STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA

STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA
1.Od miast – państw Sumeru do imperium perskiego – powstawanie
i rozpad organizmów państwowych starożytnego Bliskiego
Wschodu
2.Osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu w epoce brązu i początkach
epoki żelaza
3. Państwo perskie największe imperium Bliskiego Wschodu
PODSTAWOWE POJĘCIA
PAŃSTWO – jest organizacją polityczną, mającą suwerenne władze i określone terytorium.
Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją
przymusową.[…] państwo, by istnieć, musi spełniać trzy warunki: mieć określone terytorium,
ludność i suwerenne władze
IMPERIUM – (łac. władza najwyższa) wielkie państwo, mocarstwo dominujące w świecie
lub jakimś regionie, często podporządkowujące sobie inne kraje czy terytoria.
CYWILIZACJA – poziom kulturalnego i społecznego rozwoju ludzkości, w którym istnieją
Miasta i pismo, powstaje organizacja państwowa
MEZOPOTAMIA
Mezopotamia ( międzyrzecze) położona
między dwoma wielkimi rzekami
Tygrysem i Eufratem. Obszar międzyrzecza
nazywano także „żyznym półksiężycem”,
urodzajne gleby zachęcały wielu ludów
do osiedlania się na tych ziemiach.
Rzeki te wylewają nieregularnie,
w sposób nieprzewidziany.
Na północy krainy obfite deszcze powodują,
że rolnictwo obywa się bez systemów
nawadniających, im dalej na południe
tym rolnictwo bardziej uzależnione było
od rzeki i kanałów irygacyjnych.
Mezopotamia jest krainą nizinną bez
znaczniejszych naturalnych zasłon,
od zachodu otacza ją step a od
północy i wschodu pasma górskie.
Brak naturalnych barier umożliwiał
koczownikom i najeźdźcom łatwy
dostęp do terytorium rolników. Jednocześnie
ten żyzny kraj pozbawiony jest bogactw
naturalnych jak rudy metali czy kamienie
szlachetne, ludność międzyrzecza
zmuszona była na handel
z ludami ościennymi.
SUMEROWIE- (sumeryjskie sag-gi-ga- „ciemnogłowi”)
Lud nieznanego pochodzenia
W IV tysiącleciu zasiedlił
południową część Mezopotamii
Prowadzili oni osiadły tryb życia,
zajmując się uprawą ziemi,
hodowlą bydła, rybołówstwem,
handlem i rzemiosłem.
Zorganizowani byli w
strukturach rodowych
i plemiennych.
USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – MIASTA PAŃSTWA
Sumerowie nie stworzyli
scentralizowanego państwa, a jedynie
sieć miast - państw
Państwo-miasto było miastem
posiadającym własną, niezależną
administrację, sądy, kulturę i obyczaje
Tworzono je wokół miejsc kultu.
Otoczone były murami obronnymi,
a ich umowną granicę wyznaczały
sieci irygacyjne (każde miasto miało
własną), bagna, linie rzek
bądź pasma ziemi nieuprawianej
Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy,
uprawiający okoliczne tereny,
ale także rzemieślnicy, parający
się garncarstwem, budownictwem,
tkactwem, odlewnictwem brązu,
oraz kupcy
Najbardziej znane państwa-miasta
sumeryjskie Uruk i Lagasz
USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – SYSTEM TEOKRATYCZNY
Najważniejsze miejsce w porządku
społecznym w Sumerze zajmował
kapłan-władca zwany ensi
(pan, który zakłada fundament
świątyni).Ensi uważany był
za zastępcę boga miasta-państwa
i podlegały mu wszystkie dziedziny
życia. Około połowy III tysiąclecia p.n.e.
ensi zdobył władzę nad większą
liczbą miast i świątyń, nazwano
go wtedy lugal - wielki człowiek,
czyli król. Podlegało mu całe państwo
i społeczeństwo. Nie podlegał on prawu,
które sam stanowił. Był najwyższym
ustawodawcą, wodzem, kapłanem,
sędzią.
