4000 ludzi znanych i mniej znanych którzy tworzyli historię
advertisement
Mahatma Gandhi • Leif Eriksson • Albert Schweitzer • Izaak Newton • Platon • Albrecht Dürer • Mahatma Gandhi • Leif Eriksson • Albert Schweitzer • Isaac Newton • Robert Capa • Wolfgang Amadeusz Mozart • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Im- Platon • Albrecht Dürer • Robert Capa • Wolfgang Amadeus Mozart • Au- manuel Kant • Hieronim Bosch • Charlie Chaplin • Giuseppe Verdi • Simone de Beauvoir • Neil gustus • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Immanuel Kant • ria Callas • Rudolf Steiner • Fridtjof Nansen • Johann Heinrich Pestalozzi • Gottfried Wilhelm Leibniz • John Locke • Caspar David Friedrich • Marlena Dietrich • Herbert von Karajan • Maksymilian de Robespierre • Alfred Wegener • Ferdinand Porsche • John Harrison • Plutarch • Paula Modersohn-Becker • Marilyn Monroe • Ludwig van Beethoven • Joanna d’Arc • David Livingstone • Paul Julius Reuter • Johannes Kepler • Nelson Mandela • Dante Gabriel Rossetti • Alfred Hitchcock • Johann Sebastian Bach • David Ben Gurion • Henry Morton Stanley • Charles Henry Dow • Galileo Galilei • Tomasz z Akwinu • Claude Monet • Helena Rubinstein • Karlheinz Stockhausen • Heinrich Barth • Konrad Duden • James Watt • Hammurabi • Wassily Kandinsky • Konrad Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nuriejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottlieb Daimler • Adam Smith • Walter Gropius • John F. Kennedy • Woody Allen • Louis Armstrong • Aleksander Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob Burckhardt • Paul Gauguin • Steven Spielberg • Frank Sinatra • Karol Darwin • Will Keith Kellogg • Alfred Nobel • Salvador Dalí • Wim Wenders • Elvis Presley • Edwin Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard Keynes • Andy Warhol • Catherine Deneuve • Homer • Christoph Kolumbus • Conrad Hilton • Justus von Liebig • Friedrich Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter von der Vogelweide • Walter Raleigh • Fredi Knie • King Gillette • Jezus • Michał Anioł • Ludwik XIV • Cornelius Vanderbilt • Dante Alighieri • Hernán Cortés • Bob Hope • Thomas Alva Edison • Peter Carl Fabergé • Kleopatra • Sean Connery • William Shakespeare • Tilman Riemenschnei- ONI ZMIENILI ŚWIAT Armstrong • Jakob Fugger • Otto Hahn • René Descartes • Rembrandt • Siergiej Eisenstein • Ma- Hieronymus Bosch • Charlie Chaplin • Giuseppe Verdi • Simone de Beauvoir • Neil Armstrong • Jakob Fugger • Otto Hahn • René Descartes • Rembrandt • Sergei Eisenstein • Maria Callas • Rudolf Steiner • Fridtjof Nansen • Johann Heinrich Pestalozzi • Gottfried Wilhelm Leibniz • John Locke • Caspar David Friedrich • Marlene Dietrich • Herbert von Karajan • Maximilien de Robespierre • Alfred Wegener • Ferdinand Porsche • John Harrison • Plutarch • Paula Modersohn-Becker • Marilyn Monroe • Ludwig van Beethoven • Jeanne d’Arc • David Livingstone • Paul Julius Reuter • Johannes Kepler • Nelson Mandela • Dante Gabriel Rossetti • Alfred ONI ZMIENILI ŚWIAT Hitchcock • Johann Sebastian Bach • David Ben Gurion • Henry Morton Stanley • Charles Henry Dow • Galileo Galilei • Thomas von Aquin • Claude Monet • Helena Rubinstein • Karlheinz Stockhausen • Katharina Medici • Heinrich Barth • Konrad Duden • James Watt • Hammurapi • Wassily Kandinsky • Konrad Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nurejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottlieb Daimler • Adam Smith • Walter Gropius • John F. Kennedy • Woody Allen • Louis Armstrong • Alexander von Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob Burckhardt • Paul Gauguin • Alexander der Große • Steven Spielberg • Frank Sinatra • Charles Darwin • Will Keith Kellogg • Alfred Nobel • Karl Marx • Salvador Dalí • Karl der Große • Wim Wenders • Elvis Presley • Ed- Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltazar Neumann • George Washington • Liza Minnelli • Philipp win Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard Keynes • Reis • Robert Owen • Carl von Linné • André Le Nôtre • Lech Wałęsa • Alois Alzheimer • Thomas Mann • Ferdinand Magellan • Armin Hary • Ferdinand Sauerbruch • Martin Luter • Karl Friedrich Schinkel • Horatio Nelson • Gabrielle „Coco“ Chanel • Margaret Mitchell • Heinrich Schliemann • Francis Chichester • Bill Gates • Jan Paweł II. • Le Corbusier • Twiggy • Friedrich Schiller • Doc Holliday • Anita Roddick • Michail Kalasznikow • William E. Boeing • Carl Miele 4000 ludzi znanych i mniej znanych którzy tworzyli historię der • Albrecht von Wallenstein • Pierre Corneille • Thor Heyerdahl • Pierre de Coubertin • Samuel Andy Warhol • Perikles • Catherine Deneuve • Homer • Christoph Kolumbus • Conrad Hilton • Justus von Liebig • Friedrich Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter von der Vogelweide • Walter Raleigh • Fredi Knie • King Gillette • Jesus • Michelangelo • Ludwig XIV. • Cornelius Vanderbilt • Dante Alighieri • Hernán Cortés • Bob Marynarska Business Park ting Bull • Mao Tse-tung • Wiktor Juszczenko • Antoine Laurent de Lavoisier • Mayer Amschel Roth- 4000 ludzi znanych • Sean Connery • znanych William Shakespeare • Jacques Piccard • Jack the Ripper i mniej • Auguste und Louis Lumière • Paulus • Tilman Riemenschneider • Alktórzy tworzyli brecht von Wallenstein • Louis dehistorię Funès • Pierre Corneille • Thor Heyer- schild • Noam Chomsky • Hans-Dietrich Genscher • Małgorzata z Navarry • Richard Sapper • Gün- dahl • Pierre de Coubertin • Samuel Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltha- ter