Wpływ działalności sektora ubezpieczeniowego na wzrost

advertisement
Wpływ działalności sektora
ubezpieczeniowego na
wzrost gospodarczy
dr hab. Teresa Hanna Bednarczyk
Katedra Bankowości
Instytut Ekonomii i Finansów
[email protected]
Plan prezentacji
1. Przedmiot i cele badań
2. Hipotezy badawcze i
metody ich weryfikacji
3. Wyniki badań w aspekcie
teoriopoznawczym
4. Wyniki badań
empirycznych
Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012
Inspiracja badań – przesłanki o charakterze
teoriopoznawczym
1. Kontrowersje wokół znaczenia pieniądza i zjawisk finansowych w
rozszerzaniu możliwości gospodarczych oraz w przebiegu procesów
wzrostowych w sferze realnej gospodarki.
Spór ten wynika z przeciwstawnych poglądów – klasycznego – o neutralności pieniądza i
keynesowskiego – o aktywnej roli zjawisk finansowych w procesach gospodarczych.
Współczesne kontrowersje wynikają też z dużej autonomii procesów i zjawisk finansowych
która przejawia się w rozbudowanych i intensywnych przepływach strumieni pieniężnych,
które na wysokim poziomie abstrakcji uznaje się za „jałowe” z punktu widzenia kreowania
kapitału rzeczowego. M.in. rozwój tej autonomii doprowadził do negatywnie ocenianego
zjawiska tzw. finasjalizacji gospodarki.
www.umcs.lublin.pl
Opinie ze strony praktyki i organizacji
międzynarodowych
1. Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD
1964)
„…solidny krajowy system ubezpieczeniowy stanowi podstawę właściwego systemu
gospodarczego, przyczyniając się do stymulowania wysokiego zatrudnienia, a w
konsekwencji do wzrostu gospodarczego.”
2. Raport CEA, zaprezentowany w 2006 r. w Parlamencie Europejskim
„…europejski rynek ubezpieczeń ma pozytywny wpływ na działalność gospodarczą oraz
ma ogromny potencjał rozwojowy, który może pomóc w osiągnięciu celów Agendy
Lizbońskiej, a zwłaszcza podnosić konkurencyjność i przyczyniać się do stałego wzrostu
gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w regionie.”
www.umcs.lublin.pl
Przedmiot i cel badań
Przedmiotem badań stały się zależności między zjawiskami
występującymi w sferze pieniężnej (zwłaszcza
ubezpieczeniowej) i w sferze realnej gospodarki.
Głównym celem badań stała się próba identyfikacji i
usystematyzowania dorobku teoretycznego, dotyczącego
zależności przyczynowo-skutkowych, zachodzących między
rozwojem ubezpieczeń a wzrostem gospodarczym
(insurance-growth nexus theory) oraz próba ich empirycznej
weryfikacji na przykładzie doświadczeń gospodarki polskiej.
www.umcs.lublin.pl
Podstawowe pytanie badawcze
Czy? i jak? działalność sektora ubezpieczeniowego
oraz procesy rozwojowe w nim zachodzące
oddziałują na długookresową dynamikę wzrostu
gospodarczego.
www.umcs.lublin.pl
Główne hipotezy badawcze:
1. Rozwój ubezpieczeń nie jest tylko skutkiem wzrostu gospodarczego.
Działalność sektora ubezpieczeniowego oraz procesy rozwojowe w nim
zachodzące odgrywają pozytywną rolę w optymalizacji alokacji zasobów
rzeczowych w gospodarce, a przez to wpływają pozytywnie na
długookresowy wzrost gospodarczy.
2. Sektor ubezpieczeniowy jest relatywnie stabilnym elementem sektora
finansowego, ponieważ podstawowa działalność ubezpieczycieli nie
przyczynia się do nadmiernego rozwoju sfery finansowej (finansjalizacji
gospodarki) i nie generuje ryzyka systemowego.
3. Rozwój działalności ubezpieczeniowej w Polsce wpływa w sposób
pozytywny i statystycznie istotny na wzrost gospodarczy. Wpływ ten ma
charakter długookresowy, co wskazuje na przewagę długofalowego
efektu pozytywnego nad efektem cyklicznym.
www.umcs.lublin.pl
Metody badawcze:
• studia literaturowe – krytyczny przegląd i
systematyka wyników badań prowadzonych na
świecie nad zależnościami między poziomem
rozwoju sektora finansowego, w tym
ubezpieczeniowego i wzrostem gospodarczym;
• empiryczna weryfikacja zależności
deterministycznej między rozwojem sektora
ubezpieczeniowego w Polsce a wzrostem
gospodarczym przy wykorzystaniu nowoczesnego i
zaawansowanego aparatu ekonometrycznego.
www.umcs.lublin.pl
Wyniki badań – warstwa teoriopoznawcza
Tradycyjne modele wzrostu gospodarczego nie
traktują finansów jako czynnika wzrostu.