(ok. 2500 r. oddzielono władzę świecką
od duchowej)
Diorytowa statua Gudei
(król Lagasz 2141-2122)
British Museum
Centralne miejsce
każdego miasta –
świątynia
( ziggurat)
Społeczeństwo Sumeru
Społeczeństwo sumeryjskie dzieliło się na ludzi wolnych i niewolnych. W społeczności ludzi
wolnych można wyróżnić trzy grupy: 1)arystokracja, kapłani, wyżsi urzędnicy królewscy i
wojownicy, 2) członkowie gmin, będący właścicielami działek, rzemieślnicy, kupcy i drobni
urzędnicy 3)Grupę trzecią stanowili ludzie wolni, ale zależni ekonomicznie od świątyń lub osób
prywatnych.
Obok ludzi wolnych istniała grupa pozbawiona wolności osobistej i wszelkich praw: niewolnicy.
Tzw. „Sztandar z Ur” pochodzący z ok 2500 r. p.n.e.
wierzenia Sumerów, politeistyczne i antropomorficzne,
oparte m.in. na kulcie sił przyrody i ciał astralnych.
Religia Sumerów, ukształtowana w ciągu III tysiącl.
p.n.e., powstała z połączenia kultów istniejących w
poszczególnych miastach-państwach. Według wierzeń
Sumerów z przedwiecznego morza kosm. wyłoniły się
bóstwa stworzyciele świata: An (niebo) i Ki (ziemia) z ich
związku powstał bóg atmosfery Enlil (pan powietrza),
który oddzielił An od Ki i uczynił nad ziemią sklepienie
niebieskie. Trzecie z bóstw-stworzycieli Enki, bóg
mądrości, ukształtował ziemię wg planów-praw Enlila;
utrzymanie ładu ziemskiego powierzono licznym
bóstwom niższego rzędu. Z atmosfery i ziemi powstały
bóstwa astralne, m.in. Utu (słońce), Nanna (księżyc) i
Inan/n/a (planeta Wenus).
An – bóg nieba
OSIĄGNIĘCIA CYWILZACYJNE SUMERÓW – PISMO KLINOWE
Kamienna tabliczka z
miasta Kisz w Sumerze,
IV tysiąclecie p.n.e.
( najwcześniejsze znaki
pisma klinowego)
OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - LITERATURA – np. Mit o Gilgameszu
Rzecze doń [Siduri] [...], do Gilgamesza:
Gilgameszu! Na co ty się porywasz?
Życia, co go szukasz, nigdy nie znajdziesz!
Kiedy bogowie stwarzali człowieka,
śmierć przeznaczyli człowiekowi,
życie zachowali we własnym ręku.
Ty, Gilgameszu, napełniaj żołądek,
dniem i nocą obyś wciąż był wesół,
codziennie sprawiaj sobie święto,
dnie i noce spędzaj na grach i pląsach!
Niech jasne będą twoje szaty,
włosy czyste, obmywaj się wodą,
patrz, jak dziecię twej ręki się trzyma,
kobiecą sprawę czyń z chętną niewiastą:
tylko takie są sprawy człowieka!
Gilgamesz trzyma poskromionego lwa
OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - KOŁO GARNCARSKIE I TRANSPORTOWE
OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW
• - wóz bojowy
- żuraw
- zegar słoneczny
- system dziesiętny
- ujednolicony system miar i wag (system
sześćdziesiątkowy)
- pozycyjny system zapisywania liczb
- potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi
- budowa wodociągów
- brąz uzyskany ze stopy miedzi i cyny
AKAD – 2340-2200 r. p.n.e.
ok. 2334-2279 pne i był jednym z pierwszych na świecie budowniczym wielkiego
imperium podbił całą południowej Mezopotamii, część Syrii,
Anatolię i Elam (zachodni Iran). Założył pierwszą w regionie dynastię semicką
SARGON WIELKI
AKAD – 2340-2200
Postać króla Naramsina na Steli zwycięstwa,
NARAMSIN
umocnił państwo po licznych buntach miast Sumeru i Elamu.
