunki klimatyczne i agroklimatyczne.
W powiecie kościańskim gleby użytkowane rolniczo zajmują 76,6% powierzchni gleb
powiatu, a w gminie Śmigiel 75,4% . Według oceny przydatności rolniczej są to gleby głównie
kompleksów żytnich (żytniego bardzo dobrego, dobrego, słabego) - stanowią 67%. Zaledwie 14 %
gruntów ornych posiada gleby kompleksów pszennych, pozostałe 9 % to gleby kompleksów
zbożowo pastewnych.
Tabela 9 Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych
Grunty orne w % powierzchni
Jednostka
Pszenny
b.dobry
Pow.
2
kościański
Gmina
2
Śmigiel
Źródło: WIOŚ 2004 r.
28
Pszenny
dobry
Pszenny
wadliwy
Żytni
b.dobry
Żytni
dobry
Żytni
słaby
Żytni
b.słaby
Zbożowopastewny
mocny
Zbożowopastewny
słaby
14
2
30
20
14
10
3
5
18
4
24
17
15
11
4
5
Gminny Program Ochrony Środowiska
Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego
w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu
Śmigiel należy do gmin, o przeważającej liczbie gospodarstw małych do 5 ha, co stanowi
41% wszystkich gospodarstw. Proces powiększania przeciętnego areału gospodarstwa
indywidualnego ciągle trwa i trudno obecnie określić jaka będzie docelowa wielkość.
3.3.1.1.
Tabela 10 Struktura gospodarstw rolnych w gminie Śmigiel
Liczba gospodarstw
indywidualnych
razem
z tego:
1-5
5-10
10 –
20 –
50 – Powyżej
ha
ha
20
50
100
100 ha
ha
ha
ha
Śmigiel
1124
468
204
282
161
7
2
Źródło: POŚ dla powiatu kościańskiego
RSP
AWRSP
3
2
inne
2
Dobre klasy gleb (III i IV) w gminie sprzyjają uprawom zbóż. Największe powierzchnie
upraw w gminie zajmują pszenżyto ozime, żyto i pszenica ozima. Najmniej uprawia się
pszenżyta jarego i kukurydzy na ziarno.
Tabela 11 Powierzchnia zasiewów głównych upraw w 2005 r.
Gatunek
Powierzchnia zasiewów [ha]
Kukurydza – ziarno
30
Kukurydza – zielonka
560
Buraki cukrowe
490
Ziemniaki
320
Pszenica ozima
1150
Pszenica jara
280
Żyto
1690
Jęczmień ozimy
550
Jęczmień jary
720
Owies
200
Pszenżyto ozime
1850
Pszenżyto jare
15
Mieszanki zbożowe
1510
Rzepak ozimy
320
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
3.3.1.2.
Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów
Głównymi czynnikami mającymi wpływ na zmiany krajobrazu i przypowierzchniowej
skorupy ziemskiej są kopalnie, oraz związana z nimi infrastruktura (odwierty, rurociągi).
Zagrożeniem dla wierzchniej warstwy gleb są nielegalne kopalnie odkrywkowe surowców
naturalnych. Nielegalna eksploatacja poza stratami finansowymi powoduje przede wszystkim
znaczne zagrożenie dla środowiska. Tego rodzaju działalność często nie podlega żadnej kontroli
i jest prowadzona bardzo nieracjonalnie. Działania te prowadzą do poważnych zmian
przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci dużych obszarów
nieużytków, hałd, oraz wyrobisk, które nie są rekultywowane.
W gminie występują udokumentowane złoża kruszywa naturalnego w okolicach:
Koszanowa, Poladowa, Śmigla, Nietążkowa, surowce ilaste i piaski schudzające do produkcji
ceramiki budowlanej w okolicach Czacza, Nietążkowa i Przysieki Starej oraz złoża gazu
ziemnego niedaleko Brońska. Obszary te po zakończeniu eksploatacji wymagać będą
przeprowadzenia rekultywacji.
Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną
czynnikami antropogenicznymi
Degradacja gleb na terenie gminy ma charakter głównie antropogeniczny. Głównymi
przyczynami są niewłaściwy sposób użytkowania gleby, a w szczególności użytkowanie rolnicze.
Stosowanie uprawy monokulturowej oraz braku stosowania Dobrej Praktyki Rolniczej które
prowadzą do wyczerpania zasobów składników mineralnych w glebie. Przy dodatkowo
3.3.1.3.
29
Gminny Program Ochrony Środowiska
nieprawidłowej ochronie gleby, wypalaniu łąk, pastwisk oraz rowów i likwidacji zadrzewień
śródpolnych, prowadzi to do erozji wierzchniej warstwy i mineralizowania materii organicznej.
Najczęściej stosowaną metodą rekultywacji gleb użytkowanych rolniczo jest zalesianie tych
gruntów, co też i na tym obszarze ma miejsce.
Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego
infrastruktury
Na terenie gminy miejsca konfliktowe w stosunku do funkcji przyrodniczych występują
wzdłuż tras komunikacyjnych, zwłaszcza przy drodze krajowej nr 5.
Na terenie gminy obszarem, na którym stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleb i ziemi
oraz towarzyszącym infrastrukturze drogowej jest stacja paliw PKN ORLEN w Śmiglu.
3.3.1.4.
3.3.1.5.
Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji
Według sześciostopniowej skali IUNG Gleby gminy Śmigiel zakwalifikowano do klasy IIIb
co oznacza gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach narażone są
na skażenie. Dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych pod
warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin. Zalecane są
uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych.
Wapnowanie ma wszechstronny i korzystny wpływ na właściwości fizyczno-chemiczne i
biologiczne gleb. Wpływa zatem na tworzenie żyzności gleby, czynnika umożliwiającego
uzyskiwanie wysokich plonów i efektywne wykorzystanie nawożenia NPK. Podstawowymi
wskaźnikami do określenia potrzeb wapnowania są wielkość pH i kategoria agronomiczna
wynikająca ze stopnia zwięzłości gleby. W gminie Śmigiel występuje około od 20 40% gleb
wymagających wapnowania.
Rysunek 1 Potrzeby wapnowania w latach 2000 - 2004
Im gleba jest lżejsza, tym z reguły bardziej uboga w magnez. Niskimi zawartościami
magnezu charakteryzują się także gleby organiczne.
Niedobory magnezu, występujące we wczesnych stadiach wzrostu, wpływają ujemnie na
późniejszy rozwój i plonowanie roślin uprawnych. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ważnym dla
procesów życiowych roślin - jest składnikiem chlorofilu. Wymywanie magnezu z gleb może
wynosić nawet kilkadziesiąt kilogramów z hektara rocznie. O ile potas wymywany jest głównie z
gleb lekkich, to magnez wymywany jest także z gleb ciężkich. Ta cecha magnezu prowadzi do
częstych niedoborów tego pierwiastka. Ruchliwość magnezu powoduje, że trudno jest utrzymać
jego zapasy w glebie. Poważniejszym źródłem magnezu jest obornik. W gospodarstwach o
glebach ubogich w magnez produkowany obornik także zawiera niewiele magnezu. Zawartość
przyswajalnego dla roślin magnezu w przebadanych glebach Wielkopolski można określić jako
niską. W gminie Śmigiel obecnie 20-40% użytków rolnych charakteryzuje się niską i bardzo
niską zasobnością magnezu.
30
Gminny Program Ochrony Środowiska
Rysunek 2 Zasobność gleb w przyswajalny magnez w latach 2000 – 2004
Fosfor jest niezbędnym składnikiem do rozwoju rośliny. Jego obecność w glebie wpływa
dodatnio na pobieranie innych składników pokarmowych przez rośliny, głównie azotu. Pełni
ważne funkcje w różnych procesach życiowych (wpływa korzystnie na podział komórek,
kwitnienie, owocowanie, powstawanie nasion dojrzewanie, rozwój korzeni), zwiększa odporność
roślin na choroby.
Gleby zawierają niewiele fosforu, a przy tym tylko część składnika jest dla roślin dostępna.
Na przyswajalność związków nieorganicznych fosforu wpływają: odczyn gleby, zawartość w niej
związków żelaza i glinu, obecność przyswajalnego wapnia, zawartość substancji organicznej i
aktywność mikroorganizmów.
W gminie Śmigiel w ok. 20% gleb stwierdzono bardzo niska i niską zawartość fosforu.
Rysunek 3 Zasobność gleb w przyswajalny fosfor w latach 2000 - 2004
Przyswajalny potas występuje w roztworze glebowym oraz w formie wymiennej w
kompleksie sorpcyjnym. Potas przyswajalny stanowi z reguły około 1 % potasu ogółem.
Przyswajalne formy potasu mogą ulegać stratom. W glebach organicznych i lekkich glebach
mineralnych pierwiastek ten jest łatwo wymywany i dlatego nawożenie potasem powinno być
stosowane systematycznie. Na glebach ciężkich ograniczone jest jego wymywanie. Im więcej
jest części spławialnych, czyli im gleba jest cięższa, tym łatwiej potas może podlegać procesowi
uwsteczniania. Jony potasu wiązane są niewymiennie przez minerały ilaste.
W gminie Śmigiel ok. 20-40% gleb cechuje się bardzo niską i niską zawartością potasu.
31
Gminny Program Ochrony Środowiska
Rysunek 4 Zasobność gleb w przyswajalny potas w latach 2000 – 2004
W wykonanych badaniach na zawartość metali ciężkich nie stwierdzono ich przekroczeń.
Wszystkie wskaźniki mieszczą się w normie lub w dolnych jego granicach.
Tabela 12 Zawartość metali ciężkich, pierwiastków śladowych oraz siarki siarczanowej w
glebach gminy Śmigiel w latach 2000-2004
Zawartość całkowita w mg/kg
Jednostka
Gmina
Śmigiel
Cu
Zn
Cd
Pb
Ni
Cr
Mn
Fe
As
8,3
26,0
0,227
11,2
6,93
10,00
383
6266
2,733
S-SO4
mg/100g
gleby
1,4
Źródło: WIOŚ
Tabela 13 Granice tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych w glebach wg IUNG Puławy
[mg/kg]
Pierwiastek
Zawartość normalna
Dopuszczalna zawartość
progowa
Arsen
1-20
20
Kadm
0,1-1
3
Nikiel
2-50
50
Fluor
2-100
100
Cynk
3-50
300
Miedź
2-60
100
Ołów
10-70
100
Chrom
15-70
100
Rtęć
0,02-0,15
2
Mangan
300-600
Żelazo
10000-30000
Źródło: WIOŚ
3.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna
będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz
utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie.
Ochrona gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji.
Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie
stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji
wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną.
Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR)
oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji
nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań.
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane
będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i
półnaturalnych układów ekologicznych.
32
Gminny Program Ochrony Środowiska
Zaniechane złoża, zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu
uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i należy nie
dopuścić do powstania w nich “dzikich” składowisk odpadów.
3.3.3. Przyjęte cele i priorytety
Cel średniookresowy do 2010 roku:
Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed
degradacją
Cel realizowany będzie poprzez ochronę, rekultywację i właściwe wykorzystanie
istniejących zasobów glebowych, efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona
zasobów złóż niezagospodarowanych (nieeksploataowanych) oraz rekultywację terenów
poeksploatacyjnych.
3.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub
pośrednio z dokumentów rządowych, z Programu Województwa i Powiatu
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają
obejmować racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym i powinno
polegać na:
zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i
klasie bonitacji,
lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich
zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji.
Bardzo ważna także z punktu widzenia konkurencyjności naszego rolnictwa po
przystąpieniu do Unii Europejskiej jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie
ekologicznym (Dz.U. Nr 93 poz. 898 ). Reguluje warunki prowadzenia produkcji i przetwórstwa
rolnego metodami ekologicznymi, system kontroli i certyfikacji oraz obrót i znakowanie produktów.
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że gleby
występujące w południowej części województwa charakteryzują się bardzo kwaśnym odczynem,
natomiast w części zachodniej i centralnej – odczynem zasadowym. Zawartość metali ciężkich
i zanieczyszczenie tymi składnikami gleb w Wielkopolsce jest stosunkowo niewielkie i kształtuje
się głównie na poziomie zawartości naturalnej, nielicznie z podwyższoną zawartością. Pola
uprawne Wielkopolski są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi i spełniają
warunki dla produkcji bezpiecznej żywności. Rosnący niedobór wody w ekosystemach jest
jednym z głównych czynników ograniczających produkcję rolną.
Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na:
zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i
klasie bonitacji,
lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich
zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji.
Ponadto Program zakłada realizacje następujących działań prowadzonych w celu ochrony
gleb:
Gleby klasy VI należy przeznaczyć pod zalesienia, pamiętając jednak o zarezerwowaniu
terenów pod inwestycje (drogowe, infrastruktury dot. obiektów gospodarki odpadami,
baza turystyczna, itp.),
Gleby narażone na erozję należy chronić poprzez wprowadzanie zadrzewień i
zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą strukturę upraw,
Należy upowszechniać Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych,
Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody,
Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych,
Rekultywacją składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych,
Rekultywację gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania
(zerodowanych, zakrzaczonych itp.) z częściowym włączeniem ich pod zalesienia
lub wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne,
Prowadzenie działań zabezpieczających obszary rolne przed procesem pustynnienia i
stepowienia,
Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która
będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele,
Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych
spełniających rolę przeciwerozyjną.
W Programie powiatowym przewiduje się następujące przedsięwzięcia:
33
Gminny Program Ochrony Środowiska
opracowanie programu badań,
z którego wyniknie zakres i sposób realizacji
monitoringu gleb,
promowanie i wprowadzenie na terenach chronionych produkcji rolnej – zgodnie z
ustawą o rolnictwie ekologicznym poprzez:
- edukację i organizowanie szkoleń,
- wykonywanie analiz i map czystości środowiska mających na celu określenia
warunków niezbędnych do uzyskania certyfikatu – gospodarstwo ekologiczne,
- tworzenie rynku zbytu na produkty ekologiczne,
analiza wydanych pozwoleń ekologicznych i przestrzegania nałożonych obowiązków.
3.3.5. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej.
7
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady
5
Cel przedsięwzięcia
2013
2012
2010
2011
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
Opis przedsięwzięcia
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
L.p
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 14. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną gleb
13
14
15
Zadania własne
Ochrona gleb i
wód
Budżet gminy,
środki
producentów,
ODR
Budżet gminy
1.
P/I
2.
Rozwijanie segregacji i Gmina/
recyklingu odpadów
związek
celem ograniczenia
komunalny
P/I
ilości odpadów
przeznaczonych do
składowania
Działania mające
na celu
spełnienie
wymogów UE
3.
Uwzględnianie w
Gmina/
planowaniu
przestrzennym
P konieczności ochrony
gruntów wartościowych
z punktu widzenia
gospodarki rolnej
Ograniczenie
możliwości
rozproszonej
zabudowy
gruntów
4.
Opracowanie planu i
właściciele
wdrożenie do realizacji gruntów,
przeciwerozyjnych
gminy/
P/I
pasów
zadrzewieniowych i
zalesieniowych
Zabezpieczenie
gleb przed
erozją
5.
I
6
I
7
34
Optymalne używanie
Gmina/
nawozów mineralnych i WODR,
środków ochrony roślin rolnicy
Modernizacja i
spółki wodne,
odbudowa systemów gmina/
melioracji szczegółowej
Likwidowanie na
bieżąco „dzikich”
składowisk odpadów.
Gmina/
Bieżąca kontrola
Gmina/
realizacji przez
mieszkańców
P/I
obowiązków w zakresie
utrzymania czystości i
porządku
Budżet gminy
Środki
producentów,
budżet gminy
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienie
gleb
Budżet gminy
Ochrona gleby i
wód
Budżet gminy
Zapewnienie
porządku i
czystości
Budżet Gminy
Gminny Program Ochrony Środowiska
10
11
12
13
I
Podjęcie rekultywacji
obszarów
zdegradowanych i
zanieczyszczonych
właściciele
gruntów/
Remonty i odbudowa
sieci melioracji
podstawowych
Rozwój rolnictwa
ekologicznego
Ochrona wód i
gleb
Budżet gminy,
spółki wodne/
gminy
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia
gleby
Budżet gminy,
PFOŚiGW
ODR/ gmina
Ochrona gleb
oraz
wzmocnienie
konkurencyjnośc
i rolnictwa
Budżet gminy,
Wzrost
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżet gminy,
Zwiększenie
dostępności
komunikacyjnej
poprzez
modernizację
istniejących dróg
Budżet gminy,
Urząd
Marszałkowski,
Inne fundusze
P/I
Informacja dla
mieszkańców o
P wynikach monitoringu
gleb.
Gmina/
Zatrzymanie procesu
degradacji i odnowa
dróg poprzez
wykonanie „nakładek”
Gmina
Budowa –
modernizacja wraz z
odwodnieniem dróg o
ważnym znaczeniu
komunikacyjnym
Gmina
I
I
Zwiększenie
dostępności
komunikacyjnej
poprzez
modernizację
istniejących dróg
3 000 000
9
I
7 000 000
8
Budżet gminy,
Urząd
Marszałkowski,
Inne fundusze
1.
Ustalenie granicy
P polno- leśnej
zarząd
powiatu/
gmina
Zabezpieczanie
przed
wylesieniami
200
000
Zadania koordynowane
Budżet powiatu,
województwa
Ujednolicenie
systemu
gospodarki
odpadami
Budżety gmin,
środki funduszy
I
Budowa Zakładu
Zagospodarowania
Odpadów w Trzebani w Gmina,
ramach Porozumienia
z miastem Leszno
Ujednolicenie
systemu
gospodarki
odpadami
Budżety gmin,
środki funduszy
I
Zamknięcie i
rekultywacja gminnych
składowisk odpadów w Gmina,
ramach porozumienia z
Miastem Leszno
Ochrona gleby i
wód
765751
10294
17158
6
403550
5
184097
4
1225950
I
Realizacja systemu
gospodarki odpadami i
osadami ściekowymi
Gmina
dla miasta Leszna i
gmin subregionu
leszczyńskiego
13200
Budżet powiatu,
PFOŚiGW
21450
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia
gleb
42075
3.
Przygotowanie
powiatowego programu zarząd
P odbudowy melioracji
powiatu/
gmina
podstawowej i
szczegółowej
733425
Budżet powiatu,
PFOŚiGW
246 675
Ochrona gleb,
renaturalizacja
176 550
2.
Tworzenie i
aktualizacja rejestru
zarząd
gruntów
P
powiatu/
zdegradowanych oraz
opracowanie programu
ich rekultywacji.
Budżety gmin,
środki funduszy
35
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych
3.4.1. Analiza stanu istniejącego
Obszar gminy Śmigiel pod względem budowy geologicznej leży na Monoklinie
Przedsudeckiej. Na osadach permotriasowych zalegają osady trzeciorzędu i czwartorzędu o
grubości do 100 m.
Osady trzeciorzędowe reprezentowane są przez utwory oligoceńskie., mioceńskie i
plioceńskie.
Osady oligoceńskie to: piaski kwarcowe, kwarcowo – glaukonitowe, mułki, mułowce, iły,
iłowce, żwiry, węgiel brunatny.
Osady mioceńskie to: piaski, iły, iłołupki i węgiel brunatny.
Osady plioceńskie to przede wszystkim iły poznańskie.
W granicach gminy Śmigiel osady plioceńskie ukazują się na powierzchni w środkowej i
północnej jej części.
Osady czwartorzędowe to utwory plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego i
środkowopolskiego oraz holoceńskie.
Doliny rzeczne wypełniają osady holoceńskie. Są to :mułki, piaski i torfy. W obrzeżeniach
dolin występują mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne (tarasów akumulacyjnych i nad zalewowych)
zlodowacenia północnopolskiego.
Piaski eoliczne tworzą szereg wydm o wysokości 15 – 18 m pomiędzy Bronikowem i
Wydorowem.
W gminie Śmigiel znajdują się udokumentowane złoża kopalin:
Tabela 15 Złoża kopalin w gminie Śmigiel
Złoża
Geologiczne w tys. ton
Zasoby
Przemysłowe w tys. ton
Kruszywa naturalne
Koszanowo
Poladowo
Śmigiel II
Śmigiel III
Śmigiel Betoniarnia
Nietążkowo –Południe
Koszanowo I
58,34
215,00
358,07
390,00
280,00
169,3
319,7
13,85
0,00
334,51
0,00
280,00
132,00
319,00
Surowce ilaste i piaski schudzające do produkcji ceramiki budowlanej
Czacz
Czacz II
Nietążkowo I
Przysieka Stara
602,50
2604,00
1120,00
3583,00
538,40
0,00
968,00
2496,00
Gaz ziemny
Brońsko
Bonikowo
Kościan S
Źródło: POŚ powiatu kościańskiego
17418,116
638,61
10360,00
14387,59
401,18
8782,99
Pod względem hydrogeologicznym obszar gminy Śmigiel zlokalizowany jest w regionie
wielkopolskim. Jednostką najniższego rzędu jest subregion wysoczyzny zielonogórsko –
leszczyńskiej. Główne piętro użytkowe występuje tu w utworach czwartorzędu.
Poziomy trzeciorzędowe występują na znacznej głębokości i wykorzystywane są
sporadycznie (Śmigiel, Żydowo, Jezierzyce).
Piętro czwartorzędowe. W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy
wodonośne: poziom gruntowy i poziom wgłębny międzyklinowy i podklinowy.
36
Gminny Program Ochrony Środowiska
Poziom gruntowy sposób ciągły występuje w dolinie Samicy, Kanału Wonieść, Przysieka
Stara i Południowego Obry oraz w otoczeniu Zbiornika Wonieść, natomiast na wysoczyźnie tylko
sporadycznie. Poziom gruntowy związany jest z osadami zlodowacenia bałtyckiego, holocenu
oraz częściowo interglacjału
emskiego. Na występowanie wód tego poziomu oprócz
uwarunkowań geologicznych, duży wpływ posiadają: warunki geomorfologiczne obszaru, sieć
rzeczna i czynniki klimatyczne (opady, temperatura).
Miąższość warstw wodonośnych wynosi od 10 do 22 m. W dolinie Samicy łączy się on z
poziomem wód wgłębnych. Poziom gruntowy drenowany jest przez cieki oraz przez eksploatację
ujęć. Poziom zasilany jest przez spływy z wysoczyzny i infiltrację opadów atmosferycznych.
Zwierciadło wody ma charakter swobodny.
Parametry filtracyjne w dolinie Samicy są korzystne. Poziom gruntowy na większą skalę
eksploatowany jest w Brońsku, Przysiece Starej i Polskiej oraz w Robaczynie.
Zasadniczym poziomem wodonośnym na tym obszarze jest poziom wgłębny. Występuje
on w obszarze wysoczyzny morenowej w fluwioglacjalnych, interglacjalnych i interstadialnych
osadach piaszczysto – żwirowych. Występuje też w dolinach kopalnych. Ogólna miąższość
osadów wodonośnych na wysoczyźnie osiąga 5 – 15 m., natomiast w dolinach kopalnych
przekracza 20 m.
Należy zaznaczyć, że dzięki istnieniu licznych wymyć erozyjnych, wyklinowań warstw, na
omawianym obszarze występuje praktycznie jeden połączony poziom wodonośny w utworach
czwartorzędu. Zasilanie jego odbywa się głównie przez infiltrację opadów. W układzie krążenia
najsilniej zaznacza się eksploatacja ujęcia komunalnego miasta Śmigla, przy którym rozbudował
się wyraźniej lej depresji. W jego zasięgu, pierwotnie subartezyjskie zwierciadło wody ma
obecnie charakter swobodny i obniżyło się około 3 – 4 m.
Poziom wgłębny użytkowany jest przez liczne ujęcia m.in. Śmigiel, Robaczyn, Podśmigiel –
jedna studnia nieużytkowana.
Piętro trzeciorzędowe związane jest z utworami miocenu. W obrębie tego poziomu
wyróżnia się trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną związane z cyklicznością
sedymentacji burowęglowej.
Warstwa górna występuje na całym analizowanym obszarze. Miąższość jej waha się w
granicach 20 m., tworzą ją piaski drobne i pylaste przewarstwione soczewkami mułków i mułków
piaszczystych lub piasków średnich. Warstwy górne ujęte są między innymi w Śmiglu, Starym
Bojanowie, Żydowie i Jezierzycach.
Warstwę środkowa tworzą piaski o zróżnicowanym uziarnieniu, najczęściej
drobnoziarniste i pylaste czasami średnioziarniste
i gruboziarniste, o zmiennym,
rozprzestrzenieniu.
Warstwę dolną stanowią piaski drobnoziarniste i pylaste, średnioziarniste i gruboziarniste,
lokalnie ze żwirami o zmiennej miąższości, najczęściej w granicach 20 – 60 m.
Jakość wód piętra trzeciorzędowego. Górnomiomioceńska warstwa wodonośna, która
najczęściej jest ujmowana do eksploatacji prowadzi wody, które generalnie należy zaliczyć do II
klasy czystości (wg klasyfikacji PIOŚ).
Na zlecenie Urzędu Gminy Śmigiel wykonano dla głównych ujęć (Śmigiel, Podśmigiel,
Stara Przysieka, Polska Przysieka, Robaczyn, Brońsko i Bronikowo) dokumentacje
hydrogeologiczne dla potrzeb ustanowienia stref ochronnych, które pozwolą na prawidłową
gospodarkę terenami w wyznaczonych strefach i uzyskanie w konsekwencji poprawy jakości
ujmowanych wód.
W granicach gminy Śmigiel występują obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO) dla
Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). W części północnej jest to zbiornik nr 150 o
nazwie Pradolina Warszawsko – Berlińska, natomiast w części południowo – zachodniej zbiornik
nr 305 o nazwie Struktura Międzymorenowa Leszna.
Na terenie gminy Śmigiel wyznaczono punkty: monitoringu podstawowego (krajowego) –
ujęcie miejskie w Śmiglu oraz monitoringu regionalnego – ujęcie w Robaczynie.