Guillaume • Roy Lichtenstein • Francisco Pizarro • Milton Friedman • Carl Linde • Käthe sar Neumann • George Washington • Liza Minnelli • Philipp Reis • Sieg- Kollwitz • Georges Danton • Jean Paul Getty • Ludwig Leichhardt • Marie Curie-Skłodowska • C mund Jähn • Robert Owen • Carl von Linné • Franz von Assisi • André Le • Uri Geller • Albert Uderzo • Friedrich Brockhaus • Horaz • Konrad Lorenz • Andrew Lloyd Zapraszamy do księgarniA. internetowej: Webber • Martin von Tours • Karl www.digest.com.pl Ferdinand Braun • Zygmunt Freud • Madonna • Ptolemeusz • oraz do salonu firmowego Reader’s Digest Roald Amundsen • Antonio GaudíWarszawa, • Thomas Jefferson • Emmeline Pankhurst • Carl Benz • Situl. Taśmowa 7 Hope • Thomas Alva Edison • Augustinus • Peter Carl Fabergé • Kleopatra 001-005TCW_PL:001005TCW 6/10/09 10:00 PM Page 3 ert Capa • Wolfgang Amadeusz Mozart • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Immanuel Kant • ugger • Otto Hahn • René Descartes • Rembrandt • Siergiej Eisenstein • Maria Callas • Rudolf Steiner • d Friedrich • Marlena Dietrich • Herbert von Karajan • Maksymilian de Robespierre • Alfred Wegener • van Beethoven • Joanna d’Arc • David Livingstone • Paul Julius Reuter • Johannes Kepler • Nelson Mande n Stanley • Charles Henry Dow • Galileo Galilei • Tomasz z Akwinu • Claude Monet • Helena Rubinstein sky • Konrad Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nuriejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottl ONI ZMIENILI ŚWIAT nder Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob Burckhardt • Paul Gauguin • Steven nders • Elvis Presley • Edwin Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard Keynes • Andy War Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter von der Vogelweide • Walter Raleig ri • Hernán Cortés • Bob Hope • Thomas Alva Edison • Peter Carl Fabergé • Kleopatra • Sean Connery • Heyerdahl • Pierre de Coubertin • Samuel Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltazar Neumann • George Wałęsa • Alois Alzheimer • Thomas Mann • Ferdinand Magellan • Armin Hary • Ferdinand Sauerbruch • ll • Heinrich Schliemann • Francis Chichester • Bill Gates • Jan Paweł II. • Le Corbusier • Twiggy • Friedri Geller • Albert Uderzo • Friedrich A. Brockhaus • Horaz • Konrad Lorenz • Andrew Lloyd Webber • Martin tonio Gaudí • Thomas Jefferson • Emmeline Pankhurst • Carl Benz • Sitting Bull • Mao Tse-tung • Wiktor rich Genscher • Małgorzata z Navarry • Richard Sapper • Günter Guillaume • Roy Lichtenstein • Francisco Leichhardt • Marie Curie-Skłodowska • Carlo Goldoni • Michael „Air“ Jordan • Henning Mankell • Evita enico Dolce • Jan Ewangelista • Louis Malle • Ignaz Semmelweis • Christopher Marlowe • Michaił Laker • Martin Luther King • Charles M. Schulz • Theodor Mommsen • Michel Joseph i Étienne Jacques d 4000 postaci, liam Randolph Hearst • Dschingis Khan • Dian Fossey • André Heller • John Lennon • Charles Rennie które tworzyły Charles Yeager • Frank W. Woolworth • Sokrates • Fidel Castro • Stephen Hawking • Uschi Obermaier • E historię Pollock • Elisabeth Arden • Cecil B. DeMille • Auguste Escoffier • Hans Christian Andersen • Carl Barks • n • Ferruccio Lamborghini • Jamie Oliver • Ingvar Kamprad • Nabuchodonozor II • August Oetker • Pol Po cDonald • Jack Kerouac • Fred Astaire • Arthur C. Clarke • August Hermann Francke • Andreas Hofer • Francisco Goya • Bernhard von Clairvaux • Nancy Friday • Giuseppe Garibaldi • Otto I. • Jean-Jacques Jagger • Maria Theresia • Paracelsus • Helmut Schön • Wilhelm Conrad Röntgen • Nelson Piquet • Itzhak uster • Benjamin Disraeli • William Hogarth • Al Jolson • Andriej Sacharow • Max Weber • Steve Wozniak ll • Józef Stalin • Madame de Pompadour • Karl Freiherr von Drais • Felix Hoffmann • Ferdinand de Lessep vour • Lucretia Borgia • Charles Goodyear • Imhotep • Gustave Eiffel • Philip Glass • John Pierpont Morga Henri Dunant • Jan Hus • Lang Lang • Michael Warszawa Jackson •2009 Carl Orff • John Wayne • Joshua Slocum • Siemens • Mungo Park • Tenzing Norgay • Johann Jakob Christoffel von Grimmelshausen • Joseph Beuys dwig Mies van der Rohe • William Penn • Maksymilian Kolbe • Julius Bär • Michael Schumacher • Juan Car 001-005TCW_PL:001005TCW 6/10/09 10:00 PM Page 4 SIE PRAGTEN UNSERE WELT © 2009 Reader’s Digest Deutschland, Schweiz, Österreich Verlag Das Beste GmbH, Stuttgart, Zürich, Wien Autoren: Ralf Dombrowski, Claudia Gass, Birgit Hock, Guido Huss, Dr. Roland Knauer, Frank J. Müller, Dr. Sabine Rochlitz, Reinald Schröder, Prof. Dr. Holger Sonnabend, Verena Stindl, Kerstin Viering, Ellen Weitbrecht Reader’s Digest Projektleitung: Joachim Wahnschaffe Grafik: Gabriele Stammer-Nowack Bildredaktion: Christina Horut Ressort Buch Redaktionsdirektorin: Suzanne Koranyi-Esser Redaktionsleiterin: Dr. Renate Mangold Art Director: Susanne Hauser Satz und Reproduktion: Meyle + Müller GmbH + Co. KG, Pforzheim ...................................... ONI ZMIENILI ŚWIAT 4000 postaci, które tworzyły historię Pierwsze polskie wydanie, Copyright © 2009 Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. ul. Taśmowa 7, 01–677 Warszawa tel. 022 319 32 00, fax 022 319 32 99 www.digest.com.pl Redaktor naczelny Redakcji Książek: Jacek Fronczak Dyrektor artystyczny: Maciej Marchewicz Redaktor prowadzący: Zofia Klimaszewska Tłumaczenie: Adam Grabowski, Eliza Modzelewska, Dagmara Tomczak Weryfikacja merytoryczna i redakcja: Ewa Piotrkiewicz-Karmowska Korekta: Katarzyna Jutkiewicz-Kubiak Indeks: Helena Puta