Niemniej jednak tacy badacze jak: J. Schumpeter
(1912), G. Gurley, S. Shaw (1955), Mc Kinnon
(1973), W. Goldsmitch (1969), J. Hicks (1969)
opowiadali się za istotną rolą systemu finansowego
w stymulowaniu wzrostu gospodarczego,
podkreślając, że słabo rozwinięty system finansowy
hamuje ten wzrost.
www.umcs.lublin.pl
Ewolucja jaka dokonała się w teorii wzrostu
gospodarczego w latach 80. XX w., koncepcja
wzrostu endogenicznego oraz wyniki badań
empirycznych pozwoliły włączyć instytucje
finansowe do modeli wzrostu gospodarczego.
W tym duchu powstały modele rozwoju finansowego
m.in. B. Jovanowica (1990), R. Bencivengi, D.
Smith`a (1991), M. Pagano (1993) oraz R.G. Kinga
i R. Levine`a (1993).
www.umcs.lublin.pl
Teoretyczny związek między systemem finansowym a wzrostem
gospodarczym w świetle teorii pośrednictwa finansowego
Rozwój finansowy (jako kategoria abstrakcyjna)
pojawia się wtedy kiedy pośrednicy finansowi lepiej
realizują pięć kluczowych funkcji: [R.C.Merton, Z. Bodie
1995]
• mobilizowanie i gromadzenie oszczędności,
• dostarczanie inwestorom informacji ex ante o
możliwościach inwestowania i alokowania kapitału,
• monitorowanie kredytowanych inwestycji oraz sprawowanie
kontroli korporacyjnej po dostarczeniu kapitału,
• dywersyfikacja i zarządzanie ryzykiem,
• ułatwianie dokonywania wymiany towarów i usług.
www.umcs.lublin.pl
Rozwój finansowy jako czynnik wzrostu
gospodarczego został zweryfikowany
empirycznie z wykorzystaniem
ekonometrycznych modeli regresji czasowoprzekrojowej dla wielu krajów (grup krajów).
R. Lvine i R. King należą do badaczy, którzy jako
jedni z pierwszych badali i rozpatrywali
pozytywny wpływ rozwoju finansowego na
długookresowy wzrost gospodarczy.
www.umcs.lublin.pl
Literatura na temat roli sektora ubezpieczeniowego we
wzroście gospodarczym jest stosunkowo skromna, mało
jest też badań empirycznych poświęconych temu
zagadnieniu. Pierwsze badania pojawiły się dopiero w
latach dwutysięcznych. Dużo wcześniej i bardziej obszernie
badany był wpływ działalności sektora bankowego i rynku
kapitałowego na wzrost gospodarczy.
Sektor ubezpieczeniowy długo nie był uwzględniany w
badaniach nad czynnikami wzrostu gospodarczego z
powodu tego, że stanowi on relatywnie małą część sektora
finansowego. Warto jednak podkreślić, że w ostatnich latach
zaczyna odgrywać w nim coraz większą rolę.
www.umcs.lublin.pl
Z drugiej strony warto podkreślić bardzo intensywny rozwój
sektora ubezpieczeniowego, zwłaszcza w ostatnich
dekadach
Znaczenie i siła oddziaływania sektora ubezpieczeniowego na sferę
realną gospodarki zależy od wielkości aktywów, wielkości
zatrudnienia, udziału sektora ubezpieczeniowego w tworzeniu
PKB, wartości gromadzonych składek ubezpieczeniowych oraz
wartości wypłacanych odszkodowań i świadczeń.
Mierniki rozwoju ubezpieczeń stosowane najczęściej w praktyce są
następujące:
•
Tempo wzrostu składki przypisanej brutto
•
Tempo wzrostu wskaźników gęstości ubezpieczeń –miernik
aktywności ubezpieczycieli jako pośredników finansowych.
•
Tempo wzrostu wskaźników penetracji ubezpieczeń – miernik
relatywnego znaczenia sektora ubezpieczeniowego w
gospodarce.