Dla ujęć wody w Śmiglu, Podśmiglu, Robaczynie, Brońsku, Przysiece Polskiej i Bronikowie
ustanowiono strefy ochronne ustalające ograniczenia i zakazy w użytkowaniu (w tym dla obiektów
gospodarki odpadami).
37
Gminny Program Ochrony Środowiska
Opis technologii uzdatniania wody na poszczególnych ujęciach wód:
1. Ujecie wody Śmigiel
- uzdatnianie wody jednostopniowe
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie,
- pompowanie jednostopniowe,
2. Ujęcie wody Robaczyn
- dwustopniowe uzdatnianie wody
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie,
- pompowanie dwustopniowe
3. Ujęcie wody Spławie
- uzdatnianie wody jednostopniowe,
- napowietrzanie, odżelazianie
- pompowanie jednostopniowe
4. Ujęcie wód Gniewowo
- uzdatnianie wody jednostopniowe
- napowietrzanie, odżelazianie
- pompowanie jednostopniowe
5. Ujecie wody Przysieka Polska
- dwustopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie
- dwustopniowe pompowanie,
6. Ujęcie wody Brońsko
- jednostopniowe uzdatnianie wody
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie
- dwustopniowe pompowanie
7. Ujecie wody Bronikowo
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie,
- jednostopniowe pompowanie,
8. Ujęcie wody Machcin
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie,
- dwustopniowe pompowanie,
9. Ujęcie wody Morownica
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie,
- dwustopniowe pompowanie,
10. Ujęcie wody Wonieść
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie,
- dwustopniowe pompowanie,
11. Ujęcie wody Jezierzyce
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie,
- dwustopniowe pompowanie.
Moc pomp głębinowych:
1.Ujęcie wody Śmigiel - 11 kW,13 kW,18 kW
2.Ujęcie wody Robaczyn - 7,5 kW
3.Ujęcie wody Przysieka Polska - 7,5 kW
4.Ujęcie wody Spławie - 11kW
5.Ujęcie wody Gniewowo - 4 kW
6.Ujęcie wody Brońsko - 5,5 kW
7.Ujęcie wody Bronikowo - 6 kW
8. Ujęcie wody Machcin – brak danych
9. Ujęcie wody Morownica – brak danych
10. Ujęcie wody Jezierzyce – brak danych
11. Ujęcie wody Wonieść – brak danych
38
Gminny Program Ochrony Środowiska
Max rozbiory dobowe wody:
1.Ujecie wody Śmigiel - 1440 m/d
2.Ujęcie wody Robaczyn - 1920 m/d
3.Ujęcie wody Brońsko - 450 m/d
4.Ujecie wody Przysieka Polska - 1968 m/d
5.Ujęcie wody Gniewowo - 25 m/d
6.Ujecie wody Spławie - 446 m/d
7.Ujecie wody Bronikowo - 260 m/d
8. Ujęcie wody Machcin – 49 m/d
9. Ujęcie wody Morownica – 96 m/d
10. Ujęcie wody Jezierzyce – 193 m/d
11. Ujęcie wody Wonieść – 729 m/d
Wykaz ujęć wody indywidualnych użytkowników:
1. Nowa Wieś (studnie głębinowe),
2. Koszanowo, Bruszczewo (studnie głębinowe),
3. Wydorowo (studnie głębinowe).
3.4.1.1.
Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych
Na cele produkcyjne w 2007 r. przeznaczono 40,6 tys. m3 wody, co stanowiło zaledwie
4,9% ogólnego poboru wód. Wody na cele przemysłowe pobierane są z ujęć podziemnych.
Zauważalną tendencją w Polsce jest zmniejszenie poboru wód na cele przemysłowe.
Główną tego przyczyną jest zamykanie dużych często nierentownych przedsiębiorstw oraz
zmiana technologii na wodooszczędne.
3.4.1.2.
Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody
Nie użytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na
celu:
ocenę sprawności studni lub ujęcia,
dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian
w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania
wód podziemnych,
dokonanie analizy jakości ujmowanej wody.
W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o
pozostawieniu studni czy ujęcia do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji
nieczynnych i niesprawnych studni.
Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie
stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być
dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.
3.4.1.3.
Możliwości wykorzystania wód termalnych
Na terenie gminy Śmigiel nie ma warunków do wykorzystywania wód termalnych.
3.4.1.4.
Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne
Eksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez
dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodno-prawnych poborów wód do
rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach
hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów
dyspozycyjnych ustalonych dla zbiorników wód podziemnych.
Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do
nadmiernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia
poziomu wód podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych
obszarach.
W tej sytuacji potrzebna jest aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref
ochronnych ujęć wód podziemnych – nie tylko terenów ochrony bezpośredniej, lecz również
w razie potrzeby, określonej w dokumentacji hydrogeologicznej, terenów ochrony pośredniej.
Dotyczy to ujęć, z których woda pobierana jest do zaopatrywania ludności. Analiza warunków
hydrogeologicznych na terenie gminy dostarcza danych świadczących o generalnie słabej
ochronie naturalnej ujmowanych warstw wodonośnych przed dopływem zanieczyszczeń. Z tego
względu można przewidywać, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że wiele ujęć wymaga
39
Gminny Program Ochrony Środowiska
ustanowienia terenów ochrony pośredniej. Ocena potrzeby ustanowienia strefy ochronnej ujęcia
powinna być przedstawiona w dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby
eksploatacyjne dokumentowanego ujęcia. Z wnioskiem o ustanowienie strefy ochronnej
powinien wystąpić użytkownik ujęcia, zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie – Prawo
wodne.
Konieczne też jest podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych przed ich degradacją
zarówno jakościową jak też nadmierną eksploatacją przekraczającą zasoby eksploatacyjne
poszczególnych ujęć i zasoby dyspozycyjne zbiorników wód podziemnych. Celowi ochrony
jakościowej wód podziemnych, poza innymi działaniami wynikającymi ze stosowania przepisów
w zakresie ochrony środowiska, służy również wyżej wymienione ustanawianie stref ochronnych
ujęć i zbiorników wód podziemnych.
Ważnym dla realizacji ww. celów jest wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej
określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych
pozwoleń wodno-prawnych, aktualną ilość poborów wód z poszczególnych ujęć oraz dane
dotyczące, określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych i ustanowionych w pozwoleniach
wodno-prawnych, stref ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być wykorzystana przy
opracowaniu bilansu wodno – gospodarczego województwa.
Eksploatacja
kopalin
może
negatywnie
oddziaływać
na
stosunki
wodne.
Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych
wyrobisk kopalnianych, wokół których jest znaczne obniżenie poziomów wód podziemnych.
3.4.1.5.
Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych
Rekultywacja
terenów
poeksploatacyjnych
jest
obowiązkiem
przedsiębiorcy
wydobywającego kopalinę i przeprowadzona jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem pod
nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie
przeprowadzona rekultywacja przy nie wypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego,
prowadzi do powstania stawów, terenów nowo zalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż
sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla
środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych
jak i krajobrazowych czy gospodarczych.
W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju.
3.4.2. Przewidywane kierunki zmian
Przewiduje się większe zainteresowanie gminy unikaniem zagrożeń dla jakości wód
podziemnych, rekultywacji wyrobisk powstających po odkrywkowej eksploatacji kopalin.
W zakresie gospodarowania wodami podziemnymi przewiduje się:
umiarkowany wzrost zużycia wód podziemnych dla celów komunalnych,
dążenie do minimalizacji wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych,
zgodnie z obowiązującą zasadą stosowania wodo-oszczędnych technologii produkcji
w przemyśle,
aktywizację działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć, z których woda
pobierana jest do celów komunalnych, na podstawie procedur wynikających
z ustawy Prawo Wodne i ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze,
podejmowanie zdecydowanych działań mających na celu likwidację źródeł zanieczyszczenia
wód podziemnych, powierzchniowych i gruntów.
3.4.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Powiatu
W Programie ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wprowadzono następujące
zadania:
ograniczanie naruszeń środowiska, towarzyszących wydobywaniu kopalin poprzez:
- prowadzenie kontroli w zakładach górniczych,
- przestrzegania realizacji obowiązków wynikających z koncesji,
- zapobieganie i usuwanie szkód górniczych.
- zwiększenie efektywności wykorzystania udokumentowanych
- eksploatowanych złóż kopalin poprzez:
o stosowanie sprawnego sprzętu urabiającego,
o poprzez wdrażanie linii technologicznych do uszlachetniania kopaliny w
przypadkach, gdy jakość kopaliny na to pozwala,
40
Gminny Program Ochrony Środowiska
poprzez wybieranie kopaliny do spągu złoża, zgodnie z wyliczonym
wskaźnikiem wykorzystania złoża,
rozpoznawanie i dokumentowanie nowych złóż kopalin,
zagospodarowanie wyrobisk dla potrzeb składowania odpadów i małej retencji,
ograniczanie wykorzystania wód podziemnych dla innych celów niż zbiorowe
zaopatrzenie ludności w wodę do picia poprzez: oszczędne gospodarowanie woda,
zamykanie obiegów wód pochłodniczych,
wykorzystywanie wód gorszej jakości, np. wód powierzchniowych,
chronienie wód podziemnych przed ich degradacją - jakościową i ilościową poprzez:
wyznaczanie stref ochronnych wokół ujęć oraz ujmowanie ich w planach
zagospodarowania,
promowanie rolnictwa ekologicznego na terenach GZWP.
o
41
Gminny Program Ochrony Środowiska
3.4.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
Tabela 16. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną kopalin i wód podziemnych
2010
2013
Cel przedsięwzięcia
Szacunkowe
nakłady zł
Potencjalne źródła
finansowania
5
6
7
8
9 10 11 12
13
14
15
4
2012
Okres
Okres
Jednostka
krótkotermino średniotermino
odpowiedzialna /
wy
wy
Jednostki
współpracujące
2011
3
2009
2
2008
1
2007
Opis przedsięwzięcia
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Zadania własne
3
4
P
I
6
P
7
P
42
Gmina /
Likwidacja
źródeł
zanieczyszcz
eń, ochrona
jakości wód
podziemnych
Budżety
gmin
Gmina/ WODR
Likwidacja
źródeł
zanieczyszcz
eń, ochrona
jakości wód
podziemnych
P
Propagowanie dobrej praktyki rolniczej
polegającej na stosowaniu właściwych
dawek nawozów sztucznych i
naturalnych
I
GFOŚiGW,
budżet
województ
wa
Modernizacja sieci wodociągowych
celem racjonalizacji wykorzystania
zasobów wód podziemnych i eliminacji
starych, przestarzałych i
nieodpowiadających normom
sanitarnym instalacji wodociągowych.
Gmina/ ZK-W
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Budżety
gmin, ZW-K
prywatnych
inwestorów,
strukturalne
Racjonalna gospodarka studniami
głębinowymi,
Gmina,
właściciele ujęć/
WIOŚ,
wojewoda
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
właścicieli
ujęć
Utrzymywanie należytego stanu
sanitarnego, porządku i czystości w
strefie wód podziemnych wodociągów
komunalnych
Gmina/ ZK-W
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
ZW-K
Eksploatacja ujęć wód podziemnych
zgodnie z ich naturalnymi zasobami
Gmina/ ZK-W
Ochrona
zasobów wód
podziemnych
Środki
ZW-K
Likwidacja zbiorników na ścieki bytowe
powstałych w nie eksploatowanych
studniach kopanych
Gmina,
właściciele
studni
Likwidacja
źródeł
zanieczyszcz
eń, ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
inne
fundusze
5 P/I
8
Budżety
gmin
P
Kontrola szczelności i likwidowanie
szamb. Założenie ich rejestru.
2
Zabezpiecze
nie przed
obniżeniem
zwierciadła
wód, ochrona
jakości wód,
ochrona gleb
20 000
1
Gmina / organy
uzgadniające
plany
5 000
Racjonalizacja wykorzystania kopalin w
planach zagospodarowania
przestrzennego
Gminny Program Ochrony Środowiska
Zadania koordynowane
P
2
P
3
P
RZGW,
Starosta/ gmina,
właściciele ujęć
Stworzenie
zintegrowane
go systemu
zarządzania
wodami
podziemnymi
Środki
własne,
inne
fundusze
Podniesienie efektywności ochrony wód
podziemnych, a w szczególności
Głównych Zbiorników Wód
Podziemnych
RZGW/ WIOŚ,
ODR, Gmina
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
inne
fundusze
RZGW/
Wojewoda,
Starosta
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód
podziemnych
30.062007
1
Racjonalizacja gospodarowania wodą
podziemną poprzez dostosowanie
przyznawanych w pozwoleniach
wodnoprawnych poborów wód do
rzeczywistych potrzeb użytkowników w
ramach ustalonych w dokumentacjach
hydrogeologicznych, dla
poszczególnych ujęć , zasobów
eksploatacyjnych lub dyspozycyjnych
4. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców,
materiałów, wody i energii
4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki
4.1.1. Analiza stanu istniejącego
4.1.1.1.
Analiza zużycia wody
Gospodarowanie wodą polega na trwałym zabezpieczeniu potrzeb w aspekcie ilości i
jakości wody oraz jej dostarczenia w odpowiednim czasie i miejscu. Poza zaprojektowaniem
potrzeb (ludności, rolnictwa, przemysłu), celami gospodarki wodnej są: podtrzymanie i rozwój
funkcji ekologicznych, zapewnienie ochrony przed ekstremalnymi zjawiskami hydrologicznymi
oraz zwiększenie zasobów wodnych. Trwały charakter zabezpieczenia potrzeb obliguje do
gospodarowania zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach gdzie
występuje deficyty wody.
W gminie Śmigiel w 2007 roku z ujęć podziemnych pobrano 836,1 tys. m 3 wody. Zużycie
wody przedstawiało się następująco:
Ogólne zużycie wody: 608,4 tys. m3, w tym:
- zużycie w gospodarstwach domowych 512,5 tys. m3
- zużycie na cele produkcyjne 40,6 tys. m3
- zużycie na pozostałe cele 55,3 tys. m3
Na cele technologiczne (płukanie rur i instalacji wodociągowych) zużyto 27,8 tys. m3. Straty
wody na sieci wyniosły 166,9 tys. m3.
W celu zmniejszenia wodochłonności w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach
należałoby pamiętać o kilku podstawowych prawidłowościach:
 zainstalowanie perlatorów w kranach i regulatorów przepływu w prysznicach może
przynieść nawet oszczędności w wysokości 2/3 zużycia wody,
 zamontowanie ograniczników objętości w zbiornikach spłuczek toalet może
zaoszczędzić 1,5 - 2 litrów wody przy każdorazowym spuszczeniu wody,
 kran kapiący z prędkością 1 kropla na sekundę przynosi straty wody w ilości 0,5 litra
na godz. co daje rocznie 4,7 m 3 (4 700 litrów),
 kran cieknący strumieniem 2 mm przynosi straty wody w ilości 277 ml na minutę, co
daje rocznie 146 m3 (146 000 litrów),
 kran cieknący strumieniem 3 mm przynosi straty wody w ilości 638 ml na minutę, co
daje rocznie 336m3 (336 000 litrów),
 kran cieknący strumieniem 5 mm przynosi straty wody w ilości 1l na minutę, co daje
rocznie 528 m3 (528 000 litrów),
 odkręcony zawór 1", z którego na minutę wypływa 7 - 14 litrów wody, przynosi stratę
na godzinę 420 - 840 litrów, co daje rocznie 3 680 - 7 360 m3,
 wąż gumowy używany do mycia hali pozostawiony z odkręconym kurkiem może
przynosić straty rzędu 1m 3 wody na godz.,
43
Gminny Program Ochrony Środowiska
 typowe średnie oszczędności, które można osiągnąć poprzez zmiany
gospodarowania wodą w firmie:
• zamknięcie obiegu wody - do 90%;
• automatyczne odcinanie dopływu wody - do 15%;
• płukanie przeciwprądowe - do 40%;
• zamontowanie pistoletów - do 20%;
• powtórne wykorzystanie popłuczyn - do 50%.
 Średnio kąpiel to 250 litrów wody. Prysznic zużywa średnio 4 x mniej wody.
 Podczas mycia zębów średnio każdy z nas zużywa nawet do 15 litrów wody, podczas
gdy w rzeczywistości wystarczyłyby 2-3 litry. Zakręcając wodę podczas mycia
zębów można średnio zaoszczędzić ok. 12 litrów wody.
 Zużycie wody średnio na 1 mieszkańca Europy:
• 7% całkowitego zużycia wody - cele spożywcze;
• 22% - zmywanie naczyń i pranie;
• 20% - urządzenia sanitarne;
• 39% - kąpiele i mycie;
• 6% - mycie samochodu i podlewanie ogrodu;
• pozostała ilość - inne zastosowania.
Ważnym czynnikiem mającym wpływ postępowanie ludzi w zakresie zużycia wody są
działania edukacyjne. Kampanie informacyjne ukierunkowane powinny być na zmianę nawyków
korzystania z wody oraz wprowadzenie nowych przyzwyczajeń mających na celu zrównoważone
korzystanie z zasobów wodnych. Trudno jest jednak ocenić ich efektywność, gdyż zwykle
stanowią one uzupełnienie innych stosowanych instrumentów. Skutek działań edukacyjnych
przynosi także zmiany w podejściu określonych branż gospodarki do problemów racjonalnego i
oszczędnego gospodarowania wodą.
Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na
ciepło
Charakter zabudowy mieszkaniowej w gminie jest bardzo zróżnicowany. W centrum
miasta dominuje budownictwo wielorodzinne, często o znaczeniu historycznym podlegające
ochronie konserwatorskiej. Są to przeważnie budynki dwu lub trzykondygnacyjne wykonane z
cegły, w których pomieszczenia ogrzewane są za pomocą lokalnych pieców paleniskowych.
Na obszarach wiejskich dominuje budownictwo jednorodzinne często o charakterze
zabudowy zagrodowej z lokalnym ogrzewaniem paleniskowym.
Z danych wynika, że większość istniejących w gminie budynków powstała przed 1989 r.
i wykonane zostały starą technologią i wymagają docieplenia. Niewielki procent budynków
zbudowana jest już w nowej technologii.
System energetyczny miasta bazuje głównie na dwóch nośnikach energii: węglu
kamiennym i gazie ziemnym.
Miejscowe kotłownie zaopatrują w ciepło 169 gospodarstw.
Ogrzewanie indywidualne posiada 4279 gospodarstw.
W większości rozdrobnione obiekty położone na terenie gminy produkcję ciepła mają
opartą na węglu kamiennym. Przeważają instalacje centralnego ogrzewania oparte o piece
węglowe starego typu oraz ogrzewania piecami kaflowymi.
Ze względu na konieczność zmniejszenia kosztów ogrzewania, realizowania modernizacji
odtworzeniowych, presję społeczną w kierunku modernizowania substancji mieszkalnej,
realizacje planów zmniejszenia emisji gazów spalinowych będą dokonywane systematycznie
prace termomodernizacyjne.
Głównym celem działań termomodernizacyjnych jest:
obniżenie kosztów ogrzewania,
podniesienie standardu budynków,
zmniejszenie emisji gazów spalinowych dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na ciepło,
całkowita likwidacja niskich emisji w centrum miasta.
4.1.1.2.
4.1.1.3.
Analiza zużycia energii przez mieszkańców
Z danych uzyskanych od ENEA S.A. wynika, że Zakład Dystrybucji Energii Rejon
Dystrybucji Kościan obsługuje 3607 odbiorców. Średnioroczny pobór mocy przez gminę wynosi
3,5 MW. Średnio na jednego mieszkańca przypada 201,3 W energii rocznie.
44
Gminny Program Ochrony Środowiska
4.1.1.4.
Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne
Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w gminie na odcinkach dróg krajowych,
wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych.
W 2004 r. Gmina Śmigiel wykonała modernizację oświetlenia ulicznego poprzez
kompleksową wymianę zużytych i energochłonnych opraw oświetlenia ulicznego oraz
dobudowę dodatkowych 111 punktów świetlnych. Przedsięwzięcie to zostało wykonane i
sfinansowane przez ENEA S.A. z Poznania. Gmina przez okres 6-iu lat zgodnie z podpisaną
umową będzie spłacała ENEA poniesione przez nią wydatki. Środki na sfinansowanie
zrealizowanego przedsięwzięcia pochodzą z oszczędności w zużyciu energii w związku z
zmniejszeniem zainstalowanej wcześniej mocy.
W 2005 - 2007 roku dobudowano i wymieniono dodatkowo oprawy uliczne.
Reasumując na 1388 punktów świetlnych w Gminie Śmigiel: 937 szt.- to wymienione, 173
szt. – to dobudowane, 278 szt.- to oprawy uliczne, które zostały zainstalowane na przestrzeni
ostatnich lat.
Do pełnego oświetlenia gminy Śmigiel istnieje potrzeba zainstalowania około 100 punktów
świetlnych.
Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające
ścieki
Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej
spada, natomiast zużycie energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków rośnie i jest to
konsekwencją sukcesywnej rozbudowy sieci kanalizacyjnej, modernizacji starych i budowie
nowych oczyszczalni ścieków.
4.1.1.5.
Tabela 17 Zużycie energii na ujęciach wody w 2007 r.
Miejscowość
Ilość wody pobranej
47261
Bronikowo
59350
Brońsko
214030
Robaczyn
163640
Przysieka Polska
298110
Śmigiel
2662
Gniewowo
51080
Spławie
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
kWh/m3 pobranej wody
0,710636
4,690635
0,546202
0,347988
0,800220
0,885186
0,809499
4.1.1.6.
Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu
Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio
poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu
życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia
energochłonności przewozów osobowych i towarowych.
W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne
jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie
poprzez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie,
optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów
zarządzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym
także oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz
prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji.
Przez gminę Śmigiel przebiega droga krajowa nr 5. Kilka lat temu do użytku oddano
obwodnicę miasta Śmigla, która stanowi kilkukilometrowy odcinek drogi ekspresowej S-5. Dzięki
temu rozwiązaniu znacznie poprawił się komfort życia mieszkańców miasta, zmniejszył się ruch
samochodowy w mieście, co pozwoliło na uniknięcie poważnych szkód w infrastrukturze
spowodowane silnymi drganiami wywołanymi głównie przez ciężkie samochody, wyeliminowało
hałas oraz zanieczyszczenie powietrza. Dodatkowym atutem dla kursujących na trasie Poznań Wrocław jest skrócenie czasu przejazdu, a co za tym idzie zmniejszenie zużycia paliwa.
Istotną rolę w przewozach osób i towarów pełni transport kolejowy. Gmina Śmigiel ze
swoimi stacjami w Przysiece Starej oraz Starym Bojanowie leży na ważnym szlaku
komunikacyjnym łączącym Poznań z Wrocławiem. Dzięki takiemu położeniu i dogodnemu
połączeniu możliwe jest ograniczenie tranzytu samochodowego na rzecz przewozu kolejowego,
45
Gminny Program Ochrony Środowiska
który w wielu przypadkach stanowi korzystne rozwiązanie dla nadmiernego ruchu, zmniejszenie
degradacji infrastruktury drogowej, a co za tym idzie zmniejszenie nakładów na modernizacje
dróg i spadek liczby wypadków drogowych z udziałem ciężkich TIRów.
4.1.2. Przewidywane kierunki zmian
Dynamiczny rozwój gospodarczy w skali globalnej oraz w latach wcześniejszych,
nieplanowana i nieprzemyślana działalność człowieka spowodowały nadmierną eksploatację
zasobów surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki, wzrastającą pod względem
ilościowym i jakościowym odpadowość gospodarki oraz pogarszające się warunki w dostępności
do korzystania z zasobów wodnych.
Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów
ich pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. W ymusza to
świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie
powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez
pogarszania standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Konieczne jest
dążenie do racjonalizacji wykorzystywania wody, zminimalizowanie ilości powstających odpadów
oraz ilości wykorzystywanej energii elektrycznej i cieplnej zarówno w przemyśle, usługach,
transporcie jak i w gospodarstwach domowych.
Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych
jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej
strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.
Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań
podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną.
4.1.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów
rządowych, Programu Województwa i Powiatu
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają
obejmować:
 wprowadzenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności
produkcji do programu ochrony środowiska po ich ogłoszeniu;
 wdrożenie systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji;
 wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji
zużycia wody na cele przemysłowe i rolnicze w przeliczeniu na jednostkę produkcji;
 wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych
procesach produkcyjnych w oparciu o dane najlepszych dostępnych technik
 ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych;
 intensyfikację stosowania zamkniętych obiegów wody wtórnego wykorzystywania mniej
zanieczyszczonych ścieków;
 zmniejszanie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych
technologii, racjonalizację przewozów, wydłużanie cyklu produktów;
 zmniejszanie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii
niskoodpadowych oraz recyklingu, tj. ponowne użycie, niektórych części mechanizmów i
maszyn.
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że
działania w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności i zużycia surowców i
materiałów powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wody, a w
szczególności:
przemysł,
gospodarkę komunalną,
rolnictwo.
Niezbędnym więc staje się dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod kątem
korzystania z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Należy
dążyć do ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w
gospodarstwach domowych. Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z
urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej
oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na
46
Gminny Program Ochrony Środowiska
jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno
zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r.
Zgodnie z założeniami Programu Ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego
określono główne kierunki działań w tym obszarze:
Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do
wojewódzkiego programu ochrony środowiska,
Powołanie Wojewódzkiego Centrum BAT,
Szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem w zakresie
ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji,
Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz
energetyce,
Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy
parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania
energii.
W Programie ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego planuje się następujące
przedsięwzięcia:
wzmocnienie nadzoru nad utrzymaniem urządzeń melioracyjnych szczegółowych,
realizacja zadań Programu małej retencji województwa,
odbudowa zniszczonych obiektów retencyjnych, budowa nowych zbiorników, stawów do
hodowli ryb,
odbudowa urządzeń melioracyjnych – kanały, rowy.