Godność władcy nabrała w Akadzie wielkiego znaczenia, posiadał on
scentralizowaną administrację i stałą armię, która odnosiła sukcesy dzięki nowej broni: łukowi i oszczepowi.
AKADO - SUMER
Akadowie przejęli osiągnięcia
cywilizacji sumeryjskiej
(część z nich udoskonalili
np. pismo o znaki fonetyczne)
Kres świetności Akadu położył
Najazd Gutejczyków ok. 2200 r. p.n.e.
Tabliczka z "Eposem o Gilgameszu" opisująca potop
Okres starobabiloński (2004-1531 p.n.e.)
Hammurabi (ok. 1792-ok. 1750 p.n.e.),
władca Babilonii od 1792 p.n.e.
Twórca potęgi politycznej,
gospodarczej i kulturalnej państwa.
PAŃSTWO HAMMURABIEGO
Hammurabi prowadził liczne
zwycięskie wojny, rozszerzając
granice Babilonii (opanował
miasta sumeryjskie Isin,
Uruk, Ur, podporządkował
sobie Larsę, rządzoną
przez Elam, walcząc z
Mari, Asyrią i Esznuną
zagarnął całą Mezopotamię).
BABILONIA HAMMURABIEGO
Otaczał opieką rolnictwo
(regulacja Eufratu i sieci
kanałów), hodowlę
i handel. Rozbudowywał
miasta i przyczyniał się
do zwiększenia ich
obronności (mury).
Dbał o dawne świątynie
i budował nowe
(szczególnie dla
boga Marduka).
HAMMURABI - PRAWODAWCA
Intencją Hammurabiego jako prawodawcy
było spisanie wszystkich panujących zwyczajów
i praw oraz ustanowienie jednolitych norm
ułatwiających rozwój społeczno-gospodarczy
Mezopotamii oraz zacierających różnice
pomiędzy południem a północą rozległego kraju
(pomiędzy Sumerami i Akadami).
§ 1 Jeśli ktoś kogoś oskarżył i rzucił nań podejrzenie o zabójstwo, zaś
tego mu nie udowodnił, ten, kto go oskarżył, poniesie karę śmierci.
§ 102 Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę
bezprocentową, a on tam, gdzie poszedł, poniósł stratę,
zwróci kupcowi kapitał.
§ 103 Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko,
co niósł, przed bogiem przysięgnie i będzie uwolniony.
§ 195 Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
§ 196 Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.
§ 282 Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem,
zaś pan dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho.
Tablica (tzw. stella) z wyrytym Kodeksem Hammurabiego (Luwr)
ASYRIA -1850-612 p.n.e.
Asyria, w starożytności państwo semickie (pocz.
II tysiącl.–612 p.n.e.) w północnej
Mezopotamii (ob. północny Irak); gł. m.:
Aszur (kolebka państwa), Niniwa, Kalchu,
Durszarrukin; państwo o ustroju
teokratycznym; ludność — Asyryjczycy; po
rozkwicie (przeł. XIX i XVIII w.) uzależniona
od Hurytów, po upadku ich państwa —
Mitanni stała się potęgą militarną;
Aszur
Niniwa
POTĘGA ASYRII 909-612 p.n.e.
SAGRON II 722-705
ASSURBANIPAL 668-627
Państwo asyryjskie łączyło religię z wojskowością. Władzę sprawował król, jednak z uwagi na przyjęty ustrój
- teokrację - był on nie tylko władcą świeckim, ale również kapłanem. Najważniejsze funkcje
w państwie pełnili również kapłani-urzędnicy. Władza króla nie była absolutna, ponieważ
w podejmowaniu decyzji pomagali mu członkowie rady królewskiej oraz duchowni.
Rada królewska gromadziła osoby świeckie, przeważnie wojowników,
ale wywodzących się z bogatych rodów asyryjskich.
