ETYKA W ZAWODZIE NAUCZYCIELA

ETYKA W ZAWODZIE NAUCZYCIELA
Etyka – system wartości i norm postępowania, obowiązujący w danej zbiorowości; w filozofii to
nauka o moralności zajmująca się wyjaśnieniem i ustaleniem takich kategorii jak dobro i zło,
odpowiedzialność, sumienie, oraz zasadami i normami moralnego postępowania. Standardy etyczne
decydują o ludzkich zachowaniach, wyznaczają kryteria określające co robić i jak postępować w
stosunkach międzyludzkich, a w szczególności gdy podejmowane decyzje mają wpływ na dużą grupę
ludzi
Deontologia – ( dział etyki ), etyka zawodu, zbiór norm moralnych określających postępowanie
przedstawicieli danego zawodu. Etyka zawodowa przybiera często formę kodeksu etycznego danego
zawodu opisującego akceptowany społecznie ideał
Problemy etyki zawodowej nauczycieli są w praktyce trudne do sformułowania, a zwłaszcza do
zrealizowania. W dobie współczesnej nauczyciel reprezentuje jednocześnie siebie i swoją osobowość,
oraz instytucję oświaty. W praktyce nie zawsze istnieje synchronizacja tych obu ról, prywatnej i
publicznej. Etyka zawodu nauczyciela powinna być oparta na znanych wartościach uniwersalnych,
oraz wartościach szczególnie eksponowanych w działalności edukacyjnej. Etyka zawodu nauczyciela
dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, uczciwości,
wiedzy i kompetencji .Problematyka moralna nabiera szczególnego znaczenia w zawodach, które
wywierają wpływ na losy poszczególnych ludzi. Niektóre zawody posiadają zbiór etycznych zasad; np.
Kodeks etyki lekarskiej, Zbiór zasad etyki adwokackiej, Karta etyczna mediów.
Zawód nauczyciela stawia wysokie wymagania. Nauczyciel znajduje się pod ustawiczną kontrolą,
każde jego potknięcie jest natychmiast dostrzegane i komentowane. Musi , więc być szczególnie
ostrożny zwłaszcza że sędziami są uczniowie których wychowuje. Łatwo można stracić ich szacunek i
zaufanie, a bardzo trudno go odzyskać. Właściwe wypełnianie roli zawodowej nauczyciela warunkują
następujące czynniki;

autorytet

osobowość

etyka zawodowa
Rezultat pracy wychowawczej zależy od autorytetu nauczyciela. Autorytet nie może być
narzucony, czy sztucznie wykreowany, ale powinien być uznany i zaakceptowany przez młodzież.
Autorytet wynika z takich cech osobowości nauczyciela które przyczyniają się do jego powszechnego
uznania, szacunku i sukcesów w pracy dydaktyczno – wychowawczej. Wyróżnia się u nauczycieli
autorytet moralny i intelektualny. Autorytet intelektualny dotyczy wiedzy i specjalności zawodowej.
Autorytet moralny odnosi się do norm i zasad postępowania wobec uczniów.
Niektórzy dzielą autorytet na wyzwalający i ujarzmiający. Wyzwalający polega na łatwym
wyzwalaniu energii twórczej, mobilizacji do działania, wytrwałości w dążeniu do celu, realizacji
zainteresowań, zapału. Autorytet ujarzmiający wyzwala w uczniach poczucie przymusu, bunt, łatwą
rezygnację zamierzonych celów, niechęć do działania, strach i obawę przed nauczycielem.
Wyróżniamy również autorytet wewnętrzny i zewnętrzny. Wewnętrzny gdy uczniowie dobrowolnie
podporządkowują się nauczycielowi i wysoko cenią jego właściwości osobowe. W zachowaniu
uczniów można zauważyć uznanie, życzliwość, podziw, chęć współdziałania. W przypadku autorytetu
zewnętrznego, uczniowie podporządkowują się nauczycielowi, nie z wewnętrznego przekonania, ale
ze strachu, obowiązku, polecenia.
Cech osobowościowe nauczyciela które przyczyniają się do jego powszechnego uznania, szacunku i
sukcesów w pracy i budują jego autorytet to;