4.1.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
Cel przedsięwzięcia
Szacunkowe nakłady
Potencjalne źródła
finansowania
14
15
gmina/
straż
gminna,
WIOŚ
Zdyscyplinowa
nie
przedsiębiorcó
w
200 000
wodochłonności,
13
Gmina/
Zgodne z
przepisami,
ukształtowanie
taryf
Budżet
gminy
Ograniczenie
zużycia wody
Budżet
gminy
Ograniczenie
zużycia
energii,
ochrona
powietrza
Budżet
gminy
Ograniczenie
zużycia energii
Budżet
gminy
2013
2012
2011
2010
4
2009
3
Termin realizacji
2008
2
zmniejszeniem
2007
1
ze
2006
Rodzaj przedsięwzięcia
Opis przedsięwzięcia
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
L.p.
Tabela 18. Lista przedsięwzięć związanych
energochłonności, materiałochłonności
5
6
7
8
9 10 11 12
Zadania własne
Ograniczanie nielegalnej emisji
zanieczyszczeń, w tym odpadów,
1. P poprzez działania kontrolne służb
gminnych i ścisłą współpracę ze
Starostwem i WIOŚ
Wdrożenie mechanizmów
ekonomicznych i kontrolnych
2. P
mających na celu ograniczeni
zużycia wody
3
Włączenie programu budowy
małych zbiorników wodnych w
miejscowe plany
Gmina/
zagospodarowania przestrzennego
gmin
Opracowanie planu wykorzystania
4. P różnych technologii w zakresie
“termomodernizacji” budynków
gmina/
lokalne
media
Opracowanie założeń do koncepcji
5. P zaopatrzenia gmin w energię
Gmina/
(cieplną, elektryczną, gaz)
Budżet
gminy
47
Gminny Program Ochrony Środowiska
Podejmowanie działań
6. P stymulujących rozwój rynku
surowców wtórnych
7.
Wymiana okien w obiektach
oświatowych będących własnością
gminy
8.
Sukcesywna wymiana starych
odcinków sieci cieplnej na rury
preizolowane
Gmina/
związek
komunalny
Rozwój
poprzez stały
strumień
dostaw
Budżet
gminy
Gmina
Ograniczenie
zużycia energii
Budżet
gminy, FOŚ
Gmina
Ograniczenie
zużycia
energii,
ochrona
powietrza
Budżet
gminy, FOŚ
Racjonalizacja
ekonomiczna
gospodarki
odpadami
Budżety
gmin
Ochrona
zasobów wód
podziemnych
Budżet
powiatu,
budżet
RZGW,
przedsiębior
cy
Zadania koordynowane
1. P/I
2. P/I
Współpraca
Racjonalizacja gospodarowania
wodą podziemną
zarząd
powiatu/
gminy
zarząd
powiatu/
RZGW,
wojewoda,
gminy
4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej
4.2.1. Analiza stanu istniejącego
4.2.1.1.
Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru
Według rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc, gmina Śmigiel znajduje się w II
strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej
strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok. Prędkość wiatru w poszczególnych miejscach
gminy Śmigiel uzależniona jest głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia
roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu.
Rysunek 5 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na
podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000
4.2.1.2.
Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej
W gminie nie wykorzystuje się istniejących cieków do produkcji energii.
48
Gminny Program Ochrony Środowiska
4.2.1.3.
Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna
Gmina Śmigiel posiada sprzyjające warunki glebowo-gruntowe na prowadzenie upraw
roślin zbożowych. Największą powierzchnię zajmują gleby II – IV klasy bonitacyjnej (74%),
a najmniej gleby V – VI klasy (26%). Ze względu na duże powierzchnie upraw, występuje
możliwość pozyskiwania energii ze słomy. W procesie technologicznego wykorzystania słomy
jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak:
wilgotność,
gęstość,
wartość opałowa,
stopień rozdrobnienia,
temperatura zapłonu,
temperatura spalania.
Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje
się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników
spalania.
Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić na dwie grupy:
plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np. kukurydza,
rzepak, topinambur, szybkorosnące uprawy drzew, krzewów i traw),
organiczne pozostałości i odpady:
o pozostałości roślin uprawnych,
o odpady powstające przy produkcji i przetwarzaniu produktów roślinnych,
o odpady zwierzęce (obornik, gnojowica),
o organiczne odpady komunalne.
Na rozwój wykorzystania biomasy w energetyce mają wpływ następujące czynniki:
dostępność surowca, w tym wypadku biopaliwa,
wzrost wymagań służb ochrony środowiska,
wzrost cen paliw: węgla, oleju, gazu,
dostępność na rynku technologii (kotłów) do spalania biopaliwa w różnej postaci np.
mokrego, (świeżego),
możliwość otrzymania dofinansowania inwestycji,
określone wymagania prawne związane z produkcja zielonej energii.
Ponadto, na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją
możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część
wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok).
Drewno opałowe pozyskiwane jest najczęściej z takich miejsc jak:
lasy, z których otrzymujemy: drewno opałowe grube ("metry"), drobnicę ("gałęziówkę")
oraz odpady np. chrust, igliwie, korę, ścinki itp. Jest to drewno świeże, o wilgotności
względnej od 40 - 60%,
zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, zakłady meblarskie itp.), skąd pozyskujemy:
trociny, korę, klocki, drewno kawałkowe, wióry. Wilgotność paliwa zależy od
stosowanych w produkcji wyrobów procesów technologicznych. W tartakach
najczęściej są to odpady drewna świeżego o znacznej wilgotności od 35-50%. W
zakładach produkujących wyroby z drewna suchego wilgotność odpadów może być
w granicach 10 - 25%, pobocza dróg, gdzie istnieje możliwość zagospodarowania
pozostałości po czyszczeniu i pielęgnacji, głównie występuje tu drobnica o
wilgotności 40 - 60%,
W obszarach zabudowanych, w efekcie rutynowej pielęgnacji zieleni urządzonej, ale także
w wyniku działania sił przyrody (mróz, wiatr) oraz w efekcie planowanej zmiany struktury
przestrzennej zieleni urządzonej i przemysłowej powstają odpady obejmujące zdrewniałe i
niezdrewniałe części roślin drzewiastych. Resztki roślinne z terenów zieleni urządzonej w
postaci odpadów zrębowych stanowią duże, co roku odnawialne zasoby, które mogą być
wykorzystywane do produkcji kompostu, bądź na cele energetyczne jako ekologiczne paliwo
opałowe w postaci zrąbków.
4.2.1.4.
Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej
W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania
słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę
energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego.
49
Gminny Program Ochrony Środowiska
Rysunek 6. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego
padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite
zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju
Na terenie gminy znajduje się 5 instalacji do produkcji energii z wykorzystaniem słońca:
1. 12 kolektorów słonecznych o pow. 24 m2,
2. 4 kolektory słoneczne o pow. 8 m2,
3. 4 kolektory słoneczne o pow. 8 m2,
4. 3 kolektory słoneczne o pow. 6 m2,
5. 2 kolektory słoneczne o pow. 4 m2,
4.2.1.5.
Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej
W okolicach gminy Śmigiel brak jest udokumentowanych zasobów geotermalnych.
W przypadku wód geotermalnych proces badań i określenia realnych możliwości
wykorzystania jest bardzo długi i obciążony szeregiem przepisów związanych z ochroną
środowiska naturalnego. Poważnym problemem jest również sposób finansowania takich badań
i analiz.
4.2.2. Przewidywane kierunki zmian
Szansą na bliższą i dalszą przyszłość jest upowszechnianie nowoczesnych form
infrastruktury wspomagającej przedsiębiorczość. Energetyka ze źródeł odnawialnych będzie się
coraz lepiej rozwijać zwłaszcza na terenach wiejskich, np. uprawa plantacji energetycznych.
Będzie to warunkowało wielofunkcyjny rozwój wsi.
Samorząd nie ma możliwości ingerencji w działalność gospodarczą swoich mieszkańców,
to jednak może być inicjatorem modelowych instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii
(OZE), czy wreszcie ułatwić pozyskanie funduszy strukturalnych.
W strategii rozwoju gminy Śmigiel na lata 2002 – 2012 wyznaczono projekt Wspieranie
rozwoju alternatywnych źródeł energii, w zakresie którego postawiono sobie do osiągnięcia
następujące cele:
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń,
poprawa stanu środowiska naturalnego,
dążenie do uzyskania standardów europejskich.
50
Gminny Program Ochrony Środowiska
4.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa i Powiatu
Celem strategicznym polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i
uzyskanie do 2010 roku 7,5 % udziału energii, pochodzącej z tych źródeł, w bilansie energii
pierwotnej, dlatego aby osiągnąć ten cel w Programach wyższego rzędu proponuje się:
budowę elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych,
budowę elektrowni produkujących energię z biogazu wysypiskowego,
budowę kotłowni na biomasę.
4.2.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
L.p.
Rodzaj przedsięwzięcia
Tabela 19. Lista przedsięwzięć związanych z wykorzystaniem energii odnawialnej
Opis przedsięwzięcia
1
2
3
Szacunkowe nakłady
Potencjalne źródła
finansowania
Uwzględnianie w planach
zagospodarowania
przestrzennego terenów
3 P możliwych do lokalizacji
Gmina/
elektrowni wodnych, wiatrowych i
innych obiektów źródeł
odnawialnej energii.
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
W
ramach
środków
na pzp
4
Promowanie wśród mieszkańców
gmin działań zmierzających do
produkcji energii ze źródeł
odnawialnych, głównie
kolektorów słonecznych, palenisk
Gmina/
wykorzystujących drewno
opałowe i słomę, biogazowni
wykorzystujących odchody
zwierzęce, siłowni wiatrowych,
uprawy wierzby energetycznej.
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
W
ramach
środków
Budżet
przeznac
gminy
zonych
na
promocję
5
Propagowanie upraw roślin
wykorzystywanych do produkcji
energii (cieplnej, paliwa
napędowego) (rośliny – wierzba
energetyczna, malwa
prowansalska, rzepak)
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
W
ramach
środków
przeznac
zonych
na
promocję
2013
W ramach
środków
przeznacz
onych na
Budżet
opracowan
ie założeń gminy
do planu
zaop. W
energię
2012
Gmina/
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
2011
Środki
inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
2010
W ramach
środków
przeznacz
onych na
promocję
2009
Gmina/
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
2008
15
2007
14
4
2006
13
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
Cel przedsięwzięcia
Termin realizacji
5
6
7
8
9 10 11 12
Zadania własne
Wspieranie inicjatyw w zakresie
wykorzystania energii
1 P
odnawialnej (stworzenie punktu
konsultacyjnego)
2 I
Opracowanie gminnej strategii
wykorzystania odnawialnych
źródeł energii (zbilansowanie
potrzeb energetycznych na cele
suszarnicze z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych,
zbilansowanie biomasy itp.)
Gmina,
inwestorz
y
indywidua
lni
Budżet
gminy
Budżet
Gminy,
fundusz
ochrony
środowiska
Zadania koordynowane
1. I
zarząd
Pilotażowe wdrożenia w zakresie powiatu/
wykorzystania energii słonecznej i gminy,
energii biomasy i energi wiatrowej rolnicy
Oszczędnoś
ć zasobów
140 000
nieodnawial
nych
NFOSiGW,
Fundusze
UE, środki
inwestora
51
Gminny Program Ochrony Środowiska
Promowanie najlepszych
projektów dotyczących
2. P
wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych
3 I
Pomoc w finansowaniu
odnawialnych źródeł energii.
Zarząd
powiatu,
gminy
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych
Właściciel
e
nierucho
mości/
gmina
Ograniczeni
e zużycia
zasobów
nieodnawial
nych/
W miarę
możliwości
funduszy
ochrony
środowiska
Środki
inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
Środki
inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią
4.3.1. Analiza stanu istniejącego
Pod względem hydrograficznym obszar gminy Śmigiel położony jest w zlewni Obry
(Południowy Kanał Obry). Przez środek gminy przepływa rzeka Samica Leszczyńska, do której
wpadają drobne cieki wodne spływające z wysoczyzn. W północno – zachodniej części gminy
przepływa Południowy Kanał Obry, a w północno – wschodniej części Kanał Przysieka Stara i
Kanał Wonieść. Kanały te stanowią równocześnie granice gminy Śmigiel.
Rzeka Samica przyjmuje małe bezimienne cieki i rowy melioracyjne, a jej dopływy
dotychczas nie były kontrolowane. Rzeka Samica jest zasilana przez wypływające wody ze skarp
wysoczyzny. Są to różnej wydajności źródła, a większe osiągają wydajność ok. 15 m 3/h.
Obszar gminy Śmigiel położony jest w obrębie następujących cieków podstawowych:
 Kanał Południowy – 3,3 km
 Kanał Szczodrowo-Brońsko – 2,6 km
 Kanał Przysiecki – 0,7 km
 Rzeka Samica Leszczyńska – 19,9 km
 Rzeka Samica Stara – 7,1 km
 Rów Wonieść-Olszewo – 12,9 km
 Rów W – 1,2 km
 Rów W1 – 0,2 km
 Rów W2 – 0,5 km
Granicę wschodnią gminy stanowi zbiornik wodny Wonieść utworzony z Jeziora Wonieść i
Jezierzyckiego. Zajmuje powierzchnię 389,5 ha. Jest to zbiornik wodny przeciwpowodziowy,
zbudowany w 1982 r. (po uprzednim podniesieniu brzegów). Zadaniem zbiornika jest
magazynowanie wody na potrzeby rolnictwa na obszarze około 3000 ha, nawodnienie
stawów rybnych w obrębie zbiornika oraz jednocześnie ochrona przeciwpowodziowa w
obrębie doliny Kościańskiego Kanału Obry powyżej Kościana. Utworzony został na bazie
naturalnych jezior poprzez ich spiętrzenie i przerzut wody z rzeki Obry w jej górnym biegu
– z Kościańskiego Kanału Obry. Zbiornik położony jest w makroregionie Pojezierze
Leszczyńskie, w mezoregionie Pojezierze Krzywińskie. Pod względem administracyjnym są to
tereny dwóch powiatów: leszczyńskiego ziemskiego i kościańskiego. Bazą powstałego zbiornika
było pięć naturalnych jezior i położone między nimi bagienne łąki. Jeziora zostały spiętrzone
poprzez wybudowanie zapory czołowej i pięciu zapór bocznych; zbiornik został podzielony zaporą
na dwa zbiorniki w układzie kaskadowym:
 zbiornik górny obejmujący jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie;
 zbiornik dolny obejmujący jeziora: Jezierzyckie i Wonieskie.
Poza tym na terenie gminy znajduje się 260,5 km rowów melioracyjnych szczegółowych
oraz stawy o powierzchni – 33,78 ha. Wody powierzchniowe są w znacznym stopniu
zanieczyszczone.
W rejonie Śmigla występują liczne zbiorniki w większości w wyrobiskach
poeksploatacyjnych. Z większych należy wymienić stawy w Nietążkowie i staw hodowlany w
wyrobisku poeksploatacyjnym.
Tabela 20 Podstawowe parametry zbiornika Wonieść
Lp. Wyszczególnienie
1.
Powierzchnia zwierciadła wody przy
52
jednostka
776,47 ha
Gminny Program Ochrony Środowiska
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
maksymalnym spiętrzeniu 70,25 m npm.
Łącznie ze stawami rybnymi
Powierzchnia stawów rybnych
Powierzchnia zalewu bez stawów rybnych
Powierzchnia jezior przed spiętrzeniem
Wonieskie
Jezierzyckie
Wojnowickie
Witosławskie
Drzeczkowskie
Maksymalna rzędna zwierciadła wody
Podniesienie się średniego poziomu wód w
jeziorach po spiętrzeniu:
W Jeziorze Wonieskim
W Jeziorze Wojnowickim
Średnia miąższość warstwy dyspozycyjnej
Pojemność zbiornika (bez stawów rybnych)
Pojemność łączna ze stawami rybnymi
Pojemność stawów rybnych
Łączna długość zbiornika
Szerokość zbiornika
Średnia
Maksymalna
Minimalna
Powierzchnia zlewni własnej zbiornika
136,10 ha
640,37 ha
360,9 ha
122 ha
59,0 ha
70,5
57,8
51,6 ha
70,25 m npm.
2,65 m
1,48 m
1,80 m
11,832 mln m3
13,534 mln m3
1,701 mln m3
12,7 km
0,6 km
1,3 km
0,2 km
229 km2 *
*powierzchnie zlewni zbiornika podawane w innych opracowaniach różnią się ze względu na
występujące działy niepewne; do obliczeń przyjęto wartość 201,726 km2 podaną w roku 1996 przez
IMGW Oddział Poznań . Źródło: WIOŚ 2001
Gospodarka wodna w zbiorniku prowadzona jest w cyklu rocznym: po okresie zimowym od
marca następuje napełnianie zbiornika i stawów rybnych do poziomu maksymalnego, następnie
woda jest spuszczana, aby uzyskać rezerwę powodziową na wypadek powodzi letniej. Rozbiór
wody do nawodnień następuje przede wszystkim w lipcu, sierpniu i wrześniu. Od końca
września należy stopniowo opróżniać zbiornik; późną jesienią opróżniane są także stawy
rybne. Eksploatację zbiornika wraz z zespołem urządzeń hydrotechnicznych prowadzi
Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Rejonowy Oddział w Lesznie.
Napełnianie zbiornika odbywa się wodami z własnej zlewni oraz wodami z Kanału
Kościańskiego Obry poprzez Kanał Przerzutowy. Głównym naturalnym dopływem do zbiornika
jest Samica Osiecka dopływająca z południa od jeziora Łoniewskiego i uchodząca jako Kanał
Wonieść na północ do Kościańskiego Kanału Obry w km 8,6. Drugą, powstałą w sposób
sztuczny, drogą napełniania zbiornika jest Kanał Przerzutowy długości 8,2 km (od wschodu),
zapewniający przerzut części wielkich wód Kanału Kościańskiego Obry. Kanałem Przerzutowym
można przerzucić rocznie około 11 mln m 3 wody.
Zasadnicze zadanie, jakim jest skierowanie do Kanału Przerzutowego przepływu Kanału
Kościańskiego Obry w okresie spływu wielkich wód, spełnia węzeł jazów w Wieszkowie
(Teklimyśli). Węzeł składa się z dwóch jazów zblokowanych: jazu na Kanale Przerzutowym
oraz z jazu na Kanale Kościańskim Obry w km 26+238. Zwiększenie (względnie zmniejszenie)
przepływu w Kanale Przerzutowym jest regulowane manewrowaniem zamknięć
jazu na
Kanale Kościańskim. Po przerzuceniu wody w ilości wynikającej z gospodarki zbiornikowej
jaz na Kanale Przerzutowym ma być zamknięty, a Kanał Przerzutowy utrzymywany w stanie
„suchym” . Próg jazu wpustowego Kanału Przerzutowego jest położony o 0,9 m wyżej od dna
Kanału Kościańskiego. Chroni to przed samoczynnym wlewaniem się do koryta Kanału
Przerzutowego wód średnich i niższych płynących Kanałem Kościańskim.
Tylko jezioro Wonieść wykorzystywane jest rekreacyjnie.
Badania jakości wód jezior zbiornika przeprowadzono w trzech okresach: wiosennym,
letnim i jesiennym. Terminy badań ustalono, dostosowując je do terminów badań jezior i
gospodarki wodnej zbiornika: okres wiosenny to początek napełniania zbiornika – stan
wyjściowy wód, okres letni – okres stagnacji i względnej stabilności poziomu wód zbiornika,
53
Gminny Program Ochrony Środowiska
okres jesienny – okres opróżniania stawów hodowlanych i opróżniania zbiornika (okres zrzutu
największych ładunków zanieczyszczeń do Kościańskiego Kanału Obry).
W roku 2001 po okresie zimowym poziom wody był o około 0,6 m wyższy od
minimalnego poziomu piętrzenia. Pierwsze napełnianie zbiornika trwało do drugiej połowy
kwietnia (poziom maksymalny 69,1 m npm.), następnie wody były spuszczane w celu
zabezpieczenia odpowiedniej rezerwy na wypadek letnich wezbrań powodziowych (w końcu
maja
wokół wartości 68,5 m npm. Następnie zbiornik ponownie napełniał się wskutek występowania
wysokich stanów wód w zlewni (poziom maksymalny 69,3 m npm., niższy o około 0,95 m od
napełnienia dopuszczalnego).
Rysunek 7 Zbiornik Wonieść z urządzeniami hydrotechnicznymi
Źródło: WIOŚ 2001
54
Gminny Program Ochrony Środowiska
Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed
powodzią
Dbałość o wysoki poziom rolnictwa w Gminie Śmigiel ma na celu przystąpienie do
odbudowy urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych. Istniejący stan techniczny
cieków podstawowych takich jak: rów Wonieść – Olszewo i rzeka Samica Stara jest zły ze
względu na duże zamulenie dna cieków, zakrzaczenie, co uniemożliwia wykonanie gruntowej
konserwacji oraz brak urządzeń piętrzących. Powyższa sytuacja powoduje jednocześnie
niedrożność urządzeń szczegółowych, a w konsekwencji podtapianie użytków rolnych, a to z
kolei powoduje nieterminowe wykonanie zabiegów agrotechnicznych i uzyskanie tym samym
niezadowalających plonów. Ponadto na pozostałym terenie gminy, na którym urządzenia
melioracji podstawowej w ostatnich latach odbudowano, przewiduje się przystąpić do odbudowy
urządzeń melioracji szczegółowych, obejmując odbudową zamulone, zakrzaczone rowy i
urządzenia drenarskie. Dotyczy to szczególnie zlewni rzeki Samicy Leszczyńskiej oraz Kanału
Południowego Obry (3,3 km), Kanału Szczodrowo – Brońsko (2,6 km), rowu Wonieść - Olszewo
(12,2 km).
4.3.1.1.
Lp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
4.3.1.2.
Możliwości i potrzeby retencjonowania wody
W celu zwiększenia zdolności retencyjnych środowiska należy dążyć do maksymalnego
wykorzystania możliwości magazynowania wody w zbiornikach sztucznych oraz maksymalnego
wykorzystania małej retencji na terenach rolniczych w postaci stawów i zbiorników wiejskich.
W Polsce globalna wartość zbiornikowej retencji powierzchniowej stanowi jedynie 6%
odpływu rocznego. Jest to wartość bardzo mała w stosunku do krajów europejskich, gdzie
wskaźnik ten sięga 15%.
Na terenie gminy Śmigiel występuje kilkadziesiąt większych i mniejszych zbiorników
wodnych zarówno pełniących funkcję retencyjnych, rybnych, przeciwpożarowych oraz
przeciwpowodziowych.
Nazwa zbiornika
Cele zbiornika Powierzchnia Pojemność Średnia głębokość
[ha]
[tys. m3]
Staw Brońsko
p.poż.
0,35
2,5
0,6
Staw Białcz Nowy
p.poż.
0,05
0,8
1,6
Staw Białcz Stary
p.poż., rybny
0,40
4,8
1,2
Staw Bruszczewo
p.poż., rybny
1,29
10,3
0,8
Staw Czacz
p.poż.
0,30
2,4
0,8
Staw Czacz
p.poż.
0,08
0,8
1,0
Staw Przysieka Stara p.poż., rybny
1,10
11,0
1,0
Staw Przysieka Stara p.poż., rybny
1,20
12,0
1,0
Staw Przysieka Stara p.poż., rybny
0,90
9,0
1,0
Wyrobisko po glinie Retencja
1,50
15,0
1,0
Przysieka Polska
Staw
Przysieka Rybny
0,80
8,0
1,0
Polska
Staw Chełkowo
Rybny
1,80
27,0
1,5
Staw Chełkoworybny Rybny
1,20
14,4
1,20
Staw Chełkowo
Rybny
0,80
8,0
1,0
Staw Chełkowo
Rybny
0,70
5,6
0,8
Staw Karmin
Rybny
0,38
6,0
1,6
Wyrobisko Karmin
Rybny
0,05
0,7
1,4
Staw Spławie
Rybny
1,29
16,8
1,3
Staw Spławie
Rybny
0,60
2,4
0,4
Staw Spławie
Rybny
0,30
2,4
0,8
Staw Spławie
Rybny
0,11
1,1
1,0
Staw Spławie
Rybny
0,10
1,0
1,0
Staw Olszewo
Rybny
0,05
0,5
1,0
Wyrobisko Olszewo
p.poż.
0,06
0,6
1,0
Staw Parsko
p.poż.
0,15
1,2
0,8
Staw Parsko
p.poż.
0,10
0,5
0,5
Staw Stare Bojanowo Rybny
1,50
15,0
1,0
Staw Wydorowo
Rybny
0,33
1,6
0,5
55
Gminny Program Ochrony Środowiska
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
Staw Sierpowo
Staw Robaczyn
Staw Nietążkowo
Staw Nietążkowo
Staw Koszanowo
Staw Glińsko
Staw Nowawieś
Staw Żegrowo
Staw Żegrowo
Staw Żegrowo
Staw Żegrówko
Staw Żegrówko
Staw Poladowo
Staw Poladowo
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Machcin
Staw Machcin
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Razem
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
p.poż.
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
p.poż.
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
0,05
1,20
0,50
0,80
0,13
0,09
0,08
0,80
0,90
0,77
0,10
0,88
0,04
0,42
0,40
0,28
0,12
0,03
0,50
1,08
1,06
0,13
0,82
0,10
1,60
1,50
0,30
1,21
0,10
33,78
0,6
12,0
4,0
8,0
1,6
0,7
0,8
12,0
14,4
9,2
1,7
1,0
0,3
4,2
4,8
2,8
0,7
0,3
7,5
13,0
7,0
1,3
5,0
0,8
12,8
15,0
4,5
14,5
1,0
367,2
1,2
1,0
0,8
0,8
1,2
0,8
1,0
1,5
1,6
1,2
1,7
1,2
0,7
1,0
1,2
1,0
0,5
1,0
1,5
1,2
0,7
1,0
0,6
0,8
0,8
1,0
1,5
1,2
1,0
Tabela 21 Potrzeby i zamierzenia w zakresie małej retencji na lata 2006-2015
Nazwa zbiornika
Cele
Przewidywany Uzyskane parametry techniczne
zbiornika
zakres robót
Powierzchnia Pojemność Średnia
[ha]
[tys. m3]
głębokośc
Staw Bronikowo
Rybny
Odbudowa
1,06
5300
0,5
Staw Morownica
Rybny
Odbudowa
0,40
2400
0,6
Staw Spławie
Rybny
Odbudowa
0,60
6000
1,0
Staw Wydorowo
Rybny
Odbudowa
0,33
2310
0,7
4.3.1.3.
Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi
Niewielkie cieki na terenie gminy uniemożliwiają prowadzenie żeglugi.
4.3.1.4.
Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek)
4.3.1.5.
Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych
Odbudowa stawów śródpolnych i „oczek wodnych” jest szczególnie pożądana na terenach
rolniczych, głównie ze względów krajobrazowych i biocenotycznych.
4.3.1.6.
Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki
Zapewnienie wysokiego poziomu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej należy rozumieć
w kontekście zasady zrównoważonego rozwoju, którą w odniesieniu do rekreacji oznacza taki
sposób oraz zakres uwypuklenia i udostępnienia walorów danego terenu, który sprzyjałby
rozwojowi turystyki i rekreacji, był przyjazny środowisku przyrodniczemu oraz dawał szansę
wykonalności pod względem ekonomicznym.
56
Gminny Program Ochrony Środowiska
4.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Głównym celem w zakresie ochrony przed powodzią jest uregulowanie stosunków
wodnych na użytkach rolnych w zlewni cieków melioracyjnych, aby go osiągnąć przewiduje się
odbudowę systemów melioracyjnych na terenach wiejskich.
4.3.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa
W Wielkopolsce występują obszary o dużym zagrożeniu powodziowym zarówno w półroczu
letnim jak i zimowym. Są to głównie doliny rzeczne: Warty, Noteci, Prosny, a także Kanałów
Obrzańskich, Wełny, Lutyni, Baryczy oraz mniejszych dolin. Obejmują one 7% powierzchni
województwa. Pewnym zabezpieczeniem przeciwpowodziowym są obwałowania dolin rzecznych.
Ogólna długość wałów przeciwpowodziowych w województwie wynosi 929 km.
Główne problemy gospodarki wodnej województwa wynikające z uwarunkowań
wewnętrznych to: nierównomierne występowanie zasobów wód powierzchniowych oraz wysoki
stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wynikająca stąd mała przydatność tych wód
dla potrzeb gospodarki komunalnej, rekreacji, rolnictwa, w pewnym stopniu także przemysłu, a
również jako źródła zasilania infiltracyjnych ujęć wody.
Program wojewódzki nie przewiduje realizacji konkretnych zadań inwestycyjnych na terenie
gminy Śmigiel.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wynikają następujące zadania:
ochrona przed powodzią,
realizacja przedsięwzięć zabezpieczenia przeciwpowodziowego: modernizacja
obwałowań i urządzeń odwadniających.
4.3.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
Tabela 22. Lista przedsięwzięć związanych z kształtowaniem stosunków wodnych i ochrona
przed powodzią
2010
2011
2013
Cel przedsięwzięcia
Szacunkowe
nakłady zł
Potencjalne źródła
finansowania
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13
14
15
2012
3
2009
2
2008
1
2007
Opis przedsięwzięcia
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Jednostka
Okres
Okres
odpowiedzia krótkoterminow średniotermino
lna /
y
wy
Jednostki
współpracuj
ące
Zadania własne
1
2
Działania na rzecz właściwego
zagospodarowania terenów przyległych
P/I do wód stojących i płynących
P
Zapobieganie i przeciwdziałanie
naruszaniu równowagi przyrodniczej na
rzekach oraz przywracanie im
odpowiedniej klasy czystości poprzez
likwidację nielegalnych spływów ścieków
oraz nawozów
Modernizacja i odbudowa systemów
melioracyjnych
3
I
Gmina/
RZGW
Ochrona
wód,
zapewnieni
e dostępu
do nich
W ramach Budżety
środków na państwa,
planowanie gmin,
przestrzenn
e i wykup
gruntów
Gmina /
Ochrona
wód,
renaturaliza
cja
W ramach
nakładów na
funkcjonowa
nie
administracji
oraz
budowę
kanalizacji i
wdrażania
nowego
systemu
rozliczeń
przez ZUK
Budżety
gmin i
właścicieli
wód
Gmina,
spółki
wodne/
WZMiUW
Zapewnieni
e
odpowiedni
ego
nawodnieni
a gleb
W ramach
środków na
układy
komunikacyj
ne
Budżety
województ
wa, gmin i
właścicieli
gruntów
57
Gminny Program Ochrony Środowiska
4
5
6
7
8
P
P
I
P
P
Współpraca ze Starostwem przy
opracowaniu koncepcji programowej
małej retencji
Gmina /
Zabezpiecz 100 000
enie przed
nadmierny
m spływem
wód
opadowych
Budżety
gmin,
GFOŚiGW
,
potencjalni
inwestorzy
Wyznaczenie terenów mogących
stanowić naturalne zbiorniki retencyjne –
poldery i zabezpieczenie ich przed
możliwością zabudowy
Gmina /
Powstrzym w ramach
prac nad
anie
Studium
odpływu
wód
Środki
własne,
inne
fundusze
Budowa instalacji odprowadzania do
kanalizacji deszczowej oraz
oczyszczania wód opadowych i
roztopowych spływających z dróg
gminnych
Gmina
Zabezpiecz
enie przed
nadmierny
m spływem
wód
opadowych
Środki
własne w
tym
PFOŚiGW
, Inne
fundusze
w tym
strukturaln
e UE
Aktualizacja i weryfikacja istniejących
opracowań urbanistycznych pod kątem
wymagań związanych z ochroną
przeciwpowodziową dla obszarów
potencjalnie zagrożonych.
Gmina
Element
systemu
zarządzani
a
środowiskie
m
Środki
własne,
Inne
fundusze
Określenie granic obszarów
bezpośredniego zagrożenia powodzią
oraz zasad ich użytkowania i ujęcie ich
w opracowaniach planistycznych
RZGW/
Władze
Powiatu i
Gminy
Element
systemu
zarządzani
a
środowiskie
m
Środki
własne
Gmina/
SWMiKUM
Śmigiel
Zapewnieni 250 000
e
odpowiedni
ego
nawodnieni
a gleb
Budżet
gminy,
środki
SWMiKUM
Śmigiel
Gmina/
SWMiKUM
Śmigiel
Zabezpiecz 150 000
enie przed
nadmierny
m spływem
wód
opadowych
Budżet
gminy,
środki
SWMiKUM
Odbudowa cieków szczegółowych –
teren działalności Spółki Wodnej
9
I
Renowacja – oczyszczenie sieci
drenarskiej
10
I
Zadania koordynowane
Utworzenie bazy danych i systemu
wymiany informacji
1
P
Współudział w prowadzeniu monitoringu
jakości wód powierzchniowych i
podziemnych
2
3
58
P
I
Realizacja przedsięwzięć z zakresu
renowacji oraz wymaganej odbudowy,
dla osiągnięcia projektowanych
parametrów hydrologicznych, cieków
naturalnych i urządzeń melioracji
wodnych podstawowych
RZGW/
IMiGW,
Wojewoda,
Władze
Powiatu i
Gminy
W ramach Środki
Ochrona
przeciwpow środków
własne,
przeznaczo Inne
odziowa
nych na
fundusze
bezpieczeńs
two
WIOŚ,
RZGW/
Władze
Powiatu i
Gminy
Element
systemu
zarządzani
a
środowiskie
m
W ramach
nakładów na
funkcjonowa
nie
administracji
Środki
własne,
Inne
fundusze
w tym
strukturaln
e UE,
PFOŚiGW
WZMiUW /
RZGW,
Władze
Województ
wa,
Powiatu i
Gminy
Zapewnieni
e
odpowiedni
ego
nawodnieni
a gleb
W ramach
możliwości
WZMiUW
oraz
możliwości
pozyskania
środków
wspomagają
cych
Środki
własne,
Inne
fundusze
w tym
strukturaln
e UE,
PFOŚiGW
.
Gminny Program Ochrony Środowiska
4
5
6
7
8
5.
I
I
I
Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu właściciele
odbudowy zdekapitalizowanych
nieruchomo
systemów melioracji wodnych
ści/ Spółki
szczegółowych
wodne,
Władze
Województ
wa,
Powiatu i
Gminy
Zapewnieni
e
odpowiedni 300 000
ego
nawodnieni
a gleb
Działania na rzecz właściwego
właściciele
zagospodarowania terenów przyległych nieruchomo
do wód stojących i płynących
ści/
WZMiUW,
Władze
Gminy
Ochrona
wód,
zapewnieni
e dostępu
do nich
Prowadzenie działań na rzecz poprawy WZMiUW/
stanu i jakości wód w zbiorniku Wonieść
Władze
Gminy,
WIOŚ,
RZGW
Ochrona
wód,
zapewnieni
e dostępu
do nich
Środki
własne,
Inne
fundusze
w tym
strukturaln
e UE
Współudział w stworzeniu systemów
ochrony przeciwpowodziowej
Władze
Województ
wa,
Powiatu i
Gminy
Element
systemu
zarządzani
a
środowiskie
m
Środki
własne,
Inne
fundusze
w tym
strukturaln
e UE.
Odbudowa cieków podstawowych:
rów Wonieść – Olszewo
rzeka Samica Stara
WZMiUW
Poznań
P
W ramach
środków na
planowanie
przestrzenn
e i wykup
gruntów
Środki
własne,
przy
wsparciu
budżetu
państwa i
innych
funduszy
w tym
strukturaln
e UE
Środki
własne,
Inne
fundusze
1 000 000 Budżet
państwa,
WZMiUW
Poznań
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska
5.1. Gospodarowanie odpadami
Gmina Śmigiel korzysta z uruchomionego w 1993 roku miejsko-gminnego wysypiska śmieci w
Koszanowie. Powierzchnia wysypiska wynosi 3,09 ha. Zbiórkę odpadów na terenie gminy
prowadzą:
Miejski Zakład Oczyszczania Leszno
Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu
REMONDIS Sanitech Poznań sp. z o.o., ul. Górecka 104, 61-483 Poznań, Oddział w
Kościanie
„IRYS” sp. c., Grzegorz Czarnecki, Janusz Majewski, ul. Surzyńskiego 30, 64-000
Kościan
Gmina Śmigiel wraz z innymi ościennymi gminami (Miasto Leszno, Gmina Bojanowo, Gmina
Gostyń, Gmina Krobia, Gmina Krzemieniewo, Miasto i Gmina Krzywiń, Gmina Osieczna, Gmina
Lipno, Gmina Pępowo, Gmina Poniec, Gmina Rawicz, Gmina Rydzyna, Gmina Święciechowa,
Gmina Wijewo) przystąpiła do Projekt pn. „Realizacja systemu gospodarki odpadami i osadami
ściekowymi dla miasta Leszna i gmin subregionu leszczyńskiego". Projekt składa się z dwóch
następujących zadań:
Zadanie nr 1: Budowa Zakładu Zagospodarowania Odpadów w Trzebani oraz stacji
przeładunkowych w m. Gola (gm. Gostyń) i Rawiczu i kompostowni odpadów
zielonych w m. Koszanowo gm. Śmigiel,
Zadanie nr 2: Zamknięcie i rekultywacja trzynastu gminnych składowisk odpadów terenie
subregionu leszczyńskiego.
59
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 23 Struktura wypełniania składowiska w Koszanowie w latach 2006 – 2008
Rejon objęty wywozem
Odległość km
*) ilość odpadów
dowożonych m3/rok
2006
Śmigiel
5644
2007
Śmigiel
5644
Lipno
14
1562
Osieczna
17
3911
Leszno
23
18587
2008
Śmigiel
5644
Osieczna
17
3911
*) podana objętość odpadów dotyczy odpadów o gęstości nasypowej odpowiadającej zagęszczeniu
złoża na danym, składowisku tj. 0,6-0,65 Mg/m3
Z końcem 2008 roku planowane jest zakończenie eksploatacji składowiska w Koszanowie.
Tabela 24 Kierunki deponowania odpadów z terenu gminy Śmigiel
Składowisko (miejsce
Odległość km
*) ilość odpadów dowożonych
deponowania odpadów)
w m3/rok
2006
Koszanowo
5644
2007
Koszanowo
5644
2008
Koszanowo
5644
I półrocze 2009
Brenno (gm. Wijewo)
28
2823
Od II półrocza 2009
ZZO Trzebania
*) podana objętość odpadów dotyczy odpadów o gęstości nasypowej odpowiadającej zagęszczeniu
złoża na danym, składowisku tj. 0,6-0,65 Mg/m3
W roku 2009 rozpocznie pracę kompostownia odpadów zielonych, sortownia odpadów
wielkogabarytowych i czasowe składowisko odpadów niebezpiecznych w Koszanowie.
Więcej na temat gospodarki odpadami zawiera opracowany PGO dla gminy Śmigiel.
5.2. Jakość wód
5.2.1. Analiza stanu istniejącego
Jakość wód podziemnych
Punkt badawczy należący do sieci regionalnej monitoringu wód podziemnych w gminie
Śmigiel znajduje się we wsi Brońsko. Część gminy leży na obszarze wysokiej ochrony wód
podziemnych (OWO).
69
Brońsko
Q
150
26,0
Zagospo
darowani
e terenu
Miąższoś
ć izolacji
Głęboko
ść
otworu
GZWP
Lokalizacja
Poziom
Nr
punktu
na mapie
Tabela 25 Ocena jakości wód podziemnych w punkcie badawczym sieci regionalnej na terenie
gminy Śmigiel w 2004 r.
0,0
Źródło: WIOŚ 2005 GZWP: 150 – numer Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
Stratygrafia: Q – czwartorzęd
Głębokość otworu: głębokość całkowita otworu w metrach poniżej poziomu terenu;
Zagospodarowanie: teren w odległości do 100 m od otworu: ZW – zabudowa wiejska
Klasa wód: III – wody zadowalającej jakości
60
ZW
Klasa wód
III
Gminny Program Ochrony Środowiska
Rysunek 8 Monitoring wód podziemnych
Jakość wód powierzchniowych płynących
Rysunek 9 Jakość wód powierzchniowych płynących w roku 2004 w poszczególnych punktach
pomiarowo-kontrolnych
Samica Leszczyńska stanowiąca oś gminy Śmigiel swe źródła czerpie na obszarach
źródłowych z śródleśnych oczek wodnych i podmokłych łąk, z bardzo cennych pod względem
przyrodniczym i krajobrazowym kompleksie leśnym Śmigiel - Święciechowa w okolicach
Mórkowa. W górnym biegu rzeka nie ma większych punktowych źródeł zanieczyszczeń, a
głównym zagrożeniem wód są spływy powierzchniowe. W dolnym biegu wody zagrożone są
dopływem ścieków z terenów wiejskich; ciek jest odbiornikiem ścieków odprowadzanych z
oczyszczalni w Koszanowie dla Śmigla. W 2004 roku na Samicy Leszczyńskiej wyznaczono
wody III klasy (wody zadowalającej jakości).
Południowy Kanał Obry przepływa przez północną część gminy Śmigiel na odcinku 3 km.
Jest jednym z Kanałów Obrzańskich, na jakie rozdziela się Kościański Kanał Obry w węźle
Bonikowskim - odpływa nim około 40 % wód wielkich tego cieku. Południowy Kanał Obry dopływa
do jeziora Rudno, łącząc się z linią nurtu Obrzycy (uchodzącej do Odry). Długość cieku wynosi
55,1 km, powierzchnia zlewni 719,7 km 2. Źródłem zanieczyszczenia rzeki obok spływów z pól są
ścieki z oczyszczalni komunalnej w Kościanie, które decydują o jakości wód cieku w odcinku
początkowym. W dalszym biegu rzeka nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń. Na Kanale
Południowym kilka kilometrów przed wpłynięciem do Kościańskiego Kanału Obry znajduje się
punkt monitoringu rzeki. W roku 2004 stwierdzono tam V klasę czystości wód. Na wody o złej
jakości wpłynął wysoki poziom ChZT-Cr, związki azotu, fosforany, mangan, chlorofil „a”, wskaźniki
mikrobiologiczne.
W każdym regionie wodnym zgodnie z ustawą Prawo wodne zostały sporządzone wykazy
wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Wody
61
Gminny Program Ochrony Środowiska
Południowego Kanału Obry oraz jego dopływy, w tym samica Leszczyńska zaliczone zostały do
wód przeznaczonych do bytowania ryb karpiowatych.
Jakość wód powierzchniowych stojących
Ostatnie badanie sztucznego Zbiornika Wonieść miało miejsce w 2001 r.
Badania jakości wód jezior zbiornika przeprowadzono w trzech okresach: wiosennym,
letnim i jesiennym. Terminy badań ustalono, dostosowując je do terminów badań jezior i
gospodarki wodnej zbiornika: okres wiosenny to początek napełniania zbiornika – stan
wyjściowy wód, okres letni – okres stagnacji i względnej stabilności poziomu wód zbiornika,
okres jesienny – okres opróżniania stawów hodowlanych i opróżniania zbiornika (okres zrzutu
największych ładunków zanieczyszczeń do Kościańskiego Kanału Obry).
Oceny jakości wód dokonano na dwa sposoby:
1. poprzez bezpośrednie porównanie wartości wskaźników zanieczyszczeń wód z
normatywami dla wód powierzchniowych zawartymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia MOŚ
ZNiL z dnia 5 listopada 1991 roku (Dz. U. Nr 116 poz. 503);
2. przy zastosowaniu metodyki badań jezior, przy czym oceniano pojedyncze jeziora
oraz zbiornik jako całość.
Tabela 26 Ocena porównawcza – porównanie z normatywami dla wód powierzchniowych
Wskaźnik
Okres badań
J. Jezierzyckie
J. Wonieść
BZT5
Wiosna
III
II/III
mg O2/l
Lato
Non
non
Jesień
I
I
ChZT-Cr
Wiosna
mg O2/l
Lato
II
II
jesień
II
II
Tlen rozpuszczony
Wiosna
I
I
mg O2/l
Lato
Non
non
jesień
I
I
Przewodność
Wiosna
II
II
uS/cm
Lato
II
II
Jesień
I
I
Azot amonowy
Wiosna
I
I
mg NH4/l
Lato
Non
Non
jesień
I
I
Azot azotanowy
Wiosna
I
I
mg NO3/l
Lato
I
I
jesień
I
I
Azot azotynowy
Wiosna
II/I
I
mg NO2/l
Lato
I
I
jesień
I
I
Azot ogólny
Wiosna
II/I
I
mg N/l
Lato
III
II
Jesień
I
I
Fosforany
Wiosna
I
I
mg PO4/l
Lato
Non
Non
jesień
II
II
Fosfor ogólny
Wiosna
I
I
mg P/l
Lato
Non
Non
Jesień
II
II
Chlorofil „a”
Wiosna
non
non
mg/l
Lato
Non
Non
Jesień
Non
non
Miano coli
Źródło: WIOŚ 2001
62
Wiosna
I
I
Lato
jesień
II
I
II
I
Gminny Program Ochrony Środowiska
Ocena według metodyki dla wód jeziorowych
We wszystkich jeziorach wskaźniki zanieczyszczeń miały podobny układ: wskaźniki
określające stopień zanieczyszczenia materią organiczną (zawartość tlenu rozpuszczonego,
BZT5, ChZT) odpowiadały klasie III. Wody były nadmiernie zanieczyszczone materią
nieorganiczną, zawierały znaczne ilości fosf
ilości związków azotu (III).
Wartości wskaźników świadczących o wielkości produkcji pierwotnej przekraczały normy w
obu jeziorach: średnia zawartość chlorofilu a wynosiła około 120 mg/l, średnia widzialność
krążka Secchiego wiosną wynosiła 0,95– 1,0 m, latem 0,3– 0,5 m.
W ocenie końcowej stanu fizyczno-chemicznego poszczególne jeziora uzyskały punktację:
 Jezioro Jezierzyckie – 3,80 (poza klasą),
 Jezioro Wonieść – 3,60 (poza klasą).
Stan sanitarny wód jezior określany wartością miana Coli był zróżnicowany: w
Jezierzyckim – klasie II i Wonieść – klasie II. W ocenie końcowej wody zbiornika Wonieść na
którego składają się jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieść
zostały zakwalifikowane jako nie odpowiadające normom czystości wód jeziorowych.
Źródła zanieczyszczeń
W zlewni bezpośredniej zbiornika istnieje kilka punktowych źródeł zanieczyszczeń, z
których ścieki doprowadzane są za pośrednictwem cieków:


iejscowości Wonieść zanieczyszczana ściekami
socjalnojeziorze Wonieskim.
Prócz tego na zanieczyszczenie zbiornika wpływ mają zrzuty wód ze stawów rybnych
znajdujących się w czaszy zbiornika. . W czasie sezonu hodowlanego wody stawów są
użyźniane poprzez nawożenie mineralne i organiczne. Analiza wód pobranych z opróżnianych
stawów hodowlanych wykazała, że w zakresie zawartości biogenów stężenia nie przekraczają
wartości dopuszczalnych.
Zanieczyszczenie wód stwierdzono również w pompowni melioracyjnej w Wonieściu gdzie
wiosną wody odpowiadały klasie III, jesienią – nie odpowiadały normom (latem nie pobrano prób
ze względu na opróżnienie zbiornika), ich stan sanitarny również nie opowiadał normom.
Również najwięcej związków azotu i fosforu dopływało z wodami przerzucanymi z pompowni
w Wonieściu.
Podsumowanie:
Ze względu na charakter i lokalizację ujęć wód podziemnych - są to na ogół płytkie ujęcia
czwartorzędowe położone w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej będącej obszarem najwyższej
ochrony wód podziemnych - są one podatne na niekorzystne zmiany spowodowane brakiem
uregulowanej gospodarki ściekowej i oddziaływaniem rolnictwa. Jakość wód w zbiornikach wód
podziemnych powinna być kontrolowana w sposób ciągły.
Obecny stan czystości wód powierzchniowych należy uznać za niezadowalający.
Podstawowym, rodzajem zanieczyszczeń wód są zanieczyszczenia obszarowe oraz drobne,
rozproszone źródła zanieczyszczeń związane z rolnictwem i niedostateczną higienizacją miejscowości,
które powinny być wyeliminowane. Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami
pochodzenia rolniczego wdrażane są programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze
źródeł rolniczych, obejmujące m.in. kontrolą stanu rolnictwa. Konieczne jest monitorowanie jakości wód w
celu stwierdzenia efektywności podejmowanych działań. Konieczny jest także nadzór nad
prawidłowością pracy oczyszczalni komunalnych.
5.2.1.1.
Zaopatrzenie mieszkańców w wodę
Gmina Śmigiel zwodociągowana jest w 98%. Na 37 wsi sołeckich, zwodociągowanych
jest 36 wsi tj. 98 %. Jedyną niezwodociągowaną wsią jest Zygmuntowo, w którym budowa
sieci wodociągowej planowana jest w roku 2008.
W gminie jest 11 stacji uzdatniania wody, w tym 7 stacji komunalnych. Występuje 5
wodociągów grupowych: Śmigiel, Brońsko, Przysieka Polska, Robaczyn, Spławie, Bronikowo.
Ogólna długość sieci wodociągowej wynosi 176,75 km, przyłącza prowadzące do
budynków - 68,0 km w tym 3014 sztuk.
63
Gminny Program Ochrony Środowiska
Wskaźnik zwodociagowania gminy Śmigiel wynosi 18,7 przyłączy na 100 mieszkańców.
Mając na uwadze bardzo zły stan techniczny i wyeksploatowane zakładowe stacje
wodociągowe w miejscowościach Bronikowo, Machcin, Morownica w 2006 została oddana do
eksploatacji nowa stacja uzdatnia wody w wodociągowej w Bronikowie, która zaopatruje w
wodę o dobrej jakości mieszkańców miejscowości Bronikowo, Machin, Morownica i Nowe
Szczepankowo. Ponadto nadwyżka wody z nowej stacji w Bronikowie zasila w wodę miasto
Śmigiel.
Z uwagi na częste występowanie awarii
sieci wodociągowej z rur AC w w.w.
miejscowościach, planuje się przystąpić do ich wymiany na rury PCV. Działania te przyczynią się
do poprawy jakości wody pitnej i niezawodności funkcjonowania urządzeń wodociągowych.
Podobna sytuacja jest również w miejscowości Wonieść, gdzie planuje się przeprowadzić
modernizację zakładowej stacji wodociągowej oraz wymianę istniejącej sieci wodociągowej.
Działania takie są niezbędne ze względu na przestarzałą (prawie 30 lat) eksploatację urządzeń
wodociągowych stacji i zły stan techniczny sieci wodociągowej, zbudowanej z rur AC, co
prowadzi do licznych awarii powodujących przerwy w dostawie wody w celach pitnych i
gospodarczych.
Tabela 27 Ujęcia wód podziemnych na terenie gminy Śmigiel
Lp
Ilość
studn
i
Miejscowość –
lokalizacja, nazwa
użytkownika
Pobór
całkowity
w 2007 r.
(m3/rok)
1.
5
298110
2.
3
214030
80
3.
5
Śmigiel - Zakład
WodociągowoKanalizacyjny w
Śmiglu
Robaczyn – ZW-K w
Śmiglu
Przysieka Polska –
ZW-K w Śmiglu
Wielkość
zatwierdzona
zasobów
eksploatacyjn
ych (m3/h)
60
163640
60
4.
3
59350
62
5.
2
Brońsko – ZW-K w
Śmiglu
Bronikowo –
właściciel prywatny
Brak
danych
11
6.
2
Bronikowo – ZW-K w
Śmiglu
47261
24
7.
2
51080
18,5
8.
1
Spławie – ZW-K w
Śmiglu
Gniewowo – ZW-K w
Śmiglu
2662
4,3
9.
2
Brak
danych
18
10
.
2
Brak
danych
11
2
12
2
Wonieść Gospodarstwo Rolne
„Wonieść” Sp. z o.o.
Jezierzyce Gospodarstwo Rolne
„Wonieść” Sp. z o.o.