Ad. 2. Wskaźniki gęstości ubezpieczeń – składka
przypisana brutto per capita
Wnioski z badań literaturowych:
Z modeli wzrostu endogenicznego wynika, że
zwiększanie długookresowej stopy wzrostu
gospodarczego wymaga rosnących oszczędności
globalnych przekształcanych w inwestycje
rzeczowe.
Jeżeli działalność sektora finansowego jest w stanie
przyczyniać się do wzrostu oszczędności oraz ich
transformacji w inwestycje (do wzrostu stopy
inwestycji) – to będzie też wpływać na wzrost
gospodarczy.
www.umcs.lublin.pl
Współcześni ubezpieczyciele, poza funkcją ochronnokompensacyjną pełnią te same typy funkcji co
klasyczni pośrednicy finansowi.
Mogą zatem wpływać na czynniki ważne dla wzrostu
gospodarczego, takie jak:
• stopa oszczędności prywatnych
• odsetek oszczędności skierowanych na inwestycje
• marginalna produktywność inwestycji.
www.umcs.lublin.pl
Ubezpieczyciele pełnią ważne funkcje w gospodarce:
•
•
•
•
ochrona ubezpieczeniowa, którą oferują ułatwia zawierania transakcji
gospodarczych, stymuluje postawy przedsiębiorczości, zachęca do
inwestowania w innowacje i zwiększa ogólną aktywność gospodarczą;
kompensacja szkód stabilizuje strumienie dochodowe podmiotów
gospodarujących, wygładza zmienność warunków gospodarowania z
powodu zdarzeń losowych łagodząc skutki utraty kapitału, a
gospodarstwom domowym zapewnia stabilną konsumpcję w czasie;
działalność inwestycyjna ubezpieczycieli zwiększa płynność oraz
podnosi konkurencyjność rynków finansowych, przyczynia się także do
obniżania kosztu kapitału;
ubezpieczenia na życie są w pewnym zakresie substytucyjne względem
ubezpieczeń społecznych i przyczyniają się do zmniejszania obciążeń
finansów publicznych z tytułu wydatków socjalnych.
www.umcs.lublin.pl
Kanały wpływu działalności sektora finansowego, w
tym ubezpieczeniowego, na wzrost gospodarczy:
• podnoszenie całkowitej produktywności czynników
wytwórczych (co jest bardziej typowe dla krajów
wysoko rozwiniętych);
• akumulacja kapitału oraz ułatwianie napływu
inwestycji zagranicznych co sprzyja rozwojowi
innowacji technologicznych (częściej ma miejsce w
krajach o niskim i średnim poziomie zamożności).
www.umcs.lublin.pl
Analiza strony podażowej i popytowej polskiego rynku
ubezpieczeniowego świadczy o postępującym jego rozwoju, jednak
jak dotychczas, zarówno współczynniki gęstości jak i penetracji
ubezpieczeń w Polsce są znacznie poniżej średniej w UE.
Ubezpieczyciele w Polsce zatrudniają ponad 80 tys.
wykwalifikowanych pracowników, w tym ponad 50 tys. nieetatowych
agentów ubezpieczeniowych. Wskaźnik udziału zatrudnienia w
sektorze ubezpieczeń w zatrudnieniu ogółem oscyluje wokół 1%.
W sektorze ubezpieczeniowym pracuje ponad 1/3 zatrudnionych w
sekcji działalność finansowa i ubezpieczeniowa. Sektor finansowy i
ubezpieczeniowy tworzy prawie 5% PKB, a udział ten z roku na rok
rośnie.
www.umcs.lublin.pl
Cele szczegółowe badań empirycznych były następujące:
• określenie stopnia rozwoju finansowego i rozwoju
ubezpieczeń w Polsce;
• zbadanie związków, jakie zachodzą między rozwojem
ubezpieczeń a wzrostem gospodarczym i ich charakteru,
czy są one długo- czy krótkookresowe;
• zbadanie zależności przyczynowo-skutkowych między
rozwojem ubezpieczeń obydwu działów a wzrostem
gospodarczym, a także w przekroju działowym (dział I, dział
II);
• próba ustalenia kierunków przyczynowości między
rozwojem ubezpieczeń i wzrostem gospodarczym;
• próba ustalenia siły impulsów płynących z sektora
ubezpieczeniowego dla wzrostu gospodarczego i vice
versa.
www.umcs.lublin.pl
Cząstkowe hipotezy badawcze:
(1). Występuje dwukierunkowy związek (sprzężenia zwrotne)
między rozwojem ubezpieczeń i wzrostem gospodarczym.