zgodność własnego postępowania z głoszonymi ideami

sprawiedliwość

rzetelna wiedza, dobre przygotowanie do lekcji

życzliwość, zrównoważenie emocjonalne

czynniki zewnętrzne, schludny wygląd, dobra prezencja
Wychowanie już z samej istoty jest działalnością etyczną. M. Śnieżyński w książce „Nauczanie
wychowujące” stwierdza; że odpowiedzialność wychowawcy przybiera podwójny wymiar. Z jednej
strony nauczyciel odpowiada za ucznia w czasie procesu nauczania i wychowania, za realizację
potrzeb psychicznych młodzieży, za ich wszechstronny rozwój. Z drugiej strony odpowiada przed
dyrektorem, rodzicami. Odpowiada również przed samym sobą, przed swoim sumieniem.
Naczelną zasadą w postępowaniu z uczniami jest poszanowanie ich godności. Ucznia powinno
traktować się podmiotowo, czyli jak odrębną jednostkę o określonej osobowości.
Jeśli więc nauczyciel obrzuca uczniów obraźliwymi epitetami to nie powinien dziwić się, że sam nie
zasłuży na ich szacunek. Ironia, złośliwość, niecierpliwość, dyktatorstwo ze strony nauczyciela
wywołują wśród uczniów opór i frustrację. Natomiast cierpliwość, wyrozumiałość i otwartość na
problemy uczniów pomagają w osiąganiu lepszych wyników w nauce. Nauczycielowi nie wolno
obrażać się na ucznia, powinien rozumieć jego potknięcia i ich przyczyny, a jako wychowawca szukać
dróg zmierzających do likwidowania wad i wykształcenia zalet.
Nauczyciel powinien interesować się wszystkimi uczniami w klasie; tymi którzy wybijają się ponad
poziom, oraz tymi którzy z różnych względów do tego poziomu nie dorastają. Nie wolno trudnego
ucznia uważać za zawadę, lecz właśnie jemu poświęcać najwięcej uwagi.
Nauczyciel powinien doradzać nie osądzać, nie piętnować ale być stanowczym opanowanym i
uprzejmym.
Postępowanie nauczyciela zawsze uwikłane jest w oceny moralne, np. sprawiedliwości i
niesprawiedliwości. Uczeń musi być przekonany że otrzymał sprawiedliwą ocenę. Oceniać należy nie
same wyniki ale trud i dobrą wolę włożone w ich osiągnięcie. Nauczyciel musi posiadać duży zasób
wiedzy, uczniowie mają prawo by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani. W oczach rodziców i
uczniów nauczycielowi najbardziej szkodzi niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy,
zaniedbywanie obowiązków..
Według przeprowadzonej wśród uczniów klas IV ankiety do najczęściej wymienianych cech
pozytywnych nauczyciela zaliczamy;

otwartość, umiejętność kontaktu z młodzieżą

poszanowanie godności, partnerstwo

sprawiedliwość w ocenianiu, obiektywizm

życzliwość

tolerancja

poczucie humoru

wiedza i umiejętność jej przekazywania

konsekwencja w postępowaniu
Do najbardziej negatywnych cech zaliczono;

brak wiedzy, niekompetencje

niesprawiedliwość i brak obiektywizmu

brak zrozumienia i czasu dla uczniów

konfliktowość i złośliwość

brak konsekwencji w postępowaniu

nietolerancja

brak kultury osobistej
J. Pielachowski opracował 10 mądrości nauczycielskich

Wiem że przyszłość moich wychowanków w dużym stopniu zależy ode mnie

Nigdy nie poniżam godności ucznia. Poniżony zawsze odpłaca złem

W konflikcie z uczniami nie gorączkuję się, jestem sędzią, a nie stroną.

Nie lekceważę własnych poleceń, zawsze kontroluję ich wykonanie.

Jestem cierpliwy, uczniowie mają prawo myśleć i działać wolniej ode mnie.

Lekcja jest dla uczniów – nie dla mnie. Mój sukces powstaje tylko z sukcesów moich uczniów.

Nie jestem nieomylny. Mądrość polega na przyznaniu się do błędu i naprawieniu go.

Autorytet nie polega na wzbudzaniu strachu lecz na kompetencji, sprawiedliwości,
konsekwencji wymagań.