PODBOJE ASYRII
Armia asyryjska
centrum pozycji bojowej zajmowały rydwany bojowe,
na skrzydłach natomiast ustawiała się piechota
w hełmach, zbrojach i z tarczami oraz oddziały
pomocnicze. Sprowadzani od 1200 r. p.n.e.
kowale hetyccy do produkcji broni zastosowali żelazo,
podczas gdy inne cywilizacje nadal używały
wyrobów z brązu. Wielkim plusem wojska asyryjskiego
była jazda konna, jako pierwsza wprowadzona
ok. 875 r. p.n.e. Wielka moc Asyrii tkwiła także
w tym, że państwo to posiadało stałą, regularną armię.
Ludzie przeznaczeni do walk, przechodzili długoletnie
szkolenia wojenne.
Nie byli to więc przypadkowi wojownicy
Wobec podbitych ludów Asyryjczycy stosowali
bezwzględny terror. Masowo mordowali lub przesiedlali
ludzi, aby zmniejszyć możliwość wszczynania buntów.
Wbijali jeńców na pal lub obdzierali ze skóry.
W czasie tylu podbojów naturalnie wojownicy
zgrabili wiele bogactw, a część z nich
oddana była na utrzymywanie armii, dworu,
rozbudowę i upiększanie miast.
SZTUKA ASYRYJSKA
Lamassu ( skrzydlate byki o ludzkich twarzach) z portalu pałacu Sargona II (Luwr)
SZTUKA ASYRYJSKA
Assurbanipal podczas polowania relief z Niniwy
PAŃSYWO NOWOBABILOŃSKIE – 626-539
Nabuchodonozor II
(604-562 p.n.e.),
zręczny dyplomata,
doprowadził państwo do rozkwitu
PAŃSTWO NOWOBABILOŃSKIE
SZTUKA NOWOBABILOŃSKA
Babilon w czasach Nabuchodonozora II( potrójny mur -18 km)
SZTUKA NOWOBABILOŃSKA
Brama do świątyni Isztar
SZTUKA NOWOBABILOŃSKA
Wiszące ogrody Semiramidy ( zbudował je Nabuchodonozor dla żony Amytis)
SZTUKA NOWOBABILOŃSKA
O Etemenanki (sum. Dom fundamentu nieba i ziemi) - świątynia w formie zigguratu, znajdująca się w
Babilonie, w bezpośrednim sąsiedztwie Drogi Procesyjnej, według powszechnej opinii poświęcona
bogu Mardukowi, jedno z najważniejszych sanktuariów państwa babilońskiego.
Zdaniem niektórych badaczy budowla stanowiła inspirację dla biblijnej opowieści o Wieży Babel.
Ok. 90 m. wysokości
SZTUKA NOWOBABILOŃSKA
Według przekazu biblijnego
wieża Babel była budowlą
wznoszoną przez prawnuków
Noego z ziemi do
nieba, jako znak,
dzięki któremu ludzie
„nie rozproszą się”. ...
Zniszczona w 689 r. pn.e.
Odnowiona przez
Nabuchodonozora II
Zniszczona przez króla
perskiego Kserksesa
od 1915 identyfikuje
się ją częściej z 90-metrowym
zigguratem Etemenanki
Wieża Babel (1563) Pieter Bruegel
(starszy)
MITANNIA 1600-1300
Państwo Mitanni zostało
założone przez plemiona
indoeuropejskie po podboju
Hyksosów w XVI wieku
p.n.e. za panowania
Parsatara. Mitanni podbiło
Asyrię, Syrię, Palestynę
a nawet sięgało swymi
wpływami do Armenii
i Azji Mniejszej.
W 1. poł. XIV w. p.n.e.
Mitanii została podbita
przez Hetytów (zniszczenie
stolicy), a po upadku
państwa hetyckiego dostała
się pod władzę Asyrii.
PERSJA 558-332 R. p.n.e.
Cyrus II Starszy, zwany Wielkim
(? - 529 p.n.e.), z dynastii Achemenidów.