(2). Rozwój ubezpieczeń ogółem jak i w przekroju działowym
jest przyczyną wzrostu gospodarczego (promuje wzrost);
(3). Między rozwojem ubezpieczeń i wzrostem gospodarczym
zachodzą istotne związki o charakterze długookresowym.
www.umcs.lublin.pl
Metodyka badań empirycznych:
• modele wielorównaniowe o równaniach współzależnych;
• koncepcja modelowania zgodnego według Zielińskiego;
• badanie kointegracji szeregów czasowych z
wykorzystaniem procedury Engle`a-Grangera oraz
procedury Johansena,
• testy przyczynowości Grangera.
Takie metody jak badanie kointegracji oraz testy
przyczynowości stosowane były w pracach prowadzonych
w zagranicznych ośrodkach naukowych. Koncepcję
modelowania zgodnego według Zielińskiego do badania
zależności przyczynowo-skutkowych między rozwojem
ubezpieczeń a wzrostem gospodarczym wykorzystano w
Polsce po raz pierwszy. Obliczenia wykonano przy pomocy
oprogramowania Gretl.
www.umcs.lublin.pl
Wyniki badań empirycznych
Jako syntetyczną miarę rozwoju ubezpieczeń przyjęto tempo
wzrostu wskaźnika gęstości ubezpieczeń - składkę przypisana
brutto (SPB) per capita w ujęciu realnym.
Jako empiryczną miarę wzrostu gospodarczego przyjęto tempo
wzrostu PKB per capita w ujęciu realnym.
W badaniach wykorzystano dane za lata 1995-2009 w ujęciu
kwartalnym. Próba badawcza wynosi 60 obserwacji.
www.umcs.lublin.pl
W pracy pozytywnie zweryfikowano (1) cząstkową hipotezę
badawczą o występowaniu sprzężeń zwrotnych między
rozwojem ubezpieczeń i wzrostem gospodarczym.
Narzędzie badawcze: modele wielorównaniowe o równaniach
współzależnych
Wyniki badania:
Wzrost składki przypisanej brutto per capita o 1% powoduje wzrost
PKB per capita o 0,06% przy założeniu ceteris paribus (wpływ ten
jest istotny na poziomie błędu empirycznego p= 0,036)
Wzrost PKB per capita o 1% powoduje wzrost składki przypisanej
brutto per capita o 0,47% (ceteris paribus wpływ ten jest istotny na
poziomie błędu empirycznego p= 0,0115)
www.umcs.lublin.pl
W pracy pozytywnie zweryfikowano też (2) cząstkową hipotezę
badawczą, że w Polsce rozwój ubezpieczeń jest przyczyną,
a wzrost gospodarczy jest jego skutkiem (ceteris paribus).
Hipotezę tę zweryfikowano na podstawie koncepcji
ekonometrycznego modelowania zgodnego, opracowanej
przez Z. Zielińskiego (1986 ).
Jest to jednorównaniowy dynamiczny model przyczynowoskutkowy o bardzo dobrych własnościach poznawczych
oraz statystycznych, uwzględniający wewnętrzną strukturę
dynamiczną każdego z procesów (objaśnianego – PKB per
capita) i objaśniającego (SPB per capita),
www.umcs.lublin.pl
Model zgodny według J. Zielińskiego
Oszacowana postać modelu zgodnego
zredukowanego do czynników istotnych przyjęła
następującą postać:
^
l _ PKB percapt  0,703  0,003t  0,049Q1  0,002Q2  0,001Q3  0,52l _ PKBpercapt 1 
0, 43l _ PKBpercapt 4  0,38l _ PKBpercapt 5  0, 055l _ SPBpercapt
Wniosek:
Wzrost składki przypisanej brutto na mieszkańca o 1 % powoduje
wzrost PKB per capita o 0,055%, przy założeniu ceteris paribus,
na poziomie błędu empirycznego p = 0,015.
Na podstawie modelu zgodnego zweryfikowano kolejne cząstkowe
hipotezy badawcze, że zarówno dział I jak i dział II ubezpieczeń
wpływa w sposób pozytywny i statystycznie istotny na wzrost
gospodarczy.