Morownica - Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Morownica
Machcin - Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna Machcin
Nr decyzji
zasobowej data
zatwierdzenia
Nr pozwolenia
wodnoprawnego data
ważności
Technologia
uzdatniania
wody
Decyzja
MOSZNiL
KDH/5897/
96.16.02.1006
(700 m3/h dla
obszaru 166,5
km2 ze struktur
czwartorzędowyc
h)
OS-II-6210/37/97.
31.12.08
Odżelazianie,
odmanganianie,
chlorowanie
OŚR 6223-42/ 20002001 31.12.2006
OS-II-7211/40/89bezterminowo OS-II6223/1/00
31.12.2010
OS-II-6210/27/97.
31.12.2010
ROS-II-6210/45/98
31.12.2015
j.w.
OŚR.6223-3/2003
31.12.2013
Odżelazianie,
odmanganianie,
chlorowanie
Odżelazianie,
chlorowanie
Odżelazianie,
chlorowanie
j.w.
j.w.
Odżelazianie
Decyzja
MOSZNiL z
2.01.1995 r.
KDH/013/5844/94
(2000m3/h dla
obszaru o
powierzchni 4.470
km2 ze struktur
trzeciorzędowych)
Decyzja Nr PL-GP-40/68 r
ROS-II-6210/98.
31.12.2015
ROS-II-6210/98.
31.12.2015
OŚR.6223-30/00
31.12.2005
Odżelazianie
55
Decyzja Nr
G.423-18/74
OŚR.6223-31/00
31.12.2015
Odżelazianie
Brak
danych
4
Decyzja Nr GTIV-423/16/75
ROS-II-6210/44/98
31.12.2015
Odżelazianie
Brak
danych
Brak danych
Brak danych
Brak danych
odżelazianie
Dane z 2007 roku Źródło: Urząd Miejski Śmigla
Ujęcia wód podziemnych na terenie miejscowości Morownica, Machcin i Bronikowo w związku
z oddaniem do użytkowania nowej stacji uzdatniania wody w Bronikowie w chwili obecnej są
użytkowane tylko przez właścicieli i dzierżawców przedmiotowych nieruchomości, na których
zlokalizowane są ujęcia wody.
64
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 28 Pobór wody z ujęć wód podziemnych w gminie Śmigiel
Lp
Ujęcie
lokalizacja
Właściciel,
ilość studni w
tym czynnych
Rodzaj
ujęcia
Ilość osób
zaopatrywanych
z ujęcia
Qśr Qmax godz. dobowe wg
pozwolenia wodnoprawnego, nr
data jego ważności
6527
Pobór
rzeczywisty
w 2007 r. w
tys. m3/rok
298,11
1.
Śmigiel
Otworowe
2
Brońsko
Urząd Miejski
Śmigla sztuk 5
eksploatuje
Zakład
WodociągowoKanalizacyjny
Urząd Miejski
Śmigla
3 sztuki
Otworowe
1646
59,35
60 m3/h, 1488 m3/d
OS-II-6210/27/97 z dnia 15.09.1997
r. ważne do 31.10.2010 r.
3
Przysieka
Polska
Urząd Miejski
Śmigla
5 sztuki
Otworowe
2660
163,64
60 + 22 OŚR 6223-1/00 (22 m3/d –
dotyczy wód trzeciorzędowych) z
60 m3/h, 1440 m3/d
OS-II-6210/37/92
Z dnia 15.12.1997 r. do 31.12.2008
r.
dnia 17.11.1989 bezterminowo
6223-1/00 z dnia 14.02.2002 r.
ważne do 31.12.2010 r.
80 m3/h, 1100 m3/d
ABŚ.6223-25/2006 z dnia
12.12.2006 r. ważne do 31.12.2016
r.
18,5 m3/h, 440 m3/d
ROS-II-6210/27/98 z dnia
29.12.1998 r. ważne do 31.12.2015
r.
4
Robaczyn
Urząd Miejski
Śmigla
3 sztuki
Otworowe
3197
214,0 3
5
Spławie
Urząd Miejski
Śmigla
2 sztuki
Otworowe
619
51,08
6
Gniewowo
Urząd Miejski
Śmigla
1 sztuka
Otworowe
45
2,66
4,3 m3/h, 103 m3/d
ROS-II-6210/98 z dnia 29.12.98 r.
ważne do 31.12.2015 r.
7
Bronikowo
Urząd Miejski
Śmigla
2 sztuki
Otworowe
507
Brak danych
13 m3/h, 260 m3/d
ROS-II-6210/45/98 z dnia
16.12.1998 r. ważne do 31.12.2015
r.
8
Bronikowo
Otworowe
507
47,26
9
Morownica
Otworowe
472
Brak danych
24 m3/h, 576 m3/d
OŚR.6223-3/2003
31.12.2013
4 m3/h, 96 m3/d
ROS-II-6210/44/98 z dnia
20.03.2003 r. ważne do dnia
31.12.2015 r.
10
Wonieść
Otworowe
667
Brak danych
18 m3/h, 432 m3/d
OŚR-6233-30/00 do dnia
13.12.2005 r. – wygasła
11
Jezierzyce
Otworowe
111
Brak danych
55 m3/h, 1320 m3/d
OSR-6223-31/00 do 31.12.2005 r. –
wygasła
12
Machcin
Urząd Miejski
Śmigla
2 sztuki
Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Morownica
2 sztuki
Agencja
Nieruchomości
Rolnych –
Poznań
2 sztuki
Agencja
Nieruchomości
Rolnych –
Poznań
2 sztuki
Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Machcin
Otworowe
295
Brak danych
Brak danych
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
65
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 29 Informacje o wodociągach na terenie gminy Śmigiel (stan 31.12.2007 r.)
Lp Miejscowość
Długość czynnej
Połączenia do sieci wodociągowej
sieci rozdzielczej
budynków mieszkalnych i zbiorowego
(bez przyłączy) w km zamieszkania
Długość w km
Liczba
1
Śmigiel – Koszanowo
51,02
29,253
1177
2.
Karśnice
4,2
1,955
93
3.
Białcz Nowy
3,4
0,815
27
4.
Białcz Stary
2,4
0,3
24
5
Czaczyk
1,0
0,3
14
6.
Księginki
1,8
0,25
8
7.
Brońsko
1,3
0,6
24
8.
Czacz
6,5
3,325
164
9.
Glinsko
2,5
1,615
39
10. Przysieka Polska
4,4
1,61
90
11. Stare Bojanowo
6,8
4,629
268
12. Robaczyn
2,7
1,240
60
13. Nietążkowo
4,8
1,420
81
14. Spławie
4,7
1,22
61
15. Karmin
3,1
0,743
37
16. Chełkowo
0,7
0,3
15
17. Gniewowo
0,5
1,725
12
18. Bruszczewo
6,6
0,965
84
19. Sierpowo
4,8
0,915
49
20. Wydorowo
2,3
1,950
35
21 Bielawy-Żegrówko
8,7
1,935
94
22. Nowa Wieś - Poladowo 11,3
3,376
111
23. Nowa Wieś
0,3
0,2
11
24. Przysieka Stara I
5,4
1,145
44
25. Przysieka Stara II
1,3
1,0
51
26. Olszewo
5,6
0,856
31
27. Parsko – Żydowo
2,5
5
28. Jezierzyce
0,6
0,7
30
29. Żegrówko – Nowy
2,9
0,425
11
Świat
30. Bronikowo
3,9
2,766
123
31. Podśmigiel
1,7
0,1
5
32. Wonieść
2,8
1,2
70
33. Machcin
1,6
0,8
40
34. Morownica
2,7
0,9
58
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
5.2.1.2.
Odprowadzanie ścieków komunalnych
W gminie przygotowano program uporządkowania gospodarki ściekowej miasta i gminy,
który obejmuje okres od roku 2002 do roku 2031. W programie tym zakłada się rozbudowę
systemu kanalizacji ogólnospławnej i sanitarnej jak również powstanie indywidualnych
oczyszczalni przydomowych. Pierwsze z nich powstały w latach 2002-2003 we wsi Brońsko oraz
we wsi Księgniki.
Obecnie z oczyszczalnią ścieków współpracuje łącznie 22,1 km sieci kanalizacji
ogólnospławnej o średnicach od 0,2m do 1,0 m ( w tym 750 m kolektor tłoczny) i 1,7 km kanalizacji
sanitarnej (w tym 540 m kolektor tłoczny).
Stan techniczny tej sieci w znacznym stopniu jest zły. Wynika on z fizycznego zużycia
materiału użytego do jej budowy (beton) oraz z pierwotnego przeznaczenia kanalizacji (nieszczelne
styki rur). W związku z powyższym znaczna część istniejącej sieci wymaga pilnej przebudowy.
Zaledwie kilka ulic w Śmiglu posiada kanalizację o odpowiednim stanie technicznym. Oprócz tego w
miejscowości Nietążkowo funkcjonuje odcinek kanalizacji sanitarnej, wybudowanej w 2005 roku
66
Gminny Program Ochrony Środowiska
(ok.1,6 km, w tym 560 m kolektor tłoczny) obejmujący swym zasięgiem ok. 100 mieszkańców i
Zespół Szkól Ponadgimnazjalnych.
Obecnie zasięgiem kanalizacji w Śmiglu, Koszanowie i Nietążkowie objętych jest ok. 3.850
mieszkańców. Całkowite skanalizowanie tych 3 miejscowości spowoduje wzrost liczby
użytkowników sieci o kolejne ok. 2.800 osób. Natomiast rozbudowa systemu w całej aglomeracji
Śmigiel pozwoli przyłączyć do sieci kanalizacyjnej kolejne 9.100 osób (razem ok. 11.900 osób.
Łącznie aglomeracja Śmigiel będzie liczyła ok. 15.750 mieszkańców.
Długość czynnej sieci sanitarnej w gminie przedstawia się następująco:
Tabela 30 Dane na temat sieci kanalizacyjnej w gminie Śmigiel w 2007 r.
Długość sieci
ogólnospławnej
(km)
Miasto
Wsie
Razem
Długość sieci deszczowej
(km)
Długość sieci sanitarnej
(km)
2005
2006
2007
2005
2006
2007
2005
2006
2007
20,2
20,2
20,2
0,3
0,3
0,3
-
-
-
1,9
1,9
3,6
14,3
14,3
14,3
0,1
0,1
1,7
22,1
22,1
23,8
14,6
14,6
14,6
0,1
0,1
1,7
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
Tabela 31 Rodzaj i stan kanalizacji. Liczba przyłączy
Długość
Przyłącza
Rodzaj
Rok
Materiał
Zakres Stan
sieci
długość/ Przepompownie
Miejscowość
kanalizacji wykonania wykonania średnic techniczny
[km]
ilość
Śmigiel -
10,81
grawitac.
Koszanowo
1985-
PVC 50%
300-
2005
Beton
1000
dobry
-
-
Vipro 50%
Śmigiel Koszanowo
2,95
grawitac.
19701984
beton
300500
dostatecz
ny
Śmigiel -
7,62
grawitac.
Przed
beton
300-
zły
13,0/714
-
dobry
-
2
dobry
15
-
Koszanowo
Śmigiel -
1970
1,28
tłoczny
Nietążkowo
Nietążkowo
2003-
1000
PVC
2005
1,06
grawitac.
2005
110225
PVC
200
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
67
Gminny Program Ochrony Środowiska
Pełne zaspokojenie potrzeb w zakresie skanalizowania gminy Śmigiel nastąpi po
zrealizowaniu kompleksowego zagospodarowania ścieków zgodnie ze zgłoszonym do KPOŚK
planem aglomeracji Śmigiel. Ujęty w nim zakres obejmuje budowę ponad 100 km sieci
kanalizacyjnej. Plan aglomeracji Śmigiel nie obejmuje miejscowości o zabudowie rozproszonej i
znacznie oddalonych od oczyszczalni ścieków. Są to miejscowości: Brońsko, Księginki,
Gniewowo, Parsko, Przysieka Stara Pierwsza, Żegrówko, Żegrowo, Bielawy, Nowe
Szczepankowo, Stary Białcz, Nowy Białcz, Czaczyk, Olszewo, Żydowo, Machcin, Prętkowice,
Skoraczewo, Sikorzyn, Nowy Świat, Smolno. Przewiduje się w nich budowę przydomowych
oczyszczalni ścieków. Dotyczy to ok. 1.800 - 1.900 mieszkańców gminy.
W miejscowościach wchodzących w skład Aglomeracji Śmigiel przewiduje się również budowę
przydomowych oczyszczalni ścieków w takich przypadkach, w których podłączenie do
istniejącego systemu kanalizacji sanitarnej jest z przyczyn technicznych niemożliwe lub
ekonomicznie nieuzasadnione.
Przebudowa sieci wiązała się będzie z zachowaniem jej ogólnospławnego charakteru w
Śmiglu i Koszanowie. Natomiast pozostałe miejscowości aglomeracji będą wyposażone w
kanalizację sanitarną. Poniższa tabela przedstawia zestawienie ilości sieci do zrealizowania
niezbędnych do skanalizowania całej aglomeracji.
Tabela 32 Zestawienie ilości sieci niezbędnych do skanalizowania całej aglomeracji
Kanalizacja grawitacyjna
Kanalizacja tłoczna
Miejscowość
[m]
[m]
Bronikowo
Bruszczewo
Chełkowo
Czacz
Glińsko
Jezierzyce
Karmin
Karśnice
Koszanowo
Morownica
Nietążkowo
Nowa Wieś
Poladowo
Przysieka Polska
Robaczyn
2.030
2.600
500
8.206
1.000
500
1.000
1.500
1.000
2.850
2.880
1.600
2.655
4.330
2.480
1.200
3.550
1.500
1.600
1.500
1.250
1.750
3.000
2.000
900
1.900
650
900
Spławie
1.725
4.250
Stare Bojanowo
Stara Przysieka Druga
Śmigiel
Widziszewo
Wonieść
Zygmuntowo
RAZEM:
OGÓŁEM:
10.163
900
18.290
2.400
1.500
1.000
67.089
104.919
500
3.360
3.000
1.000
33.810
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
68
Gminny Program Ochrony Środowiska
Poniższa tabela przedstawia wykaz miejscowości proponowanej Aglomeracji Śmigiel, wraz
z liczbą mieszkańców, ilością produkowanych ścieków bytowych i przemysłowych oraz z
określeniem równoważnej liczby mieszkańców.
Tabela 33 Wykaz Aglomeracji Śmigiel
Liczba
Miejscowość
mieszkańców =
RLM
Bronikowo
487
Ilość ścieków.
bytowych,
[m3/rok]
15.338
Ilość ścieków,
RLM Łącznie
przemysłowych
3
[m /rok/RLM]
487
Bruszczewo
331
10.158
-
331
Chełkowo
112
4.383
-
112
Czacz
1246
33.208
-
1246
Glińsko
164
6.992
-
164
Jezierzyce
110
2.174
-
110
Karmin
207
7.220
-
207
Karśnice
402
7.875
-
402
Koszanowo
640
17.203
-
640
Morownica
470
7.386
-
470
Nietążkowo
548 + 40
17.923
-
588
Nowa Wieś
359
8.742
-
359
Poladowo
381
12.817
-
381
Przysieka Polska
643
22.317
-
643
Robaczyn
289
7.366
-
289
Spławie
302
14.767
-
302
Stare Bojanowo
1790
56.671
2.000/165
1955
Stara Przysieka II
254
8.541
-
254
Śmigiel
5531+50
169.502
87.105/1920
7501
Widziszewo
772
23.725
-
772
Wonieść
681
28.000
-
681
Zygmuntowo
33
759
-
33
RAZEM:
15752+125
15.877
483.067
89.105 / 2.085
17.927
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
W gminie funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków w Koszanowie, która obsługuje miasto
Śmigiel i miejscowości przyległe. Oczyszczalnia została oddana do użytku 12 grudnia 2000 roku.
Jest to oczyszczalnia mechaniczno - biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów.
Przeznaczona jest do przyjmowania i unieszkodliwiania ścieków bytowych, przemysłowych i
opadowych dopływających siecią kanalizacji ogólnospławnej, oraz ścieków bytowych
dowożonych taborem asenizacyjnym.
69
Gminny Program Ochrony Środowiska
Oczyszczalnia posiada maksymalną przepustowość 2700 m3/d przy „pogodzie
mokrej”. Przy normalnej eksploatacji - „pogoda sucha” – oczyszczalnia obliczona jest na
1830 m3/d. Właśnie w stosunku do tej wielkości został określony procent wykorzystania
mocy przerobowych oczyszczalni
Ścieki dopływające kolektorem do oczyszczalni przepływają przez komorę przelewową,
której zadaniem jest odprowadzenie nadmiaru ścieków do odbiornika w przypadku napływu
większego niż 240 m3/h. Ścieki wpadają do pompowni głównej, następnie przetłaczane są do
pomieszczenia sita i płaskownika w budynku wielofunkcyjnym, gdzie poddane są oczyszczeniu
mechanicznemu. Skratki i piasek magazynowane są w pojemnikach z tworzyw sztucznych i
wywożone na składowisko odpadów komunalnych. Ścieki dalej trafiają do pompowni pośredniej,
skąd przepompowywane są do zbiornika uśredniającego, gdzie następuje ich wstępne
napowietrzanie i odświeżanie za pomocą strumienic. Następnie ścieki przetłaczane są do dwóch
pracujących naprzemiennie reaktorów biologicznych z osadem czynnym typu SBR. Przebieg
procesu oczyszczania zapewnia wysoką redukcję zanieczyszczeń na drodze biologicznej z
chemicznym strącaniem fosforu. Napowietrzanie w reaktorach odbywa się poprzez system
rurociągów sprężonego powietrza z dyfuzorami zasilanymi z dmuchaw. Po oczyszczeniu ścieki
odprowadzane są do rowu melioracyjnego a dalej do rzeki Samicy.
Osad nadmierny odprowadzany jest do zagęszczacza grawitacyjnego, a następnie
kierowany jest do budynku odwadniania osadu. Odwadnianie odbywa się na prasie filtracyjnej.
Rocznie powstaje ok. 800 ton osadów uwodnionych, tj. ok.100 - 120 ton s.m. osadu. Brak
instalacji do higienizacji osadu, w związku z czym osady wywożone są na składowisko odpadów.
W 2005 roku w gminie Śmigiel odprowadzono 157,2 tys. m 3 ścieków z czego 113,0 tys. m 3
stanowiły ścieki bytowe od gospodarstw domowych i 44,2 tys. m 3 od jednostek działalności
produkcyjnej
Oczyszczalnia wyposażona jest w laboratorium, które czuwa nad właściwym przebiegiem
procesu oczyszczania i uzyskiwaniem wymaganych parametrów oczyszczania ścieków.
Tabela 34 Zestawienie informacji n.t. oczyszczalni ścieków w Koszanowie
Lokalizacja
Koszanowo
Zasięg (obsługiwane miejscowości)
Śmigiel, Koszanowo, część Nietążkowa + ścieki
dowożone z terenu gminy
Typ
SBR - dwa reaktory
zbiornikiem uśredniającym
Właściciel / użytkownik
Gmina Śmigiel / Zakład Gospodarki Komunalnej
Mieszkaniowej w Śmiglu
iPozwolenie wodno - prawne ABŚ 6223-31/2003 z dnia
Decyzja z dnia/czyja
równoległe,
poprzedzone
16.12.2003 Starosta Kościański
Ważna do
31.12.2013
Qmax/d
1.830 m3/d - przy pogodzie suchej 2.700 m3/d - przy
pogodzie mokrej
Qśr/d
1.153m3/d-2003r. 1.174m3/d-2004r. 1.002m3/d-2005r
dopuszczalne
Parametry
Zawiesina ogólna
mg/dm3
średnie wyniki z badań własnych
35
9,90
BZT5
mgO2/dm3
25
6,32
ChZT
mgO2/dm3
125
47,04
Nóg
mgN/dm3
nie limitowany
17,64
Pog
mgP/dm3
nie limitowany
4,66
Odbiornik ścieków
ziemia - rów melioracji szczegółowej
Zapotrzebowanie na energię
1,06 kWh / m3 oczyszczonych ścieków
Źródło: Plan aglomeracji Śmigiel 2005
70
Gminny Program Ochrony Środowiska
W gminie Śmigiel funkcjonują dwa punkty zlewcze ścieków:
1) w oczyszczalni ścieków w Koszanowie. Zrzut ścieków z wozów asenizacyjnych odbywa
się pod ciśnieniem, poprzez szczelny króciec przyłączeniowy. Przepływ ścieków jest
opomiarowany przez przepływomierz elektromagnetyczny znajdujący się w pomieszczeniu sita i
płaskownika. Ścieki trafiają do komory rozprężnej w ww. pomieszczeniu, gdzie mieszają się ze
ściekami dopływającymi i dalej razem są pompowane na Blok Technologiczny. Pomieszczenie
sita i płaskownika posiada wentylację grawitacyjną i mechaniczną. Przyjmuje przeciętnie w
miesiącu 3.500 do 4.000 m 3
2) stacja zlewcza ścieków STZ-1 zlokalizowana przy przepompowni ścieków w
Nietążkowie. Zrzut odbywa się grawitacyjnie. Instalacja hermetyczna. Pomiar przez
przepływomierz elektromagnetyczny z automatyczną rejestracją zrzutów i pomiarem pH. Stacja
działa od sierpnia 2005. Przyjmuje przeciętnie w miesiącu 1.000 do 1.400 m3
Oprócz oczyszczalni w Koszanowie dla „Miasta Śmigla i jednostek przyległych" na terenie
gminy Śmigiel funkcjonuje kilka małych oczyszczalni ( o niewielkim znaczeniu strategicznym).
Administrowane są przez różne jednostki, w związku z czym brak możliwości zebrania tak szczegółowych
danych jak w przypadku oczyszczalni gminnej:
 Sanatorium Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Kościanie w Wonieściu Oczyszczalnia typu Bioblok o przepustowości 15 m3/d, w 2003 roku została zmodernizowana.
m3/d Odbiornik: Jezioro Wonieskie,
 Szkoła Podstawowa w Bronikowie - Układ oczyszczania składa się z dwóch osadników
gnilnych oraz filtra gruntowego, na który składają się drenaż rozsączający,
właściwe złoże gruntowe oraz drenaż zbierający. Maksymalna przepustowość 8 m 3/d.
Odbiorniki: rów melioracyjny,
 Zakład Masarski Jan Lisiak i Maria Lisiak w Spławiu - Oczyszczalnia przeznaczona do
oczyszczania ścieków bytowych i poprodukcyjnych z masami. Maksymalna
przepustowość 30 m3/d. Obiekt składa się z części mechanicznej (krata,
odtłuszczacz, osadnik wstępny) i biologicznej ( złoże biologiczne, filtr trzcinowy,
rów hydrobotaniczny obsadzony wierzbą, staw stabilizacyjny). Odbiornik: Kanał Olszewo Wonieść.
W roku 2005 w rejestrze znalazło się 13 przydomowych oczyszczalni ścieków (2 w Śmiglu,
po jednej w Starym Bojanowie, Bronikowie, Wonieściu, Księginkach, Nietążkowie, 3 w
Żegrówku, 3 w Brońsku). W latach 2006-2007 na terenie Gminy Śmigiel powstało 14 nowych
przydomowych oczyszczalni ścieków. Łącznie na terenie gminy zlokalizowanych jest 27 w/w
obiektów.
5.2.1.3.
Wody opadowe
W mieście Śmigiel ze wszystkich kategorii dróg wody opadowe odprowadzane są do
kanalizacji ogólnospławnej a następnie do oczyszczalni ścieków. Z powierzchni 30935,00 m2
dróg gminnych pozamiejskich wody opadowe ujęte są w systemy kanalizacji deszczowej i
odprowadzane do rowów melioracyjnych. Z pozostałych dróg gminnych pozamiejskich wody
opadowe odprowadzane są do rowów przydrożnych.
5.2.1.4.
Odprowadzanie ścieków przemysłowych
Na obszarze gminy Śmigiel będącej typowym regionem rolniczym występują jednostki
przemysłowe mogące być źródłem substancji szkodliwych dla zasobów wodnych.
Ścieki pochodzące z różnych zakładów przemysłowych są zupełnie odmienne pod
względem składu chemicznego i metod, które trzeba zastosować do ich oczyszczania. Ponadto
ścieki przemysłowe odznaczają się dużą zawartością jednej czy kilku szczególnych substancji,
często silnie trujących (np. metale ciężkie).
Ilość i skład ścieków przemysłowych z terenu gminy przedstawia się następująco:
 Ścieki z piekarni – 8957 m3/rok = 24,54 m3/d
- BZT5 – 420 mg/dm3
- ChZT – 920 mg/dm3
- Azot og. 75 mg/dm 3
- Fosfor og. 20 mg/dm3
- pH – 7,8
równoważna liczba mieszkańców: 172 RLM
71
Gminny Program Ochrony Środowiska
 Ścieki z przetwórstwa mięsa (SPA) – 19942 m3/r. = 56,64 m3/d
- BZT5 - 960 mg/dm3
- ChZT - 2200 mg/dm3
- Azot og.- 15 mg/dm3
- Fosfor og. - 18 mg/dm3
- pH - 7,5
- równoważna liczba mieszkańców 874

Ścieki z przetwórni owocowo - warzywnej w Starym Bojanowie – 2000 m3/r. = 5,48
m3/
- BZT5 - 1.800 mg/dm3
- ChZT - 4.500 mg/dm3
- Azot og. - 50 mg/dm3
- Fosfor og. - 21 mg/dm3
- pH - 6,7
- równoważna liczba mieszkańców 165 RLM
5.2.1.5.
Wpływ rolnictwa na jakość wód
Do głównych zagrożeń dla jakości wód podziemnych zaliczyć można:
gazowe i pyłowe zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego
zanieczyszczenie opadów atmosferycznych
intensywna eksploatacja wód do picia, intensywny drenaż górniczy, składowiska w tym
kopalniane i energetyczne
intensywna gospodarka rolna.
Na terenie gminy Śmigiel głównym zagrożeniem będzie gospodarka rolna. Udział użytków
rolnych w gminie Śmigiel wynosi ponad 76,6%. Wg danych statystycznych w całym powiecie
kościańskim obserwuje się wysokie zużycie nawozów azotowych (maksymalny poziom krajowy).