Łamanie: POINT PLUS Redakcja techniczna: Tatiana Kwaśniewska Produkcja: Janina Dołowa Druk: Printer Portuguesa LDA Reader’s Digest jest prawnie zastrzeżonym znakiem The Reader’s Digest Association Inc. Żadna część niniejszej publikacji nie może być w żadnej formie reprodukowana lub przedrukowywana bez pisemnej zgody Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. ISBN 978-83-60530-74-0 GR 1390/IC 001-005TCW_PL:001005TCW 6/10/09 10:00 PM Page 5 PRZEDMOWA Kto wynalazł długopis? Kim byli pierwsi twórcy idei zjednoczonej Europy? Jakie tragiczne konsekwencje sławy Charlesa Lindbergha, pierwszego człowieka, który przeleciał nad Atlantykiem, poniosła jego rodzina? W naszej książce Czytelnik znajdzie odpowiedzi na te oraz na tysiące innych pytań. Połączyliśmy szczegółowe informacje encyklopedyczne z ekscytującą opowieścią o życiu i osiągnięciach wybitnych osobistości. W 8 rozdziałach i ponad 200 artykułach zawarliśmy najważniejsze informacje o życiu ponad 4000 osób, które wywarły trwały wpływ na bieg historii. Stworzyliśmy ciekawe artykuły, które nie tylko mówią o niezwykłych ludziach, ale także ujmują historię w wielu jej aspektach, co pozwala dostrzec najważniejsze wzajemne relacje między nimi. Zachęcamy do przeżycia wielkiej czytelniczej przygody! Warto podążyć za myślą wielkich filozofów i strategów, poznać genialnych naukowców, wynalazców i odkrywców oraz największych twórców bezcennych dzieł sztuki. Warto dowiedzieć się, jaki wpływ na świat miały nieprzeciętne jednostki. I jak to się stało, że dzisiejszy świat jest właśnie taki, jaki jest. Wydawca 006-013TCW_PL 6/10/09 9:56 PM Page 6 6 SPIS TREŚCI 14 Historia i polityka 16 Władcy świata Architekci Zachodu Twórcy imperiów w Azji, Afryce i Ameryce Złote lata Władcy absolutni Namiestnicy Chrystusa Kobiety u władzy Kobiety sukcesu w cieniu mężczyzn W cieniu wielkich kobiet Z drugiego planu do władzy Wielcy dowódcy Zwycięstwa i porażki Zmienne koło fortuny Słynni dyktatorzy Prześladowania i śmierć Bojownicy o niepodległość Obrońcy wolności Wielcy rewolucjoniści Za wolność i pokój Laureaci pokojowej nagrody Na ławie oskarżonych Twórcy państw w XX wieku Kierunek – Europa Zimni wojownicy Prekursorzy demokracji Koniec konfliktu Wschód–Zachód Znaki protestu O prawa kobiet Na rzecz środowiska 20 24 26 30 32 34 37 38 40 43 45 47 48 51 52 55 56 Dla cesarza Napoleona Bonapartego kampania rosyjska okazała się początkiem końca. 60 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 Bojownicy o rozbrojenie: George Bush (z lewej) i Michaił Gorbaczow. 006-013TCW_PL 6/10/09 9:56 PM Page 7 7 84 96 Z korzyścią dla uczonych W służbie sprawiedliwości społecznej Wrażliwi na niesprawiedliwość społeczną Bohaterowie klasy robotniczej Pieniądze i władza Na celowniku zamachowców Zwiadowcy i szpiedzy 98 Odkrywcy i podróżnicy 100 Odkrywcy nowych lądów Legendarne ekspedycje Legendarne podróże Podróże dookoła świata Odkrywcy ważnych szlaków morskich Poszukiwanie bogactw Wschodu Pionierzy w Ameryce Północnej Krwawe podboje Ameryki Łacińskiej Fascynacja Czarnym Lądem Odkrycia na antypodach Na Dzikim Wschodzie Na Jedwabnym Szlaku Podróżnicy w służbie nauki Pomiary Ziemi i nieba Starożytni odkrywcy Podróżnicy z Orientu Wbrew wszelkim konwenansom: kobiety w podróży Zdobywcy szczytów Nowe morza i wyspy – przypadkowe odkrycia Przygody w nurtach rzek Palące słońce – wieczny lód 86 89 90 92 94 Koga stała się symbolem potęgi Hanzy, której wpływowym reprezentantem był m.in. Konrad Klepping. 102 104 106 108 110 114 116 118 121 123 124 126 129 131 132 134 136 139 141 143 Portugalski żeglarz Pedro Álvarez Cabral był jednym z najodważniejszych pionierów poszukujących dróg morskich do Indii. 006-013TCW_PL 6/10/09 9:56 PM Page 8 8 SPIS TREŚCI 144 146 149 150 152 Na zakazanych szlakach Śladami przeszłości W ciemnościach i w głębinach Zdobywcy podniebnych przestworzy Jeden mały krok… 156 Społeczeństwo i sport 158 161 163 164 166 168 170 174 176 178 180 182 186 188 190 Matka Teresa z Kalkuty (z prawej) należy do panteonu osób najbardziej zasłużonych dla ludzkości w niesieniu pomocy humanitarnej. 192 194 198 201 203 204 206 208 Wielki obszar Amazonii penetrowało wielu odkrywców. Dobroczyńcy ludzkości Mecenasi i filantropi Oświata i wychowanie Wiedza w podręcznych dawkach Wydawcy – przyjaciele pisarzy Założyciele rodowych imperiów Przedsiębiorcy z pomysłami Światem rządzi pieniądz Najnowsze wieści ze świata Gry i zabawki dla dorosłych i dla dzieci W daleki świat Kreatorzy smaku Legendarni przestępcy Bohaterowie Dzikiego Zachodu Świat cyrku i magii Cudowne dzieci Legendy sportu W pogoni za olimpijskim złotem Mistrzowie lekkoatletyki Woda to ich żywioł Mistrzowie manewrów ze skórzaną piłką To niekoniecznie musi być piłka nożna Gem, set, mecz Siergiej Bubka ustanawia swój 35. rekord świata w skoku o tyczce. 006-013TCW_PL 6/10/09 9:56 PM Page 9 9 210 212 214 216 Supergwiazdy na śniegu i na lodzie Brawurowi kierowcy Szybkość przede wszystkim Legendarni rywale 218 Nauka i technika 220 224 226 230 232 234 238 240 243 244 246 248 250 252 254 256 258 260 262 264 268 270 272 274 Genialne idee, wielkie czyny Pionierzy nauk przyrodniczych Mistrzowie liczb i wzorów Ojcowie fizyki Badacze światła i elektryczności Rewolucja w poglądach na naturę wszechświata Przekraczając zmysły Pionierzy chemii Badacze historii Ziemi Rozwikłanie tajemnicy życia Na tropach nośnika informacji genetycznej Pionierzy medycyny Medycyna alternatywna Twórca psychoanalizy Wielcy badacze zachowań Bohaterowie w służbie postępu i prawdy Poważne pomyłki nauki Nauka w podejrzanym świetle Fałszerze, oszuści, szarlatani Ojcowie rewolucji przemysłowej Energia dla świata Nowe technologie, nowe materiały Pionierzy motoryzacji Legendy motoryzacji Leonardo da Vinci był jednym z największych geniuszy wszech czasów. Jednym z jego mniej znanych pomysłów jest ten oto projekt roweru. 