Oszacowane parametry modelu zgodnego opisującego wpływ
ubezpieczeń majątkowych na wzrost gospodarczy świadczą o tym, że
składka przypisana brutto działu II przypadająca na mieszkańca
wpływa z większą siłą na wzrost gospodarczy niż składka przypisana z
ubezpieczeń na życie. Potwierdza to tezę wysuwaną w literaturze
przedmiotu, że w krajach wschodzących silniejszy wpływ na wzrost
gospodarczy wywiera rozwój sektora ubezpieczeń majątkowych niż
ubezpieczeń życiowych.
www.umcs.lublin.pl
W celu weryfikacji kolejnej hipotezy badawczej, że
między rozwojem ubezpieczeń i wzrostem
gospodarczym zachodzą związki przyczynowoskutkowe o charakterze długookresowym
wykorzystano analizę koitegracyjną.
Zastosowano równolegle dwie ścieżki badawcze:
procedurę Engle`a-Grangera (1987 r. ) wraz z
modelem korekty błędem (ECM) oraz procedurę
Johansena.
www.umcs.lublin.pl
Procedura badania kointegracji według Engle`a-Grangera
bazuje na dwustopniowej estymacji. W pierwszym kroku
generowane są reszty z równania kointegrujacego,
oszacowanego za pomocą KMNK. W kroku drugim badana
jest stacjonarność tych reszt.
Postać modelowa równania kointegrującego jest następująca
Yt   0  1 X1t   2 X 2t  ...   k X kt  t
.
www.umcs.lublin.pl
Wyniki badań kointegracji
Oszacowane za pomocą KMNK równanie
kointegrujące ma postać:
4 ln PKBpercap  0,033 0,104 ln SPBpercap
(0,003)
(0,02)
Reszty z równania kointegrującego okazały się stacjonarne, a zatem kointegracja
między badanymi procesami występuje, co wyklucza jednocześnie regresję
pozorną.
Długookresową zależność przyczynowo-skutkową potwierdziła także procedura
Johansena, która polega na testowaniu kointegracji szeregów czasowych na
podstawie modeli autoregresji VAR. Test oparty na maksymalnej wartości
własnej na poziomie istotności 5% taką zależność sugeruje.
Wnioski z badań kointegracji:
Dwie niezależne ścieżki badania kointegracji
wskazują, że badane szeregi: składek
przypisanych brutto per capita oraz PKB per capita
w latach 1995-2009 są skointegrowane. Świadczy
o tym, że między rozwojem ubezpieczeń a
wzrostem gospodarczym zachodzą związki
przyczynowo-skutkowe o charakterze
długookresowym.
www.umcs.lublin.pl
Model korekty błędem (ECM)
Według Engle`a i Grangera rzeczywiste
odzwierciedlenie związków przyczynowo-skutkowych
zapewnia model dynamiczny, w którym działa
mechanizm korekty błędem.
www.umcs.lublin.pl
Model ECM
Jednorównaniowy model korekty błędem,
oparty na przyrostach zmiennej
objaśniającej, reprezentuje zależności
krótkookresowe procesów stacjonarnych i
ma postać: Yt  0  1X t   ECM t 1  t
gdzie:
ECM t 1  (Yt  0  1 X )t 1
W kolejnym kroku badań wyestymowano jednorównaniowy model
korekty błędem, oparty na przyrostach zmiennej SPB per capita,
który reprezentuje zależności krótkookresowe badanych procesów
i ma postać:
4 ln PKBpercapt  0,0006  0,051 4 ln SPBpercapt  0,513ECM t 1
Wnioski:
1. Mnożnik krótkookresowy informuje o tym, że przy założeniu ceteris
paribus, wzrost składki przypisanej brutto na mieszkańca w
okresie bieżącym o 1% powoduje wzrost PKB per capita o
0,051%.
2. Parametr przy zmiennej ECM jest ujemny, co zapewnia
dochodzenie do poziomu równowagi z okresu poprzedniego
(relacja długookresowa).
3. Wniosek trzeci - parametr oszacowanego modelu ECM jest
statystycznie istotny.
W pracy podjęto też próbę badania przyczynowości w
sensie Grangera między rozwojem ubezpieczeń a
wzrostem gospodarczym.
Definicja przyczynowości w sensie Grangera (1969 r.)
oparta jest na założeniu, że przyczyna wyprzedza
skutek w czasie.
Badanie przyczynowości w sensie Grangera
przeprowadzono na podstawie testu pominiętych
zmiennych wykonanego w programie Gretl.