Nieracjonalne stosowanie nawozów sztucznych lub ich niewłaściwe składowanie może stanowić
poważne zagrożenie dla wód podziemnych.
Głównymi czynnikami antropogenicznymi mającymi wpływ na degradację jakości wód
podziemnych jest:
a)
wprowadzanie zanieczyszczeń z powierzchniowych ognisk zanieczyszczeń,
b)
wywoływanie przemian hydrogeochemicznych w środowisku geologicznym,
c)
wywoływanie zmian w naturalnych systemach krążenia wód podziemnych
Dzięki szczegółowej analizie wyników monitoringu można zidentyfikować wpływ wszystkich
trzech w/w czynników, przy czym w wielu przypadkach obserwować można nakładanie się ich
wpływu.
Najistotniejszym czynnikiem degradacji na terenie powiatu kościańskiego jest czynnik a),
który oddziaływuje znacząco na jakość płytkich i słabo izolowanych zbiorników.
Do najbardziej efektywnych działań chroniących jakość wód podziemnych należy zaliczyć
budowę kanalizacji na terenach osadnictwa oraz budowę urządzeń ograniczających wpływ
hodowli (szczelne zbiorniki na gnojówkę o odpowiednim czasie przetrzymania, płyty
uszczelniające miejsca gromadzenia obornika i kiszonek).
5.2.1.6.
Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody
W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby
sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej
dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana
woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do
przekroczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest
stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania.
5.2.1.7.
Wylewiska ścieków
Na terenie Gminy Śmigiel brak jakichkolwiek wylewisk ścieków.
72
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.2.1.8.
Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych
Zgodnie ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gminy mają obowiązek
prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania
oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej.
Brak danych na temat występowania na terenie gminy Śmigiel zbiorników
bezodpływowych. Winno to zostać udokumentowane w najbliższym czasie.
Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie
przedsiębiorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez burmistrza ze
względu na świadczenie usług.
Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach
bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia
wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków
odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez
samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu
rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem.
Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich
wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo – wodnego, szczególnie na
terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu
na głębokości ok. 1 m. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i
gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych
przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód
przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji
wód stojących powierzchniowych.
5.2.1.9.
Problem kanalizacji ogólnospławnej
Na terenie gminy Śmigiel istnieje kanalizacja ogólnospławna adaptowana z kanalizacji
deszczowej. Stan techniczny tej sieci jest zły. Wynika on z fizycznego zużycia materiału użytego
do jej budowy oraz pierwotnego przeznaczenia kanalizacji (nieszczelne styki rur) W związku z
tym znaczna część istniejącej sieci wymaga pilnej przebudowy.
5.2.1.10. Sposób kształtowania taryf
Koszty jednostkowe za pobór wody i odprowadzanie ścieków muszą uwzględniać
wszystkie składniki cenotwórcze, które są ponoszone przez przedsiębiorstwa produkujące wodę
podawana do sieci wodociągowych i oczyszczające ścieki. Cena 1 m 3 wody czy ścieków musi
uwzględniać: koszty remontów, konserwacji, wynagrodzeń pracowników, opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, planowane modernizacje, amortyzację obiektów i urządzeń, zysk
firmy itp.
Rozliczenia za dostarczenie wody oraz odprowadzanie ścieków są dokonywane przez
Zakład Wodociągowo-Kanalizacyjny w Śmiglu na podstawie ustalonych cen i stawek opłat oraz
ilości dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków.
Stawka opłat za wodę w 2007 roku kształtowała się na wysokości brutto 2,5 zł za m3,
natomiast za ścieki 3,77 zł za m3.
5.2.2. Przewidywane kierunki zmian
Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania
potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących do poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej
przesyłu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów
zaopatrzenia w wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na
terenie wszystkich sołectw. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego
zaopatrzenia mają pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych
wodociągów będzie nieuzasadnione ekonomicznie. Takie działania mają także zapewnić poprawę
jakości wody dostarczanej do odbiorców tak, aby spełniała ona wymagania stawiane obecnie
obowiązującymi przepisami. W celu ochrony wody i środowiska gruntowo – wodnego niezbędnym
jest ograniczanie do niezbędnego minimum źródeł stanowiących zagrożenie dla jakości wód
podziemnych i powierzchniowych.
Jednym z najważniejszych elementów mających wpływ na jakość oraz stan zasobów
wodnych i nierozerwalnie związanych z gospodarką wodną jest gospodarka ściekowa. W świetle
takich uwarunkowań na terenie gminy będą podjęte działania mające na celu dążenie do realizacji
zadań w gospodarce ściekowej wynikających ze zobowiązań międzynarodowych Polski
(stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i
73
Gminny Program Ochrony Środowiska
zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w województwie. W
perspektywie do 2015 roku (okres docelowy niniejszego Programu do 2010) wszystkie
aglomeracje o RLM ≥2000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne
oczyszczalnie ścieków z usuwaniem związków biogennych wraz z systemami kanalizacji. W tym
zakresie konieczna będzie dalsza rozbudowa systemu kanalizacji zwłaszcza na terenie gminy i
stopniowe dociążanie istniejących nowoczesnych oczyszczalni ścieków.
W zakresie realizacji programu gospodarki wodno-ściekowej się przewiduje się osiągnąć
następujące cele:
 poprawę warunków życia mieszkańców Gminy Śmigiel,
 poprawę stanu środowiska naturalnego,
 intensyfikację działalności gospodarczej.
W celu poprawy zaopatrzenia ludności w wodę odpowiedniej jakości zwiększenie
niezawodności działania urządzeń wodociągowych planuje się również modernizację istniejących
stacji wodociągowych i sieci wodociągowej.
5.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa i Powiatu
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego przedstawiony stan
wód w województwie nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w
szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb
ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami.
Województwo wielkopolskie należy do obszarów o ubogich zasobach wodnych, a ogólnie
zła jakość wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie
zasobów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równocześnie z
działaniami ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody i poprawę jakości wód, przede
wszystkim poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM
powyżej
2 000.
Zarządzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa
wielkopolskiego, które charakteryzuje się deficytem zasobów wodnych oraz niską jakością wód
powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest
wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne
i powierzchniowe.
W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej. Jest to
uwarunkowane m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem
całościowego bilansu wodnego województwa.
Ponadto państwo jest zobowiązane zapewnić mieszkańcom wodę pitną dobrej jakości.
W uwarunkowaniach województwa wielkopolskiego szczególnego znaczenia nabiera
optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede
wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjątkiem niektórych
branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny).
Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych „dzikich” ujęć wody, zwłaszcza na
terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i
likwidacji.
Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie
procesu uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci
wodociągowej.
Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na
przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie
z wody przez indywidualnych użytkowników.
W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdrożenie ochrony
wód i poprawę ich stanu poprzez:
Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi na obszarze
województwa,
Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP w aspekcie ich ochrony,
Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek,
Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody do
picia do standardów UE,
Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej,
74
Gminny Program Ochrony Środowiska
Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i
lokalne).
Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania
wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do
celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy i
farmaceutyczny).
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wynikają następujące zadania:
Przygotowanie i wdrożenie programu działań na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń
wprowadzanych do środowiska z wodami opadowymi,
Stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) w instalacjach produkcyjnych i
komunalnych – w ramach uzgodnień w procedurze inwestycyjnej,
Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia,
Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody w
kąpieliskach.
75
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.2.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych,
w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach
Programu w perspektywie wieloletniej
2
3
2009
2010
2013
2008
2012
2007
2011
2006
4
5
6
7
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła
finansowania
1
Jednostka
odpowiedzial
na /
Jednostki
współpracują
ce
Szacunkowe
nakłady zł
Rodzaj przedsięwzięcia
Opis przedsięwzięcia
Termin realizacji
Cel przedsięwzięcia
L.p.
Tabela 35 Lista przedsięwzięć związanych z ochroną wód
13
14
15
Zadania własne
8
9
10
76
Gmina
Poprawa jakości
życia
mieszkańców
Budowa sieci
wodociągowej Przysieka
Polska – Stara Przysieka
Druga; Stara Przysieka
Pierwsza - Wonieść wraz
z przyłączami
wodociągowych w
Gniewowie i Wonieściu
Połączenie sieci
wodociągowych w Śmiglu
– rejon ul Dudycza i
Ariańska
Gmina
Poprawa jakości
wód
Gmina
Poprawa jakości
życia
mieszkańców
Modernizcja SUW
Spławie
Gmina
Poprawa jakości
wód
Wymiana sieci A-C i żel.
Ok. 40 km
Gmina
Poprawa jakości
wód
Budowa przepompowni
wody w Żegrowie
Gmina
Poprawa jakości
wód
I
I
I
I
I
275 000
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
1 100 000
I
40 000 000
56 000 000
Wodociągowanie wsi
Zygmuntowo
Środki własne,
fundusze UE Fundusz
Spójności
Środki własne,
fundusze UE
50 000
7
Poprawa jakości
wód
Środki własne,
fundusze UE
540 000
6
Gmina
Środki własne,
fundusze UE –
Fundusz
Spójności
10 000 000
5
I
Poprawa jakości
wód
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
732 000
2
I
Gmina
Do 2015
1
Budowa systemu
kanalizacji na terenie
miasta i gminy Śmigiel w
miejscowościach Stare
Bojanowo, Bruszczewo,
Przysieka Polska, Czacz,
Śmigiel z Koszanowem,
Nietążkowem oraz Nową
Wsią
Budowa kanalizacji w
pozostałych
miejscowościach gminy
ujętych w Aglomeracji
Śmigiel
12
I
I
Poprawa jakości
wody do spożycia
Gmina
Poprawa jakości
wody do spożycia
Budowa sieci
wodociągowej wraz z
przyłączami w ulicy
Dudycza i Bocznej w
Śmiglu
1 000 000
11
Budowa zbiornika
retencyjnego wody czystej
w Śmiglu
1 800 000
Gminny Program Ochrony Środowiska
Budżet gminy,
dofinansowanie
z WFOŚiGW
Środki własne,
Inne fundusze
Zdyscyplinowanie
przedsiębiorców
Budżety, gmin
Poprawa jakości
wód
Budżety gmin,
ZGKiM
Poprawa stanu
technicznego istniejących
już sieci wodociągowych i
16 I
kanalizacyjnych oraz
jakości produkowanej
wody uzdatnionej
Działania edukacyjne
społeczności lokalnej w
zakresie zwiększenia
racjonalności
wykorzystania wody oraz
17 P środków wpływających
negatywnie na jej stan (w
tym np.: środków
piorących, detergentów,
środków ochrony roślin
itp.).
Likwidację nielegalnych
18 I
składowisk odpadów
Gmina /
Poprawa jakości
wód
,Środki własne,
Inne fundusze
Gmina /
Element systemu
bezpieczeństwa i
zarządzania
środowiskowego
Środki własne,
Inne fundusze
Gmina
Poprawa jakości
wód
Środki własne,
Inne fundusze
Ochrona wód
Środki własne,
Inne fundusze
10 000
Ograniczenie
Gmina / WIOŚ
zanieczyszczeń
przemysłowych poprzez
13 P wzmożone działania
kontrolne podejmowane
wspólnie ze służbami
Starostwa i WIOŚ
Wzmożenie działań
Gmina / ZW-K
kontrolnych i
egzekucyjnych w celu
eliminacji nielegalnego
zrzutu ścieków
14 P komunalnych.
Zaprowadzenie ewidencji
zbiorników
bezodpływowych i
przydomowych
oczyszczalni ścieków
Budowa indywidualnych
Zarządcy
systemów oczyszczania nieruchomości
ścieków jedynie na
15 I terenach o zabudowie
rozproszonej.
Środki
właścicieli
nieruchomości i
GFOŚiGW
I
Poprawa jakości
wód
Zadania koordynowane
1
I
Budowa przydomowych
oczyszczalni dla
zabudowy rozproszonej
właściciele
nieruchomości
/ Władze
Gminy
77
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.3. Jakość powietrza i zmiany klimatu
5.3.1. Analiza stanu istniejącego
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy Śmigiel to gazy i pary oraz
dymy i pyły o najróżnorodniejszym składzie chemicznym, powstające najczęściej w trakcie
procesów produkcyjnych. Uzależnione są od charakteru przemysłu i jego rozmieszczenia na
obszarze gminy, od nasilenia i charakteru ruchu samochodowego, od liczby palenisk domowych
i rodzaju stosowanego w nich paliwa.
Najbliższą stacją meteorologiczną jest stacja w Poznaniu, dla której dokonane pomiary są
reprezentatywne gminie Śmigiel. Obszar gminy charakteryzuje się uprzywilejowanymi warunkami
termicznymi, natomiast niskimi opadami. Notowane opady w wysokości ok. 704 mm/rok, są
wyższe niż średni opad w kraju. Maksymalne opady przypadają na miesiące letnie: czerwiec sierpień, minimalne zaś na miesiące zimowo-wiosenne: luty - kwiecień.
Średnia temperatura roczna dla obszaru gminy wynosi 9OC, a roczna amplituda temperatur
O
23,9 C. Zgodnie z Polską Normą PN-82/B-02403 teren Polski podzielony jest na pięć stref
klimatycznych. Dla każdej z nich określono obliczeniową temperaturę powietrza na zewnątrz
budynków, która jest równa także temperaturze obliczeniowej powierzchni gruntu. Gmina Śmigiel
leży w II strefie klimatycznej, a zatem temperatura obliczeniowa systemu zaopatrzenia w ciepło
wynosi -18O C. Wielkość ta jest wykorzystywana do obliczenia szczytowego zapotrzebowania
mocy cieplnej ogrzewanego obiektu. Badania przeprowadzone dla Poznania wykazały, że
wahania ilości stopni dni dla sezonu ogrzewania nie przekraczają w skrajnych przypadkach 20%
od wartości statystycznej, jeśli liczyć je od stycznia do stycznia (dla każdego roku
kalendarzowego) i około 17% jeśli liczyć je od czerwca do czerwca (dla każdego sezonu
grzewczego).
Najchłodniejszym miesiącem w roku jest styczeń, a najcieplejszym sierpień. Z długoletnich
obserwacji z lat 1970 – 2004 wynika, że najwyższą temperaturę jaką zanotowano było 37OC, a
najniższą -28,5.
Analiza warunków fizyczno – geograficznych badanego obszaru pozwala określić jego
rolniczy charakter. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są tutaj
niewielkie zakłady produkcyjno – usługowe, skupione głównie w Śmiglu. Tutaj także występuje
stosunkowo duża koncentracja zanieczyszczeń komunalnych oraz zanieczyszczeń związanych z
transportem samochodowym.
W 2004 roku na terenie gminy Śmigiel w miejscowości Czaczyk przeprowadzono badania
chemizmu wód opadowych. Badania i przeprowadzona na podstawie uzyskanych wyników ocena
depozycji zanieczyszczeń do podłoża na terenie województwa wielkopolskiego wykonywane są w
ramach podsystemu monitoringu regionalnego jakości powietrza.
Bieżące oceny depozycji i dane ostatnich lat dostarczają informacji umożliwiających
śledzenie zmian globalnych w atmosferze w zakresie bezwodników kwasowych – tlenków azotu i
siarki oraz pyłów – jako głównych nośników metali ciężkich. Celem badań chemizmu opadów
atmosferycznych jest dostarczenie danych nie tylko o ładunkach substancji zakwaszających i
metali ciężkich deponowanych do podłoża wraz z opadem atmosferycznym, ale również o
ładunkach związków biogennych deponowanych do wód powierzchniowych. Pozwala to z jednej
strony na śledzenie trendów zmian i ocenę skuteczności programów redukcji emisji
zanieczyszczeń do powietrza, z drugiej zaś strony umożliwia dokładniejsze bilansowanie
związków eutroficznych w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Pod względem
chemicznym badania opadów obejmowały następujący zakres oznaczeń: odczyn pH,
przewodność, związki biogenne (azotany i fosforany), siarczany, wybrane metale ciężkie: kadm,
ołów, miedź, cynk, ponadto chlorki, sód, potas, wapń, magnez, które nie są omawiane w
niniejszej pracy. Stężenie określonego składnika przeliczano za pomocą własnego programu
komputerowego na zawartość tego składnika (mg) deponowaną na jednostkę powierzchni (m 2).
Tabela 36 Depozycja zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi na terenie gminy Śmigiel w 2004 r.
Nr
Posterunek
11
Czaczyk
Przewodność
[mmS/cm]
0,1291
Odczyn
[pH]
6,08
SO4
1266
NO3
1621
PO4
4,90
Depozycja [mg/m2]
P
N
Cu
8,29
311
2,24
Pb
1,58
Zn
25,68
Źródło: WIOŚ 2004 r.
Na stanowisku w miejscowości Czaczyk nie odnotowano ponadnormatywnych wyników
badań chemizmu opadów atmosferycznych.
78
Gminny Program Ochrony Środowiska
Podsumowanie:
Zgodnie z obowiązującymi dotychczas normatywami stan powietrza na terenie gminy
określono jako zadowalający. Wyniki dotychczasowych ocen nie wykazują konieczności
opracowywania programu ochrony powietrza na obszarze powiatu. Ze względu na ustawowy
obowiązek dokonywania corocznej oceny jakości powietrza konieczne jest kontynuowanie badań i
rozszerzanie ich zakresu o kolejne wskaźniki zanieczyszczeń.
5.3.1.1.
Bilans emisji i imisji
Emisją zanieczyszczeń nazywamy wprowadzenie do atmosfery substancji stałych, ciekłych
lub gazowych. Wielkość emisji zanieczyszczeń określa się jako ilość substancji wyemitowanej w
jednostce czasu.
Na terenie gminy największe skupiska emitorów występują w okolicach Śmigla. Głównymi
źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w gminie są zakłady przemysłowe, kotłownie lokalne i
paleniska indywidualne oraz transport. W Śmiglu do uciążliwych należy kotłownia zakładowa
Spółdzielni Meblarskiej, kotłownia węglowa dostarczająca ciepło na potrzeby upraw
ogrodniczych dla Ogrodnictwo GMB Plus w Nowej Wsi.
Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których
występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i
handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie
każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery
zanieczyszczeń.
Włączanie, przyjmowanie i istnienie w powietrzu atmosferycznym substancji
niestanowiących jego normalnego (stałego) składu nazywamy imisją. Stężenie zanieczyszczeń
w powietrzu atmosferycznym jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji
zanieczyszczeń, wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz
wpływem zanieczyszczeń transgranicznych. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza
wykonywana jest w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych na terenie
województwa przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Inspekcję Sanitarną oraz
lokalnie przez podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko. Oceny stanu aerosanitarnego
dokonuje się porównując uzyskane wyniki pomiarów z dopuszczalnymi stężeniami
zanieczyszczeń. Wartości stężeń dopuszczalnych substancji zanieczyszczających powietrze
określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku /Dz. U. Nr 87, poz.796/.
Stężenia podstawowych zanieczyszczeń charakteryzują się dużą zmiennością w ciągu
roku. W okresie zimowym obserwuje się znaczny wzrost stężeń SO 2 i pyłu zawieszonego.
Wzrosty stężeń w sezonach grzewczych, w szczególności na terenach zabudowy mieszkaniowej
wskazują na wpływ emisji niskiej z sektora komunalno-bytowego.
W roku 2004 przeprowadzone były pomiary poziomu zanieczyszczeń powietrza na
obszarze pozamiejskim w miejscowości Brońsko. Badane wskaźniki zanieczyszczeń to:
dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pył zawieszony. Na obszarze tym wyniki badań nie wykazują
przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń średniorocznych badanych zanieczyszczeń . W
porównaniu z badaniami przeprowadzonymi na obszarze miejskim w Kościanie, na obszarze
zamiejskim stężenia zanieczyszczeń są niższe i wynoszą ok. 39 % wartości dopuszczalnej dla
NO2 i 26 % wartości dopuszczalnej dla SO2. W rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2004
cały powiat kościański został zaliczony do klasy A, w której poziom stężeń nie przekracza
wartości dopuszczalnych ze względu na kryterium ochrony zdrowia i ochrony.
Tabela 37 Rozkład średniorocznych stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu.
Pomiar imisji metodą pasywnego pobierania prób I-XII 2004
Stanowisko
Brońsko
SO2 [ug/m3]
6,73
NO2 [ug/m3]
19,75
Źródło: WIOŚ 2004 r.
79
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 38 Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla
każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów
ustanowionych w celu ochrony zdrowia i roślin
Nazwa
powiatu
Kod
powiatu
Kościański
4.30.39.11
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla
obszaru całej strefy
Ochrona zdrowia
Ochrona roślin
SO2 NO2 PM10 Pb
C6H6 CO
O3
SO2 NOx O3
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
A
Źródło: WIOŚ 2004 r.
5.3.1.2.
Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców
W 2005 roku w gminie Śmigiel zamieszkiwało 17791 mieszkańców, co daje ok. 4448
gospodarstw domowych.
Gmina nie posiada elektrociepłowni. Na gminne ogrzewanie zbiorowe składa się pięć
kotłowni:
 Kotłownia węglowa w Śmiglu - 23 gospodarstwa,
 Kotłownia węglowa w Wonieściu - 72 gospodarstwa,
 Kotłownia węglowa w Nietążkowie - 32 gospodarstwa,
 Kotłownia węglowa w Starym Bojanowie - 9 gospodarstw,
 Kotłownia węglowa w Przysiece Polskiej - 33 gospodarstwa.
Ogrzewanie indywidualne posiada 4279 gospodarstw, z czego:
 Ogrzewanie indywidualne gazowe - 786 gospodarstw
 Ogrzewanie indywidualne węglowe - 3493 gospodarstw
Obecnie w gminie istnieje 51,3 km sieci gazowej, co pozwala doprowadzić gaz do 1363
odbiorców na terenie miejskim i 502 odbiorców na terenie wiejskim. Średnioroczny pobór gazu w
Śmiglu kształtował się na wysokości 768 m 3, na terenach wiejskich 676 m 3. Z gazowym piecem
c.o. w gminie jest 786 odbiorców.
31,2 km stanowi sieć niskiego ciśnienia, a 20,1 km sieć średniego ciśnienia.
5.3.1.3.
Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne
Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające
się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym
przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza.
Najbardziej zagrożone pod tym względem są duże ośrodki miejskie oraz miejscowości
usytuowane w pobliżu tras komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu pojazdów.
W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się
zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory
(szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi.
Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych i drogowych są droga krajowa
nr 5, i drogi wojewódzkie oraz w dalszej kolejności drogi powiatowe.
Sąsiedztwo zwłaszcza drogi krajowej nr 5 z obszarami wymagającymi zapewnienia
właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako
miejsca potencjalnego zagrożenia.
5.3.1.4.
Obszary wymagające programów naprawczych
Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi
i ochrony roślin wynika, że na terenie województwa wielkopolskiego nie wskazano żadnej strefy
do sporządzenia programów naprawczych według kryteriów dla ochrony zdrowia jak również
według kryteriów dla ochrony roślin. Nie wskazano również obszarów, na których konieczne jest
przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza według kryteriów dla ochrony roślin.
5.3.1.5.
Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany
Na terenie gminy powierzchnia pokryć dachowych budynków wyrobami zawierającymi azbest
wynosi ok. 232801 m2. Informacje dotyczące wyrobów azbestowych zostały zebrane na podstawie
80
Gminny Program Ochrony Środowiska
informacji przedstawionych przez mieszkańców gminy Śmigiel składanych raz do roku, do końca
stycznia danego roku.
Z informacji uzyskanych od pracowników instytucji samorządu lokalnego wynika, iż problem pokrycia
dachów azbestem jest dosyć poważny. Znaczna część budynków zwłaszcza na terenach wiejskich
posiada azbestowy rodzaj pokrycia dachów.
5.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Stan jakości powietrza w gminie Śmigiel należy odnieść do zachodzących w nim zmian
gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju. Należy przewidywać, że w przyszłości będzie
następować zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych-energetycznych i
technologicznych, a także zmniejszenie tej emisji w emisji całkowitej.
5.3.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa i Powiatu
Analizując program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2003-2010,
jako zadania na lata 2003-2006 można określić następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i
pozainwestycyjne, które należy uznać za zadania własne i koordynowane dla gminy Śmigiel w
zakresie ochrony powietrza:
monitoring powietrza jako element zarządzania ochroną powietrza (pozainwestycyjne,
sukcesywnie),
promowanie komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania kolei w transporcie
pasażerskim i towarowym (pozainwestycyjne, sukcesywnie),
budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, (inwestycyjne, sukcesywnie, w zgodzie z
polityką transportową województwa),
budowa ścieżek rowerowych (inwestycyjne, sukcesywnie),
modernizacja systemu ogrzewania w mieście i gminie m.in. poprzez wykorzystanie
bardziej ekologicznych źródeł ciepła niż węgiel (inwestycyjne. sukcesywnie).
W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć następujące przedsięwzięcia:
monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie
z wymaganiami ustawowymi,
kontynuacja modernizacji zbiorczych i indywidualnych systemów grzewczych:
wprowadzanie kotłów nowej generacji, zmiana nośnika energii jakim jest węgiel na
bardziej ekologiczny, np. gaz, olej opałowy, energia elektryczna, alternatywne źródła
energii: energia wodna, z biomasy, słoneczna, wiatrowa, pompy cieplne,
sukcesywna realizacja programu gazyfikacji województwa,
termo modernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych,
preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych,
wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT),
modernizacja i automatyzacja procesów technologicznych w przemyśle,
instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach
technologicznych oraz poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wynikają następujące zadania:
wykonanie inwentaryzacji istniejących ferm na terenie powiatu i ocena ich wpływu na
stan czystości powietrza, zobowiązanie do działań naprawczych,
wymaganie stosowania nowoczesnych technologii w nowoprojektowanych fermach,
oczyszczalniach ścieków i innych instalacjach.