Od 550 król perski. Twórca potęgi
państwa perskiego na terytorium
prawie całej Azji Mniejszej. Podbił
Medię, Armenię, Lidię, państwo
nowobabilońskie.
Pokonany przez Scytów.
PERSJA 558-332 R. p.n.e
Kambyzes II, Kanbuzhiya (?-522 p.n.e.),
król perski od 529 p.n.e., pochodzący
z dynastii Achemenidów,
syn Cyrusa Starszego.
Po podboju Babilonii przez ojca
(538 p.n.e.) został oficjalnie
uznanym następcą tronu.
W 525 p.n.e. pokonał pod Peluzjum
armię egipską Psametyka III
i zajął Egipt. Próbował
bez powodzenia zagarnąć
Etiopię.
PERSJA 558-332 R. p.n.e
Dariusz umocnił hegemonię perską w Azji
obalając bunt Babilonii oraz
Powstanie jońskie. Powiększył też tereny
imperium, przyłączając Gandharę,
Dolinę Indusu, Chorezm, Pamir,
kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego
i Trację. Narzucił zwierzchnictwo królowi
Macedonii. Jego imperium sięgało po
Indus, Morze Śródziemne, Zatokę Perską,
Półwysep Arabski, Egipt i Kaukaz.
Scytyjscy posłowie przed Dariuszem I
PERSJA 558-332 R. p.n.e
Kserkses I (Chszajarsza,
ur. ok. 517 p.n.e.,
zm. 465 p.n.e.)
Nieudana wyprawa na
Grecję
Kserkses karzący chłostać morze
PERSJA 558-332 R. p.n.e
Ustrój polityczny
Monarchia despotyczna (wielki król, król
królów) charakter teokratyczny –
władca reprezentantem bogów,
rządził w ich imieniu Tron dziedziczny
Stolica administracyjna Suza;
religijną Persepolis
Król Kserkses
„Wielkiemu Ahuramaździe, który jest przywódcą bogów,
który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo.
Z łaski Ahuramazdy, Dariusz jest królem.
Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj,
który piękny jest, w dobre konie i dzielnych
mężówbogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza
króla, nie lęka się nieprzyjaciela.
Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami
wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten
kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i kłamstwa.
Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich
zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy.
Jam jest Dariusz, wielki król, król królów,
król krajów licznych”
Ustrój polityczny
Kraj podzielony na okręgi administracyjne
zwane satrapiami (granice najczęściej pokrywały
się z granicami podbitych państw)
Na czele satrapii stał namiestnik(satrapa)podlegał bezpośrednio królowi
organizowanie poboru podatków
zapewnienie spokoju w kraju
dowództwo nad lokalnym garnizonem
piastował inny urzędnik
satrapowie kontrolowani przez specjalnych
wysłanników królewskich
Satrapie połączone z Suzą siecią dróg –
umożliwiały przesyłanie wiadomości
Imperium było zlepkiem różnych ludów i kultur
duży zakres swobód podbitych ludów
tolerancja w sprawach obyczajowych i religijnych
poddani musieli płacić podatki(rozsądne)
i służyć w wojsku
współpraca z lokalnymi elitami
potrafili brutalnie reagować na
przejawy nieposłuszeństwa
ARMIA PERSKA – „Jedz dobrze, strzelaj prosto i mów prawdę”
Wojska perskie tworzone były przez armię stałą oraz oddziały piechoty, jazdy i okręty wystawiane przez
poszczególne satrapie. Podstawę większości zakończonych powodzeniem wypraw wojennych stanowiła
armia stała.
Jej trzonem było 10000 "Nieśmiertelnych
SZTUKA PERSKA
Ruiny pałacu Dariusza I w Persepolis
SZTUKA PERSKA
Sfinks z pałacu w Suzie
SZTUKA PERSKA
Brama w Persepolis
SZTUKA PERSKA
Kapitel kolumny z pałacu Artakserksesa II
w Suzie z rekonstrukcją belek stropowych.
(Luwr, Paryż)