Wyniki testu nie pozwoliły jednak na jednoznaczne
rozstrzygnięcie kierunku przepływu impulsów
rozwojowych.
www.umcs.lublin.pl
Wnioski końcowe z badań empirycznych:
1. Z badań empirycznych przeprowadzonych w pracy wynika,
że rozwój obydwu działów ubezpieczeń w Polsce wpływa
pozytywnie na długookresowy wzrost gospodarczy, przy
czym silniejszy wpływ ma dział II niż działu I.
2. Zdając sobie sprawę z tego, że rezultaty modeli
ekonometrycznych mogą być obciążone pewnymi błędami
(ryzyko modelu) to jednak z dużą aprobatą przyjęto wyniki
badań tutaj uzyskanych. Mają one sens ekonomiczny gdyż
są zgodne z podbudową teoretyczną tego zagadnienia.
Nawiązują także do wyników badań już prowadzonych na
świecie z wykorzystaniem podobnej metodologii na różnych
próbach (zarówno krajów, wysoko rozwiniętych jak i
rozwijających się).
www.umcs.lublin.pl
Wnioski końcowe z badań empirycznych:
3. Badania empiryczne innych autorów wskazują podobnie, że
rozwój ubezpieczeń na życie jest ważniejszy dla krajów
wysoko rozwiniętych niż rozwijających się. Natomiast dla
krajów wschodzących i transformujących się większe
znaczenie ma rozwój ubezpieczeń majątkowych.
4. Niniejsze badania z pewnością nie wyczerpują w pełni
nakreślonego problemu. W związku z tym niezbędne są
dalsze badania nad zagadnieniem wpływu rozwoju
ubezpieczeń na wzrost gospodarczy, mierzonego m.in.
składką ubezpieczeniową na udziale własnym (po
uwzględnieniu reasekuracji), inwestycjami czy wartością
świadczeń ubezpieczeniowych.
www.umcs.lublin.pl
Cząstkowy wkład w rozwój dyscypliny
naukowej:
1. Krytyczny przegląd i systematyka wyników badań
prowadzonych na świecie nad zależnościami między
poziomem rozwoju sektora finansowego, w tym
ubezpieczeniowego na wzrost gospodarczy.
2. Zainicjowanie badań nad ujęciami modelowymi sektora
ubezpieczeniowego w zmieniających się warunkach
instytucjonalnych współczesnej gospodarki (m.in. wskutek
kryzysu finansowego), a także na wpływ tych zjawisk na
wzrost gospodarczy.
www.umcs.lublin.pl
Wkład w rozwój dyscypliny c.d.:
3. Podkreślenie roli sektora ubezpieczeniowego w
stabilizowaniu warunków gospodarowania oraz
całego sektora finansowego, a także swoiste
podniesienie rangi ubezpieczeń w nauce finansów.
4. Przeprowadzenie weryfikacji zależności
deterministycznej między wzrostem sektora
ubezpieczeniowego w Polsce a wzrostem
gospodarczym, były to pierwsze tego typu badania
empiryczne w Polsce.
www.umcs.lublin.pl
Bibliografia – wybrane pozycje
•
•
•
•
•
•
•
Arena M. (2006), Does Insurance Market Activity Promote Economic Growth?. A CrossCountry Study for Industrialized and Developing Countries, The World Bank, WPS4098,
dostępny na: www.econ.worldbank.org
Bencivenga V.R., B.D. Smith (1991), Financial Intermediation and Endogenous Growth,
“Review of Economic Studies”, No. 58(2), dostępne na: www.isid.ac.in.
Bujnowicz I., W. Dębski (2007), Wpływ wzrostu gospodarczego na rozwój sektora
finansowego w Polsce, [w:] Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu
gospodarczego, red. P. Karpuś i J. Węcławski, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Bujnowicz I., W. Dębski (2008), Analiza symulacyjna modelu współzależności rozwoju
systemu finansowego i wzrostu gospodarczego w Polsce, [w:] Współczesne finanse.
Stan i perspektywy rozwoju rynku finansowego, red. D. Dziawgo, Wydawnictwo
Naukowe UMK, Toruń.
