praca magisterska - czynniki sprzyjajace poprawnej socjalizacji

Socjalizacja
(łac.
socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę
systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości.
Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy
dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego
rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy
Kościół). Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje
społeczne
normy
postępowania,
wartości,
nabywa
umiejętność
posługiwania
się
przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Socjalizacja jest rozumiana przez J. Szczepańskiego jako ,,całość wpływów
środowiska społecznego i kulturowego, które spontanicznie uczą jednostkę przystosowania
się do grupy, obyczajów i zwyczajów, wzorców postępowania tak, aby mogła zaspokajać
swoje potrzeby i współżyć z ludźmi".
2
Można wyróżnić różne mechanizmy socjalizacyjne:

pełnione role społeczne , będące głównym atrybutem osobowości,

odruchy warunkowe,

kanalizacja,

motywy i aspiracje,

identyfikacja i internalizacja.
Pełniona przez jednostkę rola społeczna wyznacza jej pozycję w strukturze grupy,
określa jej uprawnienia nadane przez grupę i czynniki zabezpieczenia tych uprawnień oraz
obowiązki, jakie musi ona wypełnić.
Odruch warunkowy powstaje na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca. Tworzy
się mechanizm, który warunkuje popędowe formy zachowania przystosowując je do
wymagań grupy społecznej.
Mechanizm kanalizacji polega na tym, że społeczeństwo determinuje sposoby
zaspokajania potrzeb przez jednostkę. Stosuje ono jeden, albo zaledwie kilka sposobów, które
przyswaja dana osoba i je realizuje w swoim życiu. Staje się w ten sposób osobą zdolną do
powielania tych metod i wynajdywania środków w otoczeniu do zaspokajania własnych
potrzeb. Zresztą grupą nie pozostawienie zbytniego marginesu swobody w wyborze tych
środków i stosowaniu określonych sposobów. Występuje silny nacisk na podporządkowanie
się jednostki obowiązującym już wzorom społecznego zachowania się w określonych
sytuacjach związanych z zaspokajaniem potrzeb. Kanalizacja zresztą determinuje upodobania
członków grupy, ich gusty w zakresie wyboru określonych środków związanych bezpośrednio
z funkcjonowaniem organizmu, albo zachowaniem swojego statusu społecznego
Kolejnymi mechanizmami socjalizacyjnymi są motywy i aspiracje. Pojawiają się one
nieco później w rozwoju ontogenetycznym niż te, dotąd omówione. Związane są bowiem z
rozwojem zainteresowań jednostki, z jej pragnieniami i dążeniami, czyli kulturowo
zdeterminowanymi siłami dynamizującymi jednostkę do określonego zachowania się.
Motywem nazywa się czynnik popychający ludzi do działania. Przejawia się on w wybiórczej
aktywności skierowanej na osiągnięcie jakiegoś celu. Człowiek ukierunkowuje swoje wysiłki
właśnie na realizację powziętych zamierzeń, czasami tylko intuicyjnych, ledwie
przeczuwanych. Charakterystycznym stanem motywu jest wyraźnie odczuwalne napięcie,
niepokój spowodowany brakiem zaspokojenia potrzeby. Początkowo są to na ogół
3
fizjologiczne, a z czasem również potrzeby mające charakter społeczny, związane na przykład
z dążeniem do przywództwa w grupie, pozyskiwaniem zwolenników dla jakiejś idei.
Aspiracje społeczne nadbudowane są nad motywami. Aspiracje również angażują
człowieka w realizacji określonych celów. Są one na ogół odległe, a droga do nich
prowadząca może być najeżona różnymi trudnościami. Aspiracje określają też spodziewany
wynik podjętego działania. Różnią się, zatem od motywów pod względem siły, wyrażającej
się w efektach wykonywania podejmowanych działań. Mówi się o aspiracjach wyrównanych,
kiedy jednostka podejmuje się działań na miarę własnych możliwości, natomiast, gdy owe
stawiane sobie zadania przewyższają jej możliwości mówi się o aspiracjach zawyżonych, gdy
im nie odpowiadają - o aspiracjach zaniżonych Występują różne rodzaje aspiracji związane z
usytuowaniem człowieka w strukturze społecznej, związane z jego działaniami czy też
upodobaniami.
Procesy identyfikacji i internalizacji należą do mechanizmów socjalizacyjnych
opartych nie na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb, jak warunkowanie i kanalizacja, czy na
zaspokajaniu własnych pragnień jak motywy i aspiracje, ale oparte są na bezpośredniej
konfrontacji jednostki z grupą. Identyfikacja jest pewnym stosunkiem jednostki wobec grupy,