81
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.3.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
8
9 10 11 12
Potencjalne
źródła
finansowania
7
Szacunkowe
nakłady zł
6
Cel
przedsięwzięcia
5
2013
2010
4
2012
2009
3
2011
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
2008
2
Opis
przedsięwzięcia
2007
1
Termin realizacji
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 39. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza
13
14
15
Zadania własne
1
2
3
4
5
6
7
8
82
Modernizacja
kotłowni w obiektach
I
komunalnych
gminy/ zarządcy
nieruchomości
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
Budżety
gmin
Modernizacja dróg
gminnych
Gmina
Budżety
gmin,
powiatów
Wprowadzenie do
miejscowych planów
zagospodarowania
przestrzennego
zasad ochrony
powietrza
Rozwój sieci
monitoringu jakości
powietrza przez
udział gmin i powiatu
w monitoringu
regionalnym
Wzmocnienie
działalności
kontrolnej organów
samorządowych w
porozumieniu z
WIOŚ w zakresie
emisji substancji do
powietrza przez
podmioty
korzystające ze
środowiska
Kreowanie warunków
najlepszego stanu
jakości powietrza
Gmina
Zwiększenie
płynności ruchu i
oszczędność
energii
minimalizacja
skutków emisji
poprzez
optymalne
zagospodarowanie
przestrzenne,
rozwój systemu
pomiarowej oceny
stanu powietrza
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
Środki
własne,
inne
fundusze
I
P
P
P
P
Wsparcie
przedsięwzięć
mających na celu
ograniczenie niskiej
P
emisji (plany
miejscowe, ulgi
podatkowe,
reglamentacja)
Opracowanie planu
zmiany źródeł
ogrzewania (z
węglowego na
bardziej przyjazne
P
środowisku) i
realizacja go w
odniesieniu do
obiektów
komunalnych
Gmina / WIOŚ
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Gmina
Eliminacja emisji
Budżety
gmin
Budżety
gmin,
budżet
państwa
Środki
własne,
inne
fundusze
Gminny Program Ochrony Środowiska
Gmina
Eliminacja emisji
Środki
własne,
inne
fundusze
Gmina
Eliminacja emisji
Środki
własne
Modernizacja drogi
gminnej Karśnice –
Nowy Białcz
Gmina
Poprawa jakości
dróg
Modernizacja drogi
I gminnej w
Poladowie
Modernizacja drogi
gminnej w Starej
I Przysiece
Pierwszej „HUBY” I i
II
Modernizacja drogi w
I Śmiglu ul.
Kraszewskiego
Przebudowa drogi w
I Śmiglu i Nietążkowie
ul. Dudycza i Leśna
Przebudowa drogi
I gminnej Bruszczewo
– Przysieka Polska
Gmina
Opracowanie planu
wykorzystania
różnych technologii
9 P
w zakresie
“termomodernizacji”
budynków
Uwzględnienie w
planach
zagospodarowania
przestrzennego gmin
zapisów dotyczących
10 P zamiany
tradycyjnych kotłowni
opalanych węglem
na kotłownie
ekologiczne.
11
12
13
14
15
16
I
Poprawa jakości
dróg
1 200 000
800 000
Poprawa jakości
dróg
Gmina
Budżet
gminy
FOGR
Budżet
gminy
Budżet
gminy
700 000
Gmina
Gmina
Gmina
Poprawa jakości
dróg
300 000
Budżet
gminy
Poprawa jakości
dróg
630 000
Budżet
gminy
Poprawa jakości
dróg
5 000 000
Budżet
gminy,
WRPO
Zadania koordynowane
Ograniczenie emisji
WŁADZE
substancji do
WOJEWÓDZTWA,
powietrza poprzez
POWIATU I GMIN/
modernizację
specjalistyczne
systemów transportu,
instytucje,
w tym w
organizacje
szczególności
pozarządowe
poprzez tworzenie
warunków do
rozwoju komunikacji
zbiorowej, szerszego
1 P/I wykorzystania
transportu
kolejowego i
wodnego oraz
budowy ścieżek
rowerowych przy
ciągach
komunikacyjnych,
optymalizację
prędkości ruchu na
obszarach
zabudowanych
Eliminacja emisji
Środki
własne,
inne
fundusze
w tym UE
83
Gminny Program Ochrony Środowiska
5.4. Oddziaływanie hałasu
5.4.1. Analiza stanu istniejącego
5.4.1.1.
Obszary narażone na hałas transportowy
Główną przyczyną narażenia ludności miejskiej na hałas jest komunikacja i stale
wzrastająca liczba pojazdów pojawiających się na naszych drogach. Czynnikami wpływającymi
na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie i płynność ruchu, procentowy udział pojazdów
ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj
nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter
obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy.
Teren gminy przecinają dwa ważne szlaki komunikacyjne: droga krajowa nr 5 oraz linia
kolejowa łącząca region Dolnego Śląska z Wielkopolską. Są one znaczącymi źródłami hałasu.
Drogi wojewódzkie i powiatowe też mają wpływ na emisję hałasu, ale ze względu na
mniejszą przepustowość i natężenie ruchu pojazdów stanowią mniejsze zagrożenie. Natężenie
ruchu na tych drogach jest większe, na ich miejskich odcinkach, wtedy może powstać
zagrożenie nadmiernej emisji hałasu.
Na obwodnicy Śmigla - drodze nr S-5 po obu stronach jezdni zamontowane są metalowe
ekrany akustyczne o łącznej długości 1863 m, chroniące przyległe tereny przed nadmiernym
hałasem.
5.4.1.2.
Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu - hałas spowodowany działalnością
gospodarczą
W aktualnych przepisach prawnych zastąpiono tradycyjną nazwę hałasu przemysłowego
nazwą „hałas instalacyjny”. Hałas instalacyjny obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez
różnego rodzaju maszyny i urządzenia, a także części procesów technologicznych, jak i
instalacje
i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasów instalacyjnych
zalicza się także dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych (wentylatory,
urządzenia klimatyzacyjne itp.), a także – urządzenia nagłaśniające w lokalach
gastronomicznych i rozrywkowych.
Ze względu na specyficzny charakter gminy identyfikacja źródeł hałasu przemysłowego
i komunalnego wymagałaby pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze
środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Jednak ze stopnia urbanizacji
gminy, z charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie
rodzaje hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej
liczby ludności.
Jednakże kolejnym po komunikacji czynnikiem powodującym pogorszenie klimatu
akustycznego w gminie jest przemysł. Jego oddziaływanie obejmuje zdecydowanie mniejszy
obszar, niż hałas komunikacyjny z uwagi na fakt, że są to obiekty stacjonarne. Poza tym nie
wszystkie tereny usytuowane wokół zakładów przemysłowych wymagają ochrony przed
hałasem.
Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo i mieszkalnictwo, natomiast uzupełniającą działalność
gospodarcza.
5.4.1.3.
Obszary wymagające programów naprawczych
W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się,
że na terenie gminy mogą występować obszary, dla których wymagane byłoby opracowanie
map akustycznych i programów ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż drogi
o największym natężeniu drogi krajowej nr 5.
Do chwili obecnej na terenie gminy nie utworzono obszaru ograniczonego użytkowania, ze
względu na ponadnormatywną emisję hałasu, gdyż na mocy ustawy POŚ nie ma przesłanek,
aby rozważać taką ewentualność.
5.4.2. Przewidywane kierunki zmian
Prognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w gminie należy odnieść się do
występujących w gminie zmian gospodarczych i strategii rozwoju. Biorąc pod uwagę możliwość
rozwoju jednostek przemysłowych na obszarze gminy należy przewidywać, że w przyszłości
będzie następować zmniejszenie emisji hałasu przemysłowego, ze względu na stosowanie
nowoczesnych technologii oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń wymaganych
nakładanymi przepisami.
84
Gminny Program Ochrony Środowiska
Należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg
krajowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się jednak
spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Można się zatem spodziewać, że hałas
komunalny, a w tym głównie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie
należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu.
5.4.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa
Na podstawie programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego w perspektywie
do roku 2010 należy przewidzieć do realizacji następujące przedsięwzięcia:
opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż
głównych dróg i linii kolejowych,
budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych
i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu,
wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów
poświęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego
użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych
wszędzie tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w
porze nocnej,
kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.
5.4.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
6
7
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła
finansowania
5
Szacunkowe
nakłady zł
2013
2012
2011
2010
4
2009
3
2008
2
2007
1
Jednostka
odpowiedzialn
Opis
a / Jednostki
przedsięwzięcia
współpracując
e
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Cel przedsięwzięcia
Tabela 40. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona przed hałasem
13
14
15
Zadania własne
1
2
3
Modernizacja
dróg gminnych
celem uzyskania
I
lepszych
parametrów
akustycznych
Wprowadzenie do
miejscowych
planów
zagospodarowani
P
a przestrzennego
zasad ochrony
środowiska przed
hałasem
Podjęcie działań
na rzecz rozwoju
systemu
transportu
P zbiorowego i
minimalizowania
poziomu hałasu
spowodowanego
przez pojazdy
gminy/
Budżety
Zwiększenie
gmin,
W ramach środków
płynności ruchu i
powiatów
na układy
oszczędność komunikacyjne
energii
gminy/
minimalizacja
skutków emisji
poprzez
optymalne
zagospodarowani
e przestrzenne,
gminy/
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
W ramach realizacji Budżety
opracowan planów gmin
zagospodarowania
przestrzennego
Poprzez
dostosowane do
potrzeb
mieszkańców
rozkłady jazdy i
ceny w ramach
środków na
funkcjonowanie
transportu
zbiorowego
Środki
własne, inne
fundusze
Zadania koordynowane
85
Gminny Program Ochrony Środowiska
Wzmocnienie
działalności
kontrolnej w
zakresie
1 P oddziaływania
akustycznego
podmiotów
korzystających ze
środowiska
Opracowanie i
wdrożenie
systemu
2 P informowania
społeczeństwa o
stanie klimatu
akustycznego
Ograniczenie
emisji hałasu
poprzez
modernizację
systemów
transportu, w tym
w szczególności
poprzez tworzenie
warunków do
rozwoju
komunikacji
zbiorowej,
3 P/I
szerszego
wykorzystania
transportu
kolejowego oraz
budowy ścieżek
rowerowych przy
ciągach
komunikacyjnych,
optymalizację
prędkości ruchu
na obszarach
zabudowanych
WIOŚ/ Władze
województwa,
powiatu i gmin
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
W ramach
możliwości WIOŚ
Środki
własne, inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE
WŁADZE
WOJEW,
POWIATU I
GMIN
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
Środki
własne, Inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE.
WŁADZE
WOJEWÓDZT
WA, POWIATU
I GMIN
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
środki
własne, inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE,
5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych
Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne,
magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Spośród urządzeń
i obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz
znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska mają:
linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110 kV lub
wyższym,
obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne,
urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o
częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się znacznie w ciągu
ostatnich lat,
urządzenia radiolokacyjne.
Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121
Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi
polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól
elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na
zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one
dotrzymane.
5.5.1. Analiza stanu istniejącego
5.5.1.1.
Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od stacji bazowych
telefonii komórkowej
W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci
telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej. Anteny
nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wieżach antenowych
lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących
86
Gminny Program Ochrony Środowiska
wieżach lub kominach. Na terenie gminy Śmigiel znajdują się następujące stacje bazowe
telefonii cyfrowej:
stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Farna, wieża kościoła,
stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Powstańców Wielkopolskich,
wieża ciśnień,
stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Południowa maszt wolnostojący,
stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – obręb wsi Wydorowo, maszt wolnostojący,
Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie z
obowiązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen
oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek
wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu.
Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka
ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne
emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niższe niż dopuszczalne.
Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia
mieszkańców.
Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność
wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są
widocznym akcentem w krajobrazie. Dlatego istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza
miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów
prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich
wpływ na krajobraz był jak najmniejszy.
Obszary narażone na oddziaływanie pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez nadajniki radiowe i telewizyjne
Na terenie gminy znajdują się dwa nadajniki radiowo-telewizyjne:
 działka nr 568 ul. J. Matejki w Śmiglu
 działka nr 1104/1 ul. M. Konopnickiej w Śmiglu
5.5.1.2.
Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć
Na terenie miasta i gminy Śmigiel Energetyka Poznańska S.A. pobudowała stację
transformatorową 110/15 kV, która zasila obszar miasta i gminy w energię elektryczną. Planuje
się że moc elektryczna niezbędna do pokrycia zapotrzebowania przyłączanych nowych odbiorców
pokryta będzie z istniejącej stacji GPZ 110/15 kV Śmigiel. W przyszłości, w miarę wzrostu
obciążenia stacji ustawiony będzie drugi transformator 110/15 kV.
5.5.1.3.
5.5.2. Przewidywane kierunki zmian
Narodowa
Strategia
Rozwoju
Regionalnego
wymienia
rozbudowę
sieci
telekomunikacyjnych i informatycznych jako preferencje strategii rozwoju.
Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik
telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę ciągły
rozwój technik telekomunikacyjnych, rosnące zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej i
łączności internetowej, która w najbliższym czasie będzie się opierać na łączach radiowych,
należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska.
5.5.3. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
związanych
z
ochrona
przed
promieniowaniem
Je
dn
os
tk
a
od
po
wi
ed
zi
al
na
/
Je
dn
os
tki
w
sp
ół
pr
ac
uj
ąc
Ce
el
pr
ze
ds
ię
Sz
wz
ac
ię
un
ci
Po
ko
a
te
w
nc
e
jal
na
ne
kł
źr
ad
ód
y
ła
fin
an
so
w
an
ia
Rodz
L.
aj
p.
przed
sięwz
ięcia
Tabela 41. Lista przedsięwzięć
elektromagnetycznym
Opis przedsięwzięcia
Termin realizacji
87
2
3
4
2013
2012
2011
6 7
2010
5
2009
2008
2007
1
2006
Gminny Program Ochrony Środowiska
8 9 10 11 12
13
14
15
Zadania własne
Wprowadzenie do planów
zagospodarowania przestrzennego
zasad lokalizacji instalacji
emitujących fale
elektromagnetyczne (między innymi
1 P
gmina/
w sposób nie kolidujący z walorami
krajobrazowymi oraz nie
powodujący konieczności stawiania
nadmiernej ilości konstrukcji
wsporczych)
Element
W ramach
systemu
Budżet
prac
zarządzania planistycznych gminy
środowiskiem
Zadania koordynowane
1. P
Współpraca ze służbami kontrolnopomiarowymi w zakresie nadzoru
nad obiektami emitującymi pola
elektromagnetyczne.
zarząd
powiatu/
WIOŚ,
WSSE
Zakład
2.
Modernizacja sieci energetycznej na
I
terenie gminy
Energet.
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
PFOSiGW
Budżet
państwa
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
zewnętrzne
5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe
5.6.1. Analiza stanu istniejącego
W 2004 roku na terenie powiatu kościańskiego powstały 444 zdarzenia, w tym 178
pożarów, 258 miejscowych zagrożeń i 8 alarmów fałszywych. Natomiast na terenie gminy Śmigiel
wybuchło 25 pożarów. Najwięcej pożarów powstało w sierpniu i kwietniu, co związane było z
pracami polowymi – okres żniw oraz masowym wypalaniem nieużytków rolnych pól i łąk.
Głównymi przyczynami powstawania pożarów na terenie powiatu były:
 nieostrożność osób dorosłych,
 podpalenia,
 wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych, urządzeń
ogrzewczych na paliwo stałe, urządzeń mechanicznych,
 nieostrożność osób dorosłych przy prowadzeniu prac pożarowo-niebezpiecznych,
 wady i nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,
 wyładowania atmosferyczne,
 pożary jako następstwa innych miejscowych zagrożeń,
 nieostrożność osób nieletnich,
 wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych.
Na terenie miasta i gminy Śmigiel w 2004 r. wystąpiły 63 miejscowe zagrożenia, w których
brała udział straż pożarna. Głównymi przyczynami tych zdarzeń w powiecie były:
 nietypowe zachowanie się zwierząt,
 niezachowanie zasad bezpieczeństwa ruchu środków transportu,
 huragany, silne wiatry, gwałtowne opady atmosferyczne,
 wady i nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,
 nieumyślne działanie człowieka,
 uszkodzenia sieci i instalacji przemysłowych,
 gwałtowne przybory wód,
 wady urządzeń i instalacji elektrycznych, instalacji gazowych, urządzeń
ogrzewczych,
 niewłaściwe zabezpieczenie hodowanych zwierząt,
 nieprawidłowe zabezpieczenie wykopów, studni, włazów.
88
Gminny Program Ochrony Środowiska
W porównaniu z rokiem 2003 na terenie gminy Śmigiel ilość pożarów spadła o 48,9%
(największy w całym powiecie kościańskim), natomiast duży wzrost zanotowano w liczbie
miejscowych zagrożeń aż o 57,6% (jedno z najwyższych w powiecie).
5.6.2. Przyjęte cele
Głównym celem zmierzającym do poprawy bezpieczeństwa jest wprowadzenie
skutecznych mechanizmów ograniczania skutków występowania katastrof, poważnych
wypadków, klęsk żywiołowych i innych wydarzeń nadzwyczajnych.
W celu realizacji powyższego celu w jednostce Powiatowej Policji w Kościanie
przeprowadzono szkolenie z zakresu nowych procedur alarmowania – przeszkolonych zostało
84% stanu osobowego jednostki. W okresie sprawozdawczym nie było potrzeby uruchamiania
procedury alarmowania w związku ze zdarzeniami, ale przeprowadzono dwukrotnie alarmy
ćwiczebne ogłoszone dla wybranych jednostek województwa przez KWP w Poznaniu i w drugim
przypadku przez Komendanta Powiatowego Policji w Kościanie. W jednym jak i w drugim
przypadku osiągnięto 90% stanu stawiennictwa w jednostce lub innym wyznaczonym miejscu w
czasie poniżej 2 godzin.
Zostały przeprowadzone ćwiczenia zgrywające współdziałanie z jednostkami ościennymi tj.
w Grodzisku Wlkp. i w Wolsztynie.
Policjanci KPP w Kościanie na bieżąco uczestniczą w pracach i działaniach Zespołów
Reagowania Kryzysowego na szczeblu gmin i powiatu.
89
Gminny Program Ochrony Środowiska
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w
perspektywie wieloletniej
Tabela 42. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną przed chemikaliami
2010
2013
Cel przedsięwzięcia
Szacunkowe
nakłady zł
Potencjalne źródła
finansowania
5
6
7
8
9 10 11 12
13
14
15
4
2012
Okres
Okres
Jednostka
krótkotermino średniotermin
odpowiedzialna /
wy
owy
Jednostki
współpracujące
2011
3
2009
2
2008
1
2007
Opis przedsięwzięcia
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Zadania własne
1
2
3
4
5
6
P
P
P
P
Budżet
powiatu,
środki
gmin,
PFOŚiGW
inne
fundusze
gmina/
Zapewn.
bezpiecz
mieszkań
Umożliwienie
właściwego
funkcjon
OC
Informowanie społeczeństwa o
wystąpieniu poważnych awarii
przemysłowych.
gmina/
W
Zapewnienie
Budżet
bezpieczeńst ramach gmin,
nakład
wa
Modernizacja i doposażenie w sprzęt
ratownictwa ekologicznego OSP
gmina/
Zapewn.
bezpiecz
mieszkań
W
ramach
nakład
ów na
bezpie
czeńst
wo
Uwzględnianie w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego
ustaleń w zakresie poważnych awarii.
gmina/
Zapewn.
bezpiecz
mieszkań
W
Budżet
ramach gmin,
prac
nad
planem
zagosp
.
Zidentyfikowanie przedsiębiorstw
wykorzystujących substancje
niebezpieczne i wykorzystanie
wniosków płynących z ich planów
operacyjnych do opracowania i
aktualizacji planów zagospodarowania
przestrzennego
gmina/
Element
Środki
W
systemu
własne,
ramach
zarządzania
inne
prac
środowiskiem planist fundusze
Identyfikacja terenów potencjalnie
zagrożonych z tytułu możliwości
wystąpienia poważnej awarii lub klęski
żywiołowej
gmina/
ów na
bezpie
czeńst
wo
I
P
W
ramach
nakład
ów na
bezpie
czeńst
wo
Stworzenie systemu informacji
społeczeństwa o możliwości wystąpienia
zagrożenia
Budżet
gmin,
PFOŚiGW
inne
fundusze
ycznyc
h
Środki
własne,
inne
fundusze
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
7
P
Uwzględnienie zasad bezpieczeństwa
gmina/ zarządcy
transportu substancji niebezpiecznych w
dróg
projektach organizacji ruchu na drogach
gminy
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
W
ramach
środkó
w na
proj
organ
ruchu
Środki
własne,
inne
fundusze
8
Utrzymanie we właściwym stanie
gmina/ zarządcy
technicznym dróg, którymi
dróg
przemieszczają się transporty substancji
P/I niebezpiecznych
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
W
ramach
środkó
w na
utrzym
anie
dróg
Środki
własne,
inne
fundusze
90
Gminny Program Ochrony Środowiska
9
Wsparcie przedsięwzięć dotyczących
usuwania azbestu z obiektów i instalacji
P/I budowlanych
gmina/
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
Środki
własne,
inne
fundusze
Środki
własne,
inne
fundusze
Zadania koordynowane
1
P
2
P
3
P/I
4
P
5
P
Sporządzenie zewnętrznych planów
operacyjno-ratowniczych zakładów o
dużym ryzyku wystąpienia poważnych
awarii
komendant
wojewódzki
straży pożarnej,
zarząd powiatu/
gmina
Zapewnienie
bezpieczeńst
wa
Kontrola przestrzegania europejskiej
umowy “ADR” o przewozie substancji i
materiałów niebezpiecznych
komendant
wojewódzki
straży pożarnej,
zarząd powiatu/
gmina,
Inspekcja
Transportu
Drogowego
W
Zapewnienie
Środki
bezpieczeńst ramach własne,
nakład inne
wa
ów na
fundusze
funkcjo
Ograniczenie i eliminacja z procesów
produkcyjnych substancji chemicznie i
biologicznie niebezpiecznych
przedsiębiorcy/
wojewoda,
zarząd powiatu,
gmina
Zapewnienie
bezpieczeńst
wa
Środki
własne,
inne
fundusze
Respektowanie zasad obowiązujących
przy chemicznej ochronie roślin.
Terminowe dokonywanie przeglądów
opryskiwaczy
rolnicy
Zapewnienie
bezpieczeńst
wa
Środki
własne,
inne
fundusze
Sporządzanie analiz stanu, wybranych
WIOŚ/ zarząd
komponentów środowiska z dokonaniem powiatu, gmina,
oceny zakresu występujących zagrożeń
IMGW, PIG,
oraz opracowanie niezbędnych
ZGKiM
programów naprawczych
nowani
e
inspek
cji
ruchu
drogow
ego
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
W
miarę
możliw
ych do
uzyska
nia
środkó
w
Środki
własne,
inne
fundusze
91
Gminny Program Ochrony Środowiska
6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu
6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne
studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany
miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one
sporządzane przez władze gmin i uzgadniane m.in. przez starostę; sposób ich
opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie
udzielania przez starostę pozwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały
o możliwości realizacji zapisów Programu;
prognoza
oddziaływania
na
środowisko
projektów
miejscowych
planów
zagospodarowania przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający
uzgodnienie planu miejscowego
oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane
w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy,
pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin,
pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i
melioracyjnych, zatwierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu
na użytek rolny;
programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw;
6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska
pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodno-prawne, na
wytwarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów
zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je
eksploatujące;
przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach gdy powstają wątpliwości, w
przypadku składowisk zawsze;
instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami;
wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami;
strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody;
strefy ograniczonego użytkowania terenu;
ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach
stojących;
6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe
opłaty za korzystanie ze środowiska; są ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów
do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie
odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za
wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za
wydobycie kopalin;
opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z
niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia;
wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze
udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i
pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji,
akcji
i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez
Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej
(szerzej o nich w dalszym rozdziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje
wspomagające ochronę środowiska, budżet państwa, budżet samorządu
województwa;
system materialnych zachęt (ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje
zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony
środowiska)
dla
przedsiębiorców
podejmujących
się
wprowadzania
prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie
z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w
standardach ISO 14000, EMAS, programach czystej produkcji.
92
Gminny Program Ochrony Środowiska
6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne
odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko
uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez
bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda,
żądać jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy
środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka
samorządu terytorialnego;
odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzywny
lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji
stwarzających szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub
lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku;
odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot
korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku
ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu środowiska;
administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie
warunków korzystania ze środowiska;
6.5. Działalność kontrolna Gminy
Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z
podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu gminnego dotyczą one:
sprawowania kontroli nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów ochrony środowiska,
występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego, występowanie o ukaranie za
nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska (art. 379, 329 – 361)
6.6. Fundusze wspomagające
Struktura finansowania Programu
Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy
samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się
problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych
zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu
gospodarowania odpadami. Realizację zadań własnych Gminy można przewidzieć z największą
dozą pewności. Zależeć ona będzie od dynamiki działania władz samorządowych. Realizacja zadań
koordynowanych będzie w znacznej mierze uzależniona od stanu finansów Państwa i kondycji
przedsiębiorstw, które będą musiały dostosować sposób i zakres korzystania ze środowiska do
aktualnych standardów. Kolejną niewiadomą jest tempo wdrażania nowego ustawodawstwa, które
będzie uzależnione od wspomnianego wcześniej wzmocnienia administracji. Jak wynika z tego co
wyżej
powiedziano,
w procesie wdrażania Programu środki finansowe będą miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie
decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań związanych z ochroną środowiska zarówno
przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie
możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania
inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy
strukturalnych lub, przy większych przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania
krajowych instytucji wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich
zatrzymywać, natomiast korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP,
szerzej przedstawimy ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę
środowiska.
Zanim do tego przejdziemy, krótka informacja na temat struktury finansowania zadań w
zakresie ochrony środowiska w naszym kraju. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy
ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska
wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych będzie
polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia
integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze
względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenia wpływów z tytułu
opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania
środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2007 - 2013).
Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych
i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim
Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)
93
Gminny Program Ochrony Środowiska
Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często
poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np.
EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do
wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to
udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość
świadczonych usług.
W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich
latach w Polsce i województwie wielkopolskim oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł,
przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania
Duże możliwości finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska stwarzają
fundusze strukturalne i spójności.
6.7. Edukacja społeczności lokalnej
W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiego problematyka edukacji społeczeństwa
w tej dziedzinie przewija się podczas omawiania każdego z komponentów środowiska.
Cele w ten sposób określone wpisują się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej
Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy
człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy
odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on
osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację ekologiczną
w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”. Przedsięwzięcia
edukacyjne społeczności lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu dokumentach lokalnych
począwszy od Strategii Powiatu i strategii Gminy. Zamiary w tej materii dotyczą: wspierania
programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje pozarządowe, gminy, szkoły.
Przewidziano organizację warsztatów ekologicznych dla młodzieży, organizację wycieczek,
szkolenie rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, szkolenie radnych, wreszcie
systematyczną edukację mieszkańców między innymi poprzez organizację otwartych spotkań dla
nich. Ponieważ zamiary te dotyczą wielu dziedzin, choć w szczególności gospodarki wodnościekowej i odpadowej, nie zostały one szczegółowo opisane w tabelach dotyczących
poszczególnych komponentów środowiska. Jednakże nie ulega wątpliwości, że bardzo ważną
pozycją w wydatkach Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinna
być edukacja. Szczególnie cenna będzie w tej materii współpraca z organizacjami pozarządowymi i
szkołami.
Edukacja
wiąże
się
z rozdziałem następnym, traktującym o udziale mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących
ochrony środowiska.
6.8. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji
Włączanie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona partnerów daje
szansę na jego społeczną akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy jak i
porażki. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd
tak ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i
przejrzystość procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło przynieść
pozytywny skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń, jakie niesie z
sobą rozwój cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku
podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały
na społeczny opór.
6.9. Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja
Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również polityka
ochrony środowiska województwa wielkopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju
jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.:
Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie
najlepszych dostępnych technik (BAT),
o recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk,
energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze
wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,
o zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń
i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie
zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw.
dyrektywa IPPC),
94
Gminny Program Ochrony Środowiska
wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami
produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi
wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000
i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.
Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki
zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić
powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci,
zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr
konsumpcyjnych.
Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca
uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami
gospodarczymi i społecznymi.
Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z
regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne,
szczególnie w strefach przygranicznych).
Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczającą
przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony
środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on
rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i
efektywnie rozwiązany.
Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do
wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a
oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
Zasady te znalazły odzwierciedlenie w obowiązującej od niedawna Ustawie z dnia 10 maja
2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003.80.717) i innych
znowelizowanych ustawach. Jest ona zasadniczym aktem prawnym umożliwiającym prowadzenie
polityki przestrzennej, a więc także środowiskowej, która stanowi jej istotny element. Kształt
obecnie obowiązującej Ustawy zasadniczo odbiega od dotychczasowych uregulowań prawnych. Co
prawda władzom powiatu ustawodawca nie przekazał kompetencji w zakresie gospodarowania
przestrzenią, niemniej bardzo ważna wydaje się aktywność powiatowych służb budowlanych i
ochrony środowiska w procesie uzgadniania planów miejscowych. Po raz pierwszy w polskim
ustawodawstwie zostały zdefiniowane i użyte pojęcia dotyczące interesu publicznego, inwestycji
interesu publicznego i szereg innych. Oto treści kryjące się za tymi pojęciami:
Ład przestrzenny będący kluczem do interpretacji treści całej ustawy należy rozumieć jako
takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w
uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno –
gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne.
Obszar problemowy to pojęcie zdefiniowane jako obszar szczególnego zjawiska z zakresu
gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie lub
studium.
Interes publiczny jest uogólnionym celem dążeń i działań, uwzględniających
zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z
zagospodarowaniem przestrzennym.
Inwestycja celu publicznego to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym
(powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów zapisanych w art. 6. Ustawy
z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, a więc między innymi:
budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności
w wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz utylizacji odpadów,
budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska,
zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji
przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz
urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek
samorządu terytorialnego,
ochrona nieruchomości stanowiących dobra kultury w rozumieniu przepisów
o ochronie dóbr kultury,
poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin stanowiących własność Skarbu
Państwa,
zakładanie i utrzymywanie cmentarzy,
ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody,
o
95
Gminny Program Ochrony Środowiska
Obszar przestrzeni publicznej zdefiniowany jako obszar o szczególnym znaczeniu dla
zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu
kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne,
określony
w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Bliższe przyjrzenie się treści nowych regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że Studia
uwarunkowań, będą musiały być weryfikowane pod kątem jednoznacznego określenia w nich
między innymi, tego rodzaju obszarów.
Warto ponadto zwrócić uwagę na szereg stojących przed samorządami problemów
wymagających rozwiązania:
istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia standardowych metod szacowania skutków
ekonomicznych decyzji przestrzennych; sam zapis w art.17 pkt. 5, obowiązku
opracowania prognozy skutków finansowych uchwalenia projektu planu, problemu
nie rozwiąże; znany jest w kraju przypadek odstąpienia przez radę, w związku ze
skutkami finansowymi dla budżetu, od uchwalenia sporządzonego już planu;
gminy nie prowadzą świadomej i perspektywicznej polityki w zakresie gospodarowania
nieruchomościami, stąd nie są przez nie kupowane grunty rolne, które w
perspektywie mają być przeznaczone pod inwestycje; zmiana przepisów polegająca
na przyznaniu gminie prawa pierwokupu nieruchomości przeznaczonej na cele
rolnicze, pozwoliłaby jej na odzyskanie znacznie większej, aniżeli obecnie, części
nakładów koniecznych do przygotowania gruntów pod realizację inwestycji i
przyśpieszenie realizacji planów miejscowych;
brak zasobów gruntów komunalnych, które mogłyby posłużyć zamianie na potrzebne
realizacji inwestycji celu publicznego jest skutecznym hamulcem w realizacji planów;
wprowadzenie obowiązku określenia w planie miejscowym szczegółowych zasad
i warunków scalania i podziału nieruchomości nim objętych było posunięciem
potrzebnym, pamiętać jednak należy, że w ślad za scaleniem i podziałem idą
odszkodowania za grunty wydzielone pod komunikację i obowiązek pobudowania na
tym terenie infrastruktury czyli urządzenia albo modernizacji drogi oraz
wybudowanie pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń
wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i
telekomunikacyjnych,
z drugiej jednak strony osoby, które otrzymały nieruchomości wydzielone w wyniku
scalenia i podziału są zobowiązane do wniesienia na rzecz podziału opłaty
adiacenckiej w wysokości do 50% wzrostu wartości tych nieruchomości; gminy nie
są przygotowane kadrowo i finansowo do realizacji tych operacji;
obok struktury własności poważną trudnością są zalegające od pokoleń sprawy
własnościowe, dość skutecznym sposobem zachęcenia użytkowników do ich
uporządkowania jest rezygnacja z poboru należnego gminie podatku od spadków i
darowizn, a jeśli to nie poskutkuje wszczęcie sprawy z urzędu; bilans takiego
posunięcia jest dla gminy korzystny;
na obszarach atrakcyjnych ze względu na walory środowiskowe lokalizacji, zmorą były
podziały gruntów rolnych czynione w oparciu o art. 46.1 i 47 Kodeksu Cywilnego. W
oparciu o te przepisy zorientowani budowali na atrakcyjnych działkach rolnych o
wielkości powyżej 1 hektara, siedliska rolnicze, które z rolniczą profesją nic
wspólnego nie miały. Obecnie ustawodawca przewidział obowiązek określenia w
nim terenów wyłączonych spod zabudowy;
U podstaw realizacji każdego Programu ochrony środowiska leżą decyzje przestrzenne.
Ustalenia planów kształtują sposób wykonywania prawa własności, który nie może naruszać
chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Panującą dotąd samowolę odnośnie
zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, powstrzymuje zapis art. 14 mówiący o
tym, że plany dla takich obszarów sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium.
Nowością jest obowiązek sporządzenia prognozy skutków finansowych uchwalenia planu.
Wejście w życie nowej ustawy regulującej problematykę gospodarki przestrzennej, jak
wspomniano wyżej, pociągnęło za sobą nowelizację innych ustaw, do których wprowadzone zostały
zapisy związane z problematyką ochrony środowiska. Oto najważniejsze z nich:
obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałość o dobra kultury i
podejmowanie działań ochronnych oraz uwzględnianie zadań ochrony zabytków,
między innymi w wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania
96
Gminny Program Ochrony Środowiska
przestrzennego, w budżetach i w prawie miejscowym (Ustawa o ochronie dóbr
kultury art.3);
przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, wymagającego
zgody dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,
sporządzonym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym,
przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne:
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty
obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej,
o gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga
uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty
obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych
z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar
projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o pozostałych gruntów leśnych
wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. (Ustawa
o ochronie gruntów rolnych i leśnych art.7);
Aby uświadomić sobie jak problematyka gospodarowania przestrzenią przenika tę dotyczącą
ochrony środowiska, warto prześledzić jakie uwarunkowania należy uwzględnić w studium. Oto
one:
dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu;
stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości
i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i
krajobrazu kulturowego;
stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochronę ich zdrowia;
zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;
potrzeby i możliwości rozwoju gminy;
stan prawny gruntów;
występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych;
występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;
występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych;
występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych;
stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień uporządkowania
gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami;
zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Analizując zakres merytoryczny wymienionych wyżej zagadnień, można stwierdzić, że oba
zakresy tematyczne przenikają się w 75%.
Oto wykaz problemów na styku gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska.
krytyka przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań polegających na wprowadzeniu
hierarchii i kolejności opracowywania programów, dominuje postawa my najlepiej
wiemy czego nam trzeba i sami sobie poradzimy; sytuacja, jeśli chodzi rozwiązania
przyjęte przez ustawodawcę, w zakresie planowania przestrzennego po części jest
podobna; jak widać powszechne jest traktowanie gminy jak wyizolowany z otoczenia
i niezależny od niego organizm;
sposób, jakość i koszty realizacji wielu zadań nałożonych na gminy są zdeterminowane
istnieniem podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń, fundacji itp., zdolnych do ich
podjęcia, a co za tym idzie, rynkiem rozmaitego rodzaju usług; tej infrastruktury,
nazwijmy ją gospodarczo - społeczną, brak, zwłaszcza na obszarach wiejskich;
z punktu widzenia gospodarowania przestrzenią i środowiska jest to, wbrew
pozorom, bardzo istotne;
niemożność rozwiązania wielu trudnych problemów, nie wyłączając przestrzennych
i środowiskowych, tłumaczona jest najczęściej brakiem funduszy; jest to tylko część
prawdy; nie prowadzi się bowiem w gminach czegoś co jest normą w prawidłowo
97
Gminny Program Ochrony Środowiska
zarządzanych przedsiębiorstwach, mianowicie controllingu czyli analizy kosztów;
konstrukcja budżetu uniemożliwia to, a mało kto ma możliwość prowadzenia
podwójnej buchalterii czyli budżetu zadaniowego.
na co dzień obserwujemy bardzo wiele konfliktów sąsiedzkich pomiędzy mieszkańcami
wynikających z przemieszania funkcji mieszkalnych z gospodarczymi, określając w
planach przeznaczenie terenów i kreśląc linie rozgraniczające, zwłaszcza gdy plan
ma charakter regulacyjny, należy wyraźnie określić długość okresu przejściowego,
który musi być co najmniej pięcioletni i zapisać brak możliwości rozwoju dla
zakładów funkcjonujących na terenach o innym przeznaczeniu; aby nie potęgować
konfliktów i nie doprowadzić do przeniesienia produkcji lub usług do innej gminy,
władze muszą stworzyć dogodne warunki dla budujących pomieszczenia dla
rozwijającej się firmy w nowym miejscu, zaś wójt powinien osobiście zaangażować
się
w przekonanie właścicieli o słuszności takiego stanowiska; w rozwijających się
gospodarczo gminach proces ten już trwa i dokonuje się po części samoczynnie; na
niektórych obszarach najwięcej problemów stwarzają kierowcy z firm transportowych
nie posiadających własnych baz i garażujący oraz naprawiający duże samochody na
ulicy bądź nieruchomości mieszkalnej;
pomimo, że nawet w dynamicznie rozwijającej się gminie, koszty sporządzania planów
nie przekraczają 3% wydatków budżetowych, część radnych niechętnie podnosi
rękę by głosować za ich zwiększeniem, warto przy tej okazji zdać sobie sprawę z
tego, że w naszym kraju wskaźnik kosztów sporządzania wszelkich planów jest
kilkukrotnie niższy, w stosunku do kosztów inwestycji, aniżeli w krajach „starej” Unii;
problematyka uwzględniania, bądź nie uwag do planu jest poważnym problemem
społecznym, który budzi ogromne emocje i ściąga na sesję rady gminy liczną
publiczność, podczas prowadzenia tej procedury ujawniają się wszystkie konflikty
niejednokrotnie tkwiące korzeniami w odległej przeszłości, należy przyjąć do
wiadomości, że nie jest możliwym przestrzeganie elementarnych zasad
urbanistycznych
i uwzględnienie wszystkich zarzutów; dodatkową trudnością jest fakt, że radni
bardzo często nie do końca rozumieją o czym mowa podczas prezentacji projektu
planu, i jeśli ktoś, może to być dobrze przygotowany wójt albo pracownik zajmujący
się tą problematyką, nie wesprze projektanta, najlepiej sporządzony projekt może
być wywrócony na opak.
wpływ na jakość przestrzeni ma również, poniekąd uzasadniony szczupłością kadr, brak
nawyku kontroli przez służby nadzoru budowlanego zgodności realizacji, dotyczy to
indywidualnego budownictwa mieszkalnego, z projektem i pozwoleniem na budowę.
poważną trudność w chwili podejmowania rozmaitych prac planistyczno programistycznych stwarzają, z jednej strony brak wielu danych, z drugiej brak
możliwości szybkiego ich przetworzenia; trudności w dotarciu do nich wynikają z
wielu powodów, na przykład stanu prawnego, który w minionych latach dopuszczał
wiercenie bez dokumentacji, pozwoleń i rejestracji studni o niewielkiej głębokości, to
spowodowało dzisiejsze trudności w dotarciu do nich i skontrolowaniu bezpiecznego
dla wód podziemnych ich zamknięcia; ogromną pomoc w pracy nad planami mogą
stanowić dostępne w Centralnym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i
Kartograficznej zdjęcia lotnicze, ponadto mogą one być przydatne do identyfikacji
naruszeń gruntu, elementów infrastruktury, płytko zalegających wód, nielegalnej
zabudowy itp.
większość dotąd prowadzonych w gminach prac programistycznych dotyczących
potrzeb w zakresie elementów infrastruktury, prowadzonych było w oparciu o
wątpliwej jakości dane, na przykład dawne normy zużycia wody przyjmowane dla
celów projektowych były bardzo zawyżone; dzisiaj wiele się w tej materii zmieniło,
niemniej wiele pobudowanych obiektów komunalnych zostało przewymiarowanych;
bardzo często autorom tych opracowań zabrakło wyobraźni i nie przewidzieli zmian
w
ilości
i strukturze wiekowej ludności spowodowanych migracją, upadku niektórych
zakładów produkcyjnych, zmian technologii na energooszczędne i wodooszczędne.
98
Gminny Program Ochrony Środowiska
6.10. Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy
99
Gminny Program Ochrony Środowiska
Tabela 43. Projekcja dochodów na lata 2005- 2012 (dane w PLN)
DOCHODY
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
DOCHODY RAZEM
Dochody własne , w tym:
26 609 179
27160628
27638484
28191254
28755075
29330180
29916784
30515119
7342275
7036588
7160388
7303596
7449668
7598661
7750635
7905647
sprzedaż majątku
96098
Udział w podatkach dochodowych
113980
115985
118305
120671
123084
125546
128057
3088673
3630273
3694106
367988
3843348
3920215
3998615
4078591
Subwencje
11759874
12297675
12514037
12764318
13019604
13279996
13545596
13816508
Dotacje celowe z budżetu państwa
4381779
4269953
4355352
4442459
4531308
4621934
4621934
4714373
3822474
3829688
3897066
3975007
4054507
4135597
42183309
4302675
Zadania własne
514721
366440
372887
380345
387952
395711
403625
411698
Inwestycje własne
44584
-
-
-
-
-
-
-
Inwestycje zlecone (adm. rządowa)
-
-
-
-
-
-
-
-
20000
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
20000
-
-
-
-
-
-
-
16570
-
-
-
-
-
-
-
Zadania bieżące
-
-
-
-
-
-
-
-
Inwestycje
16570
-
-
-
-
-
-
-
24247645
Zadania zlecone,
powierzone i porozumienia
Dotacje celowe na podst. poroz. między j.s.t.
Zadania bieżące
Inwestycje
Środki na dofinansowanie zadań ze źródeł
pozabudżetowych
WYDATKI BIEŻĄCE:
Dotacje
Wydatki na obsługę długu
WYDATKI INWESTYCYJNE:
finansowane z:
Środki własne
Kredyty preferencyjne
Kredyty komercyjne
Dotacje z budżetu państwa
Środki pozabudżetowe
WYDATKI RAZEM:
DEFICYT BUDŻETOWY (DOCHODY RAZEM – WYDATKI
RAZEM)
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
100
30179569
30710535
31324750
31951245
32590270
33242075
533906916
1104715
854852
869892
887290
905036
923137
941600
960432
896
15000
15264
15569
15880
16197
16521
16851
4709
26699260
30179569
30710539
31324475
31951245
32590270
32242075
33906916
80085
3018941
3072055
3133496
3196166
3260090
3325291
3391797
Gminny Program Ochrony Środowiska
Przychody Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW):
2003 – 202 881 zł
2004 – 155 954 zł
2005 – 59 762 zł
2006 – 78 000 zł
2007 – 94 229 zł
Wydatki GFOŚiGW:
2006 – 587 025 zł
2007 – 388 647 zł
7. Procedury kontroli realizacji Programu
Realizacja programu obejmuje pierwsze lata członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym
obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa (2002), Strategia zrównoważonego rozwoju
kraju, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego, Program Ochrony Województwa
Wielkopolskiego oraz Program Ochrony Środowiska Powiatu Kościańskiego. Coraz większy wpływ
na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej
określone w Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W
Programie tym mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu
organizacji, zarządzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę
narzędzi realizacyjnych. Podczas realizacji programu muszą być uwzględnione:
ścisłe powiązanie z programem procesu budowy i realizacji budżetu, a zwłaszcza
budowy budżetu zadaniowego,
zarządzanie jakością jako element zarządzania sferą usług publicznych w gminie,
systemowe podejście do budowy marketingu gminnego (w tym promocji).
Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji wybranych
zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej).
System zarządzania realizacją programu jest bardzo ważnym i często niedocenianym
elementem budowy gminnej Agendy 21. Decyduje on bowiem czy w miarę upływu czasu dynamika
procesu realizacji programu będzie rosnąć czy słabnąć. Zaniechanie stworzenia tego systemu
spowoduje, że program stanie się bardzo szybko dokumentem „martwym". Zarządzanie realizacją
to przede wszystkim:
tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji,
monitorowanie, czyli obserwacja realizacji celów i zadań programu oraz zmian w
warunkach realizacji,
aktualizacja programu.
7.1. Mierniki postępów w realizacji Programu
Realizacja zadań programu ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu środowiska.
Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będą zmiany wartości wskaźników
charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą:
wskaźniki społeczno-ekonomiczne mierzone taryfami cen na usługi komunalne (woda,
ścieki, odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów
kosztów, wyniki badań opinii społecznej dotyczące jakości życia,
wskaźniki stanu środowiska mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do
niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na
odbiór odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego
mieszkańca, ilością odpadów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”,
poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszaru poddanego ochronie, ilością
obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością
obszarów poddanych rekultywacji, wielkością obszarów, na których odbudowano i
zmodernizowano systemy melioracji, długością wyznaczonej granicy polno-leśnej,
ilością gospodarstw ekologicznych, ilością w prawidłowy sposób zamkniętych
otworów studziennych, ilość zmodernizowanych punktów świetlnych, ilość
mieszkańców korzystających ze zmodernizowanych systemów grzewczych,
wskaźnik zmniejszenia zapotrzebowania na energię przez system wodociągowy,
ilość zabezpieczonych termicznie mieszkań, powierzchnia dachów z wymienionymi
pokryciami azbestowymi, długość i parametry zmodernizowanego obwałowania,
stopień zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni, ilość mieszkańców korzystających
101
Gminny Program Ochrony Środowiska
z kanalizacji sanitarnej, powierzchnia, z której wody opadowe są odprowadzane do
kanalizacji, powierzchnia zmodernizowanej nawierzchni drogowej,
wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzone
kosztem inwestycyjnym przeliczonym na mieszkańca, wielkością nakładów na
ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i
pozabudżetowych,
wskaźniki aktywności społeczności lokalnej – mierzone aktywnością organizacji
pozarządowych, czyli ilością projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp.
7.2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę
Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada Gminy i Burmistrz.
Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały
przekrój aktywności gminy np. Gminne Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny
nadzór nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21.
W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu gminnego,
liderzy z gmin, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz
przedstawiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Między posiedzeniami Forum
pracują zespoły (grupy robocze, Komisje, wyspecjalizowane podzespoły Forum, np. Forum
Gospodarcze) z udziałem członków Komisji Rady Gminy, zajmujące się monitorowaniem realizacji
strategii w ramach poszczególnych komponentów środowiska.
Forum zwoływane jest przez organizatora Forum w porozumieniu z Przewodniczącym Rady
Gminy, w miarę występujących problemów i potrzeb.
RADA GMINY i BURMISTRZ - pełnią bieżący nadzór nad realizacją programu, czuwają,
aby przy tworzeniu budżetu powiatu uwzględniane były zadania priorytetowe,
prowadzą akcję informacyjną i promocyjną, uchwalają zmiany w programie.
GRUPY ROBOCZE przypisane do poszczególnych zadań strategicznych - realizują je
zgodnie z przyjętymi planami realizacji, zdają sprawozdania podczas spotkań
Gminnego Forum Zrównoważonego Rozwoju
7.3. Procedury kontroli realizacji
Program Ochrony Środowiska uchwala rada gminy, z wykonania programu organ wykonawczy
gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Na bieżąco, w cyklu półrocznym
realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej.
7.4. Procedury aktualizacji Programu
Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy
działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości.
Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Gminy kończy, tylko pewien etap
planowania. Ze względu na swój długookresowy charakter planowanie ekorozwoju powiatu jest
procesem ciągłym wymagającym stałego śledzenia: stanu środowiska, zmian prawnych,
gospodarczych, politycznych, społecznych itp. i ich uwzględniania w dokumencie oraz przesuwania
horyzontu planowania na kolejne lata. Program będzie poddawany przeglądowi w cyklu dwuletnim,
choć monitorowanie postępów prac nad nim może odbywać się z większą częstotliwością.
102
Gminny Program Ochrony Środowiska
8. Streszczenie Programu Ochrony Środowiska
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Gminy Smigiel.
Program ten stanowi rozwinięcie Programu Ochrony Środowiska Powiatu Kościańskiego.
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań
naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę
z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, ustawę z 27.04.2001
o odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy
– Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji.
Podstawę opracowania niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udostępnionych
przez gminę, m.in.:
 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i
gminy Śmigiel,
 Strategia rozwoju,
 Plan rozwoju lokalnego,
 Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego,
 Program ochrony środowiska powiatu kościańskiego,
 Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego,
 Dane z WIOŚ,
 Dane z GUS,
 i wiele innych
Rozpoczynając prace nad Programem Wykonawcy odwiedzili gminę celem przedstawienia im
metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych z punktu widzenia ochrony
środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnia ścieków i składowisko odpadów.
Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się problematyką
ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji w Gminie.
Gminny Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z urzędem
gminnym. Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę, która będzie
realizowała jako własne.
Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry
nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione
gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
Program składa się z kilku części charakteryzujących poszczególne komponenty
środowiska przyrodniczego, z analizą stanu istniejącego gminy Śmigiel odnośnie ochrony
przyrody, gospodarki leśnej, ochrony gleb, zasobów kopalin, wód powierzchniowych i
podziemnych, jakości powietrza, wykorzystanie energii odnawialnej, oddziaływanie pól
elektromagnetycznych, oddziaływanie hałasu. W programie zawarte są również problemy
wynikające z prowadzonej działalności człowieka oraz zagrożenia środowiska przyrodniczego, jak
również przewidywane kierunki zmian, jakie nastąpią z uwzględnieniem rozwoju
zrównoważonego.
Program powinien być realizowany poprzez uwzględnienie zapisów wynikających z
dokumentów rządowych, zwłaszcza wynikających z listy przedsięwzięć własnych i
koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynikać z przedsięwzięć zawartych w
opracowaniach na szczeblu regionalnym (Program wojewódzki, Strategia wojewódzka) i lokalnym
zwłaszcza z Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz gminy, postulatów
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców. Dodatkowo niektóre z
przedsięwzięć zostały zaproponowane przez zespół opracowujący Program.
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć, odnośnie każdego komponentu środowiska
przyrodniczego została zawarta w tabelach. Zadania podzielone są na zadania inwestycyjne i
pozainwestycyjne. W każdej z tych grup wyróżnia się zadania własne i koordynowane.
Przy opracowywaniu programu, duży nacisk położono na poprawę stanu świadomości
ekologicznej oraz edukację ekologiczną mieszkańców gminy.
W programie przedstawiony został bilans potrzeb i możliwości finansowych gminy. Dzięki
zestawieniu finansowemu możliwe jest określenie wielkości środków, jakie gmina może
przeznaczyć na inwestycje związane z ochroną środowiska.
103