Bukowski M. (2003), Inwestycje, oszczędności i wzrost gospodarczy, [w:] Wzrost
gospodarczy, restrukturyzacja i rynek pracy w Polsce. Ujecie teoretyczne i empiryczne,
red. E. Kwiatkowski, T. Tokarski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Bukowski S. (2009), Rozwój rynków finansowych a wzrost gospodarczy; przypadek
Polski, [w:] Globalne rynki finansowe w dobie kryzysu, red. J. Bednarczyk, S. Bukowski,
J. Misala, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa.
Bukowski S. (2010), Związek między rozwojem rynków finansowych a wzrost
gospodarczy analiza porównawcza przypadków Polski, Grecji, Irlandii i Włoch [w:]
Wzrost gospodarczy i polityka ekonomiczna, red. W. Kwiatkowska, E. Kwiatkowski,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Calderón C., L. Liu (2002), The Direction of Causality Between Financial
Development and Economic Growth, Central Bank of Chile, „Working Paper”, No.
184, dostępny na: http://cdi.mecon.gov.ar/biblio/docelec/ bccl/dt/184.pdf.
Caporale G.M., Ch.Rault, R.Sova, A. Sova (2009), Financial Development and
Economic Growth: Evidence from Ten New EU Members, „Economics and Finance
Working Paper Series”, No. 37, dostępny na: www.brunel.ac.uk.
Charemza W., D. F. Deadman (1997), Nowa ekonometria, PWE, Warszawa.
Ćurak M., S. Lončar, K. Poposki (2009), Insurance Sector Development and
Economic Growth in Transition Countries, „International Research Journal of
Finance and Economics”, No. 34, EuroJournals Publishing Inc., dostępny na: www.
eurojournals.com.
Diamond D. (1984), Financial Intermediation and Delegated Monitoring, „Review of
Economic Studies”, No. 51(3), dostępny na: http://faculty.chicagobooth.edu.
Ekonometria współczesna (2007), red. M. Osińska, Wydawnictwo Dom
Organizatora, Toruń
Goldsmith R.W. (1969), Financial Structure and Development, Yale University
Press, New Haven CT .
Gomułka S. (2009), Mechanizmy i źródła wzrostu gospodarczego w świecie, [w:]
Wzrost gospodarczy w krajach transformacji konwergencja czy dywergencja?, red.
R. Rapacki, PWE, Warszawa
Haiss P., K. Sümegi (2008), The Relationship Between Insurance and Economic
Growth in Europe - A Theoretical and Empirical Analysis, “Empirica”, No. 35(4),
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kawa P. (2005), Wzrost gospodarczy na gruncie modeli wzrostu
endogenicznego – ujecie teoretyczne i wnioski dla polityki gospodarczej, [w:]
Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i rynek pracy w Polsce. Ujecie
teoretyczne i empiryczne, red. S. Krajewski, L. Kucharski, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Kugler M., R. Ofoghi (2005), Does Insurance Promote Economic Growth?
Evidence form the UK, dostępny na:www. repec.org.
Kulawik J. (1997), Rozwój finansowy a wzrost i rozwój ekonomiczny w
rolnictwie, „Studia i Monografie IERiGŻ”, nr 83, Warszawa.
Kulawik J. (1998), Rozwój finansowy a wzrost i rozwój ekonomiczny, „Bank i
Kredyt” nr 1-2.
Kusideł E. (2000), Modele wektorowo-autoregeresyjne VAR. Metodologia i
zastosowania, [w:] Dane panelowe i modelowanie wielowymiarowe w
badaniach ekonomicznych, t.3, red. B. Suchecki, Wydawnictwo Absolwent,
Łódź.
Levine R. (1997), Financial Development and Economic Growth: Views and
Agenda, “Journal of Economic Literature”, No. 35 (2).
Levine R. (2001) International Financial Liberalization and Economic Growth,
„Review of International Economics”, No. 9(4).
Levine R. (2002), Bank-Based or Market-Based Financial Systems: Which is
Better?, “William Davidson Working Paper”, No. 442.
Levine R. (2004), Finance and Growth: Theory and Evidence, National Bureau
of Economic Research, Working Paper 10766, September.
Levine R., D. Renelt (1992), A Sensitivity Analysis of Cross-Country Growth
Regressions, “American Economic Review”, No. 82.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lubecki P. (2004), Wzrost gospodarczy a poziom rozwoju rynków finansowych na
przykładzie wybranych krajów Europy Środkowej i Unii Europejskiej, „Ekonomista”, nr 5.
Lucas R.E. (2010), Wykłady z teorii wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo C.H.Beck,
Warszawa.