Wymagania nie wykluczają życzliwości; nie zrzędzę, nie pouczam, czyn jest lepszy od
mówienia, przykład lepszy od instrukcji.

Nie spodziewam się powierzchownej wdzięczności wychowanków. Jeśli zaszczepię im lepszą
stronę mojej osobowości - będą mi wdzięczni przez całe życie.
Mówiąc o etyce zawodu nauczyciela nie można pominąć norm moralnych regulujących
współpracę i współżycie w zespołach nauczycielskich. Warunkiem powodzenia w pracy
wychowawczej jest utrzymanie właściwej atmosfery w gronie nauczycielskim. Ważną sprawą jest
dbałość o autorytet zawodu oraz konieczność obwarowania dyskrecją posiedzeń Rady
Pedagogicznej, rozmów, spraw służbowych i życia prywatnego kolegów. Należy dbać o to aby
dobra sława zawodu którą podtrzymujemy na zewnątrz znajdowała pokrycie w rzeczywistości, aby
wzajemny szacunek i życzliwość panowały między nauczycielami naprawdę. Konflikty szybko
przenikają do młodzieży i środowiska, obniżając nie tylko prestiż danego zawodu nauczycielskiego,
ale także efekty jego pracy. Każdy nauczyciel powinien mieć świadomość własnych niedociągnięć,
ułomności, wad zawodowych.
Praca nauczycielska wykonywana przez dłuższy czas, może wywołać u niektórych osób
specyficzne ułomności charakteru, których nasilenie bywa czadem niezauważalne, ale może
utrudniać harmonijną współpracę i współżycie w szkole.
Należą do nich

apodyktyczność i upór

osłabienie samokrytycyzmu i uwielbienie

pozerstwo i afektacja

drobnostkowość

skłonność do plotkarstwa i intryg

nadwrażliwość

znieczulenie czyli ograniczenie aktywności do minimum
Jeżeli wymienione problemu dotyczą większej liczby osób, wówczas na pewno utrudniają harmonijną
współpracę w zespole nauczycielskim.
Podsumowując można wyróżnić kanon wartości osobowych i zasad etyki pedagogicznej.
Będą to następujące zasady;

zasada prawdy

zasada dobra dziecka

zasada przykładu

zasada więzi emocjonalnej z wychowankiem

zasada poszanowania osobowości wychowanka

zasada profesjonalizmu w wychowaniu, opiece i nauczaniu
KODEKS ETYCZNY NAUCZYCIELA – przyczynek ( opracowany przez dr Jana Kropiwnickiego )
 Pamięta że wychowuje przede wszystkim własnym przykładem
 Pamięta że uczeń – nawet najmniejszy - jest CZŁOWIEKIEM
 Postępuje zgodnie ze swoimi słowami
 Nigdy nie zapomina że szkoła – a więc i on – jest dla ucznia. Gdyby nie było uczniów, byłby
niepotrzebny
 Uczy nie dla wiedzy, ale dla życia
 Jeśli nie kocha dzieci – powinien zmienić zawód
 Traktuje wszystkich uczniów równo
 Ocenia sprawiedliwie, uwzględniając jednak wkład pracy ucznia
 Nigdy nie poniża godności ucznia
 Pamięta ze w każdej chwili spędzanej z uczniami jest wychowawcą
 Nie próbuje być Siłaczką – dąży do profesjonalizmu
 Uczy się od lepszych od siebie, a słabszym pomaga
 Nie traktuje rodziców uczniów protekcjonalnie
 Korzysta z doświadczeń innych i dzieli się własnymi
 Wie, że niesprawdzona na czas klasówka jest rodzajem oszustwa
 Myśli samodzielnie, umie działać wspólnie
 Ma świadomość, że niezależnie od swojej specjalności zawsze jest również nauczycielem
języka ojczystego
 Wie, że niektóre dzieci są jak zaszyfrowane zamki, stara się do nich dobrać właściwy klucz
 Ma świadomość że niektórzy uczniowie mogą go przerosnąć
 Dba o swój wygląd zewnętrzny – to jeden ze środków wychowawczych
 Okazuje uczniom i innym nauczycielom życzliwość
 Zostawia własne problemy w domu
 Pamięta że jego uśmiech pozwala uczniom traktować pobyt w szkole jako znośniejszy