zaś internalizację określić można jako jej reakcje na reprezentowane przez grupę wartości.
Identyfikacja jest procesem prowadzącym do utożsamiania się własnych interesów człowieka
z interesami i wartościami grupy i wskutek tego podporządkowanie się wymaganiom
stawianym przez grupę. Taka osoba akceptuje wartości i normy grupowe, broni stanowiska
wyrażanego przez członków grupy, podporządkowuje swoje działanie niejako interesowi
zbiorowemu tej grupy społecznej. Występują różne stopnie identyfikacji jednostki z grupą.
Bardzo silny związek emocjonalny powoduje to, iż grupę, z którą jednostka się identyfikuje m
nazywa się jej grupą odniesienia.
W psychologii społecznej terminem internalizacji określa się drugą stronę procesu
identyfikacji. Oznacza to, że jednostka u uzewnętrznia wzory m normy i wartości grupowe w
sposób świadomy, akceptuje je, stając się niejako dziedzińcem własnej klasy czy warstwy
społecznej. Internalizacja obejmuje różne mechanizmy psychiczne prowadzące do
identyfikacji z grupą odniesienia i przyjmowania obowiązujących w niej zasad współżycia
między poszczególnymi członkami oraz akceptację reguł awansu społecznego. Internalizacja
oznacza, zatem skutki percepcji panujących w danej grupie wzorów, norm i wartości
4
społecznych, skutki przemyśleń o tychże elementach życia społecznego jak również
emocjonalne ustosunkowanie się do nich.
Szkoła, grupa rówieśnicza są miejscami, w których uczeń ma możliwość przeżywania
doświadczeń w kontaktach z innymi, odgrywających bardzo ważną rolę w rozwoju jego
osobowości. Umiejętność współżycia z innymi, wywiera duży wpływ na życie dziecka, na
budowanie relacji z kolegami z klasy, szkoły i najbliższymi osobami z otoczenia dziecka.
Istotną rolę odgrywa rozwijanie u dzieci świadomości tego, że we wzajemnych kontaktach
mogą dać i otrzymać pomoc, zrozumienie, życzliwość i wsparcie ze strony kolegów, w
sytuacjach trudnych i przykrych dla dziecka. Działania mające na celu kształtowanie
inteligencji emocjonalnej, uczące prawidłowej komunikacji ułatwiającej nawiązywanie
kontaktów interpersonalnych są niezbędne w dzisiejszych czasach, w których sfera życia
emocjonalnego jest, na co dzień mało doceniana i stanowi źródło nieporozumień w
kontaktach między ludźmi.
W dzisiejszych czasach niezwykle szybko dokonują się zmiany rozwoju technicznego,
gospodarczego i kulturalnego. Zmianom tym powinny towarzyszyć również zmiany w
stosunkach interpersonalnych. Zbyt mało czasu poświęca się jednak na rozwijanie postaw
społecznych. Poprawne stosunki międzyludzkie czy zaangażowanie się w sprawy społeczne
kształtuje się u dzieci i młodzieży pod wpływem właściwego przebiegu socjalizacji. Według
Z. Skornego w książce „Proces socjalizacji dzieci i młodzieży” - ,,Socjalizacja przebiega pod
wpływem oddziaływania grupy wytwarzającej określoną kulturę i powoduje wystąpienie u
jednostki korzystnych dla grupy zmian w zakresie czynności społecznych. Zmiany te zachodzą
w różnych okresach życia, przy czym szczególną podatność na socjalizujące oddziaływania
grupy przejawiają dzieci i młodzież".
W procesie socjalizacji kształtują się pozytywne cechy charakteru związane ze
stosunkiem do innych takie jak: życzliwość, uczynność, koleżeństwo oraz z oceną samego
siebie np. skromność, poczucie godności oraz związane z wykonywaniem pracy:
obowiązkowość, sumienność, punktualność. Wymienione cechy charakteru wpływają
korzystnie na współżycie międzyludzkie w zespole. Oddziaływanie grupy wpływa na
kształtowanie
u
jej
członków
postawy
prospołecznej
np.
postawy
życzliwości,
sprawiedliwości, postawy altruistycznej. Na przebieg procesu socjalizacji mają ogromny
wpływ składniki środowiska społecznego takie jak: środowisko rodzinne, szkolne,
koleżeńskie, środki masowego przekazu a także sytuacje trudne, frustracyjne, urazowe.
5
Działania
wychowawcze
powinny
koncentrować
się
między
innymi,
na
przygotowaniu dzieci do prawidłowego współżycia w grupie, za pośrednictwem wychowania
interpersonalnego. Zdaniem Z. Skornego, w procesie wychowania ważną rolę odgrywa
działalność zespołowa, w której uczestniczą wszyscy członkowie grupy. Wspólnie
wykonywane
działanie
kształtuje
umiejętność
współpracy
i
współdziałania.
Współzawodnictwo indywidualne powinno być uzupełniane współzawodnictwem grupowym,
dla osiągnięcia sukcesu zespołu.
Według Z. B. Gasia czynnikami chroniącymi dzieci przed możliwością pojawienia się
zachowań dysfunkcjonalnych są między innymi:

czynniki związane z rodziną:
o silna więź emocjonalna z rodzicami, akceptacja dziecka;
o zainteresowanie dzieckiem, wspólne rozmowy i czas spędzony z dzieckiem;
o poczucie zaufania w rodzinie;
o aktywność religijna rodziny;
o kontrola rodzicielska;
o poszanowanie norm, wartości, autorytetów;

czynniki związane ze szkołą:
o wykonywanie i nagradzanie działań prospołecznych;
o przyjazny klimat szkoły, życzliwość i wsparcie ze strony nauczycieli i innych
osób pracujących w szkole;
o czytelne i zrozumiałe standardy zachowań;
o więzi z nauczycielami;

czynniki związane z grupą rówieśniczą:
o miejsce dziecka w pozytywnej grupie rówieśniczej, prowadzącej społecznie
akceptowany styl życia;
o pozytywna presja rówieśnicza;

czynniki związane z szerokim społeczeństwem:
6
o świadomość osób związanych z mediami, jaki wpływ na dzieci wywierają
prezentowane w nich programy;
o brak tolerancji dla łamania prawa.
Osobowość dziecka kształtuje się pod wpływem czynników biologicznych i
środowiskowych, które czasami łączą się ze sobą. Już od pierwszych miesięcy życia, mogą
wystąpić zaburzenia w kształtowaniu prawidłowej relacji dziecka z otoczeniem.
Bibliografia:
1.
Aronsen E.: Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa, 1978.
2.
Chełpa S., Witkowski T.: Psychologia konfliktów: praktyka radzenia sobie ze sporami,
Biblioteka Moderatora, Wrocław, 1995.
3.
Gaś Z. B.:,Badanie zapotrzebowania na profilaktykę w szkole. Poradnik dla szkolnych
liderów profilaktyki, Fundacja „Masz Szansę”, Lublin 2004.
7
4.
Hurlock E.: Rozwój dziecka, PWN, Warszawa, 1985.
5.
Porębska M.: Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1982.
6.
Skorny Z.: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, Warszawa, 1976.
7.
Szacka B.: Wprowadzenie do socjologii, PWN, Warszawa 2003.
8.
Szczepański J.: Elementarne pojęcie socjologii, Warszawa 1970 r., s. 96.
9.
Sztompka P.: Socjologia, Kraków 2002.
8