Majsterek M. (1998), Modele korekty błędem i ich zastosowanie w modelowaniu płac
przeciętnych, „Prace Instytutu Ekonometrii i Statystki Uniwersytetu Łódzkiego”, nr 122,
seria D.
Majsterek M. (2003), Zmienne zintegrowane w stopniu drugim w modelowaniu
ekonometrycznym, „Przegląd Statystyczny”, Zeszyt nr 2.
Majsterek M. (2008), Wielowymiarowa analiza kointegracyjna w ekonomii, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Merton R.C., Z. Bodie (1995), A Conceptual Framework for Analyzing the Financial
Environment, [in:] D.B.Crane, K.A.Froot, S.P. Mason, A.F. Perold, R.C. Merton, Z. Bodie,
E.R.Sirri, P.Tufano, The Global Financial System. A Functional Perspective, Harvard
Business School Press, Boston.
Merton R.C., Z. Bodie (2005), Design of Financial Systems: Towards Synthesis of
Function and Structure, “Journal of Investment Management”, No. 3(1), dostępny na:
www.math.nyu.edu.
Milo W., G. Szafrański, Z. Wośko, M. Malczewski (2006), Rynki inwestycyjne a wzrost
gospodarczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Njegomir V., D. Stojić (2010), Does Insurance Promote Economic Growth: The Evidence
from Ex-Yugoslavia Region, „Ekonomska, Misao i Praksa”, Dubrownik, No. 1, dostępny
na: www. hrcak.srce.hr.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ortyński K. (2010b), Ubezpieczenia a wzrost gospodarczy w Polsce [w:] Globalizcja i
integracja regionalna a wzrost gospodarczy, red. S.I.Bukowski, CeDeWu, Warszawa.
Osińska M. (2006), Ekonometria finansowa, PWE, Warszawa.
Osińska M. (2008), Ekonometryczna analiza zależności przyczynowych, Wydawnictwo
Naukowe UMK, Toruń.
Outreville F.J. (1990), The Economic Significance of Insurance Markets in Developing
Countries, “The Journal of Risk and Insurance”, No. 57(3).
Outreville J.F. (1992): The Relationship Between Insurance, Financial Development and
Market Structure in Developing Countries, “UNCTAD Review”, No. 3.
Outreville J.F. (1996), Life Insurance Markets in Developing Countries, “The Journal of
Risk an Insurance”, No. 63(2).
Outreville J.F. (1999), Financial Development, Human Capital and Political Stability,
“UNCTAD Discussion Paper”, No. 142, Geneva, dostępny na: www.unctad.org.
Outreville J.F. (2011), The Relationship Between Insurance Growth and Economic
Development: 80 Empirical Papers for a Review of the Literature, “Working Papers”, No.
12, dostępny na: http://www.icer.it.
Pagano M. (1993), Financial Markets and the Macroeconomy. Financial Markets and
Growth. An Overview, „European Economic Review”, No. 37, dostępny na:
http://www.csef.it.
Patrick H. (1966), Financial Development and Economic Growth, “Economic
Development and Cultural Change”, No. 14(2), s. 174-189. dostępny na:
https://netfiles.uiuc.edu.
Próchniak M. (2006), Czynniki wzrostu gospodarczego – wyniki z badań empirycznych,
„Ekonomista”, nr 3.
Rajan R., L. Zingales (1998), Financial Dependence and Growth, “The American
Economic Review”, No. 88.
• Skipper H.D., W.J. Kwon (2007), Risk Management and
Insurance: Perspectives in a Global Economy, Oxford: Blackwell
Publishing Ltd.
• Tokarski T. (2002), Determinanty wzrostu gospodarczego w
warunkach stałych efektów skali, Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź.
• Tokarski T. (2005), Wybrane modele podażowych czynników
wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków.
• Ward D, R. Zurbruegg (2000), Does Insurance Promote Economic
Growth?. Evidence from OECD. Countries, „The Journal of Risk
and Insurance”, No. 4.
• Ward, D., Zurbruegg, R. (2002), Law, politics and life insurance
consumption in Asia, “Geneva Papers on Risk and Insurance”, No.
27(3).
• Webb I., M. F.Grace, H. Skipper (2002), The Effect of Banking and
Insurance on the Growth of Capital and Output, “Center for Risk
Management and Insurance Working Paper”, No. 02-1, dostępny
na: http://rmictr.gsu.edu.
Dziękuję serdecznie za uwagę
www.umcs.lublin.pl
Download