006-013TCW_PL 6/10/09 9:56 PM Page 10 10 S P I S T R E Ś C I 276 279 281 282 284 288 290 293 295 297 298 Pionierzy techniki lotniczej Światło dla świata Dymiące lufy koltów… Sztuka drukarska Kres ulotnego świata Zwycięski pochód komunikacji Pionierzy komputeryzacji i Internetu Wynalazki na co dzień Przez przypadek do sukcesu Wizje i prognozy Dla przyszłości środowiska 300 Religia i filozofia 302 Wielcy założyciele religii 304 Następcy wielkich mistrzów Pisarze wiary Z nową religią w świat! Głoszenie słowa Bożego Śmierć na chwałę Pana Założyciele wspólnot religijnych Wielcy mistycy Samotnie i w duchu ascezy Reformatorzy i odnowiciele Dziedzictwo Lutra Guru, wyzyskiwacze i oszuści Filozofowie tysiąclecia Twórcy nowych teorii o naturze wszechświata Wielcy etycy Myśliciele religijni Wielkie umysły epoki oświecenia Wolność i tolerancja! O państwo i prawo 308 311 313 315 317 320 322 Przechowywane w synagodze zwoje ręcznie spisanej Tory mają w swojej pieczy rabini. 324 328 330 332 334 336 339 342 345 346 Firma założona przez Williama Edwarda Boeinga należy dziś do największych koncernów lotniczych na świecie. 014-015_TC_PL_ZK 4-06-09 21:16 Page 14 HISTORIA i POLITYKA Historię tworzą wybitne jednostki. Władcy i rewolucjoniści, dyktatorzy i bojownicy o wolność, wodzowie i obrońcy pokoju odcisnęli trwałe piętno na epoce, w której żyli. Wielu z nich to postacie z odległej przeszłości, które przez tysiące lat zapewniły sobie trwałe miejsce w pamięci ludzkości. 014-015_TC_PL_ZK 4-06-09 21:16 Page 15 016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:22 Page 16 16 H I S T O R I A I P O L I T Y K A Zdobywca i odkrywca Aleksander III Wielki (356– –323 p.n.e.) zwyciężył Persów uchodzących za niepokonanych. Z pomocą armii stworzył gigantyczne imperium, sięgające aż po kres znanego mu świata. przemęczeni żołnierze podnieśli bunt i w 325 p.n.e. zmusili go do odwrotu. 10 czerwca 323 p.n.e. w Babilonie 32-letni Aleksander ciężko zachorował i wkrótce zmarł. Przedwczesna śmierć zniweczyła jego plany zjednoczenia kultury europejskiej i azjatyckiej. Niemniej założone przez niego kolonie i miasta greckie odegrały ważną rolę w rozprzestrzenieniu się kultury greckiej na podbitych terenach. Władcy świata W historii świata było wiele postaci, które zyskały rozgłos zdobywców. O wielu z nich szybko jednak zapomniano. Wieczną sławę zapewnili sobie natomiast ci, którzy potrafili nie tylko walczyć i zdobywać, ale również zmieniać i przekształcać podbite tereny. Najsłynniejszym zdobywcą w starożytności był król Macedonii Aleksander III Wielki (356–323 p.n.e.), zwany też Macedońskim. W ciągu 10 lat stworzył imperium rozciągające się od Morza Egejskiego aż po Indie. Objął tron, mając niespełna 20 lat, po śmierci ojca, Filipa II. Po ojcu także przejął plan wyprawy na najpotężniejsze wówczas imperium perskie. O ile jednak Filip zmierzał tylko do wyzwolenia miast greckich w zachodniej części Azji Mniejszej, o tyle ambitny syn miał nieporównanie większe aspiracje. W 334 p.n.e. ruszył na wschód i w bitwie pod Issos (333 p.n.e.) pokonał władcę perskiego Dariusza III Kodomanusa. Następnie zdobył Egipt i koronował się na faraona. W 331 p.n.e. ostatecznie rozbił armię perską pod Gaugamelą, po czym zajął Babilon, Suzę i Persepolis, a po śmierci Dariusza ogłosił się jego następcą. Opanowawszy kolejne ziemie w Azji (dzisiejszy Afganistan i część Iranu), wiosną 327 p.n.e. ruszył na podbój Indii. Jednak Konkwistador Francisco Pizarro (1478–1541) podbił dla Korony hiszpańskiej dzisiejsze Peru i przyczynił się do rozwoju hiszpańskiego imperium w Ameryce Południowej. Wczesne podróże morskie zawiodły go do Indii Zachodnich i do Panamy. Do zdobycia legendarnego królestwa Inków skłoniły go żądza złota oraz podbój imperium Azteków w Ameryce Środkowej, dokonany przez Hernána Cortésa w 1519 r. Uzyskawszy zgodę króla Hiszpanii Karola V i obietnicę posiłków wojskowych, a także tytuł gubernatora nowo zdobytych ziem, Pizarro zawarł sojusz z konkwistadorem Diego de Almagro w sprawie sprawiedliwego podziału łupów i w 1531 r. wyruszył z garstką ludzi na podbój królestwa Inków. Pojmał i uwięził władcę Inków, Atahualpę, a następnie zgładził go, mimo obietnicy uwolnienia za olbrzymi okup. Dokonawszy rzezi Inków, zajął w 1533 r. stolicę imperium, Cuzco, i osadził na tronie Inkę Manco 016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd 6/10/09 12:16 PM Page 17 W Ł A D C Y Ś W I AT A marionetkowego władcę i wasala króla hiszpańskiego. Manco jednak zbuntował się przeciw najeźdźcom i zorganizował antyhiszpańskie powstanie. Pizarro z pomocą starego sojusznika Almagra stłumił bunt i złamał opór Inków, dopełniając dzieła podboju Peru. Między sojusznikami szybko doszło do walki na tle podziału łupów. Pizarro pokonał Almagra w bitwie pod Las Salinas (1538) i wydał rozkaz jego stracenia. Śmierć ojca Wyprawa do Rosji w 1812 r. pomścił syn: nasłał na Pizarra ludzi, była początkiem końca Napoleona. którzy w 1541 r. zamordowali go w założonej przez niego 6 lat wcześniej Limie. na cesarza Francuzów. Podbite przez Pizarra Peru pozostało jednak Bonaparte wprowadził wiele pod panowaniem Hiszpanów aż do XIX w. reform w polityce Urodzony na Korsyce Napoleon Bonaparte wewnętrznej. Jednym (1769– –1821) zrobił karierę podczas rewolucji z największych jego osiągnięć francuskiej, tłumiąc w kraju powstanie rojalistyczne, okazał się Kodeks cywilny a potem odnosząc zwycięstwo nad wchodzącą w skład (1804), który położył podwaliny koalicji antyrewolucyjnej Austrią. Drogę do wyższych pod system prawny sfer i awansu społecznego utorowało mu małżeństwo obowiązujący we Francji z wpływową Józefiną de Beauharnais. W 1798 r. podjął do dziś. Wielkomocarstwowe wyprawę do Egiptu przeciw Anglii, by przerwać aspiracje Napoleona doprowadziły jej hegemonię na wschodnim wybrzeżu Morza do licznych wojen (m.in. z Anglią, Śródziemnego. Zakończyła się ona (1801) Austrią, Rosją, Szwecją, Prusami, niepowodzeniem i kapitulacją Francji. Hiszpanią) w latach 1803–12. Napoleon Zapewne byłby to kres kariery odniósł wiele spektakularnych zwycięstw Napoleona, gdyby wcześniej (1799) (m.in. pod Marengo, Austerlitz, Wagram, nie wrócił do Paryża i nie dokonał Somosierrą, Jeną). Szczęście odwróciło się od niego zamachu stanu, obalając w 1812 r., gdy podjął wyprawę na Rosję. Sromotny rewolucyjny rząd. Mianował odwrót Wielkiej Armii był początkiem końca się najpierw na 10 lat, Napoleona. Jego los a potem dożywotnio przypieczętowała klęska w tzw. pierwszym konsulem bitwie narodów pod Lipskiem republiki. Jego (1813). Zmuszony do abdykacji ambicje były jednak (1814), zrzekł się korony na rzecz większe. By umocnić swego syna z drugiego małżeństwa i utrwalić swoją z córką cesarza Austrii Marią władzę, sięgnął Ludwiką, i osiadł pod przymusem po koronę: w 1804 r., na Elbie. Koalicja odsunęła jednak w paryskiej katedrze Napoleona II od władzy. W 1815 r. pokonany cesarz Notre Dame, został wrócił, by odzyskać władzę, ale jego tzw. Sto Dni koronowany zakończyło się druzgocącą klęską w bitwie pod Waterloo (1815). Ponownie zesłany, na Wyspę Świętej Heleny, Bonaparte zmarł w osamotnieniu 6 lat Zdobywca „krainy złota” później. Hiszpański konkwistador Francisco 17 Mały cesarz Swoimi wyprawami wojennymi cesarz Napoleon I (1769– –1821) zmienił mapę ówczesnej Europy. Przegrana bitwa pod Waterloo (1815) przypieczętowała jego upadek. „Od wzniosłości do śmieszności jest tylko jeden krok”. Pizarro (1478–1541) pokonał Inków i podbił bogate Peru. W 1533 r. zajął bez walki Cuzco – miasto stanowiące obecnie światowe dziedzictwo kulturalne. Wielcy twórcy starożytnych imperiów Pierwsze imperium w dziejach świata założył król Akadu Sargon Wielki, zwany też Akadyjskim (2235–2180 p.n.e.), w Mezopotamii, między Tygrysem i Eufratem. W jego Napoleon I 016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:22 Page 18 18 H I S T O R I A I P O L I T Y K A Zwycięzca spod Hastings Wilhelm I Zdobywca (ok. 1028–87) wraz z armią normańską zajął terytorium Anglii. Po zwycięskiej bitwie pod Hastings (1066) został królem i otworzył Anglię na kulturę rzymską. ślady poszedł wiele wieków później król Persji Cyrus II Starszy, zwany też Wielkim (ok. 600–530 p.n.e.), tworząc imperium obejmujące niemal całą Azję Mniejszą. Dariusz I Wielki (550–486 p.n.e.) powiększył imperium Cyrusa o tereny od rzeki Indus aż po Morze Śródziemne. Ateński wódz i mąż stanu Temistokles uczynił (ok. 525–ok. 460 p.n.e.) z Aten potęgę morską we wschodnim rejonie Morza Śródziemnego, rozbudowując port i silną flotę, dzięki której możliwe stało się pokonanie Persów w bitwie pod Salaminą. Król Partów Mitrydates I (ok. 200–138 p.n.e.), opanowawszy znaczną część ziem, które po śmierci Aleksandra Wielkiego były w rękach macedońskiej dynastii Seleucydów, oraz tereny w środkowej Azji, umocnił potęgę Partii (w dzisiejszym Iranie), tworząc drugie imperium perskie. Król Antioch III Wielki (243–187 p.n.e.) przywrócił potęgę państwa Seleucydów i doprowadził je do największego rozkwitu: za jego panowania sięgało ono od Morza Śródziemnego po Indie. Dopiero wyniszczające wojny z Rzymem spowodowały rozpad imperium Seleucydów. Adoptowany syn Juliusza Cezara Gajusz Oktawiusz zręcznie przekształcił republikę rzymską w cesarstwo, przyjmując w 27 p.n.e. tytuł Augusta – stał się pierwszym cesarzem Oktawianem Augustem (63 p.n.e.–14 n.e.), przy zachowaniu pozorów republiki. Dzięki jego reformom imperium rzymskie było silne i stabilne. Rzym panował nad światem aż do 395 r., kiedy to imperium zostało podzielone na cesarstwo wschodnie i zachodnie. Cesarstwo zachodniorzymskie zaczęły najeżdżać plemiona germańskie; Okrutny zdobywca Czyngis-chan (ok.1162–1227) był władcą okrutnym i bezwzględnym, ale zarazem wielkim wodzem i jednym z największych zdobywców w historii świata. zagrażali mu też Hunowie pod wodzą Attyli (ok. 400–453), który w szczytowym okresie swej potęgi panował na obszarze od Kaukazu po Ren. W 455 r. Rzym splądrowali Wandalowie, a w 476 r. cesarstwo zachodniorzymskie rozpadło się na królestwa germańskie. Cesarz Konstantyn I Wielki (280–337) stolicą cesarstwa wschodniego (bizantyjskiego) uczynił Bizancjum, przemianowane na jego cześć na Konstantynopol (dzisiejszy Stambuł). Zwierzchnictwo Bizancjum uznał król Ostrogotów Teodoryk Wielki (ok. 451–526), który z polecenia cesarza oficjalnie sprawował rządy w Italii. Faktycznie jednak zasięg jego władzy był znacznie większy. Ambitną próbę odtworzenia dawnego imperium rzymskiego i przywrócenia jego potęgi podjął cesarz bizantyjski Justynian I Wielki (482–565). Udało mu się zdobyć Afrykę Północną, Italię i część Hiszpanii, ale po jego śmierci tereny te zostały ponownie utracone. Droga do średniowiecza Kalif Umar ibn al-Chattab (ok. 586–644) zapoczątkował wielkie podboje arabskie; w ciągu paru dziesięcioleci powstało mocarstwo islamskie, sięgające od Hiszpanii po Persję i od północnej Afryki po Syrię. Król Niemiec Otton I Wielki (912–973), koronując się w 962 r. na cesarza rzymskiego, stworzył podwaliny pod Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, które łączyło tradycje rzymskie z prymatem niemieckim w ówczesnej Europie. Na Węgrzech Stefan I Święty (ok. 974–1038) umocnił chrześcijaństwo i stworzył podstawy państwa węgierskiego. Normański rycerz Robert Guiscard (ok. 1016–85) zdobył ziemie w południowej Italii (m.in. Apulię, Kalabrię, Sycylię), splądrował Rzym i zagrażał nawet Bizancjum. Inny książę normański, Wilhelm I (ok. 1028–87), nazwany Zdobywcą, pokonał w bitwie pod Hastings (1066) anglosaskie wojska Harolda II, koronował się na króla Anglii i przekształcił ją w nowoczesną monarchię feudalną. Sułtan Egiptu i twórca wielkiego imperium muzułmańskiego Saladyn (1137–97) starł się podczas III krucjaty (1189–92) z angielskim królem Ryszardem I Lwie Serce (1157–99), zdobył Jerozolimę i wyparł krzyżowców niemal z całej Ziemi Świętej. Mongolski władca Czyngis-chan (ok. 1162–1227) w drodze podbojów stworzył jedno z najsilniejszych i największych imperiów, sięgające od Oceanu Spokojnego po Morze Czarne. Wielkie imperium azjatyckie zbudował też mongolsko-turecki władca i wódz Timur (1336–1405), zwany też Tamerlanem. Okazało się ono nietrwałe, bo opierało się na przemocy i terrorze. 016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:22 Page 19 W Ł A D C Y Ś W I AT A Władca świata Karol V, król niemiecki i cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1500–58), stworzył potęgę Habsburgów. Postrzegał siebie jako obrońcę „prawdziwej” wiary. Król i cesarz W 962 r. papież koronował na cesarza pogromcę Madziarów Ottona I Wielkiego (912–973). Godność cesarza rzymskiego łączono z tytułem króla Niemiec do roku 1806. Polski król Kazimierz III Wielki (1348–70), dzięki zjednoczeniu ziem, mądrej dyplomacji i reformom, stworzył grunt pod silne państwo polskie w przyszłości. Nowe czasy, nowe rządy Sułtan turecki Mehmed II (1432–81) zdobył w 1453 r. Konstantynopol, zmienił jego nazwę na Istambuł (dziś: Stambuł) i ustanowił stolicą swojego państwa; położył kres cesarstwu bizantyjskiemu i zapoczątkował rozwój imperium osmańskiego. Akbar (1542–1605), cesarz Indii z dynastii Wielkich Mogołów, uchodzi za jednego z najzręczniejszych władców Azji. W jego rozległym imperium panowała tolerancja religijna, narodowościowa i językowa. Znany z okrucieństwa Iwan IV (1530–84), zwany Groźnym, był pierwszym władcą rosyjskim, który (nawiązując do tradycji rzymskich) koronował się na cesarza, w Rosji nazywanego carem. To on rozpoczął podbój Syberii. Król Hiszpanii i cesarz Karol V (1500–58) zasłynął jako władca imperium, w którym nigdy nie zachodziło słońce. Pod jego panowaniem znajdowała się nie tylko połowa Europy, ale też posiadłości zamorskie, zdobyte w Ameryce Środkowej i Południowej. Król Polski Zygmunt II August (1520–72), na mocy unii zawartej z Litwą (1569), stał się władcą Rzeczypospolitej Obojga Narodów, drugiego po Rosji największego państwa w ówczesnej Europie, któremu kres położyły dopiero rozbiory w XVIII w. Car Piotr I Wielki (1672–1725) przeprowadził w Rosji reformy i utworzył nowożytne państwo z dostępem do Bałtyku, otwarte na kraje Zachodu. Angielski mąż stanu William Pitt (1708–78) uczynił z Wielkiej Brytanii potęgę morską i kolonialną. Król Fryderyk II Hohenzollern (1712–86), zwany Wielkim, swoją zaborczą polityką zewnętrzną sprawił, że Prusy stały się mocarstwem w środkowej Europie. Groźny Iwan IV (1530–84) został wielkim księciem moskiewskim jako 3-letnie dziecko, a carem – w wieku 17 lat. Był władcą okrutnym i nieobliczalnym. Kiedyś w przypływie furii zabił własnego syna i następcę tronu, Iwana. 19 020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:40 Page 20 20 H I S T O R I A I P O L I T Y K A Architekci Zachodu W historii były postaci, które zręcznością, podbojami lub dzięki szczęściu potrafiły zmienić polityczną mapę świata. Pamięć o nich trwa do dzisiaj, kiedy państwa i kraje nie powstają już tylko i wyłącznie dzięki inicjatywie czy zasługom jednostek. Często wybitne jednostki postrzegane są po śmierci zupełnie inaczej, niż wskazywałyby na to ich czyny. Na przykład Karol Wielki (747–814) jest dzisiaj uważany za ojca Europy, twórcę idei jej zjednoczenia. Protoplasta Europy Założyciel średniowiecznego cesarstwa Karol I Wielki (747–814) sprawował władzę nad znaczną częścią dzisiejszej Europy. Przyczynił się do rozwoju oświaty, kultury i sztuki. Świadczy o tym chociażby coroczne przyznawanie w Akwizgranie międzynarodowej nagrody jego imienia osobom i instytucjom, które szczególnie zasłużyły się dla pokoju oraz myśli i jedności europejskiej. W rzeczywistości jednak Europa jako idea nie zajmowała tego, wybitnego skądinąd, władcy. Przede wszystkim interesowały go: władza i zdobycze terytorialne dla chwały własnej, Kościoła (jak głosił) i dynastii Karolingów. Nie ma pewności, kiedy dokładnie urodził się Karol, nazwany jeszcze za życia Wielkim. Prawdopodobnie przyszedł na świat 2 kwietnia 747 r. (choć podaje się też rok 742). Jego ojciec Pepin Mały (lub Krótki) 4 lata później został królem Franków – ludu pochodzenia germańskiego, który od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego odgrywał główną rolę w ówczesnej Europie. Dopiero jednak Karolowi przypadła rola twórcy potęgi Franków i dynastii Karolingów. Po śmierci ojca w 768 r. początkowo dzielił władzę z bratem Karlomanem. Potem wydziedziczył jego synów i stał się jedynowładcą. Od sukcesu do sukcesu Karol od początku nie pozostawiał wątpliwości, że jego celem jest stworzenie imperium Franków. W 773 r., odpowiadając na wezwanie Kościoła, wyruszył na północną Italię i pokonał Longobardów. Zdetronizował króla Dezyderiusza i w 774 r. wcielił Longobardię do swojej monarchii. Mniej pomyślny przebieg miały jego pierwsze wyprawy na Półwysep Iberyjski, gdzie islamska dynastia Umajjadów założyła emirat Kordoby. Dopiero późniejsze walki z hiszpańskimi Arabami zakończyły się zwycięstwem Karola, ustaleniem granicy na rzece Ebro i utworzeniem tzw. marchii hiszpańskiej. Władca Franków systematycznie poszerzał swoje imperium. W 788 r. zajął Bawarię, oskarżając jej władcę i swojego wasala Tassilona III o złamanie przysięgi wierności i osadzając go dożywotnio w klasztorze. Pokonał wojowniczych Awarów, którzy zamieszkiwali m.in. rejony dzisiejszych Węgier, i na ich terytorium założył kilka marchii. Szczególny opór stawiali mu Sasi. Karol Wielki potrzebował aż ponad 30 lat na pokonanie tego wojowniczego ludu na północnej granicy swojego królestwa. Frankoński władca uważał się za świeckiego zwierzchnika Kościoła, którego zadaniem jest nawrócenie pogan, toteż od 772 r. próbował chrystianizować Sasów, sięgając do metod najbardziej 020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:40 Page 21 ARCHITEKCI ZACHODU 21 Karol Wielki u Hadriana I. Papież poprosił króla Franków o pomoc w walce z Dezyderiuszem, królem Longobardii. W 774 r. Karol pokonał Longobardów i włączył ich ziemie do swego królestwa. W tle po lewej stronie widać monogram Karola Wielkiego. Takim znakiem władca sygnował ważne dokumenty. Tron Karola Wielkiego w katedrze w Akwizgranie. brutalnych i krwawych. Wprawdzie udało mu się zmusić księcia saskiego Widukinda do przyjęcia chrztu w 785 r., ale niepokorni Sasi nadal się buntowali. Dopiero w 804 r. Karol zdołał narzucić im chrześcijaństwo i włączyć ich ziemie do swego imperium. Zwieńczeniem sukcesów Karola Wielkiego było koronowanie go w 800 r. przez papieża Leona III na cesarza. Słaby, czasowo pozbawiony urzędu przez swoich przeciwników, papież miał nadzieję, że w ten sposób zyska obrońcę w potężnym władcy. Podczas aktu koronacji złożył więc nowemu cesarzowi hołd, tym samym dając mu pełnię władzy nad Kościołem. Karol, pozorując skromność, polecił swojemu nadwornemu biografowi Einhardowi rozpowszechnić wiadomość, że nic nie wiedział o planach papieża. Jego koronacja wywołała konflikt z imperium bizantyjskim, ponieważ władcy Konstantynopola wciąż byli cesarzami rzymskimi. Dopiero po 12 latach, w wyniku zabiegów dyplomatycznych, udało się poprawić stosunki z Bizancjum. Ostatecznie Karol zachował tytuł cesarza, oddając Konstantynopolowi frankońskie posiadłości w Wenecji, Istrii i Dalmacji. Rozpad imperium Karola Wielkiego Karol Wielki zasłynął nie tylko jako doskonały wódz i zdobywca, ale również jako świetny organizator oraz mecenas nauki i sztuki. Choć sam był ledwo piśmienny, na swój dwór w Akwizgranie sprowadzał znakomitych uczonych, wśród nich sławnego filozofa i teologa Alkuina z Yorku. Podniósł poziom oświaty, zakładając szkoły i biblioteki. Za jego panowania rozwijały się architektura, malarstwo miniaturowe, rzeźba i rzemiosło. Cesarz zmarł 28 stycznia 814 r. w Akwizgranie, przypuszczalnie wskutek zapalenia opłucnej. Jego szczątki spoczęły w miejscowej Oni zmienili mapę Europy Alfred Wielki (848–899) Król Wessexu wyparł z Anglii Duńczyków, kładąc podwaliny pod monarchię anglosaską. Hugo Kapet (ok. 940–996) Założyciel dynastii Kapetyngów, który uniezależnił się od Karolingów i zapewnił swoim potomkom dziedziczenie korony francuskiej przez stulecia. katedrze. Karol miał kilka żon, więc nie brakowało mu potomków i spadkobierców. Jego następcą został Ludwik zwany Pobożnym, który utrzymywał imperium ojca jeszcze przez około 30 lat. Gdy zmarł, zostało ono podzielone między jego trzech synów. Z tych trzech części dawnej monarchii karolińskiej powstały w przyszłości Francja, Włochy i Niemcy. Rudolf I Habsburg (1218–91) Pierwszy król niemiecki z rodu Habsburgów, założyciel dynastii panującej w Europie przez kilka wieków. Otto von Bismarck (1815–98) „Żelazny kanclerz” utorował drogę do zjednoczenia Niemiec i powstania cesarstwa niemieckiego, na czele którego stanął Wilhelm I, były król Prus. Germanie i Arabowie Król Ostrogotów Teodoryk Wielki (ok. 451–526), w dawnej literaturze niemieckiej nazywany Dietrichem z Bernu (Werony), założył w Italii królestwo pod zwierzchnictwem Bizancjum, ze stolicą w Rawennie, którą rozbudował i doprowadził do rozkwitu. Został tam pochowany w imponującym mauzoleum, istniejącym do dziś. W tym samym czasie Chlodwig I (ok. 466–511) z dynastii Merowingów podjął próbę zjednoczenia ziem Franków. Utworzył królestwo rozciągające się od Renu po Łabę. Przyjęcie przez niego chrztu w Reims w 496 r. z rąk biskupa Remigiusza oznaczało początek chrystianizacji dużej części Zachodu. Król Longobardów Alboin (Albuin, ok. 020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:40 Page 22 22 H I S T O R I A I P O L I T Y K A 526–572) opanował ok. 570 r. północną Italię, gdzie założył królestwo (Longobardię) ze stolicą w Pawii. Ostatniego władcę Longobardów, Dezyderiusza, zdetronizował w 774 r. Karol Wielki i sam ogłosił się ich królem. W 711 r. wódz berberyjski Tarik ibn Ziyad (ok. 670–720) przeprawił się ze swymi wojskami przez Cieśninę Gibraltarską na Półwysep Iberyjski, zapoczątkowując podbój Hiszpanii przez Arabów. Arabowie, zwani Maurami, panowali tam do końca XIII w., a w Grenadzie aż do 1492 r. Wywarli wielki wpływ na kulturę tego kraju, widoczny do dziś m.in. w Sewilli, Kordobie, Toledo, Grenadzie. Ekspansję Arabów na tereny dzisiejszej Francji powstrzymał frankijski wódz (a w istocie władca) Karol Młot (ok. 688–741), dziadek Karola Wielkiego, pokonując ich w 732 r. pod Poitiers. Zwycięstwo to umożliwiło rozkwit dynastii Karolingów. Pochodzący z Westfalii książę Widukind Założyciel dynastii Wazów Po wypędzeniu duńskich okupantów Gustaw I (1496–1560) został w 1523 r. wybrany na króla Szwecji i założył dynastię Wazów. (ok. 743–ok. 807) zjednoczył Sasów w walce przeciwko Karolowi Wielkiemu. W 785 r. poddał się jednak i przyjął chrzest, co osłabiło opór Sasów i ułatwiło ich pokonanie. W Boże Narodzenie 800 r. papież Leon III (ok. 750–816) koronował Karola Wielkiego na cesarza. W ten sposób papież zyskiwał doraźnie poczucie bezpieczeństwa, ale w konsekwencji doprowadził do podziału Kościoła na zachodni i wschodni. Kwitnący Wschód Dołączenie do rodziny chrześcijańskiej W X w. Bułgarzy założyli Wprowadzając niezależne od Bizancjum chrześcijaństwo, i najpotężniejsze we wschodniej Stefan I Europie państwo. Było to zasługą (ok. 974–1038) cara Symeona I Wielkiego stworzył podwaliny (864–927), który odniósł jednolitego państwa liczne zwycięstwa węgierskiego, nad Konstantynopolem, z centralną władzą Madziarami i Serbami. jak u Karolingów, W tym czasie wiking i książę dołączając do nowogrodzki Oleg zachodnich krajów (ok. 850–912), zwany Mądrym, chrześcijańskich. zdobył Kijów, podbił ościenne plemiona słowiańskie i dał początek Rusi Kijowskiej. Pozycję państwa umocnił wielki książę kijowski Włodzimierz Wielki (960–1015), poszerzając jego obszar m.in. o tereny dzisiejszej zachodniej Ukrainy. Utrzymywał dobre stosunki z Bizancjum, a dla zjednoczenia swoich ziem przyjął w 988 r. chrzest i uznał chrześcijaństwo za religię państwową. Jego syn Jarosław Mądry (978–1054) rozszerzył w 1036 r. swoje panowanie na całą Ruś i doprowadził ją do rozkwitu i potęgi. Dbał o rozwój kultury i architektury sakralnej, ujednolicił także prawodawstwo. Założycielem Czech był książę Borzywój (850–894) z dynastii Przemyślidów, który około 870 r. przyjął chrzest z rąk Metodego i schrystianizował swój kraj. Książę polski z dynastii Piastów Bolesław Chrobry (967–1025) po długotrwałych walkach odniósł ostatecznie zwycięstwo nad cesarzem niemieckim Henrykiem II. Zajął Łużyce, Miśnię, część Moraw i Słowację, a także Grody Czerwieńskie. W roku 1025 koronował się na pierwszego króla Polski, umacniając jej pozycję w Europie. Stefan I (ok. 974–1038) z dynastii Arpadów, 020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd 4-06-09 21:40 Page 23 ARCHITEKCI ZACHODU kultury rycerskiej. Izabela I Katolicka (1451–1504), królowa Wraz z przyjęciem przez króla Sardynii Kastylii i Leonu oraz Aragonii, wraz Wiktora Emanuela II (1820–78) z poślubionym w 1469 r. tytułu króla Włoch zakończył się długi Ferdynandem II Katolickim proces ich jednoczenia. (1452–1516), dążyła do uczynienia z Hiszpanii monarchii absolutnej. Po zdobyciu w 1492 r. Grenady, ostatniego bastionu Arabów, przyłączeniu Neapolu i Nawarry, pod ich panowaniem znalazła się cała Hiszpania. Izabela wprowadziła inkwizycję, ale też wspierała wyprawy Krzysztofa Kolumba. Giuseppe Garibaldi (1807–82) był bohaterem narodowym włoskiego ruchu wyzwoleńczego, wymierzonego przeciw panowaniu Habsburgów i Burbonów, oraz bojownikiem o zjednoczenie Włoch. W 1860 r. na czele „tysiąca czerwonych koszul” zajął Sycylię oraz południowe Włochy. Przyczynił się do zjednoczenia większości terytorium Włoch. Ostatecznego zjednoczenia jednak dokonał król Sardynii uznany za świętego, jest twórcą państwa węgierskiego. Wiktor Emanuel II (1820–78), który w 1861 r. Zjednoczył Madziarów, wprowadzając chrześcijaństwo. koronował się na króla całych zjednoczonych Włoch, W 1000 r. przyjął tytuł królewski, a rok później został stając się symbolem nowej ery w historii tego kraju. koronowany na króla Węgier. Z osobą Hermanna von Salzy (ok. 1170–1239) wiążą się początki niemieckiej kolonizacji we wschodniej Europie. Ten czwarty z kolei mistrz zakonu krzyżackiego był twórcą jego potęgi, Giuseppe Garibaldi budowanej sprytem, dyplomacją i nadaniami ziemskimi, często wyłudzanymi. W Szwecji za panowania Eryka XI i młodocianego Waldemara Birgerssona faktyczną władzę sprawował możnowładca i protoplasta królewskiego rodu Folkungów, Jarl Birger (ok. 1210–66). Ukrócił bratobójcze walki o koronę szwedzką, umocnił państwo, opierając się na Kościele, i przyczynił się do jego rozwoju gospodarczego. Założył stolicę w Sztokholmie. Gustaw I Waza (1496–1560) został wybrany w 1523 r. na króla Szwecji dzięki wyzwoleniu kraju spod panowania Duńczyków. Wprowadził luteranizm, skonfiskował kościelne majątki i rozbudował flotę, kładąc podwaliny pod potęgę morską Szwecji. Wprowadził też prawo dziedziczenia tronu, zapewniając dynastii Wazów długie panowanie w królestwie szwedzkim. 23 Władca, który zjednoczył Włochy „Wartość człowieka mierzy się pożytkiem, jaki przynosi społeczeństwu”. Z Burgundii do Włoch Książę Filip Śmiały (1342–1404) z dynastii Walezjuszy otrzymał w 1363 r. od ojca, króla Jana II Dobrego, Burgundię. Dzięki zręcznej dyplomacji i korzystnemu małżeństwu z Małgorzatą Flandryjską stworzył potężne księstwo burgundzkie i ważny ośrodek Włoski bojownik o wolność Ożywiony rewolucyjnym duchem Giuseppe Garibaldi (1807–82) walczył z szablą w ręce przeciwko Habsburgom i Burbonom okupującym